Plastmassalar. 2

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

685.880859375 KB

Скачать

Reja:
1.Plastmassalar tarixi.
2Plastmassalarning afzalliklari va kamchiliklari.
3.Polimerlar plastmassalar ishlab chiqarishning
O'zbekiston Respublikasidagi istiqboli

Plastmassa - plastik (yunon. qayishqoq) va massa (lot.
Yumaloq fangan narsa) sozlarining birikmasidan tashkil
topgan. Albatta, bu soz shartli tushunchaga ega. Birinchi
kashf qilingan plastmassalar bostm va qizdirish natijasida
muayyan shaklga aylanib, sovigandan keyin tashqi muhit
tasirida ilgarigi holatiga qaylolmas edi. Keyinchalik issiqlik
tasirida qayta ishlanadigan plastmassalar ham ixtiro
qilingan. Jahonda birinchi bolib plastmassa - selluloidni
1856- yili ingliz kimyogari Aleksandr Parkes ixtiro qilgan.

Plastmassalarning plastmassa ko‘rinishida ishlatilishi 1820
yildan boshlangan. Masalan: 1827 yilda dunyo bo‘yicha 3 t
tabiiy kauchuk ishlab chiqa rilgan bo‘lsa, 1929 yilda tabiiy
kauchuk olish 890 ming t ga yetdi. 1830 yilda Angliyada
kauchuk, probka kukuni va mineral kraska asosida
kamptulikon nomi bi
lan hozirgi linoleumga o‘xshash
material ishlab chiqarila boshlangan. 1839 yilda
kauchukning oltingugurt yordamida vulkanlanishi (qotishi)
aniq
langani dan so‘ng ebonit nomi bilan yangi tur
plastmassa ishlab chiqarila boshlangan.

Plastmassalar shaklini qayta tiklanishi bo'yicha termoplast
va reaktoplast turlariga bolinadi. Termoplast
plastmassalarning (masalan, polietilen, polivinilxlorid,
polistirollarning) molekulalari boylama joylashganligi
sababli issiqlik tasirida shaklini ozgartiradi. Yani ulardan
qilingan buyumlar chiqindilarini qayta ishlash mumkin.
Reaktoplastlarning (masaian, aminoplast va
ftoroplastlarning) molekulalari torsimon joylashganligi
sababli ularni qayta ishlab bolmaydi.

Plastmassalar arzonligi va bazi xususiyatlari bo'yicha
boshqa materiallardan qolishmasligi sababli, ishlab
chiqarishda kop qollaniladi. Hozirgi vaqtda ishlab
chiqarilayotgan materiallarning 20%ini plastmassa tashkil
qiladi. Lekin ular parchalanmasligi tufayli atrof-muhitni
ifloslaydi, o'simliklar tomirlarini oziqlanishiga to'sqinlik
qiladi va gidrofobligi (suv shimmasligi) uchun organizmga
zarari bor. Jizzax viloyatida Italiya bilan hamkorlikda
qurilgan «Ozitalplast» turli xil xalq istemol mollari ishlab
chiqarmoqda. Plastmassalar olinishi boyicha uch guruhga
bolinadi: polimerizatsion hamda polikondensatsion
qatronlar va tabiiy polimerlar asosida olinadigan
plastmassalar.

Plastmassalar qurilish sanoatida juda keng qo'llaniladi,
chunki ular boshqa qurilish materiallariga nisbatan yuqori
ko'rsatkichlarga ega:
(1) mukammal ishlash ko'rsatkichlari
Plastmassa turli xil shakllarga nisbatan sodda tarzda qayta
ishlanishi mumkin va ommaviy ishlab chiqarish uchun
mexanizatsiyalashtirilishi mumkin.
(2) engil vazn
Zichlik 0,9 dan 2,2 g / sm3 gacha, o'rtacha 1,45 g / sm3, bu
po'latning 1/5 qismi, alyuminiyning 1/2 qismi va betonning
1/3 qismi yog'ochga o'xshash.

(3) yuqori o'ziga xos kuch
Uning kuchi va quyma zichligi nisbati tsement betoniga
qaraganda ancha yuqori va u po'latga yaqin yoki undan
yuqori. Bu mukammal engil yuqori kuchli materialdir.
(4) Kichik issiqlik o'tkazuvchanligi
Masalan, ko'pikning issiqlik o'tkazuvchanligi taxminan 1/1
500 metall, 1/40 beton va 1/20 g'ishtdan iborat. Bu ideal
issiqlik izolatsiyasi materialidir.
(5) Yaxshi kimyoviy barqarorlik
Umumiy kislotalar, ishqorlar, tuzlar va yog'larga korroziyaga
qarshi yaxshi qarshilikka ega.

Plastmassa yuqoridagi ko'pgina afzalliklarga ega bo'lsa-da,
ba'zi kamchiliklar mavjud, asosan quyidagi jihatlar:
(1)yoshga oson
Plastmassalarning qarishi mahsulotlarning quyosh nuri,
havo, issiqlik va atrof-muhit muhitida, masalan, kislota,
ishqor, tuz va boshqalar ta'sirida, molekulyar tuzilishi
o'zgaradi, plastifikator va boshqa tarkibiy qismlar uchib
ketadi, kimyoviy aloqalar uziladi, shu bilan mexanik
xususiyatlar yomonlashadi va hatto qattiq va mo'rt bo'lib,
shikastlanish va shunga o'xshash narsalar yuzaga keladi.

(2) Yonuvchan
Plastmassa nafaqat yonuvchan, balki yonib ketganda tutun
chiqaradi, toksik gazlarni chiqaradi. Shu bilan birga,
formulani takomillashtirish orqali o'z-o'zidan söndürücü va
otash geciktirici yoki hatto yonmaydigan mahsulotlarni ham
qilish mumkin. Biroq, uning yong'inga chidamliligi noorganik
materiallarga qaraganda baribir yomonroq va ishlab
chiqarish va muhandislik qo'llanmalarida ta'kidlash kerak.
(3) yomon issiqlik qarshiligi
Plastmassa odatda termal deformatsiya, hatto parchalanish
muammosiga duch keladi va foydalanish paytida uning
cheklangan haroratiga e'tibor qaratish lozim.

(4) Kichkina qattiqlik
Plastik - bu egiluvchanligi past bo'lgan modulga ega bo'lgan
viskoelastik material, po'latdan faqat 1/10 dan 1/20 gacha
va uzoq muddatli yuk ostida emirilishga moyil. Shuning
uchun uni yuk ko'taruvchi tuzilma sifatida ehtiyotkorlik
bilan ishlatish kerak. Shu bilan birga, plastmassaga tolali
temir materiallarning qo'shilishi kuchni sezilarli darajada
oshirishi va hatto po'latdan ham oshib ketishi mumkin va
aerokosmik inshootlar tuzilishida qo'llaniladi.

Ozbekistonda polimerlar kimyosi va texnologiyasi 1958
yildan boshlab rivojlana boshladi. 1958 yili paxta
sellyulozasi texnologiyasi ilmiy tekshirish instituti,
Toshkent politexnika institutida "Plastmassalar
texnologiyasi" kafedrasi va polimer muammolari
laboratoriyalari tashkil etildi. 1960 yildan Farg'ona gidroliz
zavodida furan smolalari (FA, FAM monomerlari, FM-2
smolasi va b.) ishlab chiqarila boshlandi va furan
birikmalari laboratoriyasi tashkil etildi.

2001 yildan boshlab SHortangaz kimyo majmuasini
ishga tushirilib yiliga 125 ming t chiziqli polietilen,
Farg'ona, Toshkent shaharlarida qurilgan 3 ta
sellyuloza ishlab chiqaruvchi korxonalarda esa 2000
yildan 30 ming tonnadan ortiq sellyuloza ishlab
chiqara boshladilar.

O'zbekistonda kimyo sanoatini rivojlantirishni 2010
yilgacha kozda tutilgan rejasida Qoraqalpog'iston AR-sida
ishlab chiqarish unumdorligi boyicha SHortangaz kimyo
majmuasidan ham kattaroq polimerlar ishlab chiqarish
majmuasi qurilishi moljallangan. YAngidan-yangi
polimerlar ishlab chiqarish korxonalarini ishga tushirilishi
Respublikamizda polimerlarni qayta ishlash boyicha ham
bir necha zamonaviy korxonalarni ishga tushirishga olib
keldi.

Mavzu:Plastmassalar.

Reja: 1.Plastmassalar tarixi. 2Plastmassalarning afzalliklari va kamchiliklari. 3.Polimerlar plastmassalar ishlab chiqarishning O'zbekiston Respublikasidagi istiqboli

Plastmassa - plastik (yunon. qayishqoq) va massa (lot. Yumaloq fangan narsa) sozlarining birikmasidan tashkil topgan. Albatta, bu soz shartli tushunchaga ega. Birinchi kashf qilingan plastmassalar bostm va qizdirish natijasida muayyan shaklga aylanib, sovigandan keyin tashqi muhit tasirida ilgarigi holatiga qaylolmas edi. Keyinchalik issiqlik tasirida qayta ishlanadigan plastmassalar ham ixtiro qilingan. Jahonda birinchi bolib plastmassa - selluloidni 1856- yili ingliz kimyogari Aleksandr Parkes ixtiro qilgan.

Plastmassalarning plastmassa ko‘rinishida ishlatilishi 1820 yildan boshlangan. Masalan: 1827 yilda dunyo bo‘yicha 3 t tabiiy kauchuk ishlab chiqa rilgan bo‘lsa, 1929 yilda tabiiy kauchuk olish 890 ming t ga yetdi. 1830 yilda Angliyada kauchuk, probka kukuni va mineral kraska asosida kamptulikon nomi bi lan hozirgi linoleumga o‘xshash material ishlab chiqarila boshlangan. 1839 yilda kauchukning oltingugurt yordamida vulkanlanishi (qotishi) aniq langani dan so‘ng ebonit nomi bilan yangi tur plastmassa ishlab chiqarila boshlangan.

Plastmassalar shaklini qayta tiklanishi bo'yicha termoplast va reaktoplast turlariga bolinadi. Termoplast plastmassalarning (masalan, polietilen, polivinilxlorid, polistirollarning) molekulalari boylama joylashganligi sababli issiqlik tasirida shaklini ozgartiradi. Yani ulardan qilingan buyumlar chiqindilarini qayta ishlash mumkin. Reaktoplastlarning (masaian, aminoplast va ftoroplastlarning) molekulalari torsimon joylashganligi sababli ularni qayta ishlab bolmaydi.

Plastmassalar. 2

10.08.2023

0

685.880859375 KB

Похожие