logo

Sudda vakillik qilish.Sud xarajatlari va sud jarimalari

Загружено в:

12.12.2024

Скачано:

0

Размер:

5616.95703125 KB
Sudda vakillik 
qilish.Sud xarajatlari 
va sud jarimalari 01. 02. 03.Reja
Sudda 
vakillikning 
ahamiyati va 
tartibi haqida 
ma'lumot Sud xarajatlari: 
qanday 
hisoblanadi va 
to'lanadi Sud 
jarimalari: 
sabablari va 
kelib chiqishi Sudda vakillikning ahamiyati
Sudda vakillik - bu shaxs yoki tashkilotning sudda qonuniy huquqlarini 
himoya qilish uchun vakil tomonidan ko'rsatma olish jarayonidir. Bu 
jarayon sud muhokamalarida adolatni ta'minlaydi va ishtirok etuvchi 
tomonlar o'rtasida muvozanatni saqlaydi. 
Sudda vakillikning zarurligi:  
- Huquqlarni himoya qilish: Vakil sizning huquqlaringizni va 
manfaatlaringizni himoya qiladi.  
- Mutaxassislik: Sud jarayonlari murakkab bo'lishi mumkin, shuning uchun 
malakali vakil zarur.  
- Qonuniy jarayonlarni tushunish: Vakil jarayonni tushuntirib, sizga 
yordam berishi mumkin.  
- Sud xarajatlari va jarimalarini kamaytirish: Yaxshi vakil sizga vaqt va 
mablag'ni tejashga yordam beradi, bu esa sud xarajatlarini kamaytirishi 
mumkin. Photo by  Nastuh Abootalebi  on  Unsplash Sudda vakillik jarayoni
Sudda vakillik jarayoni bir necha muhim 
bosqichlardan iborat. Boshida, vakil tayinlanadi 
va mijozning manfaatlarini himoya qilish uchun 
zarur hujjatlar tayyorlanadi. So'ngra, sudga 
murojaat qilinadi va ishning ko'rib chiqilishi 
uchun muddatlar belgilangan bo'ladi. Jarayon 
davomida sud tinglovlari o'tkazilib, vakil mijoz 
nomidan dalillarni taqdim etadi. Jarayon oxirida 
sud qarori chiqariladi va agar zarur bo'lsa, 
apellyatsiya jarayoni boshlanadi. - Vakil tayinlash: Mijoz o'z manfaatlarini himoya 
qiladigan ishonchli vakilni tanlaydi va kerakli 
hujjatlarni tayyorlaydi.
- Sudga murojaat: Sudga ariza berish va ishning 
ko'rib chiqilishi uchun muddatlarni belgilash kerak.
- Sud tinglovlari: Tinglovlar davomida vakil 
mijozning manfaatlarini himoya qiladi, shuningdek, 
dalillarni taqdim etishga tayyorlanadi.
- Sud qarori: Sudning yakuniy qarorini olish va agar 
zarur bo'lsa, apellyatsiya jarayonini boshlash 
mumkin.Jarayonning asosiy bosqichlari Har bir bosqichning xususiyatlari Sud xarajatlari 
tahlili
Sud xarajatlariga oid asosiy 
ma'lumotlar Sud xarajatlari quyidagi turlarga bo'linadi: 1. 
Davlat to'lovlari – sudga da'vo arizasi uchun 
to'lanadigan to'lovlar. 2. Huquqiy xizmatlar 
xarajatlari – advokat yoki vakilning xizmatlari 
uchun haq. 3. Ekspertiza xarajatlari – 
ekspertiza o'tkazish xarajatlari. 4. Boshqa 
xarajatlar – sud jarayonida yuzaga keladigan 
boshqa xarajatlar. Xarajatlarni hisoblash uchun 
barcha to'lovlarni yig'ish va umumiy 
summasini ko'rsatish zarur. Sud jarimalari haqida 
ma'lumot
Sud jarimalarining mohiyati
Sud jarimalari, sud jarayonlarida ishtirok etayotgan shaxslarga 
nisbatan qo'llaniladigan moliyaviy jazodir. Ular, asosan, sud 
muhokamalari davomida taraflarning xatti-harakatlarini tartibga 
solish maqsadida belgilangan.
Jarimalar turlari
1. Sudga kelmaslik jarimasi: sudga qatnashmagan shaxslar uchun 
qo'llaniladi.
2. Sudda qoidalarni buzish jarimasi: sud muhokamasi davomida 
tartibni buzganlarga beriladi.
3. Sudga asossiz murojaat qilish jarimasi: sudga asossiz murojaat 
qilgan shaxslar uchun belgilangan. Jarimalar qanday holatlarda 
qo'llaniladi
Jarimalar, sud jarayonida ishtirok etayotgan shaxslar tomonidan 
belgilangan qoidalarga rioya qilmaslik holatlarida qo'llaniladi. 
Masalan, sudga kelmaslik yoki sud muhokamasi davomida tartibni 
buzish holatlarida jarimalar belgilanishi mumkin.
Jarimalarning sud jarayonlaridagi 
roli
Jarimalar sud jarayonlarida ishtirok etayotgan shaxslarning 
xatti-harakatlarini nazorat qilishga yordam beradi. Ular sud 
tizimining samaradorligini oshirish va adolatni ta'minlashda 
muhim ahamiyatga ega.Photo by  Annie Spratt  on  Unsplash Title: Sudda vakillik va sud xarajatlari o'rtasidagi bog'liqlik
Vakillik xarajatlari ta'siri:
- Sud jarayonida vakil ishtiroki xarajatlarni oshirishi mumkin.
- Malakali vakillarga to'lanadigan xizmat haqi, xarajatlarning katta 
qismini tashkil etadi.
- Yaxshi vakil, xarajatlarni rejalashtirish va baholashda yordam 
beradi.
Vakillikning xarajatlarni kamaytirishdagi roli:
Malakali vakil, sud jarayonidagi xarajatlarni samarali boshqarish 
orqali, jarayonda yuzaga keladigan muammolarni bartaraf etishga 
yordam beradi. Bu, vaqt va moliyaviy resurslarni tejash imkonini 
beradi.
Photo by  LinkedIn Sales Solutions  on  Unsplash Sudda vakillikning kelajagi
O'zbekistonda sudda vakillik sohasida sezilarli rivojlanish kuzatilmoqda. Sud tizimidagi 
islohotlar, qonunchilik o'zgarishlari va advokatlarning malakasini oshirishga qaratilgan 
dasturlar sudda vakillikni yanada samarali qilishga yordam bermoqda. Aholi orasida sudda 
vakillikning ahamiyati oshmoqda va bu sohadagi xizmatlar talabga ega bo'lmoqda.
Kelajakdagi imkoniyatlar va muammolar:
- Sudda vakillik xizmatlarini yanada kengaytirish va turli sohalarda qo'llash.
- Yangi texnologiyalarni (masalan, onlayn xizmatlar) joriy etish orqali sud jarayonlarini 
soddalashtirish.
- Adliya tizimidagi qonunchilikdagi kamchiliklarni bartaraf etish zarurati.
- Aholi orasida sudda vakillik xizmatlari haqida ma'lumotlarni oshirish zarur.
Photo by  Alesia Kazantceva  on  Unsplash Designed by  Slides   CarnivalSud xarajatlari tushunchasi
Sud xarajatlari sud jarayonida yuzaga keladigan moliyaviy xarajatlardir. Ular, odatda, 
sudga murojaat qilish va sud jarayonida ishtirok etish bilan bog'liq xarajatlarni o'z ichiga 
oladi. Sud xarajatlari jarayonning murakkabligi va davomiyligiga qarab farq qiladi.
Sud xarajatlarining asosiy turlari:
- Davlat to'lovi: Sudga ariza berish uchun to'lanadigan xizmat haqi.
- Advokat haqiqati: Advokat xizmatlari uchun to'lanadigan tushumlar.
- Muvofiq xarajatlar: Sud jarayonida yuzaga keladigan boshqa xarajatlar, masalan, 
ekspertiza va guvohlar uchun to'lovlar.
Sud xarajatlari qanday hisoblanadi? Sud xarajatlarini hisoblash jarayoni turli omillarga 
bog'liq. Davlat to'lovi belgilangan tariflar asosida hisoblanadi, advokat haqiqati esa 
advokat bilan kelishilgan shartlarga muvofiq bo'ladi. Shuningdek, muvofiq xarajatlar sud 
jarayoni davomida yuzaga keladigan boshqa haqiqiy xarajatlarni o'z ichiga oladi.Photo by  Cathryn Lavery  on  Unsplash Sud xarajatlarini to'lash tartibi
- Bank o'tkazmasi: Sud xarajatlarini to'lash uchun bank orqali o'tkazma 
amalga oshiriladi.
- Naqd pul: Sud kassasiga naqd pul orqali to'lov qilinishi mumkin.
- Elektron to'lov tizimlari: Turli elektron platformalar orqali, masalan, 
Payme, Click orqali to'lash mumkin.
To'lovni amalga oshirishda e'tibor beriladigan jihatlar: To'lovning 
to'g'riligi va muddatini nazorat qilish muhimdir. Har bir to'lov uchun 
tasdiqlovchi hujjatlarni saqlash zarur.
Sud xarajatlarini to'lamaganlik oqibatlari: Sud xarajatlarini to'lmagan 
shaxslar sud jarimasi to'lashga majbur bo'lishlari mumkin. Shuningdek, 
sud jarayoni uzayishi va talabnoma qabul qilinmasligi mumkin.
Photo by  Nastuh Abootalebi  on  Unsplash Sud xarajatlarining hisob-kitobi
Sud xarajatlari sud jarayonida yuzaga keladigan 
barcha moliyaviy xarajatlarni o'z ichiga oladi. 
Ularning hisob-kitobi uchun aniq va to'g'ri 
ma'lumotlar talab etiladi. Sud xarajatlari ko'pincha, 
sud to'lovlari, advokat xizmatlari, guvohlar va 
ekspertlar uchun to'lovlar kabi turli xildagi 
xarajatlarni o'z ichiga oladi. Hisob-kitob jarayonida 
xarajatlar qanday hisoblanishini tushunish 
muhimdir, chunki bu jarayon sud ishining umumiy 
xarajatlarini aniqlashga yordam beradi. Hisob-kitob jarayoni uchun quyidagi hujjatlar kerak: 
sudga taqdim etilgan da'vo arizasi, advokat bilan 
tuzilgan shartnoma, to'lovlar to'g'risidagi 
kvitansiyalar va boshqa tegishli hujjatlar. Ushbu 
hujjatlar asosida sud xarajatlari hisoblanadi va 
to'lanishi lozim bo'lgan miqdor aniqlanadi. Misol: 
agar sud ishida advokatning xizmati uchun 1 000 000 
so'm to'lanadigan bo'lsa va boshqa xarajatlar 500 
000 so'mni tashkil etsa, unda umumiy xarajatlar 1 
500 000 so'mni tashkil etadi.Sud xarajatlari qanday 
hisoblanadi? Hisob-kitob jarayoni: kerakli 
hujjatlar Sud xarajatlari va 
ularning ta'siri
Sud xarajatlari va ularning 
sudda murojaat qilishga 
ta'siri Sud xarajatlari shaxsiy va jamoatchilikning sudga murojaat qilishiga 
sezilarli ta'sir ko'rsatadi. Yuqori xarajatlar ba'zi shaxslar va 
tashkilotlarning sudga murojaat qilishini cheklashi mumkin, bu esa 
adolatga erishish imkoniyatlarini kamaytiradi. Sud xarajatlarining 
yuqoriligi sud ishlarining ko'pligiga ta'sir qiladi, chunki odamlar sudga 
chiqishni istamasligi yoki moliyaviy muammolar tufayli sud 
jarimalaridan qo'rqishi mumkin. Bu vaziyat adolatni ta'minlash 
jarayonini murakkablashtiradi va sud tizimidagi ishonchni pasaytirishi 
mumkin. Sud xarajatlarini kamaytirish uchun quyidagi imkoniyatlar 
mavjud: 
- Sud xarajatlarini subsidiyalash yoki grantlar orqali moliyalashtirish.
- Sud jarimalarini kamaytirish uchun qonunchilikni takomillashtirish.
- Alternativ nizolarni hal qilish usullarini kengaytirish. Sud xarajatlari bo'yicha 
qonunchilik
Asosiy qonunlar va me'yorlar
1. O'zbekiston Respublikasi Fuqarolik protsessual 
kodeksi. 2. Sud xarajatlari to'g'risidagi qonun. 3. Sud 
jarimalari to'g'risidagi qonun. 4. O'zbekiston 
Respublikasi Konstitutsiyasi.
O'zbekiston sud tizimida 
normativlar
O'zbekiston sud tizimida sud xarajatlari uchun belgilangan 
normativlar sud ishlarining turiga qarab farqlanadi. Ular sud 
jarayonlari davomida xarajatlarni engillashtirish va adolatli 
muhokama uchun mo'ljallangan. Kelgusidagi o'zgarishlar
Sud xarajatlari bo'yicha qonunchilikda o'zgarishlar kutilmoqda, bu 
sud jarayonlarining samaradorligini oshirishga qaratilgan. Yangi 
qonunlar orqali sud xarajatlarini kamaytirish va fuqarolar uchun 
qulay shart-sharoitlar yaratish rejalashtirilmoqda.
Sud xarajatlari bo'yicha misollar
Sud xarajatlarining hisob-kitobida ko'plab misollar 
mavjud. Masalan, fuqarolik ishlarida sud xarajatlari 200 
000 so'mdan boshlanadi, bu esa sudning harakatlariga 
bog'liq ravishda o'zgarishi mumkin.Photo by  Annie Spratt  on  Unsplash Xulosa va kelajakdagi istiqbollar
Sud xarajatlari va sud jarimalarini yanada takomillashtirish imkoniyatlari, sud tizimini samarali 
qilish uchun muhimdir. Yangi qonunchilik va amaliyotlar orqali sud xarajatlarini shaffofligini 
oshirish va jarimalarning adolatli bo'lishini ta'minlash mumkin.
Hozirgi kunda sud xarajatlari bo'yicha joriy muammolar, jarimalarning yuqori darajasi va 
to'lov tartibining murakkabligi bilan bog'liq. Ushbu muammolarni hal etish uchun, jarimalarni 
kamaytirish va to'lov jarayonini soddalashtirish zarur.
Sud xarajatlari va jarimalarining ahamiyati, fuqarolar va biznes sub'ektlari uchun huquqiy 
himoya va adolatni ta'minlashda juda muhimdir.
Photo by  Alesia Kazantceva  on  Unsplash Sud jarimalarining sabablari
Sud jarimalarining asosiy sabablari sud jarayonidagi 
qoidabuzarliklar, sudda qatnashmaslik, yoki sud qarorlarini 
bajarmaslik kabi holatlardir. Misol uchun, sudga belgilangan 
muddatlarda kelmaslik yoki sud hujjatlarini taqdim etmaslik 
jarimaga olib kelishi mumkin. Bu jarimalar sud tizimining 
samaradorligini oshirish va ishtirokchilarni mas'uliyatga jalb 
qilish maqsadida joriy etilgan. O'zbekistondagi sud jarimalarining statistikasi ko'rsatmoqda, 
2021-yilda 5000 dan ortiq jarima qo'llanilgan bo'lsa, 2022-yilda 
bu raqam 30% ga oshdi. Bu jarimalar jamiyatda 
qonunbuzarliklarni kamaytirish va adolatni ta'minlashga xizmat 
qiladi. Sud jarimalarining qonunchilikdagi o'rni sud tizimining 
ishonchliligini oshirishga, shuningdek, fuqarolarni qonunlarga 
rioya qilishga undashga qaratilgan.Sud jarimalarining asosiy sabablari Sud jarimalarining qonunchilikdagi 
o'rni Sud jarimalarining turlari
Sud jarimalari turli xil bo'lib, O'zbekistonda 
asosan moliyaviy va ma'muriy jarimalarga 
tasniflanadi. Moliyaviy jarimalar sud 
xujjatlarining harakatlari uchun to'lanadigan 
xarajatlardir, masalan, davlat boji. Ma'muriy 
jarimalar esa sud talablarini bajarmaganlik 
uchun belgilangan jarimalardir. Ular sud 
jarayonlarining tartibini saqlash va 
tomonlarni adolatli yondashishga undash 
maqsadida qo'llaniladi. Photo by  Nastuh Abootalebi  on  Unsplash Sud jarimalarining 
kelib chiqishi
Tarixiy rivojlanishi va 
qonuniy asoslari Sud jarimalarining kelib chiqishi tarixiy jihatdan muhim 
ahamiyatga ega. Dastlab, sud jarimalari adolatni 
ta'minlash va sud tizimining ishonchliligini oshirish 
maqsadida joriy etilgan. O'zbekiston tarixida sud 
jarimalari, milliy qonunchilik doirasida, turli davrlar 
davomida o'zgarib kelgan. Xalqaro tajribada, ko'plab 
davlatlarda sud jarimalari, sud jarayoni va jazolarni 
samarali boshqarish mexanizmlari sifatida qo'llaniladi. 
Sud jarimalarining qonuniy asoslari esa, har bir 
davlatning qonunchiligiga va sud tizimining qoidalariga 
asoslanadi, bu esa adolatni ta'minlashda muhim rol 
o'ynaydi. Title: Sud jarimalarining ta'siri
Subtitle: Iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy ta'sirlar
Paragraph: Sud jarimalari iqtisodiy jihatdan fuqarolar va korxonalar 
uchun moliyaviy yukni oshirishi mumkin. Bu holat, o'z navbatida, 
iqtisodiy faoliyatni cheklashi va moliyaviy barqarorlikni tahdid qilishi 
mumkin. Ijtimoiy jihatdan, sud jarimalari qonunlarga bo'ysunishni 
kuchaytiradi va jamoatchilik fikrini shakllantiradi. Huquqiy jihatdan 
esa, sud jarimalari qonuniylikni ta'minlashda muhim rol o'ynaydi, 
sud tizimining ishonchliligini oshiradi.
Bullet Points:
- Iqtisodiy ta'sir: moliyaviy yuk va biznes faoliyatiga ta'siri
- Ijtimoiy ta'sir: qonunlarga bo'ysunish va jamoatchilik fikrini 
shakllantirish
- Huquqiy ta'sir: sud tizimining ishonchliligi va qonuniylikni 
ta'minlash
- Jamiyatdagi roli: adolatni ta'minlash, fuqarolar huquqlarini himoya 
qilish, jamiyatda qonuniylikni kuchaytirishPhoto by  LinkedIn Sales Solutions  on  Unsplash Sud jarimalarini 
kamaytirish choralari
Chora-tadbirlar
Sud jarimalarini kamaytirish uchun bir qator chora-tadbirlar 
mavjud: sud jarimalari sabablarini aniqlash, huquqiy ta'lim berish, 
va jarimalarni kamaytirish uchun qonunchilikni takomillashtirish. Bu 
chora-tadbirlar jarimalarning kelib chiqishini kamaytirishga yordam 
beradi.
Ijtimoiy va iqtisodiy afzalliklar
Sud jarimalarini kamaytirish ijtimoiy barqarorlikni ta'minlaydi va 
fuqarolar orasida huquqiy ongni oshiradi. Bu, shuningdek, iqtisodiy 
jihatdan ham foyda keltiradi, chunki sud xarajatlari kamayganda, 
fuqarolar va tashkilotlar moliyaviy yukdan xalos bo'lishadi. O'zbekistondagi tajriba
O'zbekistonda sud jarimalarini kamaytirish bo'yicha tajribalar 
amalga oshirilmoqda. Mamlakatda sud jarimalarini kamaytirish 
strategiyalarini ishlab chiqish va ularni hayotga tadbiq etish ustida 
ishlar olib borilmoqda, shuningdek, muvaffaqiyatli misollar 
keltirilmoqda.
Boshqarish strategiyalari
Sud jarimalarini boshqarish strategiyalari sifatida 
jarimalar tizimini takomillashtirish, jarimalar 
miqdorini nazorat qilish va samarali usullarni ishlab 
chiqish ko'zda tutiladi.Photo by  Annie Spratt  on  Unsplash Sud jarimalari bo'yicha 
qonunchilik
O'zbekistonda sud jarimalarini tartibga soluvchi bir qancha qonunlar mavjud. Jumladan, 
Fuqarolik protsessual kodeksi va Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeks sud jarimalarining 
miqdorini, belgilanish tartibini va ularning qo'llanilishini aniqlaydi. So'nggi yillarda 
qonunchilikda amalga oshirilgan o'zgarishlar, masalan, jarimalarning miqdorini oshirish yoki 
kamaytirish, ularning samaradorligini oshirish maqsadida joriy etilgan. Normativ hujjatlar, 
masalan, hukumat qarorlari va qonun loyihalari orqali sud jarimalarining boshqaruvi yanada 
takomillashtirilmoqda.
Photo by  Alesia Kazantceva  on  Unsplash Xulosa
Sudda vakillik jarayoni qonuniy himoyaning 
muhim qismidir. Sud xarajatlari va jarimalarning 
ko'pligi jarayon muammolarini keltirib chiqarishi 
mumkin. O'zbekistonda sud tizimining 
rivojlanishi huquqiy madaniyatni oshirishga 
yordam beradi. Sud xarajatlari va jarimalarini 
kamaytirish uchun yangi qonunchilik va 
amaliyotlar ishlab chiqilishi zarur, shuningdek, 
sudda vakillik jarayonini takomillashtirish uchun 
chora-tadbirlar ko'rish lozim. Photo by  Nastuh Abootalebi  on  Unsplash Designed by  Slides   CarnivalE'tiboringiz uchun rahmat!

Sudda vakillik qilish.Sud xarajatlari va sud jarimalari

01. 02. 03.Reja Sudda vakillikning ahamiyati va tartibi haqida ma'lumot Sud xarajatlari: qanday hisoblanadi va to'lanadi Sud jarimalari: sabablari va kelib chiqishi

Sudda vakillikning ahamiyati Sudda vakillik - bu shaxs yoki tashkilotning sudda qonuniy huquqlarini himoya qilish uchun vakil tomonidan ko'rsatma olish jarayonidir. Bu jarayon sud muhokamalarida adolatni ta'minlaydi va ishtirok etuvchi tomonlar o'rtasida muvozanatni saqlaydi. Sudda vakillikning zarurligi: - Huquqlarni himoya qilish: Vakil sizning huquqlaringizni va manfaatlaringizni himoya qiladi. - Mutaxassislik: Sud jarayonlari murakkab bo'lishi mumkin, shuning uchun malakali vakil zarur. - Qonuniy jarayonlarni tushunish: Vakil jarayonni tushuntirib, sizga yordam berishi mumkin. - Sud xarajatlari va jarimalarini kamaytirish: Yaxshi vakil sizga vaqt va mablag'ni tejashga yordam beradi, bu esa sud xarajatlarini kamaytirishi mumkin. Photo by Nastuh Abootalebi on Unsplash

Sudda vakillik jarayoni Sudda vakillik jarayoni bir necha muhim bosqichlardan iborat. Boshida, vakil tayinlanadi va mijozning manfaatlarini himoya qilish uchun zarur hujjatlar tayyorlanadi. So'ngra, sudga murojaat qilinadi va ishning ko'rib chiqilishi uchun muddatlar belgilangan bo'ladi. Jarayon davomida sud tinglovlari o'tkazilib, vakil mijoz nomidan dalillarni taqdim etadi. Jarayon oxirida sud qarori chiqariladi va agar zarur bo'lsa, apellyatsiya jarayoni boshlanadi. - Vakil tayinlash: Mijoz o'z manfaatlarini himoya qiladigan ishonchli vakilni tanlaydi va kerakli hujjatlarni tayyorlaydi. - Sudga murojaat: Sudga ariza berish va ishning ko'rib chiqilishi uchun muddatlarni belgilash kerak. - Sud tinglovlari: Tinglovlar davomida vakil mijozning manfaatlarini himoya qiladi, shuningdek, dalillarni taqdim etishga tayyorlanadi. - Sud qarori: Sudning yakuniy qarorini olish va agar zarur bo'lsa, apellyatsiya jarayonini boshlash mumkin.Jarayonning asosiy bosqichlari Har bir bosqichning xususiyatlari

Sud xarajatlari tahlili Sud xarajatlariga oid asosiy ma'lumotlar Sud xarajatlari quyidagi turlarga bo'linadi: 1. Davlat to'lovlari – sudga da'vo arizasi uchun to'lanadigan to'lovlar. 2. Huquqiy xizmatlar xarajatlari – advokat yoki vakilning xizmatlari uchun haq. 3. Ekspertiza xarajatlari – ekspertiza o'tkazish xarajatlari. 4. Boshqa xarajatlar – sud jarayonida yuzaga keladigan boshqa xarajatlar. Xarajatlarni hisoblash uchun barcha to'lovlarni yig'ish va umumiy summasini ko'rsatish zarur.