Turkiy tillarda undosh tovush

Reja: Turkiy tillarda undoshlar sistemasi.1 Turkiy tillarda unlilar va undoshlar sistemasining tasnifi.2

Qadimgi turkiy tilda b, m n, lab undoshlari mavjud. Sirgaluvchilari undoshi f yo`q, O`rxun yozuvida v uchun maxsus xarf yo`q. Uning o`rnida b ni anglatuvchi xarf ishlatiladi.Turkiy tilda undoshlarning xar birining uziga xos xususiyatlari bo`lishi bilan birga umumiy o`xshash tomonlari ham bor. Masalan, turkiy tillarda undoshlar so`z sostavida qo`llanish ziddiyati nuktai nazaridan uzaro farqlanadi. Sof turkey so`zlar-sonor" tovush bilan boshlanmaydi.

Bunday so`zlar uchrasa, ular bola: tildan-o`zlashgan yoki keyingi taraqqiyot natijasida yuzaga kelgan bo`ladi. Sonorlar ko`proq so`zning oxirgi qismida uchraydi. Sonor bo`lmagan undoshlar esa so`zning boshida ham, oxirda ham kelaveradi. Bu xodisa turkiy tillar tarixida eng kadimgi davrlarida kuchli bo`lgan. Turkiy bobotil va undan keyingi davrlarda xatga jarangli undoshlar ham so`z boshida juda kam qo`llangan.

Umuman, turkiy tillar taraqqiyotiga so`z boshida jarangli undoshlarni ishlatishdan qochish xarakterli xol bo`lgan Masalan: prof, A. Shcherbak tiklagan bir bo`g`inli turkiy bobotil o`zaklari ichida na- (nima) uzagidan boshqa birort sonor yoki jarangli undosh bilan boshlangan o`zak uchramaydi, (bundan y bilan boshlangan uzaklar mustasno). Xozirgi, turkiy tillarda jarangli undoshlar bilan boshlanadigan o`zaklar fonetik uzgarishlar natijasida xosil bo`lgan ikkilamchi xodisa.