Qadimgi Turkiy manbalar

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1741.26171875 KB

Скачать

Uning hukmdori xoqon Istemi o sha davrdagi ʻ
“dunyo xo jayinlari” – Vizantiya, Eron va
ʻ
Shimoliy Xitoy qirolliklari bilan teng huquqli
siyosiy va savdo aloqalarini o rnatgan. Dunyo
ʻ
taqdirining yangi qonun chiqaruvchisining
o‘zagi “turk” – Oltoy tog‘lari qa’rida
shakllangan xalq edi.552 yilda O rta Osiyoda ulkan ko chmanchilar imperiyasi –
ʻ ʻ
Birinchi Turk xoqonligi vujudga keldi. Turkiy davlatning
sharqda Xuanxe daryosi qirg oqlaridan Shimoliy Kavkaz va
ʻ
g arbda Kerch bo g ozigacha cho zilgan chegaralari bilan
ʻ ʻ ʻ ʻ
nufuzli kuchga aylanishi uchun yigirma yil yetarli edi.

Afsonaga ko'ra, qadimgi
turklar o'g'il boladan -
"Xiongnu uyining alohida
tarmog'i" avlodidan kelib
chiqqan. Uning barcha
qarindoshlarini qo‘shni qabila
jangchilari o‘ldirganda, qo‘l-
oyoqlari kesilgan bola o‘lim
uchun botqoqqa tashlandi. Bu
yerda cho‘loqni bo‘ri topib
boqdi.
Voyaga etgan bola va bo'rining bolalaridan biri Ashina edi -
"katta qobiliyatli odam". Uning avlodi Asyan-shad Oltoyga
ko'chib o'tdi. Yangi joyda yangi kelganlar mahalliy aholi
bilan aralashib, yangi xalq - turkiylar, hukmron urug'i
Ashina bo'lgan. Asyan-shod Buminning avlodi bo lib, ʻ
Birinchi Turk xoqonligiga asos solgan.

Katun vodiysi turklarning vatani
hisoblanadi.

Xitoy shoiri Bo Juyi
panjarali uyni
shunday tasvirlagan: Sohil tollarining dumaloq
ramkasi
Bardoshli, yangi, qulay va
chiroyli.
Dovul uyni silkita olmaydi.
Yomg'ir uning ko'kragini
qattiqlashtiradi.
Unda zindonlar yoki burchaklar
yo'q.
Lekin ichkari shinam va issiq...
Ayoz - devorga qarshi his
qilingan.
Qor pardasi ham dahshatli
emas.

Bir paytlar qo'llarida idish bo'lgan
mo'ylovli kishilarning bunday tosh
haykallari Oltoy, Tuva,
Mo'g'uliston va Semirechyaning
tog' dashtlarini bezatgan. Qoida
tariqasida, ularning bellari ularga
osilgan qurollar bilan belbog'lar
bilan qoplangan. Ular kichik tosh
to'siqlar yaqinida joylashtirilgan.
Ko'pincha ularning yonida vertikal
ravishda qazilgan tosh zanjirlari -
balballar bo'lgan. Bu haykallar
turkiy xalqlarning homiy ajdodlari
tasviri ekanligiga ishoniladi.
Turkiy haykallarda chap qo'l
kamarga bosilgan - Sibir va O'rta
Osiyoning ko'plab xalqlari orasida
keng tarqalgan hurmat belgisi. Turkiy
"ayol".

Xoqonlikning butun tarixi urushlar va ichki
nizolarga boy. Davlat oyoqqa turolmasligi uchun
uning hududi juda katta va aholisi juda xilma-xil
edi. 581 yilda buyuk davlat ikki urushayotgan va
beqaror birlashmaga - G'arbiy va Sharqiy Turk
xoqonliklariga bo'linib, Xitoy qo'shinlari tomonidan
mag'lubiyatga uchradi. To‘g‘ri, “Samoviy imperiya”
sarhadlarida osoyishtalik uzoqqa cho‘zilmadi.
Cheksiz tartibsizliklar va qo'zg'olonlar qirq yildan
so'ng yana bir qudratli davlat tuzilishi - hukmdor
Ilteres boshchiligidagi Ikkinchi Turk xoqonligining
paydo bo'lishiga olib keldi, barchasi bir xil Ashina
urug'idan. Ko p o tmay xoqonlik o z hokimiyatini ʻ ʻ ʻ
Zabaykaliya, Semirechye va Manchuriya yerlariga
ham kengaytirdi. Oltoy va Tyva hududlari endi
uning faqat shimoliy chekkalarini tashkil etdi.

Bilge-kogon (716-734) davrida
davlat eng yuqori cho'qqiga
chiqdi. Turklar dastlab Xitoy
ittifoqchilarini, keyin esa Xitoyni
mag'lub etishdi, shundan so'ng u
kuchli g'olib bilan sulhga rozi
bo'lishga va unga soliq to'lashga
majbur bo'ldi, ammo Bilge
vafotidan keyin uning
merosxo'rlari o'rtasida taxt uchun
kurash boshlandi. 744-yilda
O zmish xoqonligining so nggi ʻ ʻ
hukmdori o ldirildi va Ikkinchi
ʻ
Turk xoqonligi o z faoliyatini
ʻ
to xtatdi. Uning o rnida Uyg ur
ʻ ʻ ʻ
xoqonligi (745—840) vujudga
keldi.

Og ir qurollangan ʻ
barcha turkiy
jangchilarda uzoq
masofaga jang qilish
uchun o qlari bo lgan
ʻ ʻ
bir nechta kamon va
qalpoqlar, yaqin
tarkibda hujum qilish
uchun uzun nayzalar,
yaqindan jang qilish
uchun qilich, keng
qilich, qilich va bolta,
lassolar bo lgan.
ʻ
yordamchi qurol
sifatida xizmat qilgan
jangovar pichoqlar va
og'ir qamchilar.Otlar va chavandozlar ko'p
turdagi, yorqin rangli
qobiqlar bilan himoyalangan
bo'lib, ular alohida metall
yoki charm plitalardan kamar
bilan bog'langan va qattiq
charm lentalardan to'qilgan.

Pichoq etarlicha uzun va engil bo'lishi
kerak, chunki otliq askar o'zidan
maksimal masofada dushmanga etib
borishi mumkin. To'g'ri tayoq bilan ta'sir
qilishning optimal nuqtasi tutqichdan
uzunligining uchdan ikki qismidir. Aynan
shunday zarba bilan qo'l eng kam
qaytishni boshdan kechiradi. Noto'g'ri
zarba bilan, orqaga qaytish kuchi
shunchalik kuchayadiki, qurol qo'llardan
uchib ketadi. Shuning uchun, yaqin
vaqtgacha, hatto ratsional ravishda
ishlab chiqilgan pichoqlar ham bog'ichlar
(tutqichdagi halqalar) bilan
ta'minlangan.

Bundan ham samaraliroq kavisli
pichoq edi. Pichoqning ishchi
yuzasining egriligi zarbaning ikkala
bosqichini - mag'lubiyat va
ekstraktsiyani bir bosqichda amalga
oshirishga imkon berdi. Endi hatto
to'g'ridan-to'g'ri zarba ham toymasin
zarbaga aylandi va katta sirtni
egalladi.
Kesuvchi pichoqli qurollar yaqin
jangning eng ilg'or vositasi sifatida
ko'p jihatdan harbiy texnikaning
rivojlanish darajasining
ko'rsatkichiga aylandi.
Afsuski, bunday qurollar qadimgi turkiy davr
yodgorliklarida juda kam uchraydi, ammo tosh
haykallarda "ayollar" deb ataladigan, kavisli pichoqlar
pichoq va xanjarlar bilan birga jangchining umumiy
atributidir.

Ko'p asrlar o'tib shashka
uchun xos bo'lgan
kesilgan tomoni yuqoriga
qarab kiyish usuli,
pichoqni olib tashlash
orqali uni tezda jangovar
holatga keltirish imkonini
berdi. Tirnoqli pichoqning
qirrasi va kavisli pichog'i
bor edi.Yog'och plitalar tutqich
miliga perchinlangan, uning
yuqori uchi shpal bilan
siqilgan. Pommelning pastki
uchiga metall qopqoq
solingan. Yog'och g'ilof
metall armatura va qavslar
bilan birga tortildi.

Yassi uchlari bo'lgan o'qlar har doim
patli bo'lib, ular uchlari pastga qarab
qalqonlarda saqlangan. Quvvat uchun
o'q o'qlari qayin po'stlog'i halqalari
bilan uchi ostiga yopishtirilgan. Va
qarama-qarshi tomonda, kamonning
ko'zogi yonida, ular qora va qizil kamar
bilan bo'yalgan. Ba'zi hollarda, bu
egalik belgilari, boshqalarida - uchi
turining ko'rsatkichlari.
Uch pichoqli uchlarining keng temir tekisliklari turkiy
o'qlarning parvozining barqarorligi va barqarorligini
ta'minladi. Plumage endi kerak emas edi. Tirnoqlardagi
bunday o'qlar har doim yuqoriga qarab saqlangan - bu
holatda, ulardan ko'pi kirardi. Va jangchiga kerakli turdagi
nuqtani topish osonroq edi.

Kamonlar juda mashhur bo'lib,
ularda ushlash joyi ikki
tomondan shoxli plitalar bilan
mustahkamlangan va uchlarida
kamon uchun kesilgan uzun
vergul shaklida uzun astarlar
joylashtirilgan. Ko'pincha o'rta
yon plitalari bo'lgan kamon bor
edi - ular allaqachon uchlarida
shox detallari yo'q edi. Yana bir
turdagi kamon bor edi - uchta
mustahkamlovchi o'rta qism
bilan.
Armatura qismlari shox va suyakdan yasalgan bo'lib, milga
qaragan tomondan yog'ochga yaxshiroq yopishish uchun
chuqur tirnalgan panjara bilan qoplangan. Tendonlar
kibitning tashqi tomoniga yopishtirilgan. Tendonlarga
qo'shimcha ravishda, kamonlarning elastikligi yirik va
mayda qoramollarning shox qopqoqlaridan kesilgan plitalar
yordamida oshirildi.

O'ttiz o'qgacha sig'imga ega bo'lgan
turkiy qalqonlar qayin po'stlog'ining
bir necha qatlamidan bir-biriga
yopishtirilgan. Ular ikki xil edi -
yopiq va ochiq. O'sha va boshqalar
yog'och tagliklar va bo'yinlarda
halqalar bilan ta'minlangan.
Ochiq turdagi qalqonlar uchun orqa
tomonda valf o'rnatilgan bo'lib, u
otishmani o'tkir uchlari chiqib
ketishidan himoya qiladi. Yopiq
turdagi qalqonlar uchun og'iz
yuqoridan kamar halqasi bo'lgan
yog'och qopqoq bilan tiqilib qolgan.
Yon tomonlardagi tirgaklar ichida bir
nechta yog'och panjaralar bor edi.
Ularga tasma tanasidagi maxsus
teshiklar orqali bog'lab qo'yilgan,
buning yordamida qalqon kamarda
ushlab turilgan. Qirralarning tashqi
yuzasi bezaklar bilan bezatilgan.

Dumaloq,
taxtalardan yig'ilgan
qalqonlar ichkaridan
yog'och ustunlar
bilan tortilgan va
tashqi tomondan
bug'langan teri bilan
qoplangan, ular
quritilganida,
cho'zilgan,
qo'pollashtirilgan va
zarbani yaxshi
ushlab turadigan.Turkiylarning mudofaa
qurollari qalqonlar,
charm va metall
snaryadlar va zanjirli
pochtadan iborat edi.

a - elkalar;
6 - bib;
c - orqa o'rindiq;
g - gaiter;
d - kamar;
e - elkama-kamar;
g - yon mahkamlagichlar. Qadimgi turkiy qobiqdan ham
to liq ko rinishda, ham “engil” ʻ ʻ
variantda foydalanish mumkin
edi. Yelka va oyoq qo'llarining
lamelli lentalari nisbatan erkin
holatda bir-biriga bog'lab
qo'yilgan. Bunday qurilma
elkalar va cuirass o'rtasidagi
eng ishonchli aloqani
ta'minladi.

Zirhli "uzun
cho'zilgan xalat" ning
kesilishi Buyuk
ko'chish davridan
beri deyarli
o'zgarmadi.
Diagrammada qattiq
teri lentalaridan
yig'ilgan qobiq
ko'rsatilgan. Biroq,
bunday bantlar
alohida temir
plitalardan ham
iborat bo'lishi
mumkin.a - elkalar;
b - yelka yoylari;
c - kamar.

Katta plastinali dubulg'a
yasash temirchining, hatto
o'rtacha qo'lning ham
qo'lidan kelmagan.
Plitalarni mos ravishda
kesish va egish juda
oddiy: yumshoq metall
konusning bo'sh joyiga
osongina uriladi, bu eng
oddiy holatda yaxshi
rejalashtirilgan, olovli va
uchli log bo'lishi mumkin.
Teshiklarni teshish va
plitalarni bir-biriga
bog'lash ham qiyin emas.Perchin oldidagi plitalarni
siljitish va kengaytirish
orqali biz mijozning boshi
o'lchamiga mos keladigan
tojning kerakli diametrini
tanladik. Qulaylik uchun
har doim dubulg'a ostiga
qalin yumshoq astar
qo'yilgan.

Jangchining tanasi temir
zirh bilan qoplangan (a),
qalin ko'rpali chopon
kiygan. Zirh shnurlar (b)
bilan birga tortilgan
metall plitalardan iborat.
Eng kichik va eng tor
plitalar yelkada (c), eng
kattalari esa etagida (d).
Dubulg'a (e) teri kayışlar
bilan bog'langan po'lat
plitalardan yig'iladi.
Aventail (e) temir
halqalardan to'qilgan va
bronza halqalar bilan
bezatilgan.

Pastga tushirilgan kamonli
kamon (g) kamarga
biriktirilgan tor qutiga
joylashtiriladi. Orqaga
tashlangan qalqon (h)
jangda orqa tomonni
himoya qildi. Turklarning
birinchi zarba qurollari
nayzalar (va) uzun yengli
va nisbatan qisqa zarbali
qismi edi. Tor qirrali
nuqtalar - uch chiziqli
nayza kabi - zirh kiygan
otliqlarga qarshi kurashish
uchun eng mos edi.
Adabiyotda bunday
qurollar odatda pikes deb
ataladi.

Xarakterli quyruqli o'ralgan
ortiqcha oro bermay
to'qimalardan iborat
kamonchilarning soch
turmagi. Turklar o'zlarining
sochlariga to'qilgan
ponytaillardan soxta
pigtaillardan
foydalanganlar.
Otdan tushirilgan
to‘pchining kamarida
kiygan, uchi uchli,
to‘pig‘iga bog‘langan,
tagligi yumshoq etik,
to‘rtburchak shaklidagi
eshak yaqqol ko‘rinadi.
Barmoqlarning holatiga
ko'ra, oyoq kamonchi o'ng
qo'lining bosh barmog'i
bilan, ya'ni "mo'g'ulcha
usulda" kamonni qurolga
tortadi.

Kamar harbiy texnikani tugatdi -
har bir jangchining ajralmas
atributi. Kamarlar bronza plitalar
bilan bezatilgan, ba'zan esa
murakkab gulli bezaklar bilan
qoplangan. Ulardan ko'p sonli
marjon tasmalari osilgan, xuddi
shunday boy bezatilgan.
Kamarlarga keng qilichlar va
qilichlar, jangovar pichoqlar va
kundalik narsalar bilan charm
sumkalar biriktirilgan. Turkiy
kamarlarni egasining shaxsiy
pasportiga qiyoslash mumkin.
Har bir zamondosh,
marjonlarning joylashishiga va
blyashka kombinatsiyasiga
qarab, u kim bilan
shug'ullanayotganini darhol
tushundi.

Yengil turkiy otliqlar
o'qlar, keng qilich (yoki
qilich) bilan kuchli kamon
bilan qurollangan edi.
Yaqin jangda tor
uchburchak pichoqli,
bolg'achali dumba va
uzun (70 sm gacha)
tutqichli kichik ko'zli
boltalar chavandozlar
bo'lib xizmat qildi. Ba'zan
nayzalar ham ishlatilgan.

Qadimgi turkiylarning kuchli qurollangan
jangchilari.
Tukli past konussimon dubulg'alar, zirhli
tasmalar, ko'krakdagi "uzun qirrali xalat"
tipidagi qobiq yaqinidagi kesik,
shuningdek, ba'zi zirhlarning yelkalari
yo'qligi aniq ko'rinadi.

Ot zirhlari hayvonning bo'yni va ko'kragini qoplaydigan
plastinkalardan, tanasi uchun egar va krup uchun
adyoldan iborat edi. Otning boshiga ko'zlari va burunlari
uchun kesikli temir yoki charm niqob qo'yilgan. Ot
zirhlarining lentalari hayvonning tanasi bo'ylab ham,
bo'ylab ham joylashgan edi - tizma bo'ylab ko'tarilgan yoki
orqa tomonda yoy shaklida egilgan. Himoya va ko'p
qatlamli, ko'ndalang namat uchun ishlatiladi.

"Zirhli" otga juda alohida talablar qo'yildi: u kuchli
bo'lishi, barqarorlik va manevr qobiliyatiga ega bo'lishi,
chidamliligi va benuqson muomalasiga ega bo'lishi,
buyruq bo'yicha yurishini o'zgartirishi, bir zumda
to'xtashi, orqaga burilishi, orqaga sakrashi, yugurishi
kerak edi. Noto'g'ri yoki qo'rqoq ot tanqidiy vaziyatlarda
chavandozni pastga tushirib, noto'g'ri harakat bilan o'lik
zarbaga duchor qiladi.

Qadimgi turklar madaniyati
uchun to'siqlar deb ataladigan
narsalar juda xarakterlidir -
chetiga o'rnatilgan tosh
plitalardan yasalgan kvadrat
yoki to'rtburchaklar tuzilmalar,
ularning ichki qismi toshlar va
mayda daryo toshlari bilan
to'ldirilgan. Ba'zan bunday
panjara devori yonida belbog'ida
qurol, o'ng qo'lida idish yoki
qush bo'lgan jangchining
qiyofasi bo'lgan haykal
o'rnatilgan. Ba'zan haykal
o'rniga oddiy tosh stela
qo'yilgan. To siqlar ichidagi ʻ
toshlar orasidan ko mir, sopol
ʻ
parchalari, sopol idishlar,
pichoqlar, o q uchlari, ot
ʻ
jabduqlari, ba zan mayda
ʼ
kumush idishlar ham uchraydi.Bunday to'siqlar
olijanob jangchi
sharafiga qurilgan
kichik dafn
ibodatxonalari
ekanligiga ishonishadi.

Kumush ko'za.
Qadimgi turkiy
madaniyatning
yorqin va sirli
unsurlaridan biri.
Hozirgacha qabila
zodagonlarining dafn
marosimlari va dafn
marosimlaridan bir
nechtasi shunday
buyumlar topilgan.
Turklarning
g'oyalaridagi idish
juda ko'p ma'nolarga
ega va ko'p narsa
sirli va tushunarsiz
bo'lib qolmoqda.Bu kumiss yoki faqat sut
uchun maxsus taom bo'lishi
mumkin. Bunday ichimlik
bilan tosh haykal etagiga
qo'yilgan, u samoviy sutli
ko'lning ramziga aylandi.

Bo'lajak jangchini go'daklikdan tarbiyalash. Bolaning tizzalari
orasiga yostiq qo'yish va vaqt o'tishi bilan ularga egrilik
berish uchun oyoqlarini mahkam bog'lash odat edi. Uch-to'rt
yoshida o'g'il bolalarni otga mindirishdi, to'qqiz-o'n yoshda
ular allaqachon professional chavandoz bo'lishgan va ko'p
vaqtlarini otda o'tkazishgan, hatto yurish odobsiz deb
hisoblangan.
Arab shoiri Johiz turklar haqida shunday degan edi: “Agar
turkning umrining davomiyligini o‘rgansangiz, kunlarini
hisoblasangiz, u yer yuzidan ko‘ra ko‘proq otining orqasida
o‘tirganini ko‘rasiz”.
O'g'il bolalarga juda yoshligidan kamondan otish, lasso va
qurol-yarog' o'rgatishgan. Ko'pincha ular o'rtasida maxsus
musobaqalar o'tkazilib, otda, qo'chqorlarda yoki yosh
buqalarda janglar o'tkazildi. Chorvachilik rolini ba'zan
tengdoshlari bajargan. To'liq yugurishda o'q otish
musobaqalari mashhur edi. Ular odatda mukofot osilgan
iplarga yarim orqaga qarab (mashhur skif oti) otishardi. Har
bir ishtirokchi cheksiz miqdordagi urinishlar huquqiga ega edi.
Raqobat kimdir muvaffaqiyatga erishguncha davom etdi.

Turk qo shini o ng va chap qanotlarga bo lingan. Har bir qanot, o'z ʻ ʻ ʻ
navbatida, alohida bo'linmalardan iborat edi. Ularning soni o'nga
ko'p edi - 10 000, 1000, 100, 10 askar.
Keyinchalik, Ikkinchi xoqonlik davrida qo'shin tarkibida
qanotlarga teng markaz paydo bo'ldi.
Turkiy qo'shinlarning asosini kamon va o'qlardan foydalangan va
bu qurollarni yaxshi biladigan engil qurollangan otliqlardan
tashkil topgan. Jangda kamonchilar o'zlari bilan ikki yoki uchta
kamon va o'qlarga to'la bir nechta qalpoqlarni olib ketishdi.
Ko'pincha ular tezkor hujum bilan jang natijasini hal qilishardi.
Muvaffaqiyatsiz bo'lgan taqdirda, o'rnatilgan jangarilar og'ir
qurollangan nayzachilarning zich tarkibi orqasiga yashirinib,
orqaga chekinishdi.
Qadimgi turkiy qo shinda og ir qurollangan chavandozlar unchalik
ʻ ʻ
ko p bo lmagan, ammo eng qiyin holatlarda vaziyatni aynan shu
ʻ ʻ
zirhli otliqlar saqlab qolgan. Himoya qurollarining to'liq to'plami
faqat oldingi safda turganlar uchun kerak edi. Zirhli jangchilar
bilan qoplangan keyingi saflardagi jangchilar odatda o'zlari uchun
ko'krak nishoni va otlari uchun engil adyol bilan cheklanishgan.

Bosqinga tayyorgarlik ko'rayotgan turklar razvedkaga
katta e'tibor berishdi. Razvedka skautlar va ko'chma
otryadlar tomonidan amalga oshirildi, ular dushman chizig'i
orqasida chuqur reydlar o'tkazdilar.
Ritsar Robert de Klari ularning harakatlarini shunday
tasvirlaydi: “Ularning har birida o‘nlab yoki o‘nlab otlar
bor; va ularni shunchalik yaxshi o'rgatganki, ular qaerga
olib borishsa, ergashadilar va vaqti-vaqti bilan bir otdan
ikkinchisiga o'tishadi. Va har bir ot shunday kezsa,
tumshug'ida ovqat saqlanadigan qopchasi osilib turadi; va
shuning uchun ot xo'jayiniga ergashib ovqatlanadi va ular
kechayu kunduz harakatdan to'xtamaydilar. Va ular
shunchalik tez harakat qiladilarki, ular bir kechayu bir
kunda 6 yoki 7 yoki 8 kunlik o'tish davrida yo'lni bosib
oladilar. Va ular shu yo'l bilan harakat qilar ekanlar, ular
orqaga qaytmaguncha hech kimni ta'qib qilmaydilar va
hech narsani qo'lga olmaydilar; Ular qaytib kelganlarida,
o'ljalarni qo'lga kiritishadi, odamlarni asirga olib ketishadi
va umuman olganda, qo'llaridan kelgan hamma narsani
olib ketishadi.

Shunga qaramay,
qadimgi turklar
ommaviy qirg'indan
qutulib qolishdi (bu
boshqa ko'plab
mag'lubiyatga
uchragan xalqlar
bilan sodir bo'ldi) va
yangi davlat
tuzilmalari - Uyg'ur
va Qirg'iz
xoqonliklarining bir
qismiga aylandi. Va
uzoq vaqt davomida
ularning oltin bo'ri
boshli bayroqlari
jang maydonlarida
hilpirab turardi.Turklar uzoq vaqt davomida ulkan
hududlarda muvaffaqiyatli urushlar olib
borib, juda jiddiy raqiblar ustidan
ajoyib g'alabalarga erishdilar. Va bu,
birinchi navbatda, o'z qo'shinlarining
eng yuqori jangovar qobiliyati bilan
izohlanadi. Ularning davlati ichki
muammolar tufayli vayron bo'ldi -
birinchi navbatda, bir vaqtlar buyuk
davlatni parcha-parcha qilib tashlagan
hududiy hukmdorlarning ochko'zligi va
hokimiyatga bo'lgan ishtiyoqi.

Hozirgi vaqtda turkiy tillarda
so'zlashuvchilarning umumiy soni taxminan
120 million kishi.TURKIY GURUH TILLARIDA GAPLASHADI:
tatarlar
boshqirdlar
Nogaylar
yakutlar
tuvaliklar
Xakaslar
oltoyliklar
gagauz
turklar
uyg'urlar ozarbayjonlar
turkmanlar
qozoqlar
qirg'iz
O'zbeklar
Qumiklar
qorachaylar
Balkarlar
Chuvash
Nogaylar

Rus tilida turkiy so‘zlar ko‘p:
Kitob
Sarum
Ass
Qalam
Mayiz
Poyafzal
Temir
Arshin
Murabbiy
Kreml
Kubok
qalay
Olmos Ariq
Quritilgan o'riklar
Tarvuz
Baraban
Shimlar
Sarafan
Bogatyr
Boloxona
kaftan
Tarmoq
Yostiq
Pul
Bojxona

Qadimgi Turkiy manbalar

Uning hukmdori xoqon Istemi o sha davrdagi ʻ “dunyo xo jayinlari” – Vizantiya, Eron va ʻ Shimoliy Xitoy qirolliklari bilan teng huquqli siyosiy va savdo aloqalarini o rnatgan. Dunyo ʻ taqdirining yangi qonun chiqaruvchisining o‘zagi “turk” – Oltoy tog‘lari qa’rida shakllangan xalq edi.552 yilda O rta Osiyoda ulkan ko chmanchilar imperiyasi – ʻ ʻ Birinchi Turk xoqonligi vujudga keldi. Turkiy davlatning sharqda Xuanxe daryosi qirg oqlaridan Shimoliy Kavkaz va ʻ g arbda Kerch bo g ozigacha cho zilgan chegaralari bilan ʻ ʻ ʻ ʻ nufuzli kuchga aylanishi uchun yigirma yil yetarli edi.

Afsonaga ko'ra, qadimgi turklar o'g'il boladan - "Xiongnu uyining alohida tarmog'i" avlodidan kelib chiqqan. Uning barcha qarindoshlarini qo‘shni qabila jangchilari o‘ldirganda, qo‘l- oyoqlari kesilgan bola o‘lim uchun botqoqqa tashlandi. Bu yerda cho‘loqni bo‘ri topib boqdi. Voyaga etgan bola va bo'rining bolalaridan biri Ashina edi - "katta qobiliyatli odam". Uning avlodi Asyan-shad Oltoyga ko'chib o'tdi. Yangi joyda yangi kelganlar mahalliy aholi bilan aralashib, yangi xalq - turkiylar, hukmron urug'i Ashina bo'lgan. Asyan-shod Buminning avlodi bo lib, ʻ Birinchi Turk xoqonligiga asos solgan.

Katun vodiysi turklarning vatani hisoblanadi.

Xitoy shoiri Bo Juyi panjarali uyni shunday tasvirlagan: Sohil tollarining dumaloq ramkasi Bardoshli, yangi, qulay va chiroyli. Dovul uyni silkita olmaydi. Yomg'ir uning ko'kragini qattiqlashtiradi. Unda zindonlar yoki burchaklar yo'q. Lekin ichkari shinam va issiq... Ayoz - devorga qarshi his qilingan. Qor pardasi ham dahshatli emas.

Qadimgi Turkiy manbalar

10.08.2023

0

1741.26171875 KB

Похожие