Pedagogik mahoratining asosiy kompanetlarini órganish

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

62.572265625 KB

Скачать

P E DAG O G I K M A H O R AT I N I N G A S O S I Y
KO M PA N E T L A R I N I Ó R G A N I S H

P E D AG O G I K M A H O R AT
Pedagogik faoliyatning mazmuni.
Pedagogik faoliyatning asosiy komponentlari.
Pedagogik faoliyatning insonparvarlikka yo‘naliganligi.
O‘qituvchilik mahorat.
Pedagogik faoliyatda qobiliyat.
Pedagogik mahoratning mezonlari va prinsiplari.

P E D AG O G I K F AO L I YAT N I N G M A Z M U N I
Boshqa barcha faoliyatlar kabi pedagogik faoliyat
ham o‘zining xususiyatlari bilan ajralib turuvchi
maqsad, vazifa, obyekt, subyektdan va
komponetlardan iborat.
•
Pedagogik faoliyatning maqsadi o‘ziga xos
xususiyatga ega bo‘lib, jamiyat tomonidan
belgilanadi, va asosan yosh avlod shaxsini har
tomonlama rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu
faoliyat, avlodlarning o‘zaro ijtimoiy bog‘liq
aloqalarini amalga oshirishga yoshlarni tayyorlash,
insonning tabiiy imkoniyatlaridan jamiyat
tajribalarini egallashda foydalanishdan iborat

P E D AG O G I K F AO L I YAT N I N G M A Z M U N I
•
Shunday qilib, pedagogik faoliyatning maqsadi
ijtimoiy jihatdan standart tarzda belgilab berilgan
bo‘lsada, lekin aniq pedagogik holatda vazifalar
nostandart tarzda kelib chiqadi. Demak,
o‘qituvchidan aniq holatdan kelib chiqib,
maqsadni ko‘ra bilish orqali ijtimoiy xolatga
bog‘langan holda ijodiy yondashuvni talab etadi.

P E D AG O G I K F AO L I YAT N I N G M A Z M U N I
•
O‘qituvchi faoliyati boshqalar faoliyatini boshqarish demakdir.
Boshqacha qilib aytganda, o‘qituvchi faoliyati o‘quvchilar
faoliyati asosida quriladigan faoliyatdir. Misol uchun olganda,
murakkab, ziddiyatli bir holatda pedagog baqirmaslikka, u yoki
bu shaxsni ajratib ko‘rsatmaslikka harakat qilishi kerak, balki
tarbiyalanuvchilar o‘zlari mazkur sharoitdan to‘g‘ri xulosa
chiqarishi uchun imkoniyat bermog‘i lozim (tikilib turishi, jim
turishi, keskin gapirishi). Albatta, bunday yechim
tarbiyalanuvchilarning yuqori darajada ongliligidan dalolat
bermasada, ular tarbiyachi maqsadi sari borganligini bildiradi.
Shunday qilib, pedagogik faoliyat maqsadining o‘ziga xos
tomoni shundaki, u pedagog va o‘quvchi maqsadi ham bo‘lib
qolishi kerak.

P E D AG O G I K F AO L I YAT N I N G M A Z M U N I
•
Boshqa odamlarning (faoliyatini boshqarish shu
jihatdan ham murakkabki, tarbiya maqsadi
tarbiyalanuvchining kelajagini loyihalashtiradi.
Albatta, bu maqsad o‘qituvchi uchun yaqin va
tushunarli, chunki u: «Sen bilishing, uddalashing,
bajarishing kerak», deb talab etadi. Lekin bola shu
birgina kun tashvishi bilan yashaydi, bugungi kun
muammosini hal etib boradi. Kelajak uning uchun
juda ham uzoq. Bunday qarama-qarshilikni tarbiya
fojiasining asosi deyish mumkin.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Pedagogik faoliyat obyektining uziga xos tomonlari quyidagicha:
•
Inson tabiatning o‘lik materiali emas, balki takrorlanmas
individual sifatlari, faqat o‘ziga xos munosabati va bo‘layotgan
voqealarni o‘zicha tushunadigan, aktiv faoliyat ko‘rsatuvchi
mavjudotdir. U o‘zining maqsadi, motivlari, xulqi bilan ajralib
turadigan pedagogik jarayonning ishtirokchisidir. Shunday qilib,
pedagogik faoliyatning obyekti bir vaqtning o‘zida shu
faoliyatning subyekti ham hisoblanib, turli pedagogik ta’sirlarga
turlicha munosabatda bo‘ladi, balki o‘sha ta’sirlarni o‘z ichki
dunyosi, qarashlari orqali galvirdan o‘tkazadi.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Bolaga pedagoglar bilan bir vaqtda uni o‘rab turgan atrof-muhit,
stixiyali ta’sir, turli yo‘nalishdagi ko‘p qirrali vositalar ham doimo ta’sir
qilib turadi. Shuning uchun ham pedagogik mehnat barcha ta’sirlarni
korrektirovka qilib (o‘zgartirib, tuzatib, yangilab) turishni hatto
tarbiyalanuvchi hatti-harakatini, faoliyatini maqsadli yo‘naltirib
turishni, ya’ni tarbiya, o‘z-o‘zini tarbiyalash, qayta tarbiyalashni tashkil
etib turishi talab etiladi.
Umuman olganda, hozirgi zamon pedagogikasi, hamkorlik
pedagogikasi ta’lim muassasalarida munosabatlarni
demokratlashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lib, bolani pedagogik
jarayonning ishtirokchisi, yordamchisiga aylantirib, uning faoliyatini
faollashtirishga qaratilgan bo‘lishi kerak.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Subyekt: - Tarbiyalanuvchiga ta’sir etuvchilar – pedagog, ota-onalar, jamoa.
Tarbiyalanuvchiga ta’sir qiluvchi asosiy vosita – o‘qituvchi shaxsi, uning bilimi va tajribasi.
O‘quvchilar o‘qituvchi shaxsini qabul qilmasa, uning bilimi, xatti-harakatiga tanqidiy qarasa,
u holda uning ta’siri yaxshi natija bermaydi.
Agar pedagog shaxsga ahloqiy jihatdan ijobiy ta’sir ko‘rsata olsa, haqiqiy tarbiyachi bo‘la
oladi, bunga faqat ahloqiy jihatdan o‘z-o‘zini doimiy takomillashtirib borsagina erishish
mumkin.
Tarbiyaning asosiy vositalari-tarbiyalanuvchi ishtirok etadigan turli ko‘rinishdagi faoliyatlar:
mehnat, muomala, o‘yin, o‘qish.
•
Bu masalada ayrim pedagoglar subyekt sifatida jamoa faoliyati ko‘rinishidagi ishlab
chiqarish mehnati bolalar hayotini tashkil etishini o‘qitish jarayoni deb tushunsa, boshqa
birovlari jamoa ijodiy ishlar orqali jamoani mustahkamlash zarur deb hisoblashadi.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
O‘quvchi, tarbiyachi faoliyatidagi eng asosiy masalalardan biridir bu,
o‘quvchi, tarbiyalanuvchi obyektini, tarbiya maqsadini amalga oshirishda
faol ishtirokchiga, ya’ni o‘zaro ta’sir tizimini yuzaga keltiruvchi subyektga
aylantirish bo‘lib qolmog‘i lozim. Bu jarayon, asosan, shaxs kelajak hayotini
ijtimoiylashtirish, uning shaxsiy ehtiyojlarini jamiyat ehtiyoji bilan bog‘lay
olish, uning mohiyatini anglab yetish orqali amalga oshirish mumkin.
•
Haqiqiy o‘qituvchi pedagogik faoliyatning asosiy komponentlari
(maqsad, vosita, obyekt, subyekt)ni tushuna borib boshqarishni bilishi,
maqsadlarni aniqlay olishi, subyektni faollashtirishning zarur vositalarini
tanlab olishi kerak. Lekin qanday qilib? Qaysi o‘ziga xos shaxsiy
qobiliyatlar, ichki imkoniyatlar hisobiga? O‘z shaxsining nimasiga tayanib
aytilganlarni amalga oshiradi?

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Biz bu yerda pedagogik mahoratni shaxsiy faoliyat nuqtai na-zaridan
tushunishga harakat qilamiz hamda uni kasbiy faoliyatni tashkil etishni
yuqori saviyada amalga oshirilishini ta’minlaydigan shaxsiy kompleks
xususiyatlar yig‘indisi degan tushuncha nuqtai nazaridan yondashishga
harakat qilamiz. Bunday muhim xususiyatlarga faoliyatning insonparvarlik
yo‘nalishi, o‘z kasbiy bilimi, pedagogik qobiliyati va pedagogik texnika
kiradi. Bu tarifda biz uchun eng muhimi quyidagilardir.
•
Birinchidan: pedagogik mahorat – shaxs tuzilishida bu o‘z-o‘zini tashkil
etuvchi tizim bo‘lib, bu o‘rinda sistema bunyod etuvchi omil bo‘lib
insonparvarlik yo‘nalishi hisoblanadi. Chunki uning faoliyati pedagogik
jarayonni, ijtimoiy tuzum talabi darajasida yo‘lga qo‘yishga qaratilgan

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Ikkinchidan: pedagog kasbiy mahoratining asosi bo‘lib, uning
chuqur, tushunib, anglab etadigan pedagogik bilim muhim
hisoblanadi. Yo‘naltirilgan kasbiy bilim, yaxlit o‘z – o‘zini tashkil
etuvchi yuqori kasbiy faoliyat asosini tashkil etadi.
Uchinchidan: pedagogik qobiliyat, pedagogik mahoratning
tezroq takomillashuvini ta’minlaydigan omildir.
To‘rtinchidan: bilim va qobiliyatga tayanadigan texnika, barcha
vositalarni maqsad bilan mustahkam bog‘lashga yordam beradi
va bu bilan pedagogik faoliyat strukturasini kengaytiradi.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
•
Shunday qilib, pedagogik mahorat tizimida
yuqoridagi barcha elementlar bir-biri bilan o‘zaro
bog‘liq holda, uning tashqi ta’sir yordamida
o‘sishigina emas, balki o‘z-o‘zini rivojlantirishga
ham asos bo‘la oladi. Muvaffaqiyatning muhim
sharti qobiliyat yaxlitlik beruvchi vosita:
yo‘naltiruvchanlik va natijaning o‘zaro bog‘liqligini
ta’minlovchi pedagogik texnika hisoblanadi.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
•
O‘qituvchi shaxsining insonparvarlik
yo‘naltirilganligi tarbiyachining butun faoliyati
pedagogik dramalardan iborat (turli fikrlar
to‘qnashuvi, o‘z nuqtai nazari to‘g‘riligini isbotlash
uchun kurash). Mahorat qanchalik yuqori bo‘lsa,
ziddiyatlar shunchalik aniq ko‘rinadi, chunki
ijodkor o‘qituvchi tomonidan tavsiya etilayotgan
yangicha tizim, yeskicha qarovchilar tomonidan
qarshilikka uchraydi. Shaxsning yo‘naltirilganligini
nima tashkil etadi? Oliy maqsad, qiziqishlar,
qimmatli fikrlar.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Ana shu masalani aniqlash mavzu mohiyatini tashkil etadi. Har bir o‘qituvchi
shaxsining pedagogik yo‘naltirilganligi ko‘p qirrali hisoblanadi. Uning
qimmatli yo‘nalishida quyidagilar alohida ko‘zga tashlanadi:
1. Uz-o‘ziga ishonch, ya’ni, «mening misolimda, bilimdon, talabchan, haqiqiy
o‘qituvchini ko‘rishsin».
2. Pedagogik ta’sir vositalariga ega bo‘lishi.
3. O‘quvchilarga, bolalar jamoasiga tayanish.
•
4. Pedagogik faoliyat maqsadiga – insonparvarlik strategiyasiga,
vositalarni ijodiy o‘zgartirib faoliyat obyektiga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Agar o‘qituvchi ishiga va o‘quvchilarga mehr-muhabbatni uzviy bog‘lay olsa, u
haqiqiy yetuk o‘qituvchidir. Kelajak oldidagi javobgarlikni his etish, ongli intilish
bilan bolalarga bo‘lgan ulkan muhabbatni uzviy tarzda bog‘lay olgandagina
pedagogik mahorat shakllana boradi. Pedagog faoliyatining yuksak vazifasi-
insonparvarlik yo‘naltirilganligi, uning aniq maqsadlarini belgilashga yordam
beradi.
Birinchi kurs talabasi san’at muzeyiga bolalarni olib borib, u yerda gapirishga
qiynaladi. Usta o‘qituvchi ekskursiya jarayonida juda ko‘p narsani ko‘radi. O‘z-
o‘zini anglashga, san’atni tushunishga, bu kasbga mehr qo‘yishga, yaxshilik va
yomonlikni farqlay olish, shu kasb egalarini hurmat qilishga, tabiatni
e’zozlashga, eng muhimi, o‘quvchini yanada yuksaklikka olib chiqishga yordam
beradi.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
O‘qituvchining insonparvarlik yo‘naltirilganligi, uning hayotiy aktiv
pozisiyasida ham ko‘rinadi. Bir misol: uzum tergani IX sinf o‘quvchilari ertaga
ham boqqa ishga chiqish kerak edi. Lekin bolalar ishga chiqishni, uzum
terishni xohlamayapti. Chunki kechagi va oldingi kun terilgan uzumlar olib
ketilmasdan oftobda chirib yotgan edi. Lekin o‘qituvchi qat’iy qilib, «Sizlarning
ishinglar uzum terib berish, qolgani sizning ishingiz emas» deb majbur qildi.
Albatta, o‘qituvchi bolalar to‘g‘ri gapirayotganligini bilib tursada, ularning
fikrini quvvatlamadi. Buning o‘rniga u befarqligi, e’tiborsizligi tufayli shunday
bo‘layotganini rosmona gapirib, bu masalani tegishli rahbarlar oldiga
qo‘yishini aytishi kerak, o‘quvchilar bilan birga qanday qilib hosilni saqlab
qolish to‘g‘risida ham o‘ylashi kerak edi.

P E DAG O G I K FAO L I YAT N I N G A S O S I Y
K O M P O N E N T L A R I
Kasbiy bilim mazmuni, u dars berayotgan predmet, uning
metodikasi, pedagogika va psixologiya fanlarini tashkil etadi.
Kasbiy pedagogik bilimning muhim o‘ziga xos tomoni, o‘zi
o‘rganayotgan fanlarni – umumlashtirishni, birlashtirish, ya’ni
uning kompleksligini ta’minlashdan iborat. Bunday
umumlashtirish birlashtirishning asosini – pedagogik
masalalarni yechish, pedagogik holatlarni tahlil etish, shaxsni
shakllantirish qonunlarini anglash asosida vositalarni tanlash
demakdir. Har bir pedagogik masalani yechish o‘qituvchining
butun bilimlar sistemasining mohiyatini oshiradi, muhimligini
ko‘rsatadi. Mohir o‘qituvchining kasbiy bilimlaridagi komplekslik,
umumlashtirish bilan birga shaxsiy qarashlari nuqtai nazaridan
ham muhim o‘rin tutadi.

Pedagogik kasbiy bilim asosida uning xatti-harakati va tutishlarining asosiy
prinsiplari va qoidalari, ya’ni pedagogik ongi shakllanadi. Bu prinsiplar,
qoidalarni har bir pedagog o‘zining tajribasi asosida yaratadi, lekin ularni
tushunib yetish, qonuniyatlarini ko‘ra bilish faqat doimiy izlanish, o‘rganishni
talab etadi. Bu esa ilmiy bilimlarni egallash orqali amalga oshiriladi.
O‘qituvchining ta’lim berishidagi qiyinchiligi kasbiy yaroqlikni egallashning
murakkabligi shundaki, kasbiy bilim, birdaniga bir necha darajada, sohada
shakllanadi:
a) metodologik (falsafa qonunlarini bilish, tarbiya maqsadini belgilash
zaruriyatini anglab yetish) soxasida;
b) nazariy (pedagogika, psixologiya qonunlarini, prinsip qoidalarini faoliyat
formalarini bilish) bilimlar sohasida;
d) metodik (o‘quv – tarbiya jarayonini modellashtirish, konstruksiyalash
darajasini o‘zlashtirish) bilimlarni o‘zlashtirishda;
•
e) texnologik (aniq sharoitda ta’lim va tarbiyaning amaliy vazifalarini yechish
darajasini o‘zlashtirish) sohasida shakllanadi.

E T I B O R IN G IZ U C H U N R A X M AT

P E DAG O G I K M A H O R AT I N I N G A S O S I Y KO M PA N E T L A R I N I Ó R G A N I S H

P E D AG O G I K M A H O R AT Pedagogik faoliyatning mazmuni. Pedagogik faoliyatning asosiy komponentlari. Pedagogik faoliyatning insonparvarlikka yo‘naliganligi. O‘qituvchilik mahorat. Pedagogik faoliyatda qobiliyat. Pedagogik mahoratning mezonlari va prinsiplari.

P E D AG O G I K F AO L I YAT N I N G M A Z M U N I Boshqa barcha faoliyatlar kabi pedagogik faoliyat ham o‘zining xususiyatlari bilan ajralib turuvchi maqsad, vazifa, obyekt, subyektdan va komponetlardan iborat. • Pedagogik faoliyatning maqsadi o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lib, jamiyat tomonidan belgilanadi, va asosan yosh avlod shaxsini har tomonlama rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu faoliyat, avlodlarning o‘zaro ijtimoiy bog‘liq aloqalarini amalga oshirishga yoshlarni tayyorlash, insonning tabiiy imkoniyatlaridan jamiyat tajribalarini egallashda foydalanishdan iborat

P E D AG O G I K F AO L I YAT N I N G M A Z M U N I • Shunday qilib, pedagogik faoliyatning maqsadi ijtimoiy jihatdan standart tarzda belgilab berilgan bo‘lsada, lekin aniq pedagogik holatda vazifalar nostandart tarzda kelib chiqadi. Demak, o‘qituvchidan aniq holatdan kelib chiqib, maqsadni ko‘ra bilish orqali ijtimoiy xolatga bog‘langan holda ijodiy yondashuvni talab etadi.

P E D AG O G I K F AO L I YAT N I N G M A Z M U N I • O‘qituvchi faoliyati boshqalar faoliyatini boshqarish demakdir. Boshqacha qilib aytganda, o‘qituvchi faoliyati o‘quvchilar faoliyati asosida quriladigan faoliyatdir. Misol uchun olganda, murakkab, ziddiyatli bir holatda pedagog baqirmaslikka, u yoki bu shaxsni ajratib ko‘rsatmaslikka harakat qilishi kerak, balki tarbiyalanuvchilar o‘zlari mazkur sharoitdan to‘g‘ri xulosa chiqarishi uchun imkoniyat bermog‘i lozim (tikilib turishi, jim turishi, keskin gapirishi). Albatta, bunday yechim tarbiyalanuvchilarning yuqori darajada ongliligidan dalolat bermasada, ular tarbiyachi maqsadi sari borganligini bildiradi. Shunday qilib, pedagogik faoliyat maqsadining o‘ziga xos tomoni shundaki, u pedagog va o‘quvchi maqsadi ham bo‘lib qolishi kerak.

Pedagogik mahoratining asosiy kompanetlarini órganish

10.08.2023

0

62.572265625 KB

Похожие