Turkiy tillarda undoshlar

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

140.7373046875 KB

Скачать

REJA:
•
Turkiy tillarning undoshlar tizimi
•
Undoshlardagi o`ziga xosliklar
•
Undoshlarga xos fonetik
xususiyatlar

TURKIY XALQLARNING UNDOSHLAR TIZIMI
Turkiy tillarning undoshlari,
ularning xususiyatlarini
eksperimental va tasviriy,
qiyosiy metodlar asosida
o’rganish natijasida yirik
tadqiqotlar yaratildi.

V.A.Bogorodskiy,
E.D.Polivanov, V.V.Reshetov,
A.M. Shcherbak,
A.Mahmudov, I.Batmanov
kabi olimlarning ishlari
e’tiborlidir.

•
Turkiy tillarning undosh tovushlari orasida kata
farq tashlanmasada, sifat jihatdan jiddiy
tafovutlar mavjud. Undoshlar miqdori 20-30 ta
orasida qayd etiladi. Har biri o`ziga xos bo`lsada,
o`xshash hamda farqli jihatlari anchagina.
•
Bobotil davrida undoshlarning qo`llanilishi
cheklangan edi. K, Q, P, T, C,Ch undoshlari
so`zning istalgan joyida kelishi mumkin edi.
Sonorlar va g`, z, g, d hech qachon so`z boshida
qo’llanmagan. Turkiy tillarga xos bo`lmagan
undoshlar so`zning istalgan joyida qo`llana olgan.
Turkiy tillarda jarangli undoshlarning so`z
boshida ishlatilishi kam uchraydi.

So`zboshidajarang
liundoshlarkeluvc
hio`g`uztillari
So`zboshidajarang
sizundosharkeluvc
hiqipchoqtillariUndoshlar xususiyatiga ko`ra 2 guruhga
ajratilgan:

GadjiyevavaSerebryannikovla
rningfikrichabobotildavridaso
`zboshidajaranglilashuvbo`lm
agan.
M,R,L,NsonortovushlariZ.G`, D,
Kjaranglitovushlariso`zboshid
akelmagan.

O`g`uz guruhiga kiruvchi
Turkman, turk, ozarbayjon tillarida
boshqa turkiy tillardagi k, p, t kabi
jarangsizlar o`rnida g, b, m, d jarangli
undoshlari keladi. Masalan, kel-gel, ko`r-
go`r, tog`-dag` kabi. So`z boshida
jarangsiz undoshlarning saqlanishi
Sibirdagi turkiy tillarda va chuvash
tillariga xos hodisadir.

Yanabirxususiyatshundakiso`zo`rtasi
dagijarangsizundoshlarningjaranglila
shuvi Mazkurxususiyatigako`raturkiytillar2
guruhga:

•
1-guruhga xakas, tuva, qozoq, tatar tillarida bir
bo`g`inli o`zaklarga unli bilan boshlanuvchi affiks
qo’shilganda o’zak oxiridagi jarangsiz undosh
jaranglilashadi: at-adi, as-azish
•
2-guruh tillarida bir bo’g’inli o’zaklarda har
qanday holatda ham jarangsiz undosh saqlanib
qoladi. Faqat ko’p bo’g’inli so’zlarga egalik
qo’shilsa, jaranglilashuv sodir bo’ladi.bilak-
bilagi.
•
B va D ning so`z oxirida kelishi turkiy tillarda
kam uchraydi. Boshqa tillardan jarangli bilan
tugagan so`z o’zlashsa, talaffuzda
jarangsizlashadi. (o`zbek, qozoq, uyg’ur)

Turkiy xalqlardagi undoshlar
Undoshlarningcho`ziqtovushgao’tishigeminatsiyadir Turkiytillardageminatsiyaassimilyatsiyanatijasidasodirbo’lgan O’zakdageminatsiyaninguchrashibarchaturkiytillarda bir xil
emas.
O`g`uz,qarluq,bulg’ortillaridako’proquchraydi.QipchoqvasibirtillaridakamroqY,J, D,Chtovushlarifarqliqo’llanadi.

Qarluq va o`g`uz tillarida
so’z boshidagi y tovushi
Sibir va qipchoqlarda j,
d, ch shaklida ishlatiladi.
Shuningdek, sh-s, s-x, y-
I mosligi kuzatiladi Qarluq, qipchoq, Sibir
tillaridagi k, t
tovushlari o’g’uzlarda
g, d shaklida
ishlatiladi.

Turkiy tillarda undoshlar

REJA: • Turkiy tillarning undoshlar tizimi • Undoshlardagi o`ziga xosliklar • Undoshlarga xos fonetik xususiyatlar

TURKIY XALQLARNING UNDOSHLAR TIZIMI Turkiy tillarning undoshlari, ularning xususiyatlarini eksperimental va tasviriy, qiyosiy metodlar asosida o’rganish natijasida yirik tadqiqotlar yaratildi.

V.A.Bogorodskiy, E.D.Polivanov, V.V.Reshetov, A.M. Shcherbak, A.Mahmudov, I.Batmanov kabi olimlarning ishlari e’tiborlidir.

• Turkiy tillarning undosh tovushlari orasida kata farq tashlanmasada, sifat jihatdan jiddiy tafovutlar mavjud. Undoshlar miqdori 20-30 ta orasida qayd etiladi. Har biri o`ziga xos bo`lsada, o`xshash hamda farqli jihatlari anchagina. • Bobotil davrida undoshlarning qo`llanilishi cheklangan edi. K, Q, P, T, C,Ch undoshlari so`zning istalgan joyida kelishi mumkin edi. Sonorlar va g`, z, g, d hech qachon so`z boshida qo’llanmagan. Turkiy tillarga xos bo`lmagan undoshlar so`zning istalgan joyida qo`llana olgan. Turkiy tillarda jarangli undoshlarning so`z boshida ishlatilishi kam uchraydi.

Turkiy tillarda undoshlar

10.08.2023

0

140.7373046875 KB

Похожие