Sifat so’z turkumining eski shakli

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

1048.970703125 KB

Скачать

MUSTAQIL ISH
Fa n : O’zbek tili tarixi
Ma vzu : Sifat so’z turkumining eski shakli

REJA:
1. Sifat haqida tushuncha.
2. Sifatlarning yasalishi.
3.Sifat darajalari.

Yozma yodgorliklar tilida morfologik usulda sifatlar
otlar va fe’llardan yasalgan.
1) Otdan sifat yasovchi qo‘shimchalar:
-tiq, -tig, -lik, -lig / -luq, -lug, -liik, -lug affiksi. Huast.
da: adaqlig
— oyoqli, ayi'g qilinclig — gunohkor, agulug — og‘uli,
zaharlangan,
zaharli, aksiiklug — gunohkor, aybdor, nuqsonli, butlug
— butli, oyoqli, kiicliig — kuchli; QB da: yaragli'g —
yaroqli, owutlug — andishali, uquslug — zakovatli,
biliglig — bilimli, erklig — erkli, erkin, turlug — turli,
har xil, linliig — mashhur, taniqli.

-siz, -siz / -suz, -siiz affiksi. QB da: yaraqsiz —
yaroqsiz, tubsuz — tubsiz;
-q'f, -ki affiksi. Otlarga qo‘shilib,
oidlik,.qarashlilik ma’nosidagi sifat yasaydi. ≪ ≫
MK da: ozaqi bilgalar — burungi donishmandlar,
qutqi' er — xushmuomala kishi, ewdaki taqagu
— uydagi tovuq; AH da: ozaqi‘ masal — qadimgi
maqol. Qiyoslang, hozirgi o‘zb.: q'iski, yazgi,
ertaki, kecki.

-ci'l, -cil affiksi. MK da: yamgurc'il yer —
yomg‘irchil yer, tupcil yer — sershamol yer,
igcil — kasalmand.
-saq, -sak affiksi. QB da: bagi'rsaq —
mehribon, ulugsaq — ulug'vor.
-sig, -sig affiksi. QB da: qulsi'g — qulsifat,
begsig — beksifat, ersig — javonmard.
-ri', -ri affiksi. Ko‘k turk bitiglarida: egri.
Hoziigi o‘zb.: togrt' (tog — “tik” so‘zidan), ayiT,
egri, btigri (<biikri).

2) Fe’ldan sifat yasovchi qo‘shimchalar:
-qi'r, -gi'r / -qur, -gur, -kir, -gir / -kiir, -giir
affiksi: uygur (uy —“bir, ittifoq” so‘zidan.
Qiyoslang: sut uyi'd'f ~ silt uwi'd'f ). Hozirgi
o‘zb.: tapqYr, capqi'r, ucqur, conqi'r (<cogqur),
keskir, otkir (<6tkur), sezgir.
-qin, -gTn / -qun, -gun, -kin, -gin / -kiin, -gun
affiksi. Hoziigi o‘zb.: turgun, uygun (uy — “bir,
yagona” so‘zidan), josqi'n, xarg'in.

-g/q, -g/k affiksi. IB da: yaruq — yorug1,
ravshan; QB da: qurug — quruq, bo‘sh, u5ug —
uyg‘oq; AH da: acig — achchiq, yumsaq —
yumshaq, suciig — shirin.
-qaq, - как - gaq, -gak affiksi. Hoziigi o‘zb.:
yapi'sqaq, tMsqaq, taygaq, uyusqaq.
-nc affiksi. To‘nyuquq bitigida: bulganc —
bulg‘angan, parokanda (xalq), tarqanc — tarqoq
(xalq).
-ri', -ri affiksi. Ko‘k turk bitiglarida: egri.
Hoziigi o‘zb.: togrt' (tog — “tik” so‘zidan), ayiT,
egri, btigri (<biikri).

-qas, -kas affiksi. Hozirgi o‘zb.: ayqas (ay
—“bo‘lak” so‘zidan. Chog‘ishtiring: ayri',
ajra so‘zlari ham shu o‘zakdan), uyqas (uy
— “bir, umum” so‘zidan), calkas.
-l affiksi. MK da: tiikal — tugal, qizi'l —
qizil, yasi'l — yashil. -ci'g, -cig affiksi. Qus
balasT qusinci'g, it balasT oxsancig — Qush
bolasi yirganchiq, it bolasi o‘xshanchiq.
-din, -din affiksi. Hoziigi o‘zb.: aydi'n.

-din, -din affiksi. Hoziigi o‘zb.: aydi'n.
-un, -tin affiksi. QB da: tolun — to‘lin (oy),
tiiziin — to‘g‘ri, chin.
Qadimgi turk yozma adabiy tilida
qiyosiy daraja -raq, -rak affiksini qo‘shish
yo‘li bilan hosil qilinadi. Masalan, QB da:
oriirak (yuqoriroq), yaruqraq (yorug1 roq).

Orttirma darajani bildiruvchi “juda”
ma’nosida edi~e5i so'zi qo‘llaniladi.
Masalan, “Qutadg‘u bilig”da: E8i kecki soz-
ol masalda
kelir. — Bu ta’birda keladigan juda eski
so‘zdir. E5i yaqsi aymis azi'glig kiir er. —
Juda yaxshi aytibdi oziqli, jasur kishi

Yodgorliklarda belgining ortiqligi
yoki kamligini bildiruvchi vositalar
ham bor. Belgining ortiqligi so‘zning
birinchi bo‘g‘iniga [p] tovushini
qo‘shib, uni takrorlash yo‘li bilan hosil
qilingan. Masalan, “O‘g‘uzxoqon”
dostonida: ap-aq, qi'p-qi'zi'l, qap-qara.

MUSTAQIL ISH Fa n : O’zbek tili tarixi Ma vzu : Sifat so’z turkumining eski shakli

REJA: 1. Sifat haqida tushuncha. 2. Sifatlarning yasalishi. 3.Sifat darajalari.

Yozma yodgorliklar tilida morfologik usulda sifatlar otlar va fe’llardan yasalgan. 1) Otdan sifat yasovchi qo‘shimchalar: -tiq, -tig, -lik, -lig / -luq, -lug, -liik, -lug affiksi. Huast. da: adaqlig — oyoqli, ayi'g qilinclig — gunohkor, agulug — og‘uli, zaharlangan, zaharli, aksiiklug — gunohkor, aybdor, nuqsonli, butlug — butli, oyoqli, kiicliig — kuchli; QB da: yaragli'g — yaroqli, owutlug — andishali, uquslug — zakovatli, biliglig — bilimli, erklig — erkli, erkin, turlug — turli, har xil, linliig — mashhur, taniqli.

-siz, -siz / -suz, -siiz affiksi. QB da: yaraqsiz — yaroqsiz, tubsuz — tubsiz; -q'f, -ki affiksi. Otlarga qo‘shilib, oidlik,.qarashlilik ma’nosidagi sifat yasaydi. ≪ ≫ MK da: ozaqi bilgalar — burungi donishmandlar, qutqi' er — xushmuomala kishi, ewdaki taqagu — uydagi tovuq; AH da: ozaqi‘ masal — qadimgi maqol. Qiyoslang, hozirgi o‘zb.: q'iski, yazgi, ertaki, kecki.

-ci'l, -cil affiksi. MK da: yamgurc'il yer — yomg‘irchil yer, tupcil yer — sershamol yer, igcil — kasalmand. -saq, -sak affiksi. QB da: bagi'rsaq — mehribon, ulugsaq — ulug'vor. -sig, -sig affiksi. QB da: qulsi'g — qulsifat, begsig — beksifat, ersig — javonmard. -ri', -ri affiksi. Ko‘k turk bitiglarida: egri. Hoziigi o‘zb.: togrt' (tog — “tik” so‘zidan), ayiT, egri, btigri (<biikri).

Sifat so’z turkumining eski shakli

10.08.2023

0

1048.970703125 KB

Похожие