logo

Sud xarajatlari

Загружено в:

19.11.2024

Скачано:

0

Размер:

3759.3994140625 KB
Sud 
x ar ajat lar i    R eja
1.   Fuqar olik pr ot sessida sud x arajat lar i t ushunchasi 
va t ur lar i
2.   Ishni sudda ko' r ish bilan bog' liq x ar ajat lar
3. Sud x ar ajat lar ini t araflar o' rt asida t aqsimlash
4. Sud x ar ajat lar ini t o' lashdan ozod qilish asoslari
5. Sud x ar ajat lar ini qayt arish uchun asoslar        Sud xarajatlari deganda, fuqarolik ishini 
ko‘rish va hal qilish bilan bogMiq ishda ishtirok 
etuvchi shaxslar tomonidan qilinadigan qonunda 
nazarda tutilgan xarajatlar tushuniladi.Sud 
xarajatlarining joriy etilishi bir qator maqsadlarni 
ko'zda tutadi. Davlat boji natijasida olinadigan 
mablag‘lar unchalik ahamiyat kasb etmasa-da, 
biroq, sud faoliyatini davom ettirish jarayonidagi 
xarajatlami qoplashga qaratiladi.
Mamlakatimiz fuqarolik protsessual 
qonunchiligi sud xarajatla_x0002_rining quyidagi 
ikki turini nazarda tutadi:
•  da v lat  boji;
•  ishni k o‘ri sh bil an bog‘l iq chiqimlar.       Davlat  boji
Davlat  boji  yuridik  ahamiyatga  molik  harakatlarni  amalga  
oshirganlik  va  (yoki)  bunday  harakatlar  uchun  vakolatli 
muassa_x0002_salar  va  (yoki)   mansabdor  shaxslar  tomonidan  hujjatlar 
ber_x0002_ganlik  uchun  olinadigan   majburiy  toMovdir  (Soliq 
kodeksining   326-moddasi).
Fuqarolik  ishlari  bo‘yicha  undiriladigan  davlat  boji  fuqarolik   ishini 
ko‘rib  hal  qilganlik  uchun  davlat  daromadiga  undiriladigan  pul  summasi 
hisoblanadi.  Soliq  kodeksining  328-moddasiga  ko‘ra,   umumiy  
yurisdiksiya sudlarida davlat boji quyidagilardan undiriladi:
•  sudlarga beriladigan da'v o ari zalaridan;
•  organt arni ng v a ular mansabdor shaxsl arining harak at lari 
(qarorl ari) ust idan beril gan shi k oy at lardan;
•  alohida t art ibda y uri t il adigan ishlarga doir arizalardan;        •  sudlami ng  qarorlari  ust idan 
beriladigan  apel lat siy a,  k assat siy a  
shik oy at l ari dan  v a  arizalaridan,  nazorat  
t art i bida  prat est   k elt irish  t o‘g‘risidagi 
shik oy at l ar v a arizalardan;
•  hak amlik   sudining  hal  qi luv   qarorlari ni  
bek or  qilish  t o‘g‘risi_x0002_dagi  
ari zal ardan,  hak aml ik   sudining 
qarorlarini  majburiy   ijro  et ish  uchun  ijro 
v araqasi berish t o‘g‘risidagi  ari zal ardan;
•  sudlar  t omonidan  hujjat l arning 
nusx alarini berganlik  uchun.        Davlat  bojlari  da'vogar  tomonidan  taqdim  etilgan  da’vo  ariza_x0002_laridan 
tashqari,  javobgar   taqdim  etgan  qarshi  da’vo  arizalaridan,  shuningdek,  uchinchi 
shaxslarning ishga mustaqil da'vo talablari bilan kirishganligi to‘g‘risidagi arizalardan ham 
umumiy  asoslarda  undiriladi.  Shuningdek,  sud  dastlabki  da'vogami  uning  roziligi  bilan 
boshqa  shaxs  bilan  almashtirganda,  bu  shaxs  davlat  bojini  umumiy  asoslarda  to‘lashi 
kerak bo‘ladi.
Davlat  bojining  miqdori  FPKning  105-moddasi  va  Vazirlar  Mahkamasining  «Davlat 
boji stavkalari to‘g‘risida»gi qarori bilan belgilanadi.
Da'vogar   tomonidan  da'vo  talablari  kamaytirilgan  taqdirda,  to‘langan  davlat  boji 
qayta  hisoblab  chiqilmaydi.  Da’vo  summasi  ko‘paytiriigan  taqdirda,  davlat  bojining 
yetishmayotgan summasi da'voning ko'paytirilgan summasiga muvofiq undiriladi. Da'vo 
birgalikda  bir nechta da'vogar  tomonidan bir  yoki bir nechta javobgarga nisbatan taqdim 
etilganda,  davlat  boji  da'voning  umumiy  summasidan  kelib  chiqqan  holda  hisoblab 
chiqariladi  va  da'vogarlar  tomonidan  ular  qo‘ygan  talablar  ulushiga  mutanosib  tarzda 
to‘lanadi.     “ There i s a higher court  t han court s of just ice and 
t hat  is t he court  of   consci ence. It  supercedes all 
ot her court s.”
(Adolat sudlaridan yuqoriroq sud bor va bu vijdon sudi. U boshqa 
barcha sudlardan ustun turadi.)
— Mahatma G andhi        Sud xarajatlari davlat bojidan tashqari ishni ko‘rish 
bilan bog‘liq bo‘lgan chiqimlarga bo‘linadi. 
Ishni ko‘rish bilan bog‘liq bo‘lgan chiqimlarguvohlarga, 
ekspertlarga, 
mutaxassislarga, 
tarjimonlarga 
to‘lanishi lozim 
bo‘lgan summalarFPKni
ng 165
-
modda
sida	
 na
zarda 
tutilga
n 
hollard
a 
javobg
arni 
qidiris
h 
uchun 
qilinga
n 
xarajat
lar ;  sud 
xabar
nomal
ari va 
sud 
hujjatl
arini 
yubori
sh 
bilan 
bog‘li
q 
pocht
a 
xaraja
tlari sud 
majlisi
ni 
videok
onfere
ntsalo
qa 
rejimi
da 
o‘tkazi
sh 
bilan 
bog‘li
q 
xarajat
lar joyida 
ko‘zda
n 
kechiri
sh 
bilan 
bog‘li
q 
bo‘lga
n 
xarajat
larsud 
tomoni
dan 
tan 
olinga
n 
boshqa 
zarur 
xarajat
larGuvohlar,  ekspertlar,  mutaxassislar,  tarjimonlarga  to‘lanishi  lozim 
bo‘lgan  summalarni  undirish  miqdori  va  tartibi  Fuqarolik  protsessual 
kodeksi hamda O‘zbekiston Respublikasining “Guvohlar, jabrlanuvchilar, 
ekspertlar,  mutaxassislar,  tarjimonlar  va  xolislarning  qilgan  xarajatlarini 
to‘lash  tartibi  va  miqdorlari  to‘g‘risida”gi  1992-yil  3-iyuldagi  Qonuni  bilan 
tartibga solinadi.      Ishni  ko‘rish  bilan  bog‘liq  chiqimlarning  yana  bir  turini  joyga  borib 
ko‘zdan kechirish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar tashkil qiladi. Fuqarolik 
protsessual  qonunchilik  joyga  borib  ko‘zdan  kechirish  bilan  bog‘liq 
bo‘lgan bir qator holatlarni nazarda tutadi. Xususan, FPKning 
239-moddasiga  ko‘ra,  sudga  olib  kelish  imkoni  bo‘lmagan  yozma  va 
ashyoviy  dalillar  ular  turgan  joyda  ko‘zdan  kechiriladi  va  tekshiriladi. 
Joyida ko‘zdan kechirishni o‘tkazish to‘g‘risida sud ajrim chiqaradi.
Javobgarni  qidirish  uchun  qilingan  xarajatlar  ishni  ko‘rish  bilan 
bog‘liq bo‘lgan chiqimlar turiga mansub hisoblanadi. FPKning 
165-moddasiga  ko‘ra,  aliment  undirish  haqidagi,  mayib  bo‘lish  yoki 
sog‘liqqa  boshqacha  tarzda  shikast  yetganligi,  shuningdek 
boquvchisining  o‘limi  natijasida  ko‘rilgan  zararning  o‘rnini  qoplash 
haqidagi  da’volar  bo‘yicha  javobgarning  (qarzdorning)  amaldagi 
yashash  joyi  noma’lum  bo‘lsa,  javobgar  (qarzdor)  qidirilishi  shart. 
Bunday  hollarda  sud  ichki  ishlar  organlari  javobgarni  (qarzdorni) 
qidirishi to‘g‘risida ajrim chiqaradi.    Ishni  ko‘rish  bilan  bog‘liq  bo‘lgan  chiqimlar  ichida  sud 
majlisini  videokonferensaloqa  rejimida  o‘tkazish  bilan  bog‘liq 
xarajatlar alohida o‘rin tutadi. 
Undan tashqari, O‘zbekiston Respublikasining 2001-yil 29-
avgustdagi  “Sud  hujjatlari  va  boshqa  organlar  hujjatlarini  ijro 
etish  to‘g‘risida”gi  Qonunining  75-moddasiga  ko‘ra,  ijro 
harakatlarini amalga oshirish xarajatlariga quyidagilar kiradi:
•
qarzdorning  mol-mulkini  tashish,  saqlash  va  realizatsiya 
qilishga sarflangan mablag‘lar;
•
ijro  harakatlarini  amalga  oshirishga  belgilangan  tartibda  jalb 
etilgan  tarjimonlar,  mutaxassislar  va  boshqa  shaxslarga  haq 
to‘lashga sarflangan mablag‘lar;
•
undirilgan summalarni undiruvchiga pochta orqali o‘tkazishga 
(jo‘natishga) sarflangan mablag‘lar;
•
qarzdorni,  uning  mol-mulkini  yoki  qarzdordan  sudning  qarori 
bo‘yicha  olib  qo‘yilgan  bolani  qidirishga  sarflangan 
mablag‘lar;
•
ijro hujjatini ijro etish jarayonida amalga oshiriladigan boshqa 
zarur ijro harakatlariga sarflangan mablag‘lar.    ISud xarajatlarini taraflar o rtasida ʼ
taqsimlash
•
Hal qiluv qarori qaysi tarafning foydasiga 
chiqarilgan bo lsa, sud shu tarafga ikkinchi 	
ʼ
tarafdan, garchi bu taraf davlat daromadiga 
tushadigan sud xarajatlarini to lashdan ozod 	
ʼ
etilgan bo lsa-da, ish bo yicha qilingan hamma 	
ʼ ʼ
xarajatlarni undirib beradi.
•
Аgar arz qilingan talablar qisman 
qanoatlantirilgan bo lsa, ushbu moddada 	
ʼ
ko rsatilgan summalar javobgardan da vogarga 	
ʼ ʼ
talablarning sud tomonidan qanoatlantirgan 
qismiga mutanosib ravishda, javobgarga esa 
da vogar arz qilgan talablarning rad etilgan 
ʼ
qismiga mutanosib ravishda undirib beriladi.    rz qilingan talablardan voz kechilganda va kelishuv А
bitimi tuzilganda sud xarajatlarini taqsimlash
Da vogar arz qilgan talablaridan voz kechsa, uning xarajatlarini 	
ʼ
javobgar to lamaydi. Аgar taraflar kelishuv bitimi tuzish chog ida 	
ʼ ʼ
sud xarajatlarini taqsimlash tartibini nazarda tutmagan bo lsa, 	
ʼ
sud bu masalani kelishuv bitimini tasdiqlashda 
FPKning	
 136,	 138	 va	 141-moddalariga	 muvofiq hal qiladi.   Qonunning maqsadi bekor qilish yoki 
cheklash emas, balki erkinlikni saqlash 
va kengaytirishdir. Chunki huquqqa 
qodir yaratilgan mavjudotlarning 
barcha davlatlarida qonun bo'lmagan 
joyda erkinlik ham bo'lmaydi.
John Locke         Sud x arajat lar ini t o‘lashdan ozod qilish 
va uning asoslar i
FPKning  133-moddasida,    davlat 
bojini  to‘lashni  kechiktirish,  bo‘lib-bo‘lib 
to‘lash  va  ularning  miqdorlarini 
kamaytirish belgilangan. 
Agar  ishni  muhokamaga 
tayyorlash  paytida  da’vogar 
alimentlarni  undirish  to‘g‘risidagi  ishni 
tugatish  haqida  ariza  bergan  bo‘lsa, 
bunday  hollarda  javobgardan  davlat 
boji undirilmaydi. Fuqarolik protsessual kodeksiga muvofiq, sud taraflarning mulkiy ahvoliga qarab, ulardan 
birining yoki ikkalasining davlat daromadiga undiriladigan sud xarajatlarini to‘lashni 
kechiktirishga yoki bo‘lib-bo‘lib to‘lashga yo‘l qo‘yishi, shuningdek bu xarajatlarning miqdorini 
kamaytirishi mumkin.
O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 329-moddasida fuqarolik ishlari bo‘yicha 
sudga murojaat qilganda davlat boji to‘lashdan ozod qilish  asoslari ko‘rsatilgan.  Fuqarolik  protsessual  kodeksiga 
muvofiq,  sud  fuqaroning  mulkiy  ahvoliga 
qarab,  uni  davlat  daromadiga 
undiriladigan  sud  xarajatlarini  to'lashdan 
ozod  qilishga  ham  haqli  bo'ladi.  Bundan 
tashqari,  sud  yoki  sudya  ham,  ayrim 
hollarda,  fuqarolaming  mulkiy  ahvoliga 
qarab,  agar  to'lovlami  to‘lashni 
kechiktirish  yoki  bo‘lib-bo‘lib  to‘lash  yoxud 
uning  miqdorini  kamaytirish  imkoniyati 
bo‘lmasa,  uni  davlat  foydasiga 
undiriladigan  davlat  boji  va  boshqa  sud 
xarajatlarini  to'lashdan  ozod  qilishga 
haqli.   “ Ochig'ini aytsam, hech kim qonundan 
ustun emas. Siyosatchi ham, ruhoniy 
ham, jinoyatchi ham, politsiyachi ham 
emas. Har birimiz o‘z harakatlarimiz 
uchun javobgarmiz”.
Antonio Villaraigosa         Sudlar  tarafiardan  biri  foydasiga 
undirilishi  lozim  bo‘lgan  sud  xarajatlarini 
toMashdan  da’vogaryoki  javobgami  ozod 
qilishga  haqli  emasliklarini  nazarda 
tutishlari  kerak.  U shbu  qoida  ko‘rsatilgan  
s haxslar sud xarajatlarini davlat   foydasiga 
toMashdan  ozod  etilgan  hollarda  ham 
tatbiq  etiladi.  Soliq  kodeksining  328-
moddasi  va  336-  moddasining  birinchi 
qismiga  muvofiq,  ushbu  kodeksda 
boshqacha  qoida  belgilanmagan  bo ’ sa, 
sudlarga  beriladigan  arizaiardan  davlat 
boji ariza berilgunga qadar to ’l anadi.   Davlat  boji quyidagi hollarda t o‘liq yoki qisman 
qayt ar iladi:
- davlat boji qonun hujjatlarida talab 
qilinganidan ortiqcha miqdorda to‘langanida;
- sud arizani (shikoyatni) qabul qilishni rad 
etganida, shuningdek davlat notarial idoralari 
yoki shaharcha, qishloq va ovullar fuqarolar 
yig‘inlari raislari (oqsoqollari) notarial 
harakatlarni amalga oshirishni rad etganda;
- arizasi (shikoyat) harakatsiz qoldirilganligi 
munosabati bilan da’vogarga qaytarib 
berilganda;
- agar ish sudga taalluqli bo‘lmasa, ishni 
yuritish tugatilganda;
- ariza ko‘rmasdan qoldirilganda, agar u 
muomalaga layoqatsiz shaxs tomonidan 
berilgan bo‘lsa;     - ishda qatnashgan shaxs vafot etganida, agar 
nizoli huquqiy munosabat huquqiy vorislikka yo‘l 
qo‘ymasa;
- da’vogar nizoni sudga qadar hal etish (pretenziya 
bildirish) tartibiga rioya etmaganida, agar bu hol 
qonunda ushbu toifadagi nizolar uchun yoki 
taraflarning shartnomasida nazarda tutilgan 
hamda bunday hal etish imkoniyati boy berilgan 
bo‘lsa;
- voyaga yetmagan bolalari bo‘lmagan erxotinning nikohi o‘zaro rozilik asosida bekor 
qilinganligini qayd etish uchun davlat boji to‘langanda, agar erxotinning yarashishi yoki 
ulardan birining sudga kelmaganligi tufayli nikohni bekor qilish amalga oshirilmagan bo‘lsa;
- agar ishda qatnashayotgan yuridik shaxs tugatilgan bo‘lsa;
- sud buyrug‘i chiqarish to‘g‘risidagi arizani qabul qilish rad etilganda;
- O‘zbekiston Respublikasi fuqarolariga chet elga chiqish huquqi uchun hujjat berish rad 
etilganda (Soliq kodeksining 342-moddasi).
Davlat boji O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadigan boshqa 
hollarda ham to‘liq yoki qisman qaytarilishi mumkin.     Davlat boji summalarini qaytarish to‘lovchining 
yozma arizasiga binoan yoki sudning hal qiluv qarorlari 
asosida amalga oshiriladi. Davlat boji summasini qaytarish 
uchun arizachi davlat bojini undirgan tegishli davlat 
organiga yoki tashkilotga murojaat qilishi kerak. Davlat 
bojini undirgan davlat organi yoki tashkilotning rahbari uni 
qaytarish qonuniyligini tasdiqlagan taqdirda, davlat organi 
yoki tashkilot va davlat bojining boshqa oluvchilari ilgari o‘z 
hisobvaraqlariga o‘tkazilgan davlat boji summalarining 
tegishli qismlarini qonun hujjatlariga muvofiq qaytaradilar. 
O‘z navbatida, davlat organi yoki tashkilot qaytarilishi lozim 
bo‘lgan, ilgari davlat budjeti daromadiga o‘tkazilgan davlat 
boji summasining bir qismini qaytarish to‘g‘risida davlat 
soliq xizmati organiga yozma shaklda xabar yuboradi.       E’TIBOR ING IZ  
UC HUN R AHMAT

Sud x ar ajat lar i

R eja 1. Fuqar olik pr ot sessida sud x arajat lar i t ushunchasi va t ur lar i 2. Ishni sudda ko' r ish bilan bog' liq x ar ajat lar 3. Sud x ar ajat lar ini t araflar o' rt asida t aqsimlash 4. Sud x ar ajat lar ini t o' lashdan ozod qilish asoslari 5. Sud x ar ajat lar ini qayt arish uchun asoslar

Sud xarajatlari deganda, fuqarolik ishini ko‘rish va hal qilish bilan bogMiq ishda ishtirok etuvchi shaxslar tomonidan qilinadigan qonunda nazarda tutilgan xarajatlar tushuniladi.Sud xarajatlarining joriy etilishi bir qator maqsadlarni ko'zda tutadi. Davlat boji natijasida olinadigan mablag‘lar unchalik ahamiyat kasb etmasa-da, biroq, sud faoliyatini davom ettirish jarayonidagi xarajatlami qoplashga qaratiladi. Mamlakatimiz fuqarolik protsessual qonunchiligi sud xarajatla_x0002_rining quyidagi ikki turini nazarda tutadi: • da v lat boji; • ishni k o‘ri sh bil an bog‘l iq chiqimlar.

Davlat boji Davlat boji yuridik ahamiyatga molik harakatlarni amalga oshirganlik va (yoki) bunday harakatlar uchun vakolatli muassa_x0002_salar va (yoki) mansabdor shaxslar tomonidan hujjatlar ber_x0002_ganlik uchun olinadigan majburiy toMovdir (Soliq kodeksining 326-moddasi). Fuqarolik ishlari bo‘yicha undiriladigan davlat boji fuqarolik ishini ko‘rib hal qilganlik uchun davlat daromadiga undiriladigan pul summasi hisoblanadi. Soliq kodeksining 328-moddasiga ko‘ra, umumiy yurisdiksiya sudlarida davlat boji quyidagilardan undiriladi: • sudlarga beriladigan da'v o ari zalaridan; • organt arni ng v a ular mansabdor shaxsl arining harak at lari (qarorl ari) ust idan beril gan shi k oy at lardan; • alohida t art ibda y uri t il adigan ishlarga doir arizalardan;

• sudlami ng qarorlari ust idan beriladigan apel lat siy a, k assat siy a shik oy at l ari dan v a arizalaridan, nazorat t art i bida prat est k elt irish t o‘g‘risidagi shik oy at l ar v a arizalardan; • hak amlik sudining hal qi luv qarorlari ni bek or qilish t o‘g‘risi_x0002_dagi ari zal ardan, hak aml ik sudining qarorlarini majburiy ijro et ish uchun ijro v araqasi berish t o‘g‘risidagi ari zal ardan; • sudlar t omonidan hujjat l arning nusx alarini berganlik uchun.