AFRIKA TUYAQUSHINING IMBRIONALOGIK RIVOJLANISHIGA DOIR MA’LUMOTLAR O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI SHAROF RASHIDOV NOMIDAGI SAMARQND DAVLAT UNIVERSITETI Sharipova Sevinch Primxonovna ‘’AFRIKA TUYAQUSHINING INDIVIDUA MBRIONA L OGIK RIVOJLANISHIGA DOIR MA’LUMOTLAR’’ 5140100-Biologiya (turlari bo`yicha) Bakalavr darajasini olish uchun yozilgan BITIRUV MALAKAVIY ISHI Ilmiy rahbar: Biologiya fanlari doktori, professor Jabborov A.R_________ Bitiruv malakaviy ishi zoologiya kafedrasida bajarildi.Kafedraning 2024-yil -maydagi majlisida muhokama qilindi va himoyaga tavsiya etildi. ( bayonnoma №--). Kafedra mudiri. prof. Jabborov A.R._________ Bitiruv malakaviy ishi YaDAKning 2024-yil -iyunidagi majlisida himoya qilindi va ___foizga baholandi ( bayonnoma №__ )

SAMARQAND 2024 YIL 1 MUNDARIJA Kirish ……………………………………………………......................…….......…… 3 BOB ADABIYOTLAR SHARHI. 1.1Tuyaqushchilik tarixi ………………………………… ………….............. ............ 5 1.2. Afrika tuyaqushlarining tabiiy yashash muhitidagi hayoti……......................... 9 1.3Afrika tuyaqushlarining tuzilishi va yovvoyi muhitda oziqlanishi………........ .. . 14 BOB TADQIQOT SHAROITLARI, OBYEKTI VA USLUBLARI. ⅠⅠ 2.1. Tadqiqot sharoitlari………………………………..……………………............ ... 17 2.2. Tadqiqot obyektlari va tadqiqot uslublari ……………………………….......... 18 .… BOB TADQIQOT NATIJALARI. ⅠⅠⅠ 3.1.Samarqand viloyatida tuyaqushchilik………………………………...........….. 19 3.2. Tuxumning inkubatsion davri va imbronalogik rivolanishini kuzatish, tuxumdan chiqqan jo‘ja parvarishi …...................................................................................…. 20 3.3.Tuyaqushlarning fermadagi hayoti va ularni oziqlantirish…………….........… 32 3.4 Tuyaqushchilik mahsulotlari …..…………………………………… 36 ……… XULOSA...……………………………………………………………...…............... 43 .. TAVSIYALAR..……………………………………………….. …………................ . 44 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………... ………………………..…............. 45

2 “ Qishloq xo‘jaligini ilmiy asosda yo`lga qo`ymas ekanmiz, sohada rivojlanish bo’lmaydi ” O`zbekiston Respublikasi prezidenti SH.M.Mirziyoyev KIRISH Ishning dolzarbligi. Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoev 2020-yil 29- dekabr kuni Oliy Majlisga yo llagan Murojaatnomasida, kambag allikni qisqartirish vaʼ ʼ qishloq aholisi daromadlarini ko paytirishda eng tez natija beradigan omil bu – qishloq ʼ xo jaligida hosildorlik va samaradorlikni keskin oshirish ekanligini alohida ta kidlab ʼ ʼ o‘tdilar. Bu jarayonda har gektar yerdan olinadigan daromadni hozirgi o rtacha 2 ming ʼ dollardan kamida 5 ming dollargacha yetkazish ustuvor vazifa qilib qo yildi va qishloq ʼ xo jaligiga eng ilg or texnologiyalar, suvni tejaydigan va biotexnologiyalarni, ʼ ʼ urug chilik, ilm-fan va innovatsiyalar sohasidagi yutuqlarni keng joriy etishimiz ʼ lozimligi belgilab berildi. Fermer xo jaligini yuritishda tuyaqushchilik serdaromad ʼ va istiqbolli yo nalish hisoblanadi. Tuyaqush mahsulotlarining sifati barcha qishloq ʼ xo jalik parranda mahsulotlaridan bir necha barobar yuqori turadi. Har bir tuyaqush ʼ so yilganda 1 sentnergacha (100 kg) xolesterini juda kam miqdorda bo lgan tansiq ʼ ʼ (delikates) go sht, 2 kg atrofida qimmatbaho patlar va 2 m 2 yengil sanoatda katta ʼ talabga ega bo lgan sifatli teri beradi. Tuyaqushchilikning serdaromadligi shundaki, ʼ agar fermada qoramolchilikni rivojlantiradigan bo lsak, har bir bosh sigirdan bir yilda ʼ bir bosh buzoq olish mumkin. Sigirni urug lantirib, undan foyda olgunga qadar 2-3 ʼ yilga yaqin vaqt o tadi, chunki buzoqni so yishdan oldin ma lum tirik vazngacha ega ʼ ʼ ʼ

bo lishi uchun bo rdoqiga boqilishi kerak Buzoq so yish konditsiyasiga yetish uchunʼ ʼ ʼ tirik vazni 250 kgni tashkil etishi kerak. Shuningdek, undan olinadigan taxminan 2,5 m 2 terini ham hisobga olish lozim. Аgar sigir o rnida 1 bosh urg ochi tuyaqush boqilsa, ʼ ʼ undan yil davomida 40 boshdan kam bo lmagan yosh tuyaqushlarni olish, ko paytirish ʼ ʼ va o stirish mumkin, agar yil davomida ko payishi uchun yaxshi sharoitlar yaratilsa, ʼ ʼ yosh tuyaqushlar yanada ko p ham bo lishi mumkin, ayrim hollarda 2 barobar (1yilda ʼ ʼ 80 boshgacha) ko payish imkoni bo ladi. ʼ ʼ Tuyaqush tuxumining inkubatsiya davri 42 kunni tashkil qiladi. Tuyaqush jo jalari bo rdoqiga boqilganda, katta yoshdagi ona tuyaqushning vazniga 1 yilda yetib ʼ ʼ 3 oladi. Jami 1 bosh urg ochi tuyaqushdan samarali foydalanib, har yili 2 tonna atrofida ʼ qimmatli parhez go shti, 50 metr atrofida yuqori sifatli qimmatbaho teri va 36 kg ʼ sifatli patlar olish mumkin. Tuyaqush 40 yil davomida ko payish xususiyatini ʼ yo qotmasligini inobatga olsak, bu davr ichida 1 bosh urg ochi tuyaqushdan ʼ ʼ qoldirilgan nasli bilan hisoblaganda 70 tonna parhez go shti, 2 ming m2 teri va ʼ taxminan 1,5 ming kg tuyaqush patlarini olish mumkin. Tuyaqushchilik boshqa barcha chorvachilik tarmoqlaridan afzal hisoblanib, boqish uchun ketgan sarf-xarajatlar faqatterinigina sotishdan tushgan daromad hisobiga qoplanib ketadi, qolgan boshqa mahsulotlari sof foyda hisoblanadi . Tadqiqotning ilmiy yangiligi: Samarqand viloyati Oqdaryo tumani Chovka qishlog’ida ilk bor Afrika tuyaqushlari boqilmoqda.Tajriba davomida Afrika tuyaqushlarining imbrologik rivojlanishini kuzatish. Tadqiqotning maqsadi: Samarqand viloyatida boqilayotgan Afrika tuyaqushlarining biologiyasi va etologiyasini o`rganish va tuyaqushlarni ko`paytirishning samarali yo`llarini topish va yangi parvarishlash usullarini fermer xo`jaligiga tatbiq etish yo`llarini o`rganish. Tadqiqotning vazifalari ; -Afrika tuyaqushlarining fermer xo`jaligida ko`payish texnologiyalarini o`rganish. - Tuyaqushlarning fe’l-atvorini o`rganish. -Jo`jalarning imbionoligik rivojlanishi, o`sish sur’atini va boqilishining samarali yo`llarini izlash. Bituruv malakaviy ishining ilmiy va amaliy ahamiyati.

Oqdaryo ,,Straus sentr’’ fermer xo`jaligida olib borilgan ishlarning natijalari va xulosalari asosida tuyaqushchilikni viloyatda rivojlantirish va uning samaradorligini oshirish. Ishning tuzilishi va hajmi. Ish kirish, 3 ta bob, xulosalar, tavsiyalar, 30 ta foydalanilgan adabiyotlardan iborat. Ishning matni kompyuterda yozilgan bo‘lib, 46 54 betni o`z ichiga oladi. Unda 16 ta rasm, 3 ta jadval berilgan. 4 BOB ADABIYOTLAR SHARHI Ⅰ 1.1. Tuyaqushchilik tarixi. Inson qishloq xo‘jaligiga qiziqishni boshlagandan beri, tuyaqushlar ham ularning e'tiborini tortgan.Tuyaqushlar yer yuzida dinozavrlar erasida paydo bo‘lgan, shuning uchun turli xalq afsona va dostonlarida tilga olingan. Qadimgi Misr va Afrikaning rivoyat, doston, qissalarida, hatto Injil (Bibliya)matnlarida ham ulkan uchmaydigan qushlar to‘g‘risida aytib o‘tilgan. Tuyaqush patlariga insonlar har doim alohida e'tibor qaratib kelgan .Misrda fir'avn davrida ham tuyaqush patlarini simmetriyalilik tuzilishi tufayli adolatlilik belgisi deb hisoblangan. Nafaqat Misr savdogarlari, balki ossuriylar ham tuyaqush patlari bilan jadal savdo olib borishgan. Vaqtlar o‘tib tuyaqush patlari butun dunyoda nafis bezak hisobida juda katta mashhurlikka erishdi. Ularni kiyimlar, bosh kiyim, prichyoska (tarab, muayyan shaklga kiritilgan soch), yelpig‘ichlar ishlab chiqishda va boshqa juz'iy qismlar, tafsilot, detallarga zeb-ziynat (bezash) berishda keng qo‘llanilgan. Mashhur tuyaqush patlaridan yasalgan xotin-qizlar par sharfi hozirgi vaqtda ham modaning muhim elementi sifatida o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan . Tuyaqushchilikning boshqa mahsulotlari ham insoniyat e'tiboridan chetda qolmagan. Qadim zamonda juda mazali ta'mga ega bo‘lgan parhez taom tayyorlangan, terilari kiyim tayyorlashda ishlatilgan. Tuyaqush tuxumlari ham ishga jalb etilib, ulardan suyuqliklarni saqlash uchun idishlar sifatida foydalanishgan. Insonlar tuyaqushlarni o‘zlari qo‘l ostida doim ushlab turib, boqilganda insoniyatga qancha foyda keltirishini anglab yetgandan keyin ularni ushlab tutqunlikda boqishni tashkil eta