Qo’qon xonligi va Sharqiy Turkiston aloqalari

Загружено в:

28.11.2024

Скачано:

0

Размер:

2941.2734375 KB

Скачать

Mavzu: Qo’qon xonligi va Sharqiy
Turkiston aloqalari
•
Reja:
•
1. Qo'qon xonligining Sharqiy Turkistondagi siyosati.
•
2. Savdo munosabatlari

Qo’qon xonligi
•
Qo‘qon xonligi 1709-1876
yillarda hukmronlik surgan
bo‘lib, o‘zining yuksalish
davrlarida hozirgi Tojikiston
Respublikasining shimoli va
sharqi, Qozog‘iston
Respublikasining janubiy
hududlari va Qirg‘iziston
Respublikasi hududlarini
egallagan

Qo'qon x onligining Shar qiy
Tur kist ondagi siyosat i
Qo' qon xonligining Xitoy bilan munosabati
to'g'risidagi dastlabki ma'lumotlar Erdona (1753-
1763-y.y.) davri bilan bog'liq. Sharqiy Turkiston
manchjurlar tomonidan istilo qilgunga qadar
(1759-yil) hokimiyat Maxdum A'zamning
avlodlari bo'lmish xojalar qo'lida bo'lgan.

Muhammd Bahovudin
Muhammda Yusufxo’ja
Muhammad Jahongirxo’jaSharqiy Turkistonda xo’jalar hokimiyatini
tiklashga harakat qilganlar

Xitoy imperiyasi Sharqiy
Turkistondagi tinchlik
Qo'qon xonligi bilan bog'liq
ekanligini tushungan holda
xonlik bilan yaxshi
qo'shnichilik aloqalarini
o'matishga harakat qilgan.
Manchjuriya qo'shinlari
qo'mondoni Chjoey Xuaya
tomonidan Erdona saroyiga
1759-yilda Daketan
boshchiligidagi elchilaming
jo'natilishi ham shundan
dalolat beradi.

Norbo’tabiy va Sharqiy Turkiston
•
XVIII asming 80-yillarida Norbo'tabiy Farg'ona vodiysi
qirg'izlari ustidan siyosiy hokimiyatni o'matgan. 1785-yili
qirg'izlaming Sait Batir boshchiligidagi saru qabilasi
Norbo'tabiyning ruxsati bilan Sharqiy Turkistondan
Qo'qon homiyligi (proteksiyasi)ga o'tganlar.
Norbo'tabiyning bunday xatti-harakatlari Xitoy
imperiyasining Sharqiy Turkistondagi siyosatiga salbiy
ta'sir ko'rsatishi mumkin edi.

XIX asming boshlarida Sharqiy Turkistonda uyg'ur,
dungan, qozoq, qirg'iz kabi musulmon aholining Xitoy
imperiyasining bosqinchilik siyosatiga nisbatan
norozilik harakatlari kuchaygan1
8
1
4
1
8
1
6
Ziyovuddin
boshchiligid
agi uyg’urlar
qo’zg’oloniTillaqirg' iz
boshchiligi
dagi
qir g' izlar
qozg’oloni

Xitoy va Qo'qon o'rtasida tuzilgan
shartnomaga muvofiq, Qo'qonda tutqunlikda
saqlanayotgan Jahongirxo'ja 1822-yilda
qochishga muvaffaq bo'lgan va tez orada
Oloy qirg'izlari bilan birgalikda Qoshg'arga
hujum uyushtirgan. Manbalarda
Jahongirxo'jaga yordam bergan qirg'izlar
Suronchi boshchiligidagi cho'nbag'ish urug'i
bo'lganligi haqida ma'lumotlar bor

Maralboshi qalʼasi, (Qoshg‘ar, Shinjon-Uy g‘ur av t onom t umani,
X it oy )

Madalixon va Sharqiy Turkiston
•
Madalixon Qoshg'ar yurishida katta muvaffaqiyatlarga
erishmagan va tez orada Qo'qonga qaytib ketgan. Lekin,
shunga qaramasdan, u xalq orasida “din uchun
kurashuvchi” sifatida hurmat qozongan. Qo'qon
xonligining Sharqiy Turkistonga hujumi shu bilan
yakunlanmagan. Keyingi yurishda Madalixon qo'shinga
Haqquli mingboshi va Muhammad Sharif Otaliqni bosh
qilib, O'sh shahridan kuzatgan

“ Pekin shartnomasi”
•
Bir vaqtning o‘zida diplomatik aloqalar ham to‘xtamaydi. Qo‘qon
xonligi va Xitoy o‘rtasida elchilar almashinuvi davom ettiriladi.
Qo‘qon xonligi elchisi Aʼlam pochchaning (Alam poshsho, Eshon hoji,
Oxund Aʼlam pochcha ismlari bilan bilan ham keltirilgan 3
) elchilik
faoliyati bevosita 1832 yil 13 yanvardagi Qo‘qon xonligi va Xitoy
o‘rtasidagi tuzilgan shartnoma bilan bog‘liq xisoblanadi. Chunki
Aʼlam pochcha Qo‘qon xonligi hukmdori Muhammad Alixon nomidan
musulmonlarning muqaddas kitobi xisoblanmish Qurʼoni karimni
ushlab qasam ichish yo‘li bilan shartnomani imzolagan

Sh.Qo’ldoshev ma’lumotlariga ko’ra
“Pekin shartnomasi” bandlari
Sharqiy Turkistonning olti
shahariga, yaʼni Oqsuv,
Uchturfon, Qashqar,
Yangihisor, Yorkend, Xo‘tonga
mol olib kelgan barcha chet
ellik savdogarlardan boj olish
huquqini Qo‘qon tomoniga
topshirish bojni yig‘ib olish Qo‘qon xoni
tomonidan tayinlanadigan
oqsoqol zimmasiga
yuklatilgan. Dastlabki oqsoqol
Aʼlam pochchaning o‘zi bo‘lib,
u ikki yil davomida Qashqarda
istiqomat qilgan. Uning rasmiy
idorasi Qashqar hisoblangan Sharqiy Turkistondan Qo‘qon
savdogarlari va fuqarolari
chiqarib yuborilganda,
ularning tortib olingan mol –
mulklari evaziga Qo‘qon
xoniga tovon to‘lash
Sharqiy Turkistonga kelgan
barcha chet ellik
savdogarlarning idoraviy-
nazorat ishlari yuqorida
keltirilgan Qo‘qon oqsoqoli
idorasi bilan birga bajarilishi
lozim Sharqiy Turkistonga kelgan
barcha chet ellik
savdogarlarning idoraviy-
nazorat ishlari yuqorida
keltirilgan Qo‘qon oqsoqoli
idorasi bilan birga bajarilishi
lozim

Baʼzi adabiyotlarda shartnomaning
boshqa shartlari ham uchraydi:

Xitoy imperatori Jahongirxo‘ja qo‘zg‘olonini bostirib paytida olib ketilgan
va Xitoyning ichki viloyatlariga qullikka sotib yuborilgan Sharqiy
Turkiston aholisini, o‘z navbatida Qo‘qon xonligi Muhammad Yusuf xo‘ja
yurishi vaqtida asir olingan xitoyliklarni qaytarib beradi

Xitoy davlati Qo‘qon xonligiga har yili 1 000 (ayrim manbalarda 250)
yombu 8
tovon to‘laydi.

Xitoy Sharqiy Turkistonda 20 000 kishilik qo‘shin (shundan 10 000 kishilik
Qashqar shahrida) saqlash huquqiga ega. Qo‘shinlar shaharlardan
tashqarida Gulbog‘larda (Xitoy harbiy istehkomlari) saqlanadi.

Qo'qon xonligi va Xitoy o'rtasidagi Sharqiy Turkiston uchun
kurashning asosiy sababi hududga egalik qilish bilan
bog'liq. Bu hudud Xitoydan G'arbga borish uchun asosiy
savdo yo'lida joylashgan. Sharqiy Turkistonni Tyan-Shan
tog'i ikki tabiiy geografik zonaga bo'lib turgan. Shimoliy
qismi Jung'oriya bo'Isa, Janubiy qismi Yettisuv, Qoshg'ar
deb atalgan. Qoshg'aming shaharlaridagi bozorlar gavjum
bo'lib, ular turli tomondan savdo yo'llari bilan tutashgan. Savdo
munosabatlari

Bu yerga sharqdan xitoylik savdogarlar,
shimoldan Rossiyadan kelgan tatar savdogarlari
va g'arbdan Qo'qon, Buxoro savdogarlari o'z
mahsulotlarini olib kelib sotgan.

Qo'qondan Sharqiy Turkistonga
boradigan uchta asosiy yo'l mavjud edi
Birinchisi, Tyan-
Shan va Oloy
tog'laridan Terek
dovoni orqali
o'tuvchi eng
qulay hamda
qisqa yo'l. Ikkinchisi,
Toshkent,
Turkiston va
Qulja orqali
o'tuvchi xavfsiz,
lekin uzoq yo'l. Uchinchisi, Pomir
va Badaxshon
orqali o'tuvchi
xavfli dovon
bo'lib, karvonlar
nisbatan kam
qatnagan.

Ch. Valixonovning
ma'lumotiga ko'ra, Qoshg'arda
savdogarlarning umumiy soni
va ahamiyati jihatdan
birinchi o'rinda qo'qonliklar,
keyin buxoroliklar turgan va
xitoyliklar ularni
“andtszidjon” (andijonliklar)
nomi bilan ataganlar. 1832-yili
tuzilgan shartnomaga ko'ra,
Qoshg'ami rezident va konsul
huquqiga ega bo'lgan oqsoqol
boshqargan.

Qo'qon va Sharqiy Turkistonning diplomatik va
savdo aloqalari o'z navbatida asrlar davomida
shakllangan madaniy aloqalaming rivojlanishiga
ta'sir ko'rsatgan. Sharqiy Turkistonda O'rta Osiyo
xalqlarining ta'sirini sezish bilan birga Qo'qonda
ham qoshg'arliklar madaniyati namunalari o'z
o'miga ega bo'lgan. Me'morchilikda, tikuvchilikda
“qoshg'archa” nomli usullar paydo bo'lgan. Xo'jalik
yuritish, ayniqsa, oziq-ovqat masalasida Sharqiy
Turkiston xalqlarining milliy taomlari muhim o'rin
egallay boshlagan.

Foydalanilgan adabiyotlar
•
Ikromjon KUZIKULOV QO'QON XONLIGI TARIXI (o'quv-uslubiy
qo'llanma)
•
Shosh.uz
•
Mulla Olim Mahmudhoji “Tarixi Turkiston”
•
Shodmon Vohidov asarlari
•
“ Tarixiy Shohruhiy” asari

Mavzu: Qo’qon xonligi va Sharqiy Turkiston aloqalari • Reja: • 1. Qo'qon xonligining Sharqiy Turkistondagi siyosati. • 2. Savdo munosabatlari

Qo’qon xonligi • Qo‘qon xonligi 1709-1876 yillarda hukmronlik surgan bo‘lib, o‘zining yuksalish davrlarida hozirgi Tojikiston Respublikasining shimoli va sharqi, Qozog‘iston Respublikasining janubiy hududlari va Qirg‘iziston Respublikasi hududlarini egallagan

Qo'qon x onligining Shar qiy Tur kist ondagi siyosat i Qo' qon xonligining Xitoy bilan munosabati to'g'risidagi dastlabki ma'lumotlar Erdona (1753- 1763-y.y.) davri bilan bog'liq. Sharqiy Turkiston manchjurlar tomonidan istilo qilgunga qadar (1759-yil) hokimiyat Maxdum A'zamning avlodlari bo'lmish xojalar qo'lida bo'lgan.

Muhammd Bahovudin Muhammda Yusufxo’ja Muhammad Jahongirxo’jaSharqiy Turkistonda xo’jalar hokimiyatini tiklashga harakat qilganlar

Xitoy imperiyasi Sharqiy Turkistondagi tinchlik Qo'qon xonligi bilan bog'liq ekanligini tushungan holda xonlik bilan yaxshi qo'shnichilik aloqalarini o'matishga harakat qilgan. Manchjuriya qo'shinlari qo'mondoni Chjoey Xuaya tomonidan Erdona saroyiga 1759-yilda Daketan boshchiligidagi elchilaming jo'natilishi ham shundan dalolat beradi.

Qo’qon xonligi va Sharqiy Turkiston aloqalari

28.11.2024

0

2941.2734375 KB

Похожие