POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1208.23046875 KB

Скачать

POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR
REJA :
1.Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning xilma – xilligi2.
Poliizoprenoidlarning tuzilishi
3. Poliizoprenoidlarning ishlatilishi

•
KIRISH.
•
Poliizoprenoid spirtlari 60-yillarning boshlarida bakteriyalar, xamirturushlar,
sutemizuvchilar va bir qancha o simliklarda topilgan. Poliizoprenoid spirtlarini ʻ
qidirish tasodifiy kashfiyot bilan boshlandi, solanesol tamaki barglarida lipidga
hamroh bo'lgan ubiquinon sifatida va poliprenollarni izolyatsiya qilish, qog'oz
zavodida tsellyuloza pulpasining ifloslantiruvchisi. Dastlab ikkilamchi
metabolitlar sifatida tasniflangan. Poliizoprenoidlar kashf etilgandan so'ng ko'p
o'tmay kofaktor roli kontekstida katta qiziqish uyg'otdi. Ularning a-to'yingan
varianti - jigarda glikoproteinlar biosintezida dolisilfosfat deyarli bir vaqtda
undekaprenil fosfatning ishtirokini aniqlash bilan birga, bakterial hujayra sirt
polimerlarining biosintezi. Ushbu kashfiyot tadqiqotlari umumlashtirildi va
Hemming tomonidan ko'rib chiqildi. 40 yillik poliizoprenoid tadqiqotlari
natijasida ko'plab qiziqarli nashrlar va bir nechta sharhlar berildi.

• Bu yerda taqdim etilgan adabiyotlar sharhi ushbu sohadagi so'nggi kashfiyotlar
bilan bog'liq poliizoprenoid biosintezi va strukturaviy tahliliga alohida e'tibor
berildi. Poliizoprenoidlar atamasi bu yerda taxminan bir nechadan iborat
birikmalarni belgilash uchun ishlatiladi. 100dan ortiq izoprenoid qoldiqlaridan
iborat. Qisqa zanjirli oligoprenoidlarning (yami-diterpenlar) turli jihatlari,
shuningdek, yuqori polimerlar (tabiiy kauchuk, gutta percha) va ular tuzilishi
ko’rib chiqamiz. Poliizoprenoidlar yuqori darajada gidrofobik izoprenoid
mahsulotlaridir. Barcha tirik hujayralar sintezlanadi. Ko’p (5<n<100) va undan
ortiq izopren birikmalaridan tashkil topgan muntazam tuzilishiga qaramay bir
nechta strukturaviy variantlari tavsiflangan. Poliizoprenoidlar yuqori molekular
terpenoidlar hisoblanadi.

•
Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning
• xilma – xilligi
•
P о liiz о pren о idlar – tabiiy quyi m о lekulyar bi о regulyat о rlar bo’lib, hujayra
membranalari tarkibiga kiradi. Ular membranada “lipid langari” vazifasida m о lekulaning
l о kallanishi (harakati)ni ta’minlaydi. Membrana – parda (plyonka) bo’lib, о datda muhitlarni ajratib
turuvchi yarimo’tkazgich sirt (q о biq) yoki tebranuvchi yuzadan ib о rat. Tirqish (p о ra)li va tirqishsiz
membranalar bo’ladi. P о liiz о pren о idlar o’simlik va sut emizuvchilar tanasida erkin spirtlar va turli
sinf birikmalari shaklida uchraydi. Masalan, ins о n о rganizmi о qsillarning 5 f о izi farnezil yoki
geranil p о liiz о pren о idlari fragmentiga ega. K о ferment Q, plast ох in о n, mena х in о n, х l о r о fillar
prenillangan ar о matik birikmalardir.

• P о lipren о llar (polyprenols) – p о liiz о pren о id spirtlari bo’lib, terpen о idlar sinfiga kiradi.
P о lipren о llar o’simliklarning yashil qismida bo’ladi. Ular ignabargli, bargli, mevali
dara х tlar (qarag’ay, archa, pi х ta, gink о ), butalar va o’tlarning tarkibida quruq vazniga
nisbatan 0.01-4.0% gacha uchraydi. O’simlik p о lipren о llarining C zanjiri uzunligi C30-
C300 gacha bo’ladi. Ayrim dara х t p о lipren о llari C zanjiri uzunligi (C55-C110) ins о n va
hayv о n о rganizmidagi d о li хо llar C zanjiri uzunligiga yaqin bo’ladi. Poliprenollar
d о li хо llarning dastlabki m о ddalaridir. D о li хо llar ins о n о rganizmida hujayra
membranasini him о yalaydi, о qsillarni barqar о rlashtiradi va о rganizmning immun
tizimini quvvatlaydi. D о li хо llar о qsil-uglev о d metab о lizmida p о lisa х aridlar sintezining
k о fermentlari bo’lsa, p о lipren о llar o’simlik hujayrasida shunday vazifani bajaradi.
P о lipren о llar d о li хо l etishm о vchiligida ularning o’rnini b о sishi mumkin. D о li хо l
etishm о vchiligi surunkali sham о llashlarda, nasl buzilishi (degeneratsiya) va о nk о l о gik
kasalliklarda kuzatiladi.

• Poliprenollar o'simlik fotosintetik to'qimalari va bakteriya hujayralarining tipik
komponentlari sifatida qaraladi, dolixollar esa o'simlik ildizlarida va barcha hayvonlar va
xamirturush hujayralarida uchraydi. Ikkinchidan, polimerlangan izopren birliklari
sonidan kelib chiqadigan zanjir uzunligining xilma-xil bo'lishi mumkin bo'lgan tabiiy
poliizoprenoid spirtlarining molekulasi bir necha va 100 dan ortiq bo’lishi mumkin.
Qizig'i, bu o'zgarish juda ko'pga qaraganda o'simlik poliprenollari holatida ko'proq
sutemizuvchilar dolixollarida aniqlanadi. Barcha eukarotik hujayralarda odatda
gomologlar aralashmasi sifatida to'planadi va poliizoprenoidlar oilasi hosil qiladi. Qizig'i
shundaki, ba'zi o'simlik to'qimalari poliizoprenoidning ikki yoki hatto uchta oilasi
alkogollari qayd etildigan. Uchinchidan, izopren birliklaridagi geometrik bog'lanish trans
( E) yoki sis (Z) izomerlari paydo bo'lishidir. Eng tipik poliizoprenoid spirtlardan biri di-
trans ( a-t
2 -c
n-3 ) yoki tri-trans (a-t
3- c
n−3 ) turidir. Biroq, all- trans (a-t
n−1 ) va a-trans a-t
3 -c
n-
4 -t) variantlari ham keyinchalik ishlab chiqildi.

• POLIIZOPRENOIDLARNING TUZILISHI
•
Poliizoprenoid spirtlari tabiatda keng tarqalgan gidrofobik polimerlar guruhini tashkil
qiladi. Ularning molekulalari bir uchida gidroksid guruhi (a-qoldiq) va boshqa uchida (x-
uchida) vodorod atomi bo'lgan boshdan dumga bog'langan bir necha 100 dan ortiq
izoprenoid qoldiqlaridan iborat. a-qoldiqdagi qo sh bog ning gidrogenlanishi a-ʻ ʻ
to yinmagan poliprenolardan (sin. degidrodolixollar) farqli o laroq, dolixollarni (sin.
ʻ ʻ
digidropoliprenollar) hosil qiladi (1-rasm).

•
Alloprenollar
•
Yaqinda o'simlik barglari ekstraktida poliizoprenoid strukturaning yangi turi kuzatildi. Sapindaceae
oilasiga mansub bir qancha o'simliklarda bir xil zanjir uzunligidagi a- cis va atipik a- trans izomerlari
aralashmasidan tashkil topgan poliprenollar (Pren-11 dan -13 gacha, Pren-12 ustunlik qiladi). Ularning
tuzilishi 2 -rasmda keltirilgan . Ficus elastica barglarida 40 yil oldin topilgan a-sis konfiguratsiyasiga
ega spirtlar (boshqacha nomi fikaprenollar ) molekulalarning a- terminusida lokalizatsiya qilingan
uchta ichki trans -izopren birligiga va keyingi sis qoldiqlari (a- t
3 – c
n-4 -t)tuzilishiga ega.. Ko'p yillar
davomida fikaprenollar odatiy o'simlik poliprenollari hisoblanib kelgan. Yuqorida aytib o'tilganidek,
ularning a- trans analoglari molekulalarida faqat bitta izopren qoldig'ining konfiguratsiyasi o'zgaradi va
ularning tuzilishi shunday (a- t
3 - c
n-5 - t )formulasi bilan beriladi . Sapindaceae o'simliklarining
barglarida ikkala izomer oilaning bir xil konsentratsiyasi kuzatilgan. Bu topilma a- trans izomerlarning
paydo bo'lishining kamida ikkita mumkin bo'lgan biosintetik stsenariysini ko'rsatadi , ular kelib
chiqqan o'simlik Allophylus caudatusdan alloprenollar deb ataladi.

• Poliizoprenoid tuzilishini aniqlash dolixolning spektral tahlili bilan boshlandi. Inson buyragidan
va o'simlik barglaridan (ya'ni, solanesol, kastaprenollar va fikaprenollar) [va yog'ochdan
shuningdek zamburug'lardan poliprenollar ajratilgan. Tahlil qilish uchun H NMR, infraqizil
spektroskopiya, massa spektrometriyasi va ozonolitik degradatsiya qo'llanilgan. Turli xil kelib
chiqadigan va asosiy poliizoprenoidni yaratishga ruxsat berilgan, sovunlanmaydigan fraktsiyalar
poliprenollar va dolixollarning tabiati. 13C NMR qo'llanilishi shubhasiz dipoliprenolda uglerod
skeleti ichidagi trans-izoprenoid qoldiqlarining x-terminal lokalizatsiyasi va dolichol molekulalari
aniqlangan. Ko'plab keyingi tadqiqotlar, shu jumladan, hozirgacha tasvirlangan, har bir molekula
uchun 100 izopren birligini kengaytiruvchi eng uzoq muddatli poliprenollarning tahlili aniqligini
proton va uglerod signallarining tayinlanishi tasdiqladi. Yaqinda orada dolixol va dolixil
fosfatning 2D yadroviy Overhauser kuchaytiruvchi spektroskopiyasi (NOESY) yaratildi.
Dolixollarning elektron ionlashuvi (EI) massa spektrlari, 1970-yillarda nashr etilgan Dol-19 gacha
va Yaqinda usulning ba'zi modifikatsiyalaridan so'ng molekulyar cho'qqilar va sezilarli
parchalanishni ko'rsatdi, ammo bu usulning sezgirligi unchalik yuqori emas edi.

•
POLIIZOPRENOIDLARNING ISHLATILISHI
• O’zbekist о n Fanlar Akademiyasi O’simlik m о ddalari kimyosi institutida mahalliy o’simlik
(chin о r, anjir, tut, uzum, g’o’za, gul х ayri va b.) manbalari tarkibidagi deka-, undeka- va
d о dekapren о llarni (n=10-12) ajratish, ularning kimyoviy o’zgarishlarini va bi о l о gik fa о lligini
o’rganish bo’yicha tadqiq о tlar о lib b о riladi. O’simlik tarkibidagi p о lipren о llar erkin yoki
b о g’langan (yuq о ri m о lekulali yog’ kisl о talari bilan) h о lda bo’lishi aniqlangan. P о lipren о llar
as о sida o’simliklar o’sishini jadallashtiruvchi “Uchqun” preparati qishl о q х o’jaligida ishlatishga
tavsiya etilgan
•
D о li хо llar va p о lipren о llar tuzilishidagi o’ х shashlik p о lipren о llarni turli kasalliklarda qo’llash
mumkinligini as о slab beradi. P о lipren о llar (C35-C50) yordamida kasallikni dav о lash va uning
о ldini о lish bo’yicha Yap о niya, AQSh va b о shqa yetakchi davlatlarda keng miqyosli izlanishlar
о lib b о rilgan. Ularning о shq о z о n yarasida, gipert о niya, p о dagra, diabet, immun tizimini
mustahkamlashda samarali ta’siri isb о tlangan. Latviyada p о lipren о llarni о zuqa b о yituvchilar
sifatida qo’llashga ru х sat etilgan. Ular k о smet о l о giya va farmatsevtika san о ati uchun zarur хо m-
ashyo sifatida ishlatiladi. Iz о pren о idlardan geranilgerani о l va farnezilpir о f о sfatlar sham о llashga
qarshi samarali ta’sirga ega.

POLIPRENOL ASOSIDAGI TIBBIY VOSITA
Poliprenilfosfatlarni, birinchi navbatda, virusga qarshi vosita sifatida qo'llash sababi, gripp, gerpes
simplex, sariq isitma, gepatit, quturish, it kasalligi, shomil, tug'ma ensefalit va boshqalar kabi jiddiy
virusli infektsiyalarda antiviral ta'sir ko'rsatish qobiliyati to'g'risidagi ma'lumotlarga asoslangan.
Preparatlar masalan, cho'chqa buyrak epitelial hujayra chizig'ida (SPEV) titrlangan Shomil ensefalit
virusi (Soph'in shtammi) dan nuqsonli virionlarni ishlab chiqarishni qo'zg'atishi ko'rsatilgan. Elektron
mikroskop morfologik tadqiqot poliprenilfosfat bilan inkubatsiyadan so'ng, virionlarning ko'pchiligi
(65-75%) kengaygan yoki nuqsonli konvertga ega ekanligini aniqladi. Ba'zida diametri 20 nm
(diametri 30-40 nm) bo'lgan kichik virusli zarrachalar (5-7%) topilgan (ehtimol, konvert bo'lmagan
virionlar).

• FOSPRENIL DORI VOSITASI
•
Poliprenilfosfatlar fiziologik ta'sirlarning keng spektriga ega va yangi avlodning
istiqbolli farmatsevtik preparatlari biridir. Birinchi tijorat farmatsevtika preparati
FOSPRENIL Rossiya Federatsiyasida ishlab chiqilgan va 1994 yildan beri veterinariya
amaliyotida samarali antiviral dori sifatida keng qo'llanilgan. Hozirgi vaqtda
FORTEPRENning (odam uchun FOSPRENIL analogi) klinik sinovlari davom etmoqda.
Ushbu preparatlarning asosiy faol moddasi natriy poliprenil fosfat bo'lib, u gidrokarbil
radikalida asosan 14-20 izopren birliklarini o'z ichiga olgan oligomergomologlar oilasini
ifodalaydi .

POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR REJA : 1.Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning xilma – xilligi2. Poliizoprenoidlarning tuzilishi 3. Poliizoprenoidlarning ishlatilishi

• KIRISH. • Poliizoprenoid spirtlari 60-yillarning boshlarida bakteriyalar, xamirturushlar, sutemizuvchilar va bir qancha o simliklarda topilgan. Poliizoprenoid spirtlarini ʻ qidirish tasodifiy kashfiyot bilan boshlandi, solanesol tamaki barglarida lipidga hamroh bo'lgan ubiquinon sifatida va poliprenollarni izolyatsiya qilish, qog'oz zavodida tsellyuloza pulpasining ifloslantiruvchisi. Dastlab ikkilamchi metabolitlar sifatida tasniflangan. Poliizoprenoidlar kashf etilgandan so'ng ko'p o'tmay kofaktor roli kontekstida katta qiziqish uyg'otdi. Ularning a-to'yingan varianti - jigarda glikoproteinlar biosintezida dolisilfosfat deyarli bir vaqtda undekaprenil fosfatning ishtirokini aniqlash bilan birga, bakterial hujayra sirt polimerlarining biosintezi. Ushbu kashfiyot tadqiqotlari umumlashtirildi va Hemming tomonidan ko'rib chiqildi. 40 yillik poliizoprenoid tadqiqotlari natijasida ko'plab qiziqarli nashrlar va bir nechta sharhlar berildi.

• Bu yerda taqdim etilgan adabiyotlar sharhi ushbu sohadagi so'nggi kashfiyotlar bilan bog'liq poliizoprenoid biosintezi va strukturaviy tahliliga alohida e'tibor berildi. Poliizoprenoidlar atamasi bu yerda taxminan bir nechadan iborat birikmalarni belgilash uchun ishlatiladi. 100dan ortiq izoprenoid qoldiqlaridan iborat. Qisqa zanjirli oligoprenoidlarning (yami-diterpenlar) turli jihatlari, shuningdek, yuqori polimerlar (tabiiy kauchuk, gutta percha) va ular tuzilishi ko’rib chiqamiz. Poliizoprenoidlar yuqori darajada gidrofobik izoprenoid mahsulotlaridir. Barcha tirik hujayralar sintezlanadi. Ko’p (5<n<100) va undan ortiq izopren birikmalaridan tashkil topgan muntazam tuzilishiga qaramay bir nechta strukturaviy variantlari tavsiflangan. Poliizoprenoidlar yuqori molekular terpenoidlar hisoblanadi.

• Tabiatdagi poliizoprenoidlar va poliprenollarning • xilma – xilligi • P о liiz о pren о idlar – tabiiy quyi m о lekulyar bi о regulyat о rlar bo’lib, hujayra membranalari tarkibiga kiradi. Ular membranada “lipid langari” vazifasida m о lekulaning l о kallanishi (harakati)ni ta’minlaydi. Membrana – parda (plyonka) bo’lib, о datda muhitlarni ajratib turuvchi yarimo’tkazgich sirt (q о biq) yoki tebranuvchi yuzadan ib о rat. Tirqish (p о ra)li va tirqishsiz membranalar bo’ladi. P о liiz о pren о idlar o’simlik va sut emizuvchilar tanasida erkin spirtlar va turli sinf birikmalari shaklida uchraydi. Masalan, ins о n о rganizmi о qsillarning 5 f о izi farnezil yoki geranil p о liiz о pren о idlari fragmentiga ega. K о ferment Q, plast ох in о n, mena х in о n, х l о r о fillar prenillangan ar о matik birikmalardir.

• P о lipren о llar (polyprenols) – p о liiz о pren о id spirtlari bo’lib, terpen о idlar sinfiga kiradi. P о lipren о llar o’simliklarning yashil qismida bo’ladi. Ular ignabargli, bargli, mevali dara х tlar (qarag’ay, archa, pi х ta, gink о ), butalar va o’tlarning tarkibida quruq vazniga nisbatan 0.01-4.0% gacha uchraydi. O’simlik p о lipren о llarining C zanjiri uzunligi C30- C300 gacha bo’ladi. Ayrim dara х t p о lipren о llari C zanjiri uzunligi (C55-C110) ins о n va hayv о n о rganizmidagi d о li хо llar C zanjiri uzunligiga yaqin bo’ladi. Poliprenollar d о li хо llarning dastlabki m о ddalaridir. D о li хо llar ins о n о rganizmida hujayra membranasini him о yalaydi, о qsillarni barqar о rlashtiradi va о rganizmning immun tizimini quvvatlaydi. D о li хо llar о qsil-uglev о d metab о lizmida p о lisa х aridlar sintezining k о fermentlari bo’lsa, p о lipren о llar o’simlik hujayrasida shunday vazifani bajaradi. P о lipren о llar d о li хо l etishm о vchiligida ularning o’rnini b о sishi mumkin. D о li хо l etishm о vchiligi surunkali sham о llashlarda, nasl buzilishi (degeneratsiya) va о nk о l о gik kasalliklarda kuzatiladi.

POLIIZOPRENOIDLAR. POLIPRENOLLAR

10.08.2023

0

1208.23046875 KB

Похожие