Mavzu: Yuqori samarali suyuqlik Mavzu: Yuqori samarali suyuqlik xromatografiyasida moddalar ni xromatografiyasida moddalar ni aniqlash.aniqlash.

Xromatografiya (xromo... va ...grafiya) — gaz, suyuklik yoki erigan moddalar aralashmasini adsorbsion usulda ajratish va analiz qilish. X. rus botanigi M.S.Svet tomonidan 1903-yilda kashf etilgan. 1931-yilda Kun va uning shogirdlari X. yordamida tuxum sarig idagi ksantofil, lutein va zeaksantin ʻ moddalari hamda a va rkarotinlarni ajratishdi. 1941-yilda A.Martin va R.Sing taqsimlash X.siga asos soldi va oqsil, uglerod birikmalarini o rganishda uning ʻ keng imkoniyatlarini ko rsatib berdi. 1940—45 yillarda S.Mur va U.Staynlar ʻ aminokislotalarni X. usulida ajratish va miqdoriy analiz qilishga katta xissa qo shdi. 1950-yilda Martin va Jeyms gazsuyuklik X.si usulini ishlab chiqdi. X. olib ʻ borilayotgan muxitga qarab gaz, gazsuyuqlik va suyuklik X.lariga, moddalarni ajratish mexanizmiga qarab molekulyar (adsorbsion), ion almashtirgich, cho ktirish va taqsimlash X.lariga, olib borilayotgan jarayon shakliga qarab ʻ kolonkali, naychali (kapillyar), qog ozli va yupqa qatlamli X.larga bo linadi. ʻ ʻ Adsorbsion X. — moddalarning adsorbentda turlicha sorbsiyalanishi (yutilishi)ga asoslangan; taqsimlash X.si — aralashma tarkibiy qismi (komponentlari)ning qo zg almas faza (g ovak sathli qattiq modda yuzasiga o rnatilgan yuqori trada ʻ ʻ ʻ ʻ qaynaydigan suyuq modda) va elyuyentlarda turlicha erishiga; ion almashtirgich X. — harakatsiz faza (ionit) va ajraluvchi aralashma komponentlari orasidagi ion almashtirish muvozanati konstantalar farqiga; cho ktirish X.si esa ajratiluvchi ʻ komponentlarning qattiq qo zg almas faza ustida turlicha cho kmaga cho kishiga ʻ ʻ ʻ ʻ asoslangan.

Xromatograf deb ataladigan asbob yordamida amalga oshiriladi. Analiz vaqtida xromatograf kolonkasiga yuborilgan tekshiriluvchi moddalar elyuyent bilan birga turli vaqg oralig ida ʻ alohidaalohida bo lib kolonkaning chiqish tomoniga keladi va maxsus ʻ sezgir asbob — detektor yordamida uning vaqt birligidagi miqdori qayd etiladi, ya ni egri chiziq holida yozib olinadi. Bu xromatogramma deb ʼ ataladi. Sifat analizi vaqtida moddaning kolonkaga yuborilgandan to chiqqungacha bo lgan vaqgi har bir komponent uchun doimiy trada bir ʻ xil elyuyentda belgilab olinadi. Miqdoriy analiz uchun esa X.dagi piklar (har bir modda uchun tegishli egri chiziq shakli) balandligi yoki yuzasi, detektorning moddaga nisbatan sezgirligini nazarga olgan holda o lchanadi va maxsus usulda hisoblanadi. ʻ Parchalanmay bug holatiga o tadigan moddalarning analizi va ʻ ʻ ajratilishi uchun ko pincha gaz X. ishlatiladi. Bunda elyuyent (gaz ʻ tashuvchi) sifatida geliy, azot, argon kabi gazlardan foydalaniladi. Sorbent sifatida esa (zarralar diametri 0,1—0,5 mm bo lgan) silikagellar, ʻ alyumogellar, g ovakli polimerlar va boshqa ishlatiladi. ʻ

Suyuq xromatografiya turli sohalarda tadqiqot, ishlab chiqish va sinov uchun mashhur usuldir. Ammo barcha usullar bir xil emas. Aslida, standart usulda turli xil o'zgarishlarni o'z ichiga olgan bir qator suyuq xromatografiya turlari mavjud. Suyuqlik xromatografiyasining 8 turini va ular qanday ishlashini ko'rib chiqamiz. Oddiy fazali suyuqlik xromatografiyasi Bu qattiq qutbli statsionar fazali qutbsiz namunalarni sinash uchun ishlatiladigan suyuq xromatografiya uchun standart protsedura. Qutbsiz suyuq erituvchi eng past qutbga ega bo'lgan birikmalarni birinchi bo'lib, eng yuqori qutbga ega bo'lganlarni esa oxirgi ajratish imkonini beradi. Teskari fazali suyuqlik xromatografiyasi Yu qoridagi usuldan farqli o'laroq, teskari fazali suyuqlik xromatografiyasi qutbli suyuqlik erituvchi bilan qutbsiz statsionar fazadan foydalanadi. Ushbu birikma tufayli yuqori qutbli birikmalar birinchi bo'lib, undan keyin pastki qutbli birikmalar ajratiladi. Yu qori samarali suyuqlik xromatografiyasi Yu qori samarali suyuqlik xromatografiyasi bosimli suyuqlikni ustunlar orqali o'tkazish uchun nasoslardan foydalanadi. Natija tezroq, sezgirroq tahlil bo'lib, bu oddiy faza va teskari faza uchun yuqorida tavsiflangan ikkala polarit kombinatsiyasi yordamida amalga oshirilishi mumkin. Fleshli xromatografiya Yu qorida tavsiflangan usullar birikmalarni ajratish uchun tortishish kuchiga tayangan bo'lsa- da, flesh-xromatografiya harakatchan fazani statsionar fazadan o'tkazish uchun inert gazdan foydalanadi. Bu yuqoridagi usullardan ancha tezroq, lekin ayni paytda qimmatroq.