logo

Sifat soʻz turkumining ravish soʻz turkumi bilan boʻlgan qiyosiy-tarixiy munosabati

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

62.5458984375 KB
Mavzu : Sifat so z turkumining ravish so z ʻ ʻ
turkumi bilan bo lgan qiyosiy-tarixiy 	
ʻ
munosabati

                                                 Reja: 

1. Sifat so z turkumi haqida ma lumot	
ʻ ʼ

2. Ravish so z turkumi haqida ma lumot	
ʻ ʼ

3. Sifat va ravish o rtasidagi o xshashliklar va farqlar	
ʻ ʻ                 Sifat so z turkumiʻ

Sifat - predmetning  doimiy , turib belgisini bildirgan so zlar sanaladi. Ammo 	
ʻ
ba zi turkiy tillarda sifatlar harakatning belgisini ham ifodalashi  mumkin.	
ʼ

  Morfologik xususiyatiga ko ra sifatlar boshqa so z turkumlari  (ot va fe l)  	
ʻ ʻ ʼ
singari keng taraqqiy etgan emas. 

Ular turlanmaydi va tuslanmaydi

Ayrim belgilari ozaytirish va ko paytirish ko rsatkichiga ega. Masalan , ( -рак,   	
ʻ ʻ
-ырак  kabi.                  Sifatlarning  semantik jihatdan bo linishiʻ
1. Rang –tus bildiruvchi 
sifatlar 2.  Maza-ta m bildiruvchi 	
ʼ
sifatlar 3. Shakl-hajm 
bildiruvchi sifatlar
4 . Kishi va hayvon fizik 
xususiyatlarini bildiruvchi 
sifatlar 5. Odam va hayvon 
fiziologik xususiyatlarini 
bildiruvchi sifatlar 6. Narsa va hodisalarning 
xususiyatini  bildiruvchi 
sifatlar
7. Kishilarning turli 
holatini bildiruvchi 
sifatlar                 Sifatlar aslida ikkiga bo linadiʻ

Asliy sifatlar

Predmet va hodisalarga bevosita 
bog liq bo lgan belgini bildiruvchi 	
ʻ ʻ
sifatlar.  
Nisbiy sifatlar

Bir predmet belgisini boshqa  
predmet belgisiga nisbatlab 
ko rsatadigan sifatlar.  Belgining 	
ʻ
o rin hamda Paytga bog liqligini 
ʻ ʻ
anglatadi.                 Nisbiy sifatning eng qadimiy varianti-луґ
bo lib , bugungi kunda uning –ли varianti ʻ
keng qo llanadi. 	
ʻ
Gagauz- 
анали
Oltoy -аґачту
Tuva - даштыг
Xakas- маллыг                 Ko pincha -лик va –лиґ affikslari semantik ʻ
 farqi yo q darajada kelib qoladi. 	
ʻ

Masalan

Китайли

Оруслу

Истанбуллу

Т ошкантлик

Самаркандлик                 Sifat darajalari 

Oddiy daraja  -  узун, улуґ

Qiyosiy daraja  - жахсырок

Orttirma daraja- Енг чакши                 Ozaytirma va kuchaytirma sifatlar

-кай- сьркай

-Имтир,-имтил-  саримтил

-жа, ча – ажижа

-шил, -чил – саршил

-симан , суман- аксиман                 Ravish o zi nima?ʻ

Ravish  – harakatning va belgining belgisini bildiradigan mustaqil so z 	
ʻ
turkumidir. 

Ravishlar odatda fe lga yoki predikativlik vazifasida kelgan sifat va  ravishlarga 	
ʼ
bog lanib keladi	
ʻ

Ravish ot va fe ldan farqli ravishdan farqli ravishda o z maxsus so z o zgartuvchi 	
ʼ ʻ ʻ ʻ
shakllariga ega bo lmagan so z turkumidir	
ʻ ʻ                 Ravishlar tarkibiga ko ra  quyidagi ʻ
guruhga bo linadi:	
ʻ

Sodda ravishlar

Qo shma ravishlar	
ʻ

Juft ravishlar

Murakkablashgan ravishlar               Ravishlar xususiyatiga ko ra ikkiga ʻ
bo linadi	
ʻ
Ot  xususiyatiga ega ravishlar 

Ташкари

Сирткари

Минари Fe l xususiyatiga ega ravishlar	
ʼ

Ерталаб

Авайлаб

Амаллаб                 Ravish turlari

1.Holat ravishi 

2. O rin ravishiʻ

3. Payt ravishi

4. Miqdor daraja ravishi 

5. Maqsad ravishi                 Ravish va sifatga oid umumiy va farqli 
jihatlar

Har ikkisi ham belgini bildiradi. Farqi sifat predmet belgisini, ravish esa 
harakatning belgisini bildiradi.

Sifat turg un , barqaror belgini bildirdi. ʻ

Har ikkala so z turkumida ham ma no turlari mavjud. 	
ʻ ʼ

Sifat so z turkumida darajalar bor. 	
ʻ

Odatda, sifat otga , ravish esa fe lga bog lanib keladi(istisno holatlar ham 	
ʼ ʻ
mavjud). 

Sifat otlashib keladi. Ravish esa o ylashmaydi.
ʻ

Mavzu : Sifat so z turkumining ravish so z ʻ ʻ turkumi bilan bo lgan qiyosiy-tarixiy ʻ munosabati  Reja:  1. Sifat so z turkumi haqida ma lumot ʻ ʼ  2. Ravish so z turkumi haqida ma lumot ʻ ʼ  3. Sifat va ravish o rtasidagi o xshashliklar va farqlar ʻ ʻ

Sifat so z turkumiʻ  Sifat - predmetning doimiy , turib belgisini bildirgan so zlar sanaladi. Ammo ʻ ba zi turkiy tillarda sifatlar harakatning belgisini ham ifodalashi mumkin. ʼ  Morfologik xususiyatiga ko ra sifatlar boshqa so z turkumlari (ot va fe l) ʻ ʻ ʼ singari keng taraqqiy etgan emas.  Ular turlanmaydi va tuslanmaydi  Ayrim belgilari ozaytirish va ko paytirish ko rsatkichiga ega. Masalan , ( -рак, ʻ ʻ -ырак kabi.

Sifatlarning semantik jihatdan bo linishiʻ 1. Rang –tus bildiruvchi sifatlar 2. Maza-ta m bildiruvchi ʼ sifatlar 3. Shakl-hajm bildiruvchi sifatlar 4 . Kishi va hayvon fizik xususiyatlarini bildiruvchi sifatlar 5. Odam va hayvon fiziologik xususiyatlarini bildiruvchi sifatlar 6. Narsa va hodisalarning xususiyatini bildiruvchi sifatlar 7. Kishilarning turli holatini bildiruvchi sifatlar

Sifatlar aslida ikkiga bo linadiʻ  Asliy sifatlar  Predmet va hodisalarga bevosita bog liq bo lgan belgini bildiruvchi ʻ ʻ sifatlar.  Nisbiy sifatlar  Bir predmet belgisini boshqa predmet belgisiga nisbatlab ko rsatadigan sifatlar. Belgining ʻ o rin hamda Paytga bog liqligini ʻ ʻ anglatadi.

Nisbiy sifatning eng qadimiy varianti-луґ bo lib , bugungi kunda uning –ли varianti ʻ keng qo llanadi. ʻ Gagauz- анали Oltoy -аґачту Tuva - даштыг Xakas- маллыг