Q adimgi turkiy til arda undoshlar

Reja: Q adimga turkiy tilning fonetik xususiyatlari. Unli va undoshlar .1 Singarmonizm. Tanglay uyg’unligi. Lab uyg’unligi .2

Tayanch tushunchalar. Palatal attraksiya(tanglay uyg’unligi) - so’zdagi tovushlarning bir-biriga va qo’shimchalarning o’zakka qatorda va qalin- ingichkalikda moslashuvi. Labial attrakiya(lab uyg’unligi) - birinchi bo’g’indagi unliga keyingi bo’g’indagi unlining yoki o’zakdagi unliga qo’shimchadagi unlining lablaning jihatidan moslashishi. Y o zma yodgorliklarni o’rganing har qaysi turkiy tilning tarixiy fonetikasini yoritish uchun ham zarur. Turkiy tillar fonetikasiga oid mavjud ilmiy ishlar, turkiy tillarga oid yozma yodgorliklar tilining fonetikasini yoritishda muhim rol o’ynaydi. Turkiy tillarning tarixiy fonetikasini o’rganingda, avvalo, birlamchi cho’ziq unlilarning grafik na fonologik xususiyatlarini o’rganing kerak

Undoshlar Qadimgi turkiy tilda 6, m, p lab undoshlari mavud. Sirg’aluvchi lab undoshi F yuq. O’rxun yozuvida V uchun maxus harf yo’q. Uniig o’rnida B ni bildiruvchi harf ishlatiladi. Uyg’ur yozuvida esa V uchun maxsus harf bor. B undoshi lablab, portlovchi, jarangli, shovqinli undosh bo’lib, so’z boshida ham, o’rtasida ham, oxirida ham uchraydi: bu, yabg’u (amir), sab (nutq).

M undoshi b dan uning talaffuzida burun bo’shlig’ining ishtiroki borligi va shovqinsizligi bilan farqlanadi. Demaq M lab-lab, nazal, portlovchi, sanor (shovqinsiz) undoshdir. M undoshi b dan jarangsizligi bilan farq qiladi. Bu undosh xamma pozitsiyalarda uchraydi: Purum (Rum), Apa tarqan (unvon), tep (deb). V undoshi, yuqorida aytilganideq faqat uyg’ur yodnomalarida bor. V faqat so’z o’rtasi va oxirida O’rxun yodnomalaridagi b o’rnida uchraydi: sav (nutk), sevinch (sevinch).