logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. Общий
  4. Tukuston geniral gubernatrligida qabul qilinga nizomlar va ularninig moxiyati

Tukuston geniral gubernatrligida qabul qilinga nizomlar va ularninig moxiyati

Загружено в:

10.08.2023

Скачано:

0

Размер:

116.328125 KB
Скачать
Tukuston geniral gubernatrligida qabul qilinga nizomlar va ularninig moxiyati 1965 "Nizom" Oʻlka Rossiya imperiyasi tomonidan egallanganidan soʻng, bosib olingan hududlarda 1867yilda tashkil etilgan Turkiston General Gubernatorligi tarkibidagi viloyatlarda eski xonlikdan qolganboshqaruv tizimi bekor qilinadi va yangisiga almashtirildi. Lekin, Podsho hukumati vakillari quyiboshqaruv organlarini oʻz holicha qoldiradi. Albatta, bu oʻrinli edi. Chunonchi, ular hali hududni toʻliq b ilmas va dastlabki vaqtda aholining ichki ishlariga keskin aralashishi salbiy oqibatlar keltirib chiqarishi mumkin edi. 1865-yil "Nizom" Natijada, 1867-1886 yillarda qabul qilib borilgan nizomlar asosida oʻlkada ikki xil; umumsaltanat rus sudlari va xalq sudlari, ya’ni shariat asosida ish koʻruvchi qozi sudlari faoliyat koʻrsatadi. Bu oʻrinda sud boʻyicha tashkil etilgan maxsus kamissiyalar rus sudlariga shikoyatlar kam tushganligi haqida tez-tez hisobot berib turganlar. Ular bunga aholining savodsizligini sabab sifatida k oʻrsatishgan. Aslida esa bunga asosiy sabab mahalliy aholi orasida rus sudlariga ishonchsizlikning kuchli boʻlganligi boʻlgan. Shu sababli aholi koʻproq xalq sudlariga murojat qilgan.7 Masalaning ushbu tomoni ham Podsho Rossiyasi davrida aholining ijtimoiy hayotini yoritishda ushbu turdagi hujjatlarning a hamiyati kattaligini koʻrsatadi 1965-yil "Nizom" 1865-yil 6-avgustda “Turkiston viloyatini boshqarish to’g’risidagi Muvaqqat Nizom” qabul qilinib, unga muvofiq harbiy va fuqarolik hokimiyati harbiy gubernator qo’lida bo’limlarga bo’linib, ularni bo’lim boshliqlari boshqargan. Bo’lim boshlig’i bir vaqtning o’zida bo’lim harbiy komendanti ham hisoblangan. Bo’lim boshliqlariga mahalliy aholi ustidan nazorat qiluvchi va rus amaldorlaridan tayinlanadigan boshqaruvchilar bo’ysungan. 1965-yil "Nizom" 1865-yil 6-avgustda “Turkiston viloyatini boshqarish to’g’risidagi Muvaqqat Nizom” qabul qilinib, unga muvofiq harbiy va fuqarolik hokimiyati harbiy gubernator qo’lida bo’limlarga bo’linib, ularni bo’lim boshliqlari boshqargan. Bo’lim boshlig’i bir vaqtning o’zida bo’lim harbiy komendanti ham hisoblangan. Bo’lim boshliqlariga mahalliy aholi ustidan nazorat qiluvchi va rus amaldorlaridan t ayinlanadigan boshqaruvchilar bo’ysungan. 1965-yil "Nizom" Shuningdek, bu “Nizom”ga ko’ra, Turkiston viloyati gubernatori, “biy, oqsoqol, rais va qozi lavozimidagi tub joy aholi vakillarini egallab turgan lavozimiga tasdiqlash, bo’shatish, almashtirish vakolatiga ega bo’lgan”. Turkiston hududida dastlabki hisob-kitoblarga ko’ra, 453 ming kishi istiqomat qilar edi. Turkiston viloyatining ichki ma’muriy-hududiy bo’linish tizimi sof harbiy vazifalarni hal qilishga qaratilgan bo’lib, uning asosini harbiy-hududiy birliklar tashkil qilar edi. 1867 yilgi “Nizom” loyihasi 1867 yilgi “Nizom” loyihasida Turkiston o’lkasining Rossiya harbiy vazirligi t arkibida bo’lishi, o’lka harbiy hokimiyat orqali boshqarilishi, General- gubernator o’lkada joylashgan qo’shinga qo’mondonlik qilishi, boshqaruvning quyi bo’g’iniga yerlik aholi vakillari saylov orqali saylanishi, o’lka boshkaruvini Rossiya imperiyasidagi mavjud boshqaruv tizimiga yaqinlashtirib, keyinchalik o’lkani imperiyaning ajralmas bir qismiga aylantirish, o’lkaning ma’muriy-hududiy bo’linishida esa imperiyaning siyosiy, iqtisodiy va strategik maqsadlaridan kelib chiqib ish tutilishi ko’rsatib o’tilgan 1967- yilgi "Nizom" loyihasi 1867 yilda Peterburgda Turkiston boshqaruvi bo’yicha tayyorlangan “Nizom” loyihasi maxsus komissiya tomonidan muhokama qilinib, unda Orenburg general gubernatorligidan alohida bo’lgan Turkiston general- gubernatorligini tashkil qilish to’g’risidagi qaror qabul qilingan. 1967-yilgi "Nizom" loyihasi 1867-yil 11-aprelda Aleksandr II tomonidan komissiya taklifi ma’qullanib, 11-iyulda Janubiy Qozog’iston va O’rta Osiyoning bosib olingan hududlarida Turkiston general-gubernatorligi tashkil etilganligi to’g’risida farmon e’lon qilingan. Birinchi general-gubernator qilib K. P. Kaufman (1818 – 1882) tayinlangan. K.P. Kaufman o’ziga berilgan “Turkiston o’lkasida tartib o’rnatuvchi” nomini oqlab 15 yil davomida imperiyaga o’lkadagi mustamlakachilik siyosatini mustahkamlashga sadoqat bilan xizmat qilgan 1967- yil Nizom loyihasi Yangi tashkil etilgan ushbu ma’muriy birlik dastavval 2 ta – Sirdaryo va Yettisuv viloyatlarini o’z ichiga olgan edi. Manbalarining ma’lumot berishicha, im periya hukumatining 1867-yilgi manifestiga ko’ra, Kaufmanga “o’lkani boshqarish u chun kerakli va zarur deb hisoblangan barcha tadbirlarni 1867-yilgi «Nizom» loyihasi bo‘yicha o‘lkada qozilar va biy sudlari, uyezd sudlari, muvaqqatharbiy-sudlov komissiyalari, viloyat boshqaruvining sud bo‘limlari vageneral- gubernatorlik Devonining sudlov bo‘limi tashkil qilindi. 1867- yil Nizom loyihasi  Imperiya mustamlakachilari qishloqlarni boshqarishda 1867-yilgi Turkiston general-gubernatorligining viloyatlarni boshqarish haqidagi “Vaqtli nizom loyihasi” deb atalgan hujjatlar majmuasiga amal qilganlar. Unga ko’ra ko’chmanchi aholiga ikki bosqichli (volost va ovullar), o’troq aholiga esa bir bosqichli (oqsoqollar) boshqaruv tizimi joriy etilgan. Turkiston viloyatining ko’chmanchi aholisi urug’lar, bo’limlar va guruhlarga bo’lingan. Urug’larni urug’boshilar – manaplar, sultonlar va katta biylar; bo’limlarni – biylar; guruhlarni – to’g’ochlar boshqarganlar. Sulton, manap va biy unvonlari asosan otadan bolaga meros bo’lib o’tgan54. Shunga qaramay, sulton, manap va biylarning o’rniga saylangan yangi shaxslar mahalliy aholi boshqaruvchisi, imperiya harbiy amaldorining tasdig’idan o’tishlari lozim bo’lgan. 1967-yil Nizom loyihasi 1867-yil 11-iyulda imperator Aleksand II Turkiston harbiy okrugini ta’sis etdi va O’rta Osiyoda bosib olingan va saltanat tarkibiga kiritilgan hududlar hisobodan Turkiston general-gubernatorligini tashkil qilish to’g’risida farmon e’lon qildi. 1867 yilgi “Nizom” loyihasida Turkiston o’lkasining Rossiya harbiy vazirligi tarkibida bo’lishi, o’lka harbiy hokimiyat orqali boshqarilishi, General-gubernator o’lkada joylashgan qo’shinga qo’mondonlik qilishi, boshqaruvning quyi bo’g’iniga yerlik aholi vakillari saylov orqali saylanishi, o’lka boshkaruvini Rossiya imperiyasidagi mavjud boshqaruv tizimiga yaqinlashtirib, keyinchalik o’lkani imperiyaning ajralmas bir qismiga aylantirish, o’lkaning ma’muriy-hududiy bo’linishida esa imperiyaning siyosiy, iqtisodiy va strategik maqsadlaridan kelib chiqib ish tutilishi ko’rsatib o’tilgan. 1886-yil 12- iyuldagi Nizom  1886-yil 12-iyulda Aleksandr III tomonidan qabul qilingan yangi “Turkiston o’lkasini idora qilish to’g’risidagi Nizom” tasdiqlandi. Mazkur Nizomning asosiy maqsadi o‘lkada ma’muriy boshqaruvni mustahkamlash va yerdan foydalanish tartiblarini o‘zgartirishdan iborat bo‘lgan. Nizomga muvofiq Zarafshon okrugi Samarqand viloyatiga aylantirildi. Xo‘jand, Jizzax, Kattaqo‘rg‘on, Samarqand uyezdlari uning tarkibiga kiritildi. Qurama uyezdining nomi Toshkent uyezdi deb o‘zgartirildi. 1877-yil "Shaxar nizomiA h o li o ‘s is h i v a s h a h a r h u d u d i k e n g a y is h i m u n o s a b a ti b ila n 1 8 7 0 y il 1 6 i y u n d a g i U m u m ro s s iy a s h a h a r n iz o m ig a k o ‘r a D u m a n i ta s h k il e ti s h z a r u riy a ti y u z a g a k e ld i. B irin c h i m a rt a b u m a s a la 1 8 7 2 y ild a k o ‘t a r ib c h iq ild i, b ir o q b u m a s a la n i 1 8 7 7 y ild a g in a h a l e tis h g a m u v a ff a q b o ‘l in d i. S h u y ili S ird a ry o h a r b iy g u b e rn a to ri b o s h c h ili g id a m a x s u s h a y ’a t tu z il ib , u n g a T o s h k e n t s h a h r in in g “e s k i” v a “y a n g i” q is m la r i u c h u n y a g o n a b o s h q a r u v n i ta s h k il e ti s h b o ‘y ic h a l o y ih a ta y y o r la s h to p s h ir il g a n d i. H a y ’a t s a y lo v c h il a r r o ‘y x a tin i tu z is h , s h a h a r ja m o a tc h il ik b o s h q a ru v ig a s a y lo v o ‘t q a z is h b o ‘y ic h a i s h o li b b o rd i. 1877-yil "Shaxar nizomi"  Saylovda 25 yoshga to‘lgan, shaharda qo‘zg‘olmas mulki bo‘lgan, rus fuqarosi bo‘lgan, savdo va kosibchilik guvohnomalari bo‘yicha shahar solig‘ini to‘laydigan, qarzlari bo‘lmagan va sudlanmagan shaxslar ishtirok etishi mumkin edi. Dumada ovoz beruvchilar miqdori 72 odamdan oshmasligi kerak edi. Shulardan Toshkentni xristian bo‘lmagan, faqat mahalliy aholining 1/3 qismidan ortiq bo‘lmagan tub aholi vakillaridan a’zolar, qolgan 2/3 qismi shaharning “yangi” qismidagi aholi vakillaridan tashkil topishi shart edi. 1877-yil "shaxar nizomi"  Saylovlarda asosan savdogarlar, yirik sanoat korxonalari va uy egalari ishtirok etgan. Yangi tashkil etilgan Duma birinchidan shaharni mustamlakachilar qo‘lida saqlab turishni, ikkinchidan Dumaga saylangan tub aholi vakillarini xokimiyat tayanchiga aylantirishni maqsad qilib qo‘ygandi. Shahar boshlig‘i general- gubernator tomonidan tayinlangan.Shu tariqa chor hukumati mahalliy aholi mehnati evaziga kun ko‘ruvchi quyi ma’muriyat barpo qildi. Dumaga saylov 4 yilda 1 marta bo‘lib o‘tgan. Ammo saylov yig‘ilishi “a’zolarga hech qanaqangi instruksiya berish xuquqiga ega emasdi”. 1877-yil "Shaxar nizomi  Shahar saylovlarida “eski” shahardagi qo‘zg‘olmas mulkka ega bo‘lgan masjidlar, madrasalar va boshqa muassasalar ham vakillari orqali ovoz berish xuquqiga ega edilar. 1870 yildagi shahar nizomini tatbiq etilishi bir muncha mahalliy xususiyatlarga ega ekanini ko‘rish mumkin. Jumladan, shahar jamoatchiligi boshqaruvi funksiyasiga shaharni uzluksiz suv bilan ta’minlash maqsadida irrigatsiya inshootlarini qurish va saqlash ham kiritilgandi.  1877 yil 9 avgustda general-gubernator polkovnik Ye.T. Pukalovni shahar xokimi etib tayinladi. Shundan bir hafta o‘tib Toshkent shahar dumasiga a’zolarni saylash boshlandi. O‘sha yilning 30 avgustida Toshkent shahar Dumasining ochilishi bo‘lib o‘tdi. 1877-yil "Shaxad nizomi"  Fuqaro sudlari ishi bundan mustasno edi, ular shahar ishlari bo‘yicha maxsus viloyat idorasi (prisustviye) ixtiyoriga topshirilgandi. Shahar Dumasi xuquqlari quyidagilardan iborat bo‘lgan:  1) jamoatchilik boshqaruvi bo‘yicha shahar mahkamasi tarkibiga mansabdor shaxslarni tayinlash;  2) bu shaxslarga maosh tayinlash;  3) shahar yig‘im va soliqlari miqdorlarini belgilash va o‘zgartirish;  4) shahar xarajatlarini aniqlash va shahar smetasini tasdiqlash;  5) shahar mablag‘ini to‘plash va sarf qilish haqidagi, shahar mol- mulki holati haqidagi va umuman mahkama olib borayotgan ishlar xaqidagi hisobotlarni ko‘rib chiqish va tasdiqlash;  6) shahar mol-mulki va umuman boshqaruv faoliyatini yurgizish qoidalarini belgilash;  7) mahkamaning umumiy tartibini aniqlash va x.k. 1877-yil "Shaxar nizomi Jinoyat sodir etilgan holda shahar xokimi va shahar mahkamasi a’zolari Sirdaryo viloyat sudi tomonidan javobgarlikka tortilganlar. Shahar boshlig‘i bir vaqtning o‘zida shahar hokimi va duma raisi vazifalarini bajargan. Bu bilan chor hukumati shahar ijtimoiy boshqarmasi xuquqlarini cheklab qo‘ygan edi. E'TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT

Tukuston geniral gubernatrligida qabul qilinga nizomlar va ularninig moxiyati

1965 "Nizom" Oʻlka Rossiya imperiyasi tomonidan egallanganidan soʻng, bosib olingan hududlarda 1867yilda tashkil etilgan Turkiston General Gubernatorligi tarkibidagi viloyatlarda eski xonlikdan qolganboshqaruv tizimi bekor qilinadi va yangisiga almashtirildi. Lekin, Podsho hukumati vakillari quyiboshqaruv organlarini oʻz holicha qoldiradi. Albatta, bu oʻrinli edi. Chunonchi, ular hali hududni toʻliq b ilmas va dastlabki vaqtda aholining ichki ishlariga keskin aralashishi salbiy oqibatlar keltirib chiqarishi mumkin edi.

1865-yil "Nizom" Natijada, 1867-1886 yillarda qabul qilib borilgan nizomlar asosida oʻlkada ikki xil; umumsaltanat rus sudlari va xalq sudlari, ya’ni shariat asosida ish koʻruvchi qozi sudlari faoliyat koʻrsatadi. Bu oʻrinda sud boʻyicha tashkil etilgan maxsus kamissiyalar rus sudlariga shikoyatlar kam tushganligi haqida tez-tez hisobot berib turganlar. Ular bunga aholining savodsizligini sabab sifatida k oʻrsatishgan. Aslida esa bunga asosiy sabab mahalliy aholi orasida rus sudlariga ishonchsizlikning kuchli boʻlganligi boʻlgan. Shu sababli aholi koʻproq xalq sudlariga murojat qilgan.7 Masalaning ushbu tomoni ham Podsho Rossiyasi davrida aholining ijtimoiy hayotini yoritishda ushbu turdagi hujjatlarning a hamiyati kattaligini koʻrsatadi

1965-yil "Nizom" 1865-yil 6-avgustda “Turkiston viloyatini boshqarish to’g’risidagi Muvaqqat Nizom” qabul qilinib, unga muvofiq harbiy va fuqarolik hokimiyati harbiy gubernator qo’lida bo’limlarga bo’linib, ularni bo’lim boshliqlari boshqargan. Bo’lim boshlig’i bir vaqtning o’zida bo’lim harbiy komendanti ham hisoblangan. Bo’lim boshliqlariga mahalliy aholi ustidan nazorat qiluvchi va rus amaldorlaridan tayinlanadigan boshqaruvchilar bo’ysungan.

1965-yil "Nizom" 1865-yil 6-avgustda “Turkiston viloyatini boshqarish to’g’risidagi Muvaqqat Nizom” qabul qilinib, unga muvofiq harbiy va fuqarolik hokimiyati harbiy gubernator qo’lida bo’limlarga bo’linib, ularni bo’lim boshliqlari boshqargan. Bo’lim boshlig’i bir vaqtning o’zida bo’lim harbiy komendanti ham hisoblangan. Bo’lim boshliqlariga mahalliy aholi ustidan nazorat qiluvchi va rus amaldorlaridan t ayinlanadigan boshqaruvchilar bo’ysungan.

Похожие

O’RTA ZARAFSHON VODIYSI REKREATSIYA RESURSLARI VA ULARNINIG KARTALASHTIRISH MASALALARI
Noaniqlik sharoitida qaror qabul qilish va kriteriyalar
O’RTA OSIYO DAVLATLARIDA ELCHILARNI QABUL QILISH MAROSIMLARI
Hal qiluv qarorini qabul qilishning umumiy qoidalari
«Yo» harfi zabar alomatini qabul qilganda qaysi tovushni ifodalaydi