Mavzu ; Shuroi ulomu tashkeloti va uning faoliyati

Reja. 1)Turkiston ulka musulmonlarining firqalarga bulinish sabablaril. 2)Shuro ulamo tashkiloti yaxud qadimchilar kim edi ular.

ХХ асрнинг бошлари Туркистонда турли сиёсий партия ва оқимларнинг шаклланиш даври бўлди. Кўплаб тарихий манба ва тарих фани дарсликларида Туркистонда жадидлар ҳаракати ўлканинг сиёсий ҳаётида муҳим ҳодисалардан бўлгани қайд этилади. Шубҳасиз, жадидлар турли соҳаларда ислоҳотлар зарурлиги ҳақида ғояларни илгари суришган, газеталар нашр этишган, янги услубдаги мактаблар ташкил қилганлар. Бироқ, улар билан “сиёсий майдон”да “Қадимчилар” ёки “анъаначилар” деган атамага эга яна бир сиёсий ҳаракат бор эди. Улар ким бўлган ва Туркистон тарихида қандай рол ўйнаган? Бу ҳақда UzAnalitycs сайти мухбири тарихчи олим Мурод Зикриллаев билан суҳбатлаш ди

Мурод Зикриллаев – Ўзбекистон Вазирлар Маҳкамаси ҳузуридаги Қатағон қурбонлари хотираси музейида илмий ишлар бўйича директор ўринбосари. Илмий изланиш мавзулари: XIX аср иккинчи ярми ва XX аср бошларида Ўзбекистон тарихи, 2 та рисола ва 30 дан ортиқ илмий мақолалар муаллифи. – Мурод Файзуллаевич, бир неча йилдирки жадидчилик ҳаракати катта қизиқиш билан ўрганилмоқда. Шу билан бирга, ўша даврда жадидлардан фарқли ўлароқ “Қадимчилик” деб номланган яна бир муҳим сиёсий оқим ҳам фаолият юритган. Ушбу сиёсий ҳаракат ҳақида бизга нималар маълум? – Маълумки, Туркистон Россия империясининг мустамлакасига айлантирилгач, маҳаллий халқнинг миллий ва диний қадриятлари, урф-одатлари оёқ-ости қилинди. Мустамлакачилар ислом дини заминида вужудга келган одоб-ахлоқ меъёрлари, ижтимоий-иқтисодий муносабатлар тизимини издан чиқаришни ҳам ўз олдиларига мақсад қилиб қўйган эдилар. Бу хусусда турли қонунлар ҳам чиқарилган эди-ки, улар маҳаллий халқ манфаатига бутунлай мос келмасди. Масалан, Туркистон генерал-губернаторлигида ўрнатилган тартиб-қоидага мувофиқ, илм ва истеъдодидан қатъий назар, 25 ёшга етган туркистонлик фуқаро волост бошқарувчиси ёки қози бўлиши мумкин эди. Бу тартиб етарли илмга эга бўлмаган кишиларнинг қози, мударрис, имом бўлиб қолишлари учун замин бўлиб хизмат қилди. Ҳолбуки, хонлар замонасида диний лавозимларга шайхулисломнинг ва бошқа уламоларнинг иштирокидаги имтиҳондан сўнггина кишилар тайин қилинар эдилар. Ушбу маккорона сиёсат ҳақида М.Беҳбудий шундай дейди: “Миссионерлар тарафидан ва ёйинки бизни йўқ ва нобуд бўлишимизни ва шариати муқаддасамизни ҳукмдан қолишини хоҳлатадурғон эски ва мустабид ҳукумат одамлари тарафидан шундай законлар чиқарди” [Беҳбудий М. Бизга ислоҳот керак// Нажот, -1917 йил 17 апрел.].S M A L L F R E S H E D U C A T I O N

Империя ҳарбий маъмурияти арзимаган нарсани баҳона қилиб, миллий зиёлиларни, хусусан, сиёсий қарашга эга бўлган кишиларни ўлкадан сургун қилиш билан шуғулланди. Матбуот эса истеъмолда йўқ “жадид ва қадим” иборасини истеъмолга киритиб, Мунаввар қори Абдурашидхонов сўзи билан айтгандек “кекса тараққийпарварлар билан ёш тараққийпарварлар ўртасига нифоқ солди”. Айнан мазкур даврда россиялик тадқиқотчилар империя мусулмонлари ҳаракатларини асосий уч гуруҳга таснифлай бошлайдилар. Буларнинг биринчиси мусулмончиликка ёд бўлган барча маданиятларни инкор этувчи, уларни қабул қилишдан бош тортувчи мутаассиб-консерватив мусулмонлар, иккинчиси Ғарб ва Шарқдаги замонавий номусулмон бўлган давлатларга қарши чиқа оладиган янги мусулмон давлатининг ташкил этилиши масаласига кўп даражада бепарво бўлган тараққийпарвар панисломчилар бўлса, учинчи гуруҳга империя ҳудудида аҳолининг аксарият қисмини ташкил этадиган маҳаллий халқлар томонидан ўзини-ўзи бошқарадиган мухториятларнинг ташкил этилишига интилган, мусулмонларнинг маданий ва сиёсий тараққиётлари йўлида фаолият олиб борган тараққийпарвар зиёлийларни киритганлар [Б.И.Елчиев. О некоторых течения среди мусульман. Очерк. Продолжение // Свободный Туркестан. 1918 г.] Фикримизча ана шу тариқа, Россия империяси маъмурларининг Туркистон ўлкаси мусулмонлари бирдамлигини йўқ қилишга йўналтирилган сиёсати натижасида Туркистоннинг зиёли уламолари орасида “жадидчилик” ва “қадимчилик” сингари икки ғоявий оқимга ажралиш юз берди. Бу ўлкада кучли ижтимоий- сиёсий жараёнлар авж олган палла – XIX аср охири XX аср бошларида содир бўлди. Кейинчалик ҳам тарихий адабиётларда “қадимчилар” калимаси муҳрланиб қолди.S M A L L F R E S H E D U C A T I O N