logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. AHOLI ISTIQOMAT QILADIGAN JOYLARDA VOLEYBOL SPORT TURINI TASHKIL QILISH

AHOLI ISTIQOMAT QILADIGAN JOYLARDA VOLEYBOL SPORT TURINI TASHKIL QILISH

Yuklangan vaqt:

20.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2431.5 KB
Ko'chirib olish
AHOLI ISTIQOMAT QILADIGAN JOYLARDA VOLEYBOL SPORT TURINI TASHKIL QILISH MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………… I. Bob. VOLEYBOL SPORT TURNING RIVOJLANISHI……………... 1.1. Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanishi…………………………… 1.2. O’zbyekistonda volyeybolning vujudga kyelishi va rivojlanish tarixi…... II.Bob . AHOLI ISTIQOMAT QILADIGAN JOYLARDA VOLEYBOL SPORT TURINI TASHKIL QILISH YO’LLARI……………………….. 2.1. Aholini voleybol sport turiga qiziqishini o’rganish bo‘yicha so’rovnoma natijalari va tahlili…………………………………………………………… 2.2 Aholi istiqomat qialdigan joylarda ommaviy sog‘lomlashtirish – sport ishlarini tashkil etishda voleybolning o‘rni…………………………………. 2.3. Aholi istiqomat qiladigan joylarda turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlash xususiyatlari…………………………………….. 2.4. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol musobaqalarini tashkil qilish va o’tkazish………………………………………………………….. Xulosa……………………………………………………………………… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI ……………………. 66 1 KIRISH Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi : M staqillik davrida davlatimizս siyosatining st vor yo nalishlari doirasida jadal taraqqiy etib kelayotgan jismoniy ս ս ʻ tarbiya va sport so nggi yillarda prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tashabb si va ʻ ս rahbarligida tamomila yangi bosqichga ko tarildi [1]. ʻ Aholi istiqomat qiladigan joylarda aholini salomatligini mustahkamlashda sport o’yinlari jumladan voleybol sport turning ahamiyati jo’da yuqori hisoblanadi . Shu boiz a holi istiqomat qiladigan joylarda aholini xar tomonlama aqliy va jismoniy jihatdan rivojlanishda jismoniy tarbiya jumladan voleybol sport turi asosiy o ’ rinlardan birini egallaydi. Shuning uchun ham O`zbekiston Respublikasi (2015 y 4-sntabr) “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risidagi” qonuni hayotga joriy etilib jismoniy tarbiya va sport soxasini rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqildi. Buyuk kelajak avlodlarini aqlan yetuk, jismonan barkamol qilib tarbiyalash muammolari barcha davlat va jamoat idolarinining zimmasiga yukaltilgan. Bundan keng qamrovli va ma`sulyatli tarbiayviy jarayonlarni amalga oshirishda qishloq mahalla oqsaqollari kengashlari, jismoniy madaniyat va sport faollarining uyushmalari ishtiroki juda katta ma`sulyat bilan yondoshishlari shart. Aholining jismonan baquvvat bo`lishida ommaviy jismoniy madaniyat va sport tadbirlarining roli juda muhimdir. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini targ`ibot va tashviqot qilish hozirgi kunning dolzarb muammolaridan desak mubolag`a bo`lmaydi. Chunki uzoq umr ko`rish sog`lom turmush madaniyati bilan belgilanadi. Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ- 201-son, 11.04.2022 yildagi, qaroriga muvofiq 2022 yildan boshlab har yili an’anaviy tarzda 30 iyun — O’zbekiston Respublikasi yoshlari kuni hamda dekabr oyida o’tkaziladigan «Yoshlar forumi» doirasida sportning futbol, mini-futbol, voleybol, yengil atletika, shaxmat, shashka, stol tennisi, stritbol, vorkaut turlari bo’yicha besh bosqichli ommaviy sport musobaqalarini o’tkazish tizimi joriy etilgan. 2 2023 yil 1-martdan boshlab «Besh tashabbus olimpiadasi» sport musobaqalari o’tkazish tizimi joriy qilingan. 2022-2023-o’quv yilidan boshlab umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilarning qiziqishlari, talab va istaklaridan kelib chiqqan holda, jismoniy tarbiya fani o’qituvchilari hamda taniqli va faxriy sportchilar tomonidan kamida 1 ta sport turi bo’yicha to’garaklar faoliyatini tashkil etish belgilangan. To’garaklar jadvali asosida tugaraklar o’tilishi rejalashtirilgan va har bir umumiy o’rta ta’lim maktabida futbol, basketbol, voleybol, gandbol va boshqa jamoaviy o’yin turlari bo’yicha jamoalar tuzish hamda muntazam ravishda maktab jamoalari o’rtasida musobaqalar o’tkazish jismoniy madaniyat va sport xodimlari zimmasiga katta masuliyat yuklaydi [2,3]. A holi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turi musobaqalarini tashkil qilish bu aholini har tomonlama sog`lomlashtirish va sport tadbirlarini yanada rivojlantirish masulyatlarini yuklaydi. Aho l i istiqomat qiladigan joylarda olib boriladigan xarakat daqiqalaridan tashqari o`tkaziladigan a`nanaviy bayramlarda ommaviy jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini tashkil qilish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bayram tadbirlarini faqat badiiy emas, balkiy, sport musobaqalari va turli ko`rinish milliy a’nanalardan foydalanish zarurati xozirgi davrda o`z hamatiyatiga egadir. I lmiy uslubiy adabiyotlar tahlili: O’zbekiston Respublikasining yetakchi mutaxassislari, xorijiy tajribali pedagoglar, ko’pchilik olimlar tomonidan aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilish muammolari ko’pdan-ko’p ilmiy-uslubiy adabiyotlarda o’z yechimini topgan. L.R. Ayrapetyans, A.A.Pulatov (2012), SH.X.Isroilov (2014) , Z.B.Boltayev (2019), Abdullaev A., Xonkeldiev Sh.X (2001), Meliyev X (2004), Pulаtоv А.А., Qоdirоvа M.А. ( 2018), Bоltауev Z.B., Umаrоv K.M. (2020,2022), Umаrоv K.M. (2021), Xоlmirzауev E. ( 2011), Usmanxo’jaev T.S., Meliyev X.A., (2000) Xo‘jaev F., Sobirov A., Soatov N. (2013), Eshnazarov J. E. (2008), Haydarov B.T. (2012) Masharpov Yu.( 2010) yillarda ilmiy izlanishlar olib borganlar. 3 Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: A holi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilish va ilmiy asoslab berish. Bitiruv malakaviy ishining vazifalari: Ushbu maqsadni amalga oshirishda quyidagi vazifalar belgilandi: - aholi istiqomat qialdigan joylarda ommaviy sog‘lomlashtirish ishlarini tashkil etishda voleybol sport turning o‘rnini aniqlash; - aholi istiqomat qiladigan joylarda turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlash samaradorligini aniqlash. - aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol musobaqalarini tashkil qilish va o’tkazish samaradorligini aniqlash; Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti: Samarqand viloyati, Pastdarg’om tumani, Bog’ishomol mahalla fuqoralar yeg’ni hamda Chinoz mahalla fuqoralar yeg’nlarida yashovchi aholi o’rtasida . Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va tavsifi: Bitiruv malakaviy ishi 67 betdan iborat: Kirish, 2 ta bob, xulosa, 42 ta adabiyotlar ro‘yhati shundan 15 tasi horijiy mualliflarga tegishlidir. Bitiruv malakaviy ishi 19 ta jadval bilan to‘ldirilgan. 4 I. Bob. VOLEYBOL SPORT TURNING RIVOJLANISHI 1.1. Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanishi Voleybol – d nyodagi eng ko‘p o‘ynaladigan jamoaviy sport t ridir. Voleybolս ս 1895-yilda Amerika Qo‘shma Shtatlarining Massach sets shtatidagi Xoliok ս shahrida yosh xristianlar ittifoqining jismoniy tarbiya bo‘yicha rahbari, pastor ilyam J.Morgan tomonidan yaratilgan. voleybol o‘yinini oddiy, ko‘p mablag‘ Ս Ս sarflamasdan tashkil etishni ko‘zda t tgan [4,5]. ս ilk bor mintonet deb atalgan voleybolni rivojlantirish ch n asos sifatida Ս ս ս tennis va gandbol mafk rasini ishlatgan va 1896-yilda Springfild shahridagi kollej ս direktori doktor Alfred Xalsted b o‘yinga “voleybol” deb nom berdi. “Voleybol” ս inglizcha so‘z bo‘lib, o‘zbek tilida “parvoz qil vchi to‘p” degan ma’noni bildiradi. ս 1896-yilda tatbiq etilgan ba’zi bir o‘yin qoidalari q yidagicha edi: ս 1. Maydon chegaralari 7,6x15,2 m; 2. To‘rning o‘lchamlari 0,65 x 8,2 m, balandligi 195 sm; 3. To‘pning vazni 252-336 gr, aylanasi 63,5-68,0 sm; 4. O‘yinchilarning soni chegaralanmagan va hokazo. 1895-1920-yillar voleybol o‘yini rivojlanishining birinchi bosqichi hisoblanadi. 1920-yildan boshlab maydon o‘lchamlari 9x18m qilib belgilandi. O‘yinning boshqa davlatlarda v j dga kelishi va rivojlanishi q yidagicha: սս ս 1900-yil – Kanada, 1906-yil – K ba, 1909-yil – P erto-Riko, 1910-yil – Per , ս ս ս 1917-yil – Braziliya, r gvay, Meksika, Osiyo, 1908-1913-yillar – Yaponiya, Ս ս Xitoy, Filippin, 1914-yil – Angliya, 1917-yil – Fransiya. Voleybol 1920-1921-yillarda O‘rta Volga ( Q ozon, Nijniy Novgorod) h d dlarida tarqala boshladi. 1922-yildan boshlab voleybol Vseob ch ( m miy harbiy ս ս ս Ս ս tayyorgarlik) tarkibiga kiritildi. Moskvada voleybol bilan m ntazam sh g‘ llanishga san’at va teatr vakillari ս ս ս kirishdilar. 1923-yilda tashkil etilgan “Dinamo” jamiyati sportning boshqa t rlari ս bilan bir qatorda voleybolni ham targ‘ib qila boshladi. 5 X ddi sh yillarda voleybol zoq Sharqda – Xabarovsk va Vladivostokda paydoս ս Ս bo‘ldi. 1925-yildan esa krainada ham rivojlana boshladi. Ս Jahon voleybol tashkilotlari o‘z oldilariga mamlakatda voleybolni ommalashtirish, tarbiyaviy ishlarni k chaytirish, texnika va taktikani ս m kammallashtirish, o‘yinchilarning har tomonlama jismoniy tayyorgarligini ս y ksaltirish kabi qator vazifalarni qo‘ydilar. ս Voleybolning keng ommalasha borishi m sobaqalarning yagona qoidalarini ս ishlab chiqish zar riyatini o‘rtaga tashladi. J mladan, 1925-yilning yanvarida ս ս Moskva jismoniy tarbiya kengashi voleybol bo‘yicha m sobaqalarning birinchi ս rasmiy qoidalarini t zib, tasdiqladi. To‘rning balandligi – ayollar ch n 2 m 20 sm va ս ս ս erkaklar ch n – 2 m 40 sm qilib belgilandi. Ayollar jamoalarida o‘yin 15x7,5 ս ս o‘lchamli maydonchada o‘tkaziladigan bo‘ldi. 1926-yilda Moskvada yangi qoidalar asosida birinchi m sobaqalar o‘tkazildi. ս 1927-yildan voleybol bo‘yicha Moskva birinchiligi m ntazam ravishda o‘tkazila ս boshlandi [4,5]. Voleybol bo‘yicha ilk adabiyot 1926-yilda paydo bo‘ldi va “Voleybol va ս m shtlar jangi” deb nomlanib, ning m alliflari S.V.Sisoyev va A.A.Mark edi. ս ս ս ս Sh yillarda voleybol faqatgina Moskvada emas, balki krainada, Shimoliy ս Ս Kavkazda, Kavkazortida, zoq Sharq va Ս O‘ rta Volga o‘lkalarida ham keng tarqaldi. 1928-yilda Moskvada doimiy hakamlar y shmasi tashkil etildi. ս ս Voleybol taraqqiyotida maktab o‘q vchilarining spartakiadasi ham (1929) ս katta ahamiyatga ega edi. B spartakiada qatnashchilaridan ko‘pchiligi keyinchalik ս voleybol stalari bo‘lib yetishdilar. ս Shaharlararo m sobaqalar soni anchagina ortdi, b esa t rli texnik s llarning ս ս ս սս paydo bo‘lishiga, voleybol taktikasining rivojlanishiga, o‘yinchilar jismoniy tayyorgarligining o‘sishiga olib keldi. Sh davrda o‘yinchilar maydonga to‘pni k ch ս ս bilan kiritish, aldov zarbalari s llarini keng qo‘llay boshladilar, zatish texnikasiga սս ս e’tibor berdilar, himoyaning ahamiyati ortib o‘yin tezkor, shiddatli bo‘la boshladi, natijada o‘yinchilarning harakatchanligiga talab oshdi. 6 Voleybolning ommaviy rivojlanishi va keng targ‘ib qilinishida ko‘pgina madaniyat va istirohat bog‘larining maydonchalarida o‘tkazilgan m sobaqalar kattaս ahamiyatga ega edi. T rli shaharlarning eng k chli jamoalari orasida birinchiliklar o‘tkazilib t rildi. ս ս ս 1931-yilda Xarkovda Moskva, Dnepropetrovsk va maydon egalarining erkak va ayollar jamoalari chrashdilar. Moskvalik ayollar g‘olib chiqdilar, har chala erkaklar ս ս jamoasi bittadan mag‘l biyat va g‘alabaga ega bo‘ldilar. B chrash vlarda tez s r’atli ս սս ս ս o‘yinning ahamiyati ancha ortganligi ma’lum bo‘ldi. 1932-yildan voleybol barcha n f zli sport m sobaqalarining dast riga teng h q qli սս ս ս ս ս sport t ri sifatida kiritildi. Sh sababdan voleybol bo‘yicha mamlakat ս ս m sobaqalarining har yili m ntazam o‘tkazib t rilishi haqidagi masala ko‘tarildi. ս ս ս Voleybol bo‘yicha “Ittifoq” birinchiligi ilk bora Rossiyaning Dnepropetrovsk shahrida 1933-yilning 4-6-aprelida bo‘lib o‘tdi. M sobaqalarda ս ayollar jamoasi (Moskva, Dnepropetrovsk, Xarkov, Bak , Minsk) va 5 ta erkaklar ս jamoasi (Moskva, Dnepropetrovsk, Xarkov, Tiflis, Minsk) ishtirok etdi. Aylanma tartibda o‘tkazilgan o‘yinlar ko‘p sonli tomoshabinlarni o‘ziga jalb qildi. Qiziqarlisi, birinchilik t gagach, moskvalik aralash jamoalarning ko‘rgazmali ս o‘yinlari o‘tkazildi. Har bir jamoa tarkibida 3 ayol va 3 erkak bor edi. Voleybol bo‘yicha “Ittifoq” ikkinchi musobaqasi 1934-yilda Moskvada o‘tkazildi. nda tarkibida 9 kishilik ayollar va erkaklar jamoalari qatnashdilar. Ս Mamlakat maydonida endi Leningrad, Sverdlovsk, Gorkiy, Rostov, Toshkent jamoalari paydo bo‘ldi. Sh yilning oxiridayoq Moskva terma jamoasi zoq Sharq ս Ս safariga chiqib, Vladivostok, Chita, lan- de, Novosibirsk va Ty menda Ս Ս ս ko‘rgazmali chrash vlar o‘tkazdilar. B esa, sh bhasiz, voleybolning zoq Sharq va ս ս ս ս Ս O‘rta Osiyoda keng tarqalishiga sharoit yaratdi. Yoshlar orasida voleybolning ommalashishiga qattiq t rtki bo‘lgan hodisa ս 1935-yilning avg stida o‘tkazilgan maktab o‘q vchilarining “B t nittifoq” birinchiligi ս ս սս hisoblanadi. 12 shahar va viloyat jamoalari ishtirok etgan b m sobaqalarning ս ս birinchi bosqichi chiqib ketish tartibida, yak nlovchi (final) o‘yinlar esa aylanma ս 7 tartibda o‘tkazildi. Har bir shahar jamoasi ch n ch jamoa: katta va kichik yoshdagiս ս ս yigitlar hamda katta yoshdagi qizlar qatnashdi. 1935-yil o‘yinchilarning xalqaro chrash vlarda birinchi bor k ch sinashib ս ս ս ko‘rganligi tarixda o‘chmas iz qoldirdi. Toshkentda va Moskvada voleybolchilarimizning Afg‘oniston jamoasi bilan ikkita o‘rtoqlik chrash vi bo‘lib ս ս o‘tdi. O‘yin afg‘on qoidalari asosida o‘tkazilganligiga qaramay (jamoada 9 o‘yinchi bor edi, o‘yin 22 ochkogacha davom etdi, o‘yinchilar maydonda joy almashmadilar) mamlakat voleybolchilari osongina g‘oliblikka erishdilar. 1936-yilning eng ommaviy o‘yinlaridan biri VSSPS K bogi ch n 100 dan ս ս ս ortiq jamoa bilan o‘tgan m sobaqalar bo‘ldi. K bokni Moskvaning “Medik” nomli ս ս ayollar va erkaklar jamoasi qo‘lga kiritdi. Voleybolning texnika va taktikasigina emas, m sobaqa qoidalari ham ս o‘zgarishda davom etdi, ya’ni 1935-yilda erkaklar ch n to‘rning balandligi 2 m 45 ս ս sm ga ko‘tarildi, 1937-yildan esa ayollar ch n to‘rning balandligi 2 m 25 sm bo‘ldi. ս ս Maydonchada h j m chizig‘i belgilandi va old hamda orqa chiziq o‘yinchilari degan սս t sh ncha paydo bo‘ldi, b esa alohida o‘yin ixlosmandlarining harakatlarini ս ս ս chegaralab qo‘ydi. Sh yildayoq o‘yinga to‘p kiritish joyi maydonchaning orqa va ս o‘ng qismidan 3 m qilib belgilandi. Sababidan qat’i nazar, o‘yinchilarni almashtirishga r xsat berildi (ilgari almashtirishga faqat baxtsiz hodisalardan keyin ս yo‘l berilardi). 1938-yilda “Ittifoq” birinchiliklarini o‘tkazish qoidalarida jiddiy o‘zgarishlar sodir bo‘ldi. B yilning birinchiliklari yozgi maydonlarda sport jamiyatlari ս jamoalari orasida o‘tkazildi. Dastlabki o‘yinlar “Ittifoq” ning t rli shaharlarida o‘tdi, ս yak niy o‘yin esa Moskvada bo‘ldi. Birinchilik ko‘pgina yangi jamoalarni o‘ziga ս jalb etdi va hamma yerda voleybol taraqqiyotiga jonlanish olib kirdi. M rabbiylar hamda o‘yinchilarning texnika va taktika sohasidagi izlanishlari ս davom etaverdi. H j mning ahamiyati ortib borayotganligi bilan bog‘liq ravishda սս jamoalarni 6 nafar h j mchidan iborat qilib shakllantirishga rinishlar bo‘ldi. O‘yinga սս ս yon tomon bilan k chli to‘p kiritish katta ahamiyat kasb etdi. Yakka to‘siq qo‘yish ս sifatini oshirgan holda ayrim jamoalar g r h bo‘lib to‘siq qo‘yishga o‘tdilar. սս 8 Ikkinchi jahon r shi ko‘pgina mamlakatlarda voleybolning taraqqiyotiniսս to‘xtatib qo‘ydi. Ko‘pgina sportchilar frontga ketdilar. Ammo ayrim joylarda sport hayoti b t nlay to‘xtab qolgani yo‘q. B davrda voleybol harbiy qismlarga ham kirib սս ս bordi. 1943-yildayoq front ortidagi voleybol maydonchalariga jon kirdi. Sh yili ս Moskva va boshqa shaharlarning birinchiliklari o‘tkazildi. 1945-yilda voleybol bo‘yicha m sobaqalar Moskva, Leningrad, Bok , Tbilisi shaharlarida bo‘lib o‘tdi. ս ս To‘garaklarda o‘q v-mashg‘ lot ishlari m ntazam ravishda o‘tkaziladigan bo‘ldi. ս ս ս Yetakchi m taxassislar r shgacha bo‘lgan davr tajribasini m mlashtirdilar. Jamoaning ս սս ս ս h j mchilik harakatlarini jadal amalga oshirishga katta e’tibor berildi. սս Texnika va taktikada keskin o‘zgarishlar bo‘ldi: birinchi to‘p zatish yoki ս birinchi zatilgan to‘pdan h j m qilish keng qo‘llana boshladi. G r hli to‘siq qo‘yish, ս սս սս k chli to‘p kiritishlarning kam ishlatilishini esa asosiy kamchiliklar qatoriga kiritish ս m mkin. ս 1947-yili “Ittifoq” terma jamoasining xalqaro doiraga chiqishi bilan esda qoladigan bo‘ldi. Pragada bo‘lgan demokratik yoshlarning birinchi xalqaro festivalida voleybol bo‘yicha m sobaqalar o‘tkazildi va larda Chexoslovakiyaning ս ս yosh jamoasi, Y goslaviya hamda Leningrad terma jamoalari qatnashdi. ս Chexoslovakiya terma jamoasi chrash vda qattiq qarshilikka d ch keldi. “Ittifoq” ս ս ս voleybolchilari sh chrash vda st n chiqdilar va demokratik yoshlarning xalqaro ս ս ս ս ս festivali g‘olibi bo‘ldilar. Chexlar bilan bo‘lgan chrash vda terma “voleybolchilari” ս ս birinchi bor “shamsimon” to‘p kiritish vaziyatiga to‘qnash keldilar. 1947-yil Parijda xalqaro voleybol federatsiyasi ta’sis etildi (FIVB). FIVBning birinchi prezidenti Pol Libo. 1984-yilda ning o‘rnini Roben Akosta ս egalladi va deyarli 2008-yilgacha sh lavozimda faoliyat ko‘rsatdi. ս 1948-yilda “Ittifoq” voleybol sho‘basi xalqaro voleybol Federatsiyasi (FIVB) a’zoligiga qab l qilindi. ս FIVB da birinchi jahon chempionati tashkil etildi. Jahon chempionatining boshlanishi 1949-yilda erkaklar ch n, 1952-yilda ayollar ch n voleybol eng katta ս ս ս ս voqealar bo‘lib qoldi. 9 Keyingi yillarda rasmiy xalqaro m sobaqalarda terma jamoalar natijasi keskinս pasayib ketdi. 1955-yilda B xarestda o‘tkazilgan Yevropa birinchiligida “Ittifoq” ս voleybolchilari bor-yo‘g‘i to‘rtinchi o‘rinni egalladilar, ayollar esa birinchi o‘rinni chexlarga bo‘shatib berdilar. 1956-yilda Parijda o‘tkazilgan jahon birinchiligida “Ittifoq” ayollar terma jamoasi ikkinchi marta g‘olib degan nomni olishga m vaffaq ս bo‘ldi, erkaklar jamoasi esa oldinga Chexoslovakiya va R miniya jamoalarini ս o‘tkazib y bordi. 1958-yilda Pragada bo‘lgan Yevropa birinchiligi xalqaro doiradagi ս k chli m nosabatni o‘zgartira olmadi. ս ս Ayollar o‘rtasidagi chinchi va erkaklar o‘rtasidagi to‘rtinchi jahon ս birinchiligi Yevropada emas, 1960-yilda Braziliyada o‘tkazildi. “Ittifoq” terma jamoasi o‘zining eng k chli ekanligini yana bir bor isbotlab, ketma-ket ch marta ս ս jahon chempioni nvonini qo‘lga kiritdi. Ilk marta qatnashayotgan Yaponiya ayollar ս jamoasining k m sh medal sovrindori bo‘lishi katta shov-sh v bo‘ldi. “Ittifoq” ning ս ս ս erkaklar terma jamoasi yana jahon chempioni nomiga ega bo‘ldi. 1962-yilda Moskvada ikkinchi marta – ayollar o‘rtasidagi to‘rtinchi, erkaklar o‘rtasidagi beshinchi jahon birinchiligi o‘tkazildi. B davrda Yaponiya, Polsha, ս GDR, Xitoy kabi mamlakatlar jamoalarining o‘yin darajasi nihoyatda oshganligini e’tirof etish kerak. Jahon birinchiligi ko‘pgina jamoalarning texnikasi o‘sganligini ko‘rsatdi. 1963-yil Yevropa birinchiligi R miniyada o‘tdi. Sh yilning ko‘pgina xalqaro ս ս m sobaqalari Tokioda bo‘ladigan Olimpiada o‘yinlariga tayyorgarlik sifatida ս o‘tkazildi. Ayrim jamoalar asosiy tarkibini 5x1 tartibida shakllantira boshladilar. Erkaklar va ayollar voleybolining Olimpiada o‘yinlari m sobaqasi Tokioda ս bo‘lib o‘tdi. Ushbu o‘yin yaponiyalik ayollar va “Ittifoq” erkaklarining g‘alabalari bilan esda qoldi. 1964-yildagi Yaponiyadan kelgan ayollar haqida batafsil ma’l motni aytib o‘tamiz. Kunchiqar yurt jamoasi b t nlay “Nitibo” to‘q v ս սս ս fabrikasining ishchilaridan iborat edi, lar bo‘sh vaqtlarida voleybolni yaxshi ko‘rar ս edilar. Sevimli mashg‘ulot oxir-oqibat mas’ liyatli ishga aylandi. O‘yin ս voleybolchilar holdan toyg ncha davom etgan, ammo yaponiyalik ayollar, fidoyi ս 10 qizlar, b sinovdan ham, olti jamoa ishtirok etgan m sobaqada faxrli birinchi o‘rinniս ս egallashgan [5,6]. Tokio m sobaqalari davomida hakamlar hay’atining yig‘ilishi bo‘lib, nda ս ս m sobaqa qoidalariga o‘zgarishlar kiritildi va tasdiqlandi. B o‘zgarishlar 1965- ս ս yildan k chga kirdi ս . Y qorida qayd etilganidek ս , 1964- yil Tokioda o‘tkazilgan olimpiada o‘yinlaridan so‘ng Amerika , Yevropa va Osiyo voleyboli mahorat jihatidan tenglasha bordi. Voleybol taraqqiyotida tamomila yangicha yo‘nalish y z bera ս boshladi. Mazk r vaziyatni Olimpiada o‘yinlari, Jahon chempionatlari, Jahon k bogi, ս ս Gran-Pri va Jahon ligasi m sobaqalari davomida t rli mamlakat jamoalarining ս ս erishgan y t qlari misolida ko‘rish m mkin. սս ս (1,2,3,4,5,6-jadvallar) da keltirilgan. 1 - jadval OLIMPIADA O‘YINLARI Yillar Davlatlar Erkaklar jamoasi Ayollar jamoasi O‘rin Oltin K m sh ս ս Bronza Oltin K m sh ս ս Bronza 1964 Tokio SSSR Chexoslova kiya Yaponiya Yaponiya SSSR Polsha 1968 Mexiko SSSR Yaponiya Chexoslova kiya SSSR Yaponiya Polsha 1972 My nxen ս Yaponiya GDR SSSR SSSR Yaponiya KNDR 1976 Monreal Polsha SSSR K ba ս Yaponiya SSSR Koreya Resp blikasi ս 1980 Moskva SSSR Bolgariya R miniya ս SSSR GDR Bolgariya 1984 Los- Anjeles AQSh Braziliya Italiya Xitoy AQSh Yaponiya 1988 Se l ս AQSh SSSR Argentina SSSR Per ս Xitoy 1992 Barselona Braziliya Niderlandiy a AQSh K ba ս SNG AQSh 11 1996 Atlanta Niderlandiy a Italiya Y goslaviyս a K ba ս Xitoy Braziliya 2000 Sidney Y goslaviy ս a Rossiya Italiya K ba ս Rossiya Braziliya 2004 Afina Braziliya Italiya Rossiya Xitoy Rossiya K ba ս 2008 Pekin AQSh Braziliya Rossiya Braziliya AQSh Xitoy 2012 London Rossiya Braziliya Italiya Braziliya AQSh Yaponiya 2016 Rio-de- Janeyro Braziliya Italiya AQSh Xitoy Serbiya AQSh 2020- 2021 Tokio Fransiya OKP Argentina AQSh Braziliya Serbiya JAHON CHEMPIONATLARI (ERKAKLAR JAMOASI NATIJALARI) 2 -jadval Yillar O‘tkazilgan joy Oltin K m s ս ս h Bronza 1949 Chexoslovakiya Praga SSSR Chexoslovakiy a Bolgariya 1952 SSSR Moskva SSSR Chexoslovakiy a Bolgariya 1956 Fransiya Parij Chexoslovakiya R miniya ս SSSR 1960 Braziliya Rio-de-Janeyro, Niteroy, Rezendi, Sant s, Sant -Andre, San- ս ս Pa l , Bel -Orizonti ս ս ս SSSR Chexoslovakiy a R miniya ս 1962 SSSR Moskva, Kiyev, Riga, Leningrad SSSR Chexoslovakiy a R miniya ս 12 1966 Chexoslovakiya Praga, Pard biy,ս Nitra, Cheske-B deyovitse, Yiglaba ս Chexoslovakiya R miniya ս SSSR 1970 Bolgariya Sofiya, Yambol, Xaskovo, Krdjali GDR Bolgariya Yaponiya 1974 Meksika Mexiko, Tol ka, Tix ana, ս ս Gvadalaxara, P ebla, Monterrey ս Polsha SSSR Yaponiya 1978 Italiya Rim, Venetsiya, Bergamo, dine, Parma, Ankona Ս SSSR Italiya K ba ս 1982 Argentina B enos-Ayres, Rosario, ս Mendosa, Katamarka SSSR Braziliya Argentina 1986 Fransiya Parij, T l za, Nant, Evryo, ս ս Monpeley, T rk en, Kermon-Ferran, ս ս Orlean AQSh SSSR Bolgariya 1990 Braziliya Rio-de-Janeyro, Braziliya, K ritiba ս Italiya K ba ս SSSR 1994 Greytsiya Afina, Saloniki Italiya Niderlandiya AQSh 1998 Yanoniya Tokio, Xirosima, Osaka, Tiba, Xamamats , F k oka, Kobey, ս ս ս Senday, Sapporo, Kavasaki, odz Ս ս Italiya Y goslaviya ս K ba ս 2002 Argentina B enos-Ayreys, Kordova, ս Santa-Fe, Salta, San-X an, Mar-dely- ս Plata Braziliya Rassiya Fransiya 2006 Yanoniya Tokio, Xirosima, Xirosima, Saytama, F k oka, Nagano ս ս Braziliya Polsha Bolgariya 2010 Italiya Rim, Florensya, Milan, Braziliya K ba ս Serbiya 13 Kataniya, Ankona, Modeyna, Verona, Redja-di-Kalabriya, T rin, Trieystս 2014 Polsha Katovitsya, Lodz, Krakov, Bdgosh, Vrostlav, Gdansk, Sopot, Vashava Polsha Braziliya Germaniya 2018 Italiya Bolgariya T rin, ս Kazalekko-di-Reno, Assago, Rim, Florensiya, Bari, Plovdiv, R sey, ս Sofiya, Varna Polsha Braziliya AQSh 2022 Polsha Sloveniya, Katovitse, Glivitse, Lyublyana Italiya Polsha Braziliya JAHON CHEMPIONATLARI (AYOLLAR JAMOASI NATIJALARI) 3 -jadval Yillar O‘tkazilgan joy Oltin K m sh ս ս Bronza 1952 SSSR Moskva SSSR Polsha Chexoslovakiya 1956 Fransiya Parij SSSR R miniya ս Polsha 1960 Braziliya Rio-de-Janeyro, Niteroy, Volta-Redonda, Sant s, Sant - ս ս Andre, San-Pa l , Bel -Orizonti ս ս ս SSSR Yaponiya Chexoslovakiya 1962 SSSR Moskva, Kiyev, Leningrad Yaponiya SSSR Polsha 1967 Yanoniya Tokio Yaponiya AQSh Jan biy Koreya ս 1970 Bolgariya Varna, Bo‘rgas, Sevliyevo, Sofiya SSSR Yaponiya KNDR 1974 Meksika Gvadalaxara, Monterrey, P ebla, Tix ana, Mexiko, Tol ka ս ս ս Yaponiya SSSR Jan biy Koreya ս 1978 14 SSSR Leningrad, Riga, Minsk, Volgograd K baս Yaponiya SSSR 1982 Per Lima, Tr xilo, Arekipa, Ika, ս ս Takna, Chiklayo Xitoy Per ս AQSh 1986 Chexoslovakiya Praga, Ostrava, Jilina, Plizeneni, Brno, Olomoysi Xitoy K ba ս Per ս 1990 Xitoy Pekin, Shenyan, Shanxay SSSR Xitoy AQSh 1994 Braziliya San-Pa l , Bel - ս ս ս Orizonti K ba ս Braziliya Rossiya 1998 Yaponiya Osaka, Nagoya, F k oka, Tokio, Tok yama, ս ս ս Mas moto, Kagosima ս K ba ս Xitoy Rossiya 2002 Germaniya Berlin, Bremen, Sht tgart, My nster, Shvyerin, ս ս Dryezdyen, Riza, Lyepsing Italiya AQSh Rossiya 2006 Yaponiya Osaka, Nagoya, Tokio, Sapporo, Koby Rossiya Braziliya Chexoslovakiya 2010 Yaponiya Tokio, Nagoya, Xamamas , Mas moto, Osaka ս ս Rossiya Braziliya Yaponiya 2014 Italiya Assago, Bari, Triyest, Verona, Modyena, Rim AQSh Xitay Braziliya 2018 Yaponiya Iokogama, Sapporo, Koby, Xamamats , Nagoya, Osaka ս Serbiya Italiya Xitoy 2022 Niderlandiya Polsha Serbiya Braziliya Italiya 15 JAHON K BOGIՍ 4- jadval Erkaklar Yil O‘tkazilgan joyi I o‘rin II o‘rin III o‘rin 1965 Varshava, Polsha SSSR Polsha Chexoslovakiya 1969 GDR GDR Yaponiya SSSR 1977 Tokio, Yaponiya SSSR Yaponiya K ba ս 1981 Tokio, Yaponiya SSSR K ba ս Braziliya 1985 Tokio, Yaponiya AQSh SSSR Chexoslovakiya 1989 Tokio, Yaponiya K ba ս Italiya SSSR 1991 Tokio, Yaponiya SSSR K ba ս AQSh 1995 Tokio, Yaponiya Italiya Niderlandiya Braziliya 1999 Tokio, Yaponiya Rossiya K ba ս Italiya 2003 Tokio, Yaponiya Braziliya Italiya Serbiya va Chernogoriya 2007 Tokio, Yaponiya Braziliya Rossiya Bolgariya 2011 Tokio, Yaponiya Rossiya Polsha Braziliya 2015 Tokio, Yaponiya AQSh Italiya Polsha 2019 Tokio, Yaponiya Braziliya Polsha AQSh Ayollar 16 Yil O‘tkazilgan joyi I o‘rin II o‘rin III o‘rin 1973 Montevideo, r gvayՍ ս SSSR Yaponiya Koreya Resp blikasi ս 1977 Tokio, Yaponiya Yaponiya K ba ս Koreya Resp blikasi ս 1981 Osaka, Yaponiya Xitoy Yaponiya SSSR 1985 Tokio, Yaponiya Xitoy K ba ս SSSR 1989 Nagoye, Yaponiya K ba ս SSSR Xitoy 1991 Osaka, Yaponiya K ba ս Xitoy SSSR 1995 Osaka, Yaponiya K ba ս Braziliya Xitoy 1999 Osaka, Yaponiya K ba ս Rossiya Braziliya 2003 Osaka, Yaponiya Xitoy Braziliya AQSh 2007 Nagoye, Yaponiya Italiya Braziliya AQSh 2011 Tokio, Yaponiya Italiya AQSh Xitoy 2015 Tokio, Yaponiya Xitoy Serbiya AQSh 2019 Tokio, Yaponiya Xitoy AQSh Rossiya JAHON LIGASI (erkaklar) 5 - jadval Yil O‘tkazilgan joyi I o‘rin II o‘rin III o‘rin 1990 Osaka, Yaponiya Italiya Niderlandiya Braziliya 1991 17 Milan, Italiya Italiya K baս SSSR 1992 Genova, Italiya Italiya K ba ս AQSh 1993 San-Paolo, Braziliya Braziliya Rossiya Italiya 1994 Milan, Italiya Italiya K ba ս Braziliya 1995 Rio-de-Janeyro, Braziliya Italiya Braziliya K ba ս 1996 Rotterdam, Niderlandiya Niderlandiya Italiya Rossiya 1997 Moskva, Rossiya Italiya K ba ս Rossiya 1998 Milan, Italiya K ba ս Rossiya Niderlandiya 1999 Mardelplata, Argentina Italiya K ba ս Braziliya 2000 Rotterdam, Gollandiya Italiya Rossiya Braziliya 2001 Kotovitsa, Polsha Braziliya Italiya Rossiya 2002 Beloorezonte, Braziliya Rossiya Braziliya Y goslaviya ս 2003 Madrid, Ispaniya Braziliya Y goslaviya ս Italiya 2004 Rim, Italiya Braziliya Italiya Serbiya 2005 Belgrad, Serbiya Braziliya Serbiya K ba ս 2006 Moskva, Rossiya Braziliya Fransiya Rossiya 2007 Kotovitsa, Polsha Rossiya AQSh 18 Braziliya 2008 Rio-de-Janeyro, Braziliya AQSh Serbiya Rossiya 2009 Belgrad, Serbiya Braziliya Serbiya Rossiya 2010 Kordoba, Argentina Braziliya Serbiya Rossiya 2011 Gdansk, Polsha Rossiya Braziliya Polsha 2012 Sofiya Bolgariya Polsha AQSh K baս 2013 Kordoba, Argentina Rossiya Braziliya Italiya 2014 Florensiya Italiya AQSh Braziliya Italiya 2015 Rio-de-Janeyro, Braziliya Fransiya Serbiya AQSh 2016 Krakov Polsha Serbiya Braziliya Fransiya 2017 K ritiba Braziliya ս Fransiya Braziliya Kanada 2018 Nankin Xitoy Rossiya Fransiya AQSh 2019 Los-Andjeles AQSh Rossiya AQSh Polsha GRAN-PRI (ayollar) 6 -jadval Yil O‘tkazilgan joyi I o‘rin II o‘rin III o‘rin 1993 Gonkong, Xitoy K ba ս Xitoy Rossiya 19 1994 Shanxay, Xitoy Braziliya K baս Xitoy 1995 Shanxay, Xitoy AQSh Braziliya K ba ս 1996 Shanxay, Xitoy Braziliya K ba ս Rossiya 1997 Kobe, Yaponiya Rossiya K ba ս Koreya Resp blikasi ս 1998 Gonkong, Xitoy Braziliya Rossiya K ba ս 1999 Y Xi, Xitoy ս Rossiya Braziliya Xitoy 2000 Manila, Filippin K ba ս Rossiya Braziliya 2001 Makao, Xitoy AQSh Xitoy Rossiya 2002 Gonkong, Xitoy Rossiya Xitoy Germaniya 2003 Andriya, Italiya Xitoy Rossiya AQSh 2004 Reggio Kalabriya, Italiya Braziliya Italiya AQSh 2005 Senday, Yaponiya Braziliya Italiya Xitoy 2006 Reggio Kalabriya, Italiya Braziliya Rossiya Italiya 2007 Ningbo, Xitoy Niderlandiya Xitoy Italiya 2008 Yakoyama, Yaponiya Braziliya K ba ս Italiya 2009 Tokio, Yaponiya 20 Braziliya Rossiya Germaniya 2010 Ningbo, Xitoy AQSh Braziliya Italiya 2011 Maka , Xitoyս AQSh Braziliya Serbiya 2012 Ninbo Xitoy AQSh Braziliya T rsiya ս 2013 Sapporo, Yaponiya Braziliya Xitoy Serbiya 2014 Tokio, Yaponiya Braziliya Yaponiya Rossiya 2015 Omaxa AQSh AQSh Rossiya Braziliya 2016 Bangkok Braziliya AQSh Niderlandiya 2017 Nankin Xitoy Braziliya Italiya Serbiya 1.2. O’zbyekistonda volyeybolning vujudga kyelishi va rivojlanish tarixi Har bir sohada o‘tmishni bilmasdan, ajdodlarimiz merosini o‘rganmasdan, y t q va kamchiliklarga e’tibor bermasdan b g ngi k n hamda kelajak loyihasini սս ս ս ս samarali ishlab chiqish m mkin emas. Aynan sh nday tamoyil doirasida o‘zbek ս ս voleyboliga doir tarixiy ma’l motlar, shb sport t ri bo‘yicha o‘z davrida diyorimiz ս ս ս ս sh hratini ko‘targan sportchilar, m taxassis va o‘qit vchi trenerlar haqida, o‘tmishda ս ս ս bo‘lib o‘tgan resp blika va xalqaro m sobaqalar haqida tassavv rga ega bo‘lmasdan, ս ս ս larni b g ngi mashg‘ lotlarda keng targ‘ib qilmasdan yet k m taxassis kadrlar ս ս ս ս ս ս tayyorlash jarayonini to‘laqonli tashkil qilish imkoni bo‘lmaydi [6,7]. Voleybol O‘ zbekistonda qachon, qayerda va qanday vaziyatda v j dga kelgani սս haqida aniq ma’l mot yo‘q. Lekin ayrim taxminlarga qaraganda 1921-24-yillarda ս voleybol o‘yini Q o‘qon, Toshkent va Farg‘onada v j dga kela boshlagan. սս O‘ sha davrning sport veterani K.Lebedevning aytishicha, 1924-25-yillarda ko‘pgina 21 yoshlarni doira shaklida joylashib, bir-birlariga to‘p zatish o‘yinlari tarqalaս boshladi. Qiziq, mazk r davrda voleybol bo‘yicha qab l qilingan xalqaro m sobaqa ս ս ս qoidalari ancha takomillashgan bo‘lib, maydoncha 9x18 m, to‘p bilan faqat ch ս marta o‘ynash m mkinligi, o‘yinchilar tarkibi bir jamoada 6 kishidan iborat bo‘lishi, ս to‘rning balandligi 243 sm (erkaklar ch n), hisob 15 ochkoga yetganda o‘yinning ս ս bir bo‘limi yak nlanishi, to‘pni o‘yinga kiritish – x llas, barcha o‘yin qoidalari ս ս zamonaviy voleybol o‘yini qoidalariga o‘xshash edi. Sh nga qaramay, ս O‘zbekistonda voleybol qoidalari 1924-25-yillarda hali ancha sodda bo‘lgan. O‘sha davrning V.I.Perevoznikov degan sport ixlosmandining aytishicha, 1926- yilda Toshkentga Chernishevskiy nomli maktab o‘qit vchisi voleybol to‘ri va ս to‘pini birinchi bor keltirgan. 1927-yilning 26-aprelida esa aynan sh maktabning ս voleybol to‘garagi jamoasi birinchi rasmiy m sobaqa tashkil etib, nda y ksak ս ս ս ս mahorat ko‘rsatdi va m sobaqa g‘olibi bo‘ldi. Mazk r m sobaqa voleybolning ս ս ս ommalashishi va shakllanishida katta b rilish kashf etdi. ս 1927-yilning yoz oylaridan Toshkent shahar birinchiligi o‘tkazilib , nda 9 ta voleybol jamoasi ishtirok etdi. ս Chernishevskiy nomli maktab voleybol jamoasi b m sobaqada ham g‘oliblikni ս ս qo‘ldan bermagan. Voleybolning keng ommaviylasha borishiga KIM stadionida o‘tkazilib kelingan m sobaqalar katta ta’sir ko‘rsatdi. ս 1927-yilda Toshkentda 6 ta voleybol maydonchasi mavj d bo‘lib ս , lar ս Chernishevskiy va KIM nomli maktablarda, Mexanika texnik mida (2 ta), ս “Metallis” sport to‘garagi qoshida va Profintern yozgi sport kl bida joylashgan edi. ս 1928-yilda Toshkentda k zgi voleybol m sobaqalari bo‘lib o‘tdi ս ս , nda 10 ta ս erkaklar va 4 ta ayollar jamoalari qatnashdi. 1929-yildan boshlab voleybol bo‘yicha Toshkent shahar birinchiligi m ntazam o‘tkazila boshladi. ս 1930-yillarda “Dinamo” ko‘ngilli sport jamiyatida voleybol jamoalari t zildi. ս Ilk bor t zilgan “Dinamo” voleybol jamoasining birinchi m rabbiysi B.A.Voronsov ս ս O‘zbekistonda voleybolning rivojlanishiga salmoqli hissa qo‘shdi. Sh bilan bir ս qatorda malakali m taxassislarning yetishmasligi, ayniqsa, mahalliy millatga mans b ս ս 22 yo‘riqchi, m rabbiy va tashkilotchilarni sanoqli bo‘lganligi voleybolning zoqս ս viloyat va qishloqlarda q loch yozishiga xalaqit berib keldi. ս 1970-yildan 1991-yilgacha o‘zbek voleybolchilari talaygina xalqaro rasmiy va o‘rtoqlik m sobaqalarida ishtirok etib kelishgan. O‘tgan davr ichida y qori ս ս malakali voleybolchilar doirasi kengaya bordi. B lar qatoriga Olimpiada ս chempionlari V.D y nova, L.Pavlova, yoshlar o‘rtasida Yevropa chempionlari ս ս L.Ishmayeva, L.S leykina, O.Belova, L.Lepilina, O.D byaga, S.Myachin kabilar ս ս kiradi. Sh ni ham alohida ta’kidlash joizki, Resp blikamizning erkaklar va ayollar ս ս jamoalari qator n f zli m sobaqalarda – chempionatlar, xalqlar spartakiadasi, սս ս maktablararo spartakiada va yoshlar sport o‘yinlarida ishtirok etib, sharafli o‘rinlarni olishga sazovor bo‘lishgan. J mladan, 1967-yil – xalqlar spartakiadasi – ս erkaklar 6-o‘rin; 1971-yil – ayollar 5-o‘rin; 1972-yil – maktablararo spartakiada – qizlar jamoasi chempionlik nvoniga sazovor bo‘lishdi, o‘g‘il bolalar – 8-o‘rin; ս 1973-yil – yoshlar sport o‘yinlari – qizlar 4-o‘rin, o‘g‘il bolalar 6-o‘rin; 1975-yil – xalqlar spartakiadasi – erkaklar 8-o‘rin, ayollar – 5 o‘rin; 1978-yil – K bok ս m sobaqalarida Toshkentning “Dinamo” jamoasi 3-faxrli o‘rinni egallashga sazovor ս bo‘lgan; 1979-yil – xalqlar spartakiadasi – ayollar 6-o‘rin; 1983-yil – erkaklar 8- o‘rin, ayollar 7-o‘rinni egallashgan. shb davr ichida erkaklar, ayollar va Ս ս o‘smirlar jamoalari O‘zbekistonda xizmat ko‘rsatgan stoz-m rabbiylar V.Shn rov, ս ս ս G.Keshishev, A.Izrailov, V.Shved ks, L.G rfinkel, M.Galperin, A.Lopatin, ս ս A.Mans rov, G.Bagirov, V.Kinshakov va A.Koneyevlar rahbarligida mahalliy va ս xorijiy m sobaqalarda ishtirok etishgan. ս M vofiq yillarda shb natijalarga binoan o‘zbek voleybolchilari mamlakatimiz ս ս ս tarixida ilk bor sport stalari nvoniga sazovor bo‘lishdi. B lar G.X dyakov, ս ս ս ս G.Bagirov, Y.Simonov, V.K cherov, V.Ananich va R.X sainovlardir. ս ս Ayollar o‘rtasida esa L.Velichko, T.Sklyarova, M.Katasonova, L.Ishmayeva, L.Raxmanq lova, S.Gapirdjanova va boshqalar birinchi bor sport stasi degan nomga ս ս sazovor bo‘ldilar. Vatanimizning o‘z m staqilligini qo‘lga kiritishi o‘zbek voleybolining ս xalqaro miqyosdagi o‘rniga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Ch nonchi, 1993-yil 24-31- ս 23 iy lida Shanxay (XXR) shahrida o‘tkazilgan Osiyo Chempionatida m staqilս ս O‘zbekistonning ayollar milliy terma jamoasi voleybol tarixida birinchi bor ishtirok etib, faxrli 6-o‘rinni qo‘lga kiritdi. Mazk r chempionatga qadar shb ս ս ս m sobaqalarga tayyorgarlik maqsadida Amerika Qo‘shma Shtatlarining bir necha ս shaharlarida bo‘lib, t rli niversitet voleybol jamoalari bilan o‘rtoqlik chrash vlarini ս ս ս ս o‘tkazishdi va o‘yinlarda m vafaqqiyat qozonishdi. ս 1994-yilda Taylandda o‘tkazilgan “Prinsessa K bogi” m sobaqalarida ս ս L.Ayrapetyants rahbarligida tashkil etilgan “SKIF-Interkross” kl bi qoshida tarkib ս topgan ayollar voleybol jamoasi ishtirok etib, maqtovga loyiq o‘yin namoyish etishdi. 1997-yil 21-28-sentabrda Manila shahrida o‘tkazilgan Osiyo Chempionatida ayollar terma jamoasi 6-o‘rin, 1998-yilda o‘tkazilgan Qozog‘iston Resp blikasi ս Prezidenti K bogi xalqaro t rnirida 3-o‘rin, sh yili Taylandda o‘tkazilgan IX ս ս ս “Prinsessa K bogi”da 6-o‘rin, 1998-yil 24-28-mayda Vetnamda o‘tkazilgan X ս Osiyo Kl blararo chempionatida 3-o‘rin, 1999-yil Vetnamda bo‘lib o‘tgan Jan bi- ս ս Sharqiy Osiyo chempionatida 2-o‘rin va sh yili Toshkentda o‘tkazilgan “K bok ս ս Mikasa” xalqaro t rnirida 1-o‘rinlarni olishga sazovor bo‘lgan. ս 1992-yilning o‘zida O‘zbekiston voleybol federatsiya XVF va OVKga azo bo‘ldi, d nyoning ko‘plab federatsiyalari bilan hamkorlik doirasida voleybolning ս xalqaro aloqalarni rivojlantirish ch n yetarli shart-sharoitlarni yaratdi. ս ս E’tiborga loyiq joyi sh ndaki, istiqloldan so‘ng o‘zbek voleybolining ս taraqqiyoti resp blikamizda yangicha yo‘nalishda davom etishi ko‘zga ս tashlanayotir. J mladan, 1992-yildan boshlab m ntazam o‘tkazilayotgan ս ս O‘ zbekiston chempionati voleybolning yanada rivojlanishiga va ravnaq topishiga katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Ayniqsa, so‘nggi yillarda tatbiq etilgan o‘q v m assasalari o‘rtasida ս ս o‘tkazilayotgan 3 bosqichli m sobaqalar: “ mid nihollari”, “Barkamol avlod” va ս Ս “ niversiada” voleybolni o‘q vchi-talaba yoshlar o‘rtasida keng rivoj topishiga Ս ս m him t rtki bo‘lmoqda. ս ս 24 Ayollar terma jamoasi 1994-2017-yillar mobaynida ko‘plab an’anaviy t rnirlarda ishtirok etdi. Sh lardan, “K bok prinsessa” musobaqasida Taylandda 6-ս ս ս o‘rinni egalladi. 1997-yil IX Osiyo chempionati, Flipinda 6-o‘rin. 1998-yil X Osiyo k bogi, Vetnamda 3-o‘rin. ս 1998-yil Xalqaro t rnir, Qozog‘iston “Prezidenti k bogi” 3-o‘rin. ս ս 1999-yil Xalqaro t rnir “Mikassa k bogi” O‘zbekistonda 1-o‘rin. ս ս 1999-yil X Osiyo chempionati, Gonkongda 6-o‘rin. 2000-yil Jan biy-Sharqiy Osiyo chempionati, Vetnamda 2-o‘rin. ս 2001-yil mamlakatimizning voleybol bo‘yicha ayollar terma jamoasi Jahon chempionatiga saralashda ishtirok etdi (I bosqich Shri-Lanka, II bosqich Tayland). 2005-yil mamlakatimizning voleybol bo‘yicha ayollar terma jamoasi Jahon chempionatiga saralashda ishtirok etdi (II bosqich Xitoy). 2009-yil mamlakatimizning voleybol bo‘yicha ayollar terma jamoasi Jahon chempionatiga saralashda ishtirok etdi (I bosqich Qozog‘iston, II bosqich Xitoy). 2013-yil mamlakatimizning voleybol bo‘yicha ayollar terma jamoasi Jahon chempionatiga saralashda ishtirok etdi 2014-yil (II bosqich Tayland). 2015-yil 23 yoshli qizlar o‘rtasida I Osiyo chempionati, Filippinda 10-o‘rin. 2017-yil 18 yoshli qizlar o‘rtasida XI Osiyo chempionati, Xitoyda 9-o‘rin. 2017-yil 23 yoshli qizlar o‘rtasida II Osiyo chempionati, Taylandda 9-o‘rin. Hozirgi k nda O‘zbekiston ayollar terma jamoasi d nyo reytingida 224 ta ս ս davlat ichida 72- o‘rinda t radi. Mamlakatimiz terma jamoasi o‘yinchisi ս O.Xo‘jayeva 1998-yil “Sh hrat” medali bilan, ayollar terma jamoasi bosh m rabbiysi ս ս L.R.Ayrapetyans 1999-yil “Do‘stlik” ordeni bilan taqdirlanganlar. 2017-yildan O‘zbekiston voleybol federatsiyasining tizimida O‘zbekiston voleybol federatsiyasining ijrochi direktori F.Sh.Alimov, federatsiyaning bosh m taxassisi J.S.Jo‘rayev, federatsiya bosh hisobchisi A.A.Vahobov faoliyat olib ս bormoqda. M rabbiy-m taxassislardan A.Kazakov (Qoraqalpog‘iston Resp blikasi), ս ս ս Y.D.Kochinev (Samarqand), G.Ponomarev (Toshkent), M.Shodmonov (Farg‘ona), N.Azizov (Farg‘ona), K.Raximq lov (Toshkent), I.Sadikov (Olmaliq) va ս 25 boshqalarning xizmatlarini alohida ta’kidlab o‘tish o‘rinlidir. M sobaqa o‘yinlariniս mazm nli, qiziqarli va sh bilan bir qatorda talab doirasida o‘tkazishda, milliy va ս ս resp blika toifasidagi hakamlar: S.Niyazov, .Kamolov kabi ko‘pgina ս Ս m taxassislarning xizmati kattadir [7,8]. ս Hozirgi k nda voleybol sport t ri bo‘yicha B.Abd llayev, S.Yadgarov, ս ս ս E.Abd rahmanov, M.Ermolov, A.Teshaboyev, A.Sobirov kabi sport stalari barcha ս ս m sobaqalarda o‘zlarining y qori saviyadagi mahoratlarini namoyish etib kelmoqda. ս ս Istiqloldan so‘ng o‘tkazilgan O‘zbekiston milliy chempionatlari va « niversiada» natijalari Ս 7,8,9-jadvallarda keltirilgan. X losa o‘rnida sh ni aytish lozimki, O‘zbekiston voleyboliga oid tarixiy ս ս lavhalar mazk r o‘yinni qanday yo‘nalishlarda shakllantirishga, ning ommaviyligini ս ս yanada oshirishga hamda istiqbolini ta’minlashga katta yordam beradi. Istiqloldan so‘ng voleybol bo‘yicha o‘tkazilgan O‘zbekiston C hempionatining natijalari 7 -jadval ERKAKLAR Yillar Oltin K m sh ս ս Bronza 1993 “Avtomobilchi” (Qo‘qon) “SKIF” (Toshkent) “Kanop” (Samarqand) 1994 “Avtomobilchi” (Qo‘qon) “Kanop” (Samarqand) “SKIF” (Toshkent) 1995 “MHSK” (Chirchiq) “SKIF” (Toshkent) “Avtomobilchi” (Qo‘qon) 1996 “Kanop” (Samarqand) “Viktoriya” (Navoiy) “MHSK” (Chirchiq) 1997 “Kanop” (Samarqand) “Avtomobilchi” (Qo‘qon) “MHSK” (Chirchiq) 1998 “Kanop” (Samarqand) “Avtomobilchi” (Qo‘qon) “JTISI” (Toshkent) 1999 “Telekom” (Samarqand) “Avtomobilchi” (Qo‘qon) “Kesh-kristall” (Shahrisabz) 2000 “Telekom” (Samarqand) “Progress” (Zarafshon) “Kesh-kristall” (Shahrisabz) 2001 “Telekom” (Samarqand) “Avtomobilchi” (Qo‘qon) “Progress” (Zarafshon) 2002 “Telekom” (Samarqand) “Avtoyo‘lchi” (Qo‘qon) “M handis” (Namangan) ս 26 2003 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) “Dinamo-AG ”Ս (Andijon) 2004 “AGMK” (Olmaliq) “Telekom” (Samarqand) “Parvoz” (Namangan) 2005 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) “Omad” (Toshkent) 2006 “Omad” (Toshkent) “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) 2007 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) “Dinamo” (Namangan) 2008 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) “O.Akbarov” (Yaypan) 2009 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) “KGP ” (Qo‘qon) Ս 2010 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) “Iqtisodchi” (Andijon) 2011 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) “Y janin” (Navoiy) ս 2012 “Telekom” (Samarqand) “Moliyachi” (Toshkent) “Y janin” (Navoiy) ս 2013 “Telekom” (Samarqand) “Oriyent” (Toshkent) “AGMK” (Olmaliq) 2014 “Oriyent” (Toshkent) “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) 2015 “Oriyent” (Toshkent) “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) 2016 “Oriyent” (Toshkent) “Telekom” (Samarqand) “Sogdiana” (Navoiy) 2017 “Oriyent” (Toshkent) “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) 2018 “Oriyent” (Toshkent) “AGMK” (Olmaliq) “Sogdiana” NGMK (Navoiy) 2019 “Oriyent” (Toshkent) “AGMK” (Olmaliq) Farg‘ona 2020 “Telekom” (Samarqand) “Oriyent” (Toshkent) “AGMK” (Olmaliq) 2021 “Telekom” (Samarqand) “AGMK” (Olmaliq) Milliy gvardiya 2022 “AGMK” (Olmaliq) “Telekom” (Samarqand) Buvayda 8 -jadval AYOLLAR Yillar Oltin K m sh ս ս Bronza 1993 “SKIF” (Toshkent) Andijon Farg‘ona 1994 “Avtomobilchi” “RSHVSM” (Toshkent) Andijon 27 (Toshkent) 1996 “SKIF” (Toshkent) Navoiy Farg‘ona 1997 “SKIF” (Toshkent) Navoiy zogՍ 1998 “SKIF” (Toshkent) Farg‘ona Navoiy 1999 “SKIF” (Toshkent) Farg‘ona Navoiy 2000 “SKIF” (Toshkent) Namangan Farg‘ona 2001 “SKIF” (Toshkent) B xoro ս Namangan 2002 “Yog‘-moy” (Farg‘ona) Namangan Farg‘ona 2003 “Algoritm” (Toshkent) “Y janin” (Navoiy) ս “Yog‘-moy” (Farg‘ona) 2004 “SKIF” (Toshkent) “Samki” (Samarqand) “Pedkollej” (Namangan) 2005 “SKIF” (Toshkent) “Iqtisodchi” (Samarqand) “Iqtisodchi” (Namangan) 2006 “SKIF” (Toshkent) “Shifokor” (Navoiy) “Iqtisodchi” (Namangan) 2007 “SKIF” (Toshkent) “Alanga” (M borak) ս “Sdy sshor” (Navoiy) ս 2008 “SKIF” (Toshkent) “Alanga” (M borak) ս “Sdy sshor” (Navoiy) ս 2009 “SKIF” (Toshkent) “Alanga” (M borak) ս “N k s ped.insitit ti” (N k s) ս ս ս ս ս 2010 “SKIF” (Toshkent) “N k s ped.insitit ti” (N k s) ս ս ս ս ս “Xorazmkollej ” (O‘rganch ) 2011 “SKIF” (Toshkent) “N k s ped.insitit ti” (N k s) ս ս ս ս ս “Xorazmkollej ” (O‘rga NCH) 2012 “SKIF” (Toshkent) “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ X orazmkollej » ( Ս rganch ) 2013 “SKIF” (Toshkent) “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ X orazimkollej ” ( Ս rganch ) 2014 “SKIF” (Toshkent) “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ B qrot” ս ( A ndijan) 2015 “SKIF” (Toshkent) “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ A ndijan O limpkollej” ( A ndijan) 2016 “SKIF” (Toshkent) “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ A ndijan O limpkollej” ( A ndijan) 28 2017 «N k s.Ped.instit t»ս ս ս (N k s) ս ս «Xorezm kollej » (O‘rganch) «Sogdiana» (N avoiy ) 2018 “SKIF” (Toshkent viloyati) “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ A ndijan O limpkollej” ( A ndijan) 2019 “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “SKIF” (Toshkent viloyati) “Dy ssh” ս (N amangan ) 2020 “SKIF” (Toshkent viloyati) “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ A ndijan O limpkollej” ( A ndijan) 2021 “SKIF” (Toshkent viloyati “ Andijan Olimpkollej” ( Andijan ) “Dy ssh” ս (N amangan ) 2022 “N k s.Ped.instit t” ս ս ս (N k s) ս ս “ Dy ssh ս ” (Namangan) ADU ( A ndijon davlat universiteti ) Voleybol bo‘yicha “ niversiada” m sobaqalari natijalari Ս ս 9 -jadval Yil Viloyatlar O‘g‘illar jamoasi Qizlar jamoasi O‘yin Oltin K m sh ս ս Bronza Oltin K m sh ս ս Bronza 2000 Namangan Toshkent II Toshkent I Samarqand viloyati Toshkent I Farg‘ ona viloyati Namangan viloyati 2002 B xoro ս Toshkent I Farg‘ ona viloyati Qoraqalpog‘ iston Resp blikasi ս Toshkent I Farg‘ ona viloyati Namangan viloyati 2004 Samarqan d Samarqand viloyati Qoraqalpog‘ is ton Resp blika si ս Namangan viloyati Samarqand viloyati Toshkent I Namangan viloyati 2007 Toshkent Qoraqalpog‘ iston Resp blikasi ս Toshkent Navoiy viloyati Qoraqalpog‘ iston Resp blikasi ս Toshkent Namangan viloyati 2010 Andijon Andijon viloyati Navoiy viloyati Toshkent Toshkent Qoraqalpog‘ iston Resp blikasi ս Andijon viloyati 2013 B xoro ս Toshkent Samarqand viloyati Xorazim viloyati Toshkent Qoraqalpog‘ iston Resp blika ս si Navoiy viloyati 29 2016 Farg‘ona Toshkent Qoraqalpog‘ is ton Resp blikasiս Namangan viloyati Toshkent Qoraqalpog‘ iston Resp blikasi ս Namangan viloyati 2020 Namangan Namangan viloyati Qoraqalpog‘ is ton Resp blikasi ս Toshkent Qoraqalpog‘ iston Resp blika ս si Namangan viloyati Jizzax viloyati 2022 Samarqan d B xoro ս viloyati Namangan viloyati Toshkent shahar Xorazim viloyati Toshkent viloyati Andijon viloyati 30 II.Bob . AHOLI ISTIQOMAT QILADIGAN JOYLARDA VOLEYBOL SPORT TURINI TASHKIL QILISH YO’LLARI 2.1. Aholi ni voleybol sport turiga qiziqishini o’rganish bo‘yicha so’rovnoma natijalari va tahlili Aholini voleybol sport turiga qiziqishini aniqlash bo‘yicha anketa so‘rovnoma o‘tkazilib olingan natijalar tahlil qilinadi. Tahlil natijalari 10-jadvalda berilgan. Unda Samarqand viloyati, Pastdargom tumanining Bog’ishomol MFY hamda Chinoz MFY da yashovchi 60 nafar aholi qatnashdi. Aholi ni voleybol sport turiga qiziqishini o’rganish bo‘yicha tuzilgan So’rovnoma F.I.Sh. ______________________________________________________ O’qish yoki ish joyingiz _______________________________________________ Barcha javoblaringiz va fikrlaringiz uchun minnatdorchilik bildiramiz. Agar Siz so’rovnoma natijalari bilan qiziqib qolgan bo’lsangiz, biz sizni natijalar bilan tanishtirishga tayyormiz. Bizning manzil: O‘zbekiston-Finlandiya Pedagogika instituti Jismoniy madaniyat, sport va maktabgacha ta‘lim fakulteti . Tel: Hurmatli ishtirokchilar! Sizning ushbu so’rovnomadagi ishtirokingiz biz o’tkazayotgan tadqiqotning yoritilishida va masalaning amaliyotdagi holatini aniqlashda yordam berishi mumkin. Savollarga javob berishda o’z fikringizni to’la aks ettirishga harakat qiling. 1. Voleybol sport turi tushunchasini qanday ta’riflaysiz? __________________________________________________________________ _________ _________________________________________________________ __________________________________________________________________ 31 2. Voleybol sport turining texnik usullarini qanday tushunasiz? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 3. Sizning fikringizcha, voleybol sport turining texnik usullarini qanday o’rgatish mumkin? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 4. Sizningcha, voleybol sport turining yoshlar tarbiyasidagi o’rni qay darajada? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 5. Fikringizcha, o’quvchi yoshlar tarbiyasi va salomatligini shakllantirishda voleybol sport turining o’rni qay darajada deb o’ylaysiz? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 6. Voleybol sport turi bilan shug’ullangan o’quvchi yoshlar bilan shug’ullanmaydigan o’quvchi yoshlar o’rtasidagi farq faqat ularning jismoniy rivojlanishidami? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 7. Siz, voleybol sport turi orqali vatanparvarlik g’oyalarini qanday singdirish mumkin deb o’ylaysiz? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 8. Fikringizcha, voleybol sport musobaqalaridagi eng hayajonli jarayon qaysi? 32 __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 9. Voleybol sport turi aholi so’g’ligini mustahkamlashda ne chog’li ahamiyatli deb o’ylaysiz? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 10. Siz, voleybol sport turidan «Besh tashabbus olimpiadasi» sport musobaqasiga mahalla yoshlari ishtirok etishi ne chog’li ahamiyatli deb o’ylaysiz? __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ Yuqoridagi so’rovnoma natijalari qo’ydagicha bo’ldi. Voleybol sport turi tushunchasini qanday ta’riflaysiz? degan savolga (60%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (10%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (30%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Voleybol sport turining texnik usullarini qanday tushunasiz? degan savolga (30%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (30%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan (40%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Sizning fikringizcha, voleybol sport turining texnik usullarini qanday o’rgatish mumkin? degan savolga (40%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (40%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (20%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Sizningcha, voleybol sport turining yoshlar tarbiyasidagi o’rni qay darajada? degan savolga (20%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (40%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (40%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Fikringizcha, o’quvchi yoshlar tarbiyasi va salomatligini shakllantirishda voleybol sport turining o’rni qay darajada deb o’ylaysiz? degan savolga (30%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (40%) 33 ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (30%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Voleybol sport turi bilan shug’ullangan o’quvchi yoshlar bilan shug’ullanmaydigan o’quvchi yoshlar o’rtasidagi farq faqat ularning jismoniy rivojlanishidami? degan savolga (40%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (20%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (40%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Siz, voleybol sport turi orqali vatanparvarlik g’oyalarini qanday singdirish mumkin deb o’ylaysiz? degan savolga (30%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (40%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (30%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Fikringizcha, voleybol sport musobaqalaridagi eng hayajonli jarayon qaysi? degan savolga (40%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (40%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (20%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Voleybol sport turi aholi so’g’ligini mustahkamlashda ne chog’li ahamiyatli deb o’ylaysiz? degan savolga (35%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (45%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (20%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. Siz, voleybol sport turidan «Besh tashabbus olimpiadasi» sport musobaqasiga mahalla yoshlari ishtirok etishi ne chog’li ahamiyatli deb o’ylaysiz? degan savolga (45%) ishtirokchi a’lo darajada javob bergan, (40%) ishtirokchi qoniqarli darajada javob bergan, (15%) ishtirokchi qoniqarsiz darajada javob bergan. So‘rovnomada ishtirok etgan barcha ishtirokchilar fikrlarini umumlashtirish va tahlil qilish natijasida, aholini voleybol sport turiga qiziqishi kam ekanligi va ushbu sport turi bo’yicha musobaqalar o’tazilmasligi hamda jixozlari yetarli emasligi aniqlandi [9,10] . Demak, bundan ko‘rinib turibdiki, aholi o’rtasida voleybol sport turiga uncha e’tibor bermas ekanlar. So‘rovnoma davomida olingan natijalar va ularning qiyosiy tahlili shuni ko‘rsatadiki, aksariyat aholi qatlamida ushbu sport turi haligacha yangi uslublardan foydalanmay o‘tib kelishlari, yangicha yondoshmasliklari tashvishga soladi. 34 Aholi ni voleybol sport turiga qiziqishini o’rganish bo‘yicha o’tkazilgan so’rovnoma natijasi (n=60). 10- jadval № Savollar A’lo % Qoniqarli % Q oniqarsiz % 1 Voleybol sport turi tushunchasini qanday ta’riflaysiz? 60% 10% 30 % 2 Voleybol sport turining texnik usullarini qanday tushunasiz? 30% 30% 40% 3 Sizning fikringizcha, voleybol sport turining texnik usullarini qanday o’rgatish mumkin? 4 0% 40 % 2 0% 4 Sizningcha, voleybol sport turining yoshlar tarbiyasidagi o’rni qay darajada? 20% 40 % 40 % 5 Fikringizcha, o’quvchi yoshlar tarbiyasi va salomatligini shakllantirishda voleybol sport turining o’rni qay darajada deb o’ylaysiz? 30 % 4 0% 30 % 6 Voleybol sport turi bilan shug ’ ullangan o ’ quvchi yoshlar bilan shug ’ ullanmaydigan o ’ quvchi yoshlar o ’ rtasidagi farq faqat ularning jismoniy rivojlanishidami ? 4 0% 20 % 40 % 7 Siz, voleybol sport turi orqali vatanparvarlik g’oyalarini qanday singdirish mumkin deb o’ylaysiz? 3 0% 40 % 30 % 8 Fikringizcha, voleybol sport musobaqalaridagi eng hayajonli jarayon qaysi? 4 0% 40 % 20 % 9 Voleybol sport turi aholi so’g’ligini 35 % 45 % 20 % 35 mustahkamlashda ne chog’li ahamiyatli deb o’ylaysiz? 10 Siz, voleybol sport turidan «Besh tashabbus olimpiadasi» sport musobaqasiga mahalla yoshlari ishtirok etishi ne chog’li ahamiyatli deb o’ylaysiz? 45 % 40 % 15 % 2.2 Aholi istiqomat qialdigan joylarda ommaviy sog‘lomlashtirish – sport ishlarini tashkil etishda voleybolning o‘rni Voleybol geografik miqyos va ommaviylik jihatdan yer yuzida futboldan keyin 2-o‘rinda turadi. Agar hozirgi kunda jadal rivojlanib borayotgan va qisqa muddat ichida Olimpiya o‘yinlari dasturiga kiritilgan «suv bo‘yi» ( пляжный волейбол ) voleyboli bilan shug‘ullanuvchilar e’tiborga olinsa, ommaviylik ko‘rsatkichi keskin ko‘tarilishi muqarrar. Voleybolga bo‘lgan bunday ixlos, qiziqish va istak-intilishlarning siri, o‘yin maydonchasining nisbatan kichikligi (18x9 m), «joy» tanlamasligi, o‘yinning oddiy va soddaligi, turli yoshdagi shug‘ullanuvchilar imkoniyatlariga munosibligidadir. O‘yin maydonni o‘rta chiziq va ustunlarga tortilgan to‘r bilan ikki bo‘lakka ajratilgan maydonchalarida kechishi raqiblarni to‘qnashishi, bir- birini itarib yuborishi va jismoniy ta’sir ko‘rsatishiga yo‘l qo‘ymaydi. Ana shuning uchun voleybol yosh tanlamaydi [9,10]. Tarixiy manbalardan ma’lumki, dastavval Qo‘qon va Farg‘onada vujudga kelgan, so‘ng Respublikamiz hududlari bo‘ylab jadal ommalashib borgan voleybol azaldan sog‘lomlashtiruvchi, dam olish va hordiq chiqaruvchi vosita sifatida katta- yu kichikni xizmatida bo‘lib kelgan. Mamlakatimizning turli hududlarida, hatto uzoq qishloqlarda, tog‘- adirlarda, fermer xo‘jaliklarida, mahallalarda, dam olish maskanlarida ko‘plab 36 voleybol maydonlari va ularda «tortishib», bahslashib to‘pni raqib maydoniga tushirish uchun kurash olib borayotgan bolakaylar, o‘rta yoshdagi mehnatkashlar, tadbirkorlar, dehqonlar va xizmatchilar, hatto nafaqador faxriylarni uchratish mumkin. Yurtimiz o‘z mustaqilligiga erishgan kunlardan boshlab, Prezidentimiz tashabbusi va uning bevosita rahbarligida jismoniy tarbiya va sport tamomila yangicha mazmun, yangicha yo‘nalish va ommaviylik cho‘qqisiga qarab rivojlana boshladi. Minglab halqaro standartlarga mos sport inshootlari, shu jumladan ochiq va yopiq tusdagi voleybol maydonlari barpo etildi. Hamdo‘stlik davlatlari ichida ilk bor mamlakatimizda joriy etilgan ko‘p bosqichli va uzluksiz o‘tkazilib kelinayotgan «Umid nihollari», «Barkamol avlod», «Universiada», «Besh tashabbus olimpiadasi», « «Yoshlar forumi» dasturlaridan joy olgan voleybol ayni kunda global miqyos bo‘ylab kengayib bormoqda. So‘z aholi istiqomat qialdigan joylarda voleybolni sog‘lomlashtirishdagi o‘rni haqida borar ekan, ushbu o‘yin mashg‘ulotlarini sog‘lig‘i «oqsoqlangan», jismonan zaif yoki zaiflashgan toifaga mansub shaxslar hayotiga olib kirish dolzarb masalalardan biridir. Zamonaviy tibbiy-biologik tadqiqotlardan ma’lumki, dastavval turmush va mehnat faoliyati davomida faol harakatda bo‘lgan, sog‘lom va jismonan quvvatli bo‘lgan insonlar, keyinchalik jismoniy harakatni sustlashtiradilar yoki kasb-kori bilan shug‘ullanib yurgan ba’zi shaxslar vaqt yo‘qligini bahona qilib, o‘z harakati va sog‘ligiga “xiyonat” qiladilar. Bunday holatlarda harakatni sustlanishi yoki faol harakatni chegaralanishi – gipodinamiya yuzaga keladi [13,14] . Mutaxassis-olimlarning fikriga binoan gipodinamiya zamon kasalliklari (yurak ishemiyasi, taxikardiya, gipertoniya, bronxial astma, osteoxondroz va h.k.)ni yuzaga kelishiga sabab bo‘ladi. Bunday holatlarni oldini olish, ularni bartaraf etish uchun tibbiy muolajalar, dori-darmonlar kam samarali ta’sir etadi, ular sog‘liqni yetarli tiklash va mustahkamlash kuchiga ega emas deb uqtirgan buyuk tabib-olim Abu Ali ibn Sino. Uning fikricha, maqsadli yo‘nalishga xos harakatlar majmuasi, me’yorlangan jismoniy mashqlar bilan muntazam 37 shug‘ullanish eng o‘tkir, bezarar, orom bag‘ishlovchi, sihat-salomatlik belgilarini shakllantiruvchi «tekin dori-darmon» va «tekin muolaja» ekan. Binobarin, sog‘lig‘i zaif yoki zaiflashgan shaxslarga mo‘ljallangan mashg‘ulotlar mazmuni, shiddati, hajmi va yo‘nalishi ushbu shaxslarning real imkoniyatlariga qarab me’yorlanish lozim. Bunday mashg‘ulotlarni tashkil qilishda o‘yin mohiyatini yanada soddalashtirish, masalan, partiyalar sonini (3 partiya) yoki hisobni (15 ochkogacha) kamaytirish mumkin. To‘rni balandligini ishtirokchilar istagiga qarab pastroq tushirish, ayniqsa o‘yinni muayyan vaqt (15 daqiqadan ikki bo‘lim) davomida o‘tkazish foydali natija beradi. Mashg‘ulotlar 45-60 daqiqa muddat oralig‘ida haftasiga 3 marta o‘tkazish muntazamligi ta’minlanishi lozim. Kuzatuvlardan ma’lumki, voleybol o‘yini dam olish uylarida va oromgohlarda eng ko‘p tashkillashtiriladi. Voleybol maydonchalariga keluvchilarning asosiy maqsadi yuqori malaka yoki g‘alaba emas, balki jismonan va ruhiy dam olishdir. Shuning uchun ularga sodda o‘yin qoidalarini, texnik usullarni tanishtirish, o‘rgatish va ularni qiziqishlarini oshirish ko‘proq muhimdir. Voleybol o‘yinini tashkil etishda mashg‘ulot joylarini tanlash va jihozlash bilan ta’minlash alohida ahamiyatga ega. Shug‘ullanuvchilar va ishqibozlar uchun maydoncha atroflari o‘rindiqlar bilan jihozlanishi kerak. Aholi istiqomat qialdigan joylarda voleybol maydonchalari bir nechta bo‘lishi zarur. Chunki bu mashg‘ulot bilan shug‘ullanuvchilarning ko‘payishiga olib keladi. Maydonchalar yonma-yon tarzda joylashtirilib, ular orasi yetarli darajada keng bo‘lishi kerak. Maydoncha atroflarini ko‘kalamzorlashtirishga katta e’tibor berish kerak. Maydoncha yaqiniga voleybol o‘yini qoidasi va texnik usullarni bajarish bo‘yicha rasmlarni qo‘yish, o‘yinchilarni tezroq harakat ko‘nikmalarini egallashga ancha yordam beradi. Oromgohning sport ishlari bo‘yicha yo‘riqchi-uslubiyatchisi bu haqda zarur ishlarni amalga oshirishi kerak. Maydonchalar turli yoshdagilar uchun maxsus ajratilishi va kerakli darajada jihozlanishi kerak. Aholi istiqomat qialdigan joylarda ommaviy sport musobaqalarini tashkil etish va o‘tkazishda tibbiyot xodimlari xizmati ta’minlanishi darkor. Ommaviy sog‘lomlashtirish va sport bayramlariga voleybol sport turini kiritish tavsiya etiladi. Bularni tuman, shahar miqyosida, mahallalar 38 o‘rtasida o‘tkazish mumkin. Musobaqa oldidan yuqori malakali sportchilarning ko‘rgazmali ishtirok etishi o‘zgacha samara beradi. Voleybol musobaqasini dam olish uylarida va oromgohlarda o‘tkazishda jamoalarni tashkil qilish qiyinchilik tug‘diradi. Chunki o‘yinchilarning o‘yin ko‘nikma va malakasi har xil bo‘ladi. O‘tkazilayotgan musobaqalarni qiziqarli bo‘lishini ta’minlashda jamoalarni bir- biriga teng qilib taqsimlash zarur. O‘yinchilarni tayyorgarlik darajasiga qarab o‘yin qoidalariga yengilliklar kiritish mumkin (to‘pni o‘yinga yaqinroqdan kiritish, to‘rni balandligini kamaytirish va shu kabilar). O‘yinchilarning mahoratlari oshgan sayin qo‘llanilgan yengilliklar asta-sekin olib tashlanadi [15,16] . Qaysi dam olish uyi, sog‘lomlashtirish maskanida sport ishlari yaxshi yo‘lga qo‘yilgan bo‘lsa, o‘sha yerda hordiq chiqaruvchilar yoki salomatliklarini tiklovchilar ko‘p bo‘ladi. Ommaviy voleybol esa ayni muddaodir. Salomatlik va jismoniy tayyorgarlik darajasiga shug‘ullanuvchilarni quyidagi guruhlarga bo‘lish tavsiya etiladi: I guruh – jismoniy mashg‘ulot bilan doimiy shug‘ullanib turuvchi yoshlar va o‘rta yoshdagilar; II guruh – jismoniy mashg‘ulot bilan doimiy shug‘ullanmaydigan, sog‘lom, lekin ayrim funksional kamchiliklarga ega bo‘lganlar; III guruh – surunkali kasallikka chalingan, jismoniy mashg‘ulot bilan umuman shug‘ullanmaydiganlar. Guruhlarning xususiyatlaridan kelib chiqib, mashg‘ulotlarni me’yorlangan darajada tashkil qilish va o‘tkazishga e’tibor berish kerak. Voleybolni sog‘lomlashtirishdagi o‘rni bo‘yicha suhbat va muloqotlar o‘tkazib turish uni aholi o‘rtasida yanada ommalashishiga turtki beradi. Ommaviy-sog‘lomlashtirish voleyboli va uni tashkil qilish obyektlari 11-jadvalida qayd etilgan. 39 11-jadval 2.3. Aholi istiqomat qiladigan joylarda turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlash xususiyatlari Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilish muayyan yosh guruhlarida o‘ziga xos dastur asosida mashg‘ulotlar o‘tkazish bilan ifodalanadi. Ushbu jarayon quyidagi bosqichlarda amalga oshiriladi: - sog‘lomlashtirish guruhi – 7-8 yosh; - dastlabki tayyorgarlik guruhi – 9-10 va 11-12 yosh; - o‘quv-mashg‘ulot guruhi – 13-14; 14-15; 15-16; 16-17 yosh; - takomillashuv guruhi – 17-18; 18-19; 19-20 yosh; - yuqori sport mahorati guruhi – 17 va undan katta yosh. 40 Shug‘ullanuvchi bolalarning nasliy va hayot davomida jismoniy, psixologik va morfofunksional imkoniyatlariga qarab, ular kichik yosh guruhidan katta yosh guruhiga o‘tkazilishi mumkin [20,21] . Bolalarni guruhlarga qabul qilish va ularni bir guruhdan ikkinchi guruhga ko‘chirish me’yoriy test sinovlari natijalari asosida amalga oshiriladi. Barcha guruhlarda o‘tkaziladigan o‘quv-mashg‘ulot jarayoni quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilishi darkor: - sog‘liqni mustahkamlash, chiniqtirish, jismoniy, psixologik va morfofunksional imkoniyatlarni shakllantirish; - hayotiy zarur harakat ko‘nikmalarini (o‘tirish-turish, yurish-yugurish; sakrash, siljish-to‘xtash; tortilish va hokazo) takomillashtirish; - jismoniy sifatlarni (kuch, tezkorlik, chaqqonlik, chidamliylik, egiluvchanlik) taraqqiy ettirish; - voleybolga oid maxsus sifatlarni (sakrovchanlik, sakrovchanlik chidamkorligi, tezlik-kuch, o‘yin chidamkorligi, diqqat, xotira, iroda, zukkolik va hokazo) shakllantirish; - texnik va taktik malakalarga o‘rgatish va takomillashtirish; - o‘yin mahoratini o‘quv o‘yini va musobaqalarda oshira borish. O‘quv-trenirovka jarayonida va akademik darslarda beriladigan jismoniy va texnik (voleybol) mashqlar o‘z hajmi, shiddati, murakkabligi va qaytarilish soni jihatlaridan turli yoshdagi va jinsdagi bolalarning funksional hamda jismoniy imkoniyatlarini e’tiborga olgan holda me’yorlanishi kerak. O‘rgatish jarayonida qo‘llaniladigan jismoniy va texnik-taktik mashqlarning to‘g‘ri taqsimlanishi malakali voleybolchilar tayyorlash samarasini belgilaydi [22,23] . Boshlang‘ich o‘rgatish jarayonida mashqlarning aksariyat foizi bolalarning jismoniy va funksional tayyorgarligini shakllantirishga qaratilgan bo‘lishi kerak, qolgan qismi esa texnik-taktik malakalarini o‘zlashtirishga mo‘ljallangan bo‘lishi muhim shartlardan biridir. Bu bosqichda turli harakatli o‘yinlar, shu jumladan voleybol o‘yiniga ixtisoslashtirilgan harakatli o‘yinlarni qo‘llash tayyorgarlik 41 jarayonini samarali tashkil qilishga yordam beradi. Bunday harakatli o‘yinlar o‘rgatish va takomillashtirish jarayonining barcha bosqichlarida qo‘llanilishi maqsadga muvofiq. Takomillashtirish bosqichida asta-sekin umumiy jismoniy mashqlar foizi qisqartiriladi, maxsus jismoniy mashqlar va texnik-taktik mashqlar foizi esa ancha ortadi. Mashqlarning hajmi biroz kamaytirilib, shiddati va qaytarilish soni oshirilib boriladi. Ko‘nikmalarni mukammallashtirish (mustahkamlash) bosqi-chida mashqlarni ijro etish shiddati musobaqa darajasiga yetkazilishi lozim. Bu bosqichda aksariyat musobaqa mashqlari turli o‘yin vaziyatlariga mos ravishda qo‘llanilishi katta ahamiyatga ega. Har bir o‘yin malakasini (to‘pni kiritish, uzatish, to‘siq qo‘yish, qabul qilish, zarba berish) turli usullarda ijro etishga o‘rgatish, masalan, zarba berishning o‘ng va chap qo‘lda nisbatan bir xilda bajara olish o‘yin malakalarining ijro etish doirasini kengaytiradi va harakat zaxirasini boyitadi. O‘rgatish va takomillashtirish jarayonida o‘yin malakalarini uzoq vaqt davomida jismoniy, texnik-taktik jihatdan tez, kuchli, chaqqon, aniq va vaziyatga mos samarali ijro etilishini ta’minlash uchun aksariyat hollarda mashqlar charchash asoratlari mavjud hollarda bajariladi. Lekin, bunday mashg‘ulotlar nihoyatda ehtiyotkorlik bilan qo‘llanilishi darkor. Chunki, me’yoridan ortiq yuklama (nagruzka) bola organizmini zo‘riqishga, jarohat olishga yoki patologik holatlarga duchor qilishi mumkin. Yosh voleybolchilarni tayyorlashda ularni psixologik sifatlarini ham parallel tarzda shakllantira borish muhim ahamiyat kasb etadi. Ma’lumki, voleybol o‘yinida yoki o‘yinning ayrim vaziyatlarida muvaffaqiyatga erishish barcha sifat, mahorat va qobiliyatlarni yuqori taraqqiy etganligi bilan bir qatorda tez fikrlash, tahlil qilish, farqlay bilish, to‘g‘ri baholash, diqqat, xotira, oldindan sezish (ansipatsiya), iroda, zukkolik hamda «ayyorlik» xislatlarining shakllangan bo‘lishini talab qiladi. 42 Iste’dodli yosh voleybolchilarni tayyorlash samaradorligi ko‘p jihatdan sport to‘garaklari va sport maktablariga qabul qilishda tanlov jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishga bog‘liq bo‘ladi. «Tanlov» – ko‘p yillik jarayon bo‘lib, o‘z ichiga dastlabki tanlov, qayta tanlov (guruhdan guruhga o‘tkazishda saralash), o‘yin funksiyalari bo‘yicha tanlov o‘tkazish, jamoa tarkibiga tanlov asosida qabul qilish kabi bosqichlarni kiritadi. O‘quv-trenirovka jarayonida murabbiy o‘z rahbarligi ostida shug‘ullanayotgan turli yoshga mansub guruh a’zolari tarkibidan qobiliyatli, boshqalarga o‘rnak bo‘ladigan bolalarni tanlab olishi va ularni o‘ziga faol yordamchi qilib tayyorlashi nafaqat mashg‘ulotlar samaradorligini oshiradi, balki sport intizomi, umuman ta’lim-tarbiya jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishga yordam beradi. Ushbu masalaning yana bir ahamiyatli joyi, ya’ni yordamchi faollar joyi shundaki, yordamchi faollar ommaviy voleybolni tashkil qilishda, iste’dodli bolalarni izlab topish, turarjoylarda – mahallalardagi bolalarni voleybolga jalb qilish, musobaqalar tashkil qilish, me’yoriy mashq-testlarini hamda «Alpomish» va «Barchinoy» testlarini qabul qilishda alohida o‘rin egallaydi. Har bir murabbiyni sport to‘garagi va sport maktablarida o‘quv-trenirovka jarayonini maqsadga muvofiq tashkil qilishi uchun shug‘ullanuvchi bolani ta’lim olayotgan maktabi, o‘qituvchilari va ota-onalari bilan hamkorlikda ishlashi muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, murabbiy mashg‘ulotlarni samarali olib borishi, shug‘ullanuvchi bolaning mashqlarni o‘zlashtirishi, uni mahoratini shakllanishi shu bolani maktab va uydagi ahvoli, kayfiyati, dunyoqarashi, qiziqishi hamda xislat va boshqa omillarga bog‘liqdir. Ma’lumki, shug‘ullanuvchi bolani o‘quv-trenirovka jarayonida mashqlarni ongli tushungan holda ijro etishi, yuklamani qanday ijro etayotganligini sezishi, malaka va ko‘nikmalarni hamda o‘yin sirlarini mukammal o‘zlashtira olishi ko‘p jihatdan uning nazariy-intellektual tayyorgarligiga ham aloqadordir. Demak, har bir murabbiy o‘z rahbarligi ostida shug‘ullanayotgan bola haqida barcha ma’lumotlarga ega bo‘lishi, shu bolani nafaqat malakali sportchi qilib 43 yetishtirishga yordam beradi, balki ma’naviy-madaniy jihatdan yetuk inson qilib tarbiyalashda muhim rol’ o‘ynaydi. Shug‘ullanuvchi bolalarni yoshi, o‘rgatish va takomillashtirish bosqichi hamda guruhlarning nomiga qarab nazariy va amaliy mashg‘ulotlarga ajratilgan o‘quv soatlari «pastdan» «yuqoriga» qarab taqsimlanadi. Sog‘lomlashtirish va dastlabki tayyorgarlik guruhlarida umumiy jismoniy tayyorgarlik eng ko‘p soatlar hajmini, maxsus jismoniy tayyorgarlik – kamroq, texnik – yana kamroq va eng kam soatlar hajmini taktik tayyorgarlik egallaydi. Keyingi guruhlarda mashg‘ulotlar hajmi borgan sari ixtisoslashuvga qarab yo‘naltiriladi. Ya’ni, maxsus jismoniy tayyorgarlik soatlar bo‘yicha ustun bo‘ladi, texnik va taktik mashqlar hajmi ortib boradi [24,25] . Aynan shu tamoyil sport mashg’ulotining bosqich va davrlarida qo‘llanilishi zarur. Jumladan, tayyorgarlik davrining umumiy jismoniy tayyorgarlik bosqichi (1-bosqich), maxsus jismoniy tayyorgarlik (2-bosqich) va musobaqaoldi bosqich (3-bosqich) larida mashg‘ulotlarning hajmi va shiddati sekin-asta proporsional o‘zgarib boradi. Ya’ni, 1-bosqich hajmi ko‘p, shiddat esa sekin bo‘ladi, 2 va 3-bosqichlarda bu ikki ko‘rsatkichning «joyi» o‘zgarib boradi. Boshqacha qilib aytganda, musobaqa davriga yaqinlashgan sari mashqlar hajmi kamayib, shiddati esa maksimal darajaga ko‘tariladi. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turi tadbirlarini tashkil qilish. Buyuk kelajak avlodlarini aqlan yetuk, jismonan barkamol qilib tarbiyalash muammolari barcha davlat va jamoat idolarinining zimmasiga yukaltilgan. Bundan keng qamrovli va ma`sulyatli tarbiayviy jarayonlarni amalga oshirishda qishloq mahalla oqsaqollari kengashlari, jismoniy madaniyat va sport faollarining uyushmalari ishtiroki juda katta ma`sulyat bilan yondoshishlari shart. Aholining jismonan baquvvat bo`lishida ommaviy jismoniy madaniyat va sport tadbirlarining roli juda muhimdir. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini targ`ib tashviqot qilish hozirgi kunning dolzarb muammolaridan desak mubolag`a bo`lmaydi. Chunki uzoq umr ko`rish sog`lom turmush madaniyati bilan belgilanadi. Jismoniy madaniyat xodimlari zimmasiga aholi istiqomat qiladigan 44 joylarda voleybol sport turini tadbirlarini ko`plab tashkil qilishga hamda qishloq oholisi o`rtasida sog`lomlashtirish va sport tadbirlarini ko`plab tashkil qilishga hamda qishloq oholisi o`rtasida sog`lomlashtirish va sport tadbirlarini yanada rivojlantirish masulyatlarini yuklaydi. Mamlakatmizning a holi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilish hamda uni yanada boyitishda manaviy marifiy tadbirlarning olib borilishi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Aholining turmush darajasi yanada yaxshilanmoqda. Bunda o`tkazilayotgan turli musobaqalari, xalq, milliy o`yinlari katta hissa qo`shmoqda. Bu oholining voleybol sport turiga bo`lgan extiyojini oshayotganidan dalolatdir desak yuqoridagi fikrlarning isboti bo`ladi deb o`ylaymiz. Xalq hayotining mazmuni o`zida aks ettirib kelayotgan narsa bu xalq milliy ananalari hamda jismoniy mashqlar bilan mustahkamlab kelinayapti [12, 13] . Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilishda mehnat va xalq milliy ananalari hamda jismoniy mashqlar bilan mustahkamlanib kelinmoqda.Voleybol sport turi uchun barcha kerakli jismoniy madaniyat sifatlarini rivojlantirishga harakat turli(yurish,yugirish, sakrash, mo`ljalga otish kabilar) ni takomillashtirishgan. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turinitashkil qilishda bolalar va o`smirlarning kundalik hayotlarini ommaviy milliy o`yinlarsiz, koptok bilan o`tkaziladigan o`yinlarsiz, yugurishsiz, xulosa qilib bo`lmaydi. Bu jarayonda sport tadbirlari o`ta muhim o`rin tutishi bilan o`rinlidir. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil etishda hamkorlikning o`ziga hos hususiyatlari mavjud. Bular: a) Voleybol sport turini tashkil qilish muntazamligini ta`minlash uchun moddiy bazani vujudga keltirish b) Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turi tashkilotchilarni tanlash, tayyorlash tarbiyalash. Shunday ekanvoleybol sport turini oila, yashash joy, o`quv tarbiya muassalarida tashkil etish va o`takazish, xayotga tadbiq qilish zarur ekanligini ko`rsatadi. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil 45 qilishning mohiyati shundaki, xalqimizning ruhiyati, aql zakovatini, tarbiya samaradorligini yuqori saviyaga ko`taradi. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turi aholiga fikrlash va jismoniy harakatchanlik imkoniyatlarini mukammal ro`yobga chiqaradi. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilish tadbirlari ishtirokchilari bir joyga to`plab musobaqa o`tkazish shart emas. Mahallalarni bir necha xududlarga bo`lib, voleybol sport turi tadbirlarini (sport musobaqalarini) o`takazish, uning natijalarini tahlil qilish va xulosalar chiqarish ommaviy tadbirning yakuni hisoblanadi. Shunga o`xshash tadbirlarni joriy qilish biz uchun eng qimmatlisi sport turlari o`yinlari orqali yoshlarga qoida itoatkorlik adolatli bo`lish mardlik va to`g`rilikni tarbiyalash va g`alabani faqat o`yin qoidalari doirasida qo`lga kiritshga odatlantiradi. Aholi istiqomat qiladigan joylarda aholiga voleybol sport turini ko’p marotaba tashkil qilish o`yin texnikasini to`la puxta bilib olishlariga yordam beruvchi bilim saviyasi boyitadi. 2.4. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol musobaqalarini tashkil qilish va o’tkazish Musobaqa keng ma’noda har bir insonni yakka va jamoaviy tartibda biror raqibga nisbatan imkoniyatlarini qo‘llab, yuksak natijaga erishish tushuniladi. Ushbu jarayonni amalga oshirishda o‘ziga xos tartib-qoidalar, shart-sharoitlar, maqsad va vazifalar belgilanadi. Sport musobaqasi – bu ma’lum muddat ichida shakllangan jismoniy ruhiy va texnik-taktik tayyorgarlik imkoniyatlarni raqobat ta’sirida namoyish etish va yuksak natijaga erishishga qaratilgan jarayondir. Sport musobaqalari, miqyosidan qat’iy nazar bir qator turlarga bo‘linadi: Olimpiada o‘yinlari, chempionat, kubok musobaqalari, turnirlar muntazam o‘tkazilishi odat tusiga kirgan. Tarixiy an’analarga ko‘ra har bir musobaqa o‘z miqyosi va maqomidan qat’iy nazar o‘ziga xos tarbiyaviy, ijtimoiy, siyosiy ahamiyat kasb etadi. 46 Musobaqalar sog‘lomlashtiruvchi, tarixiy, madaniy va ma’naviy qadriyatlarni shakllantiruvchi, barkamol avlodni tarbiyalovchi hamda intellektual salohiyatni oshiruvchi vosita sifatida xizmat qiladi. Aynan musobaqa sport turlarini ommalashishda ham katta rol o‘ynaydi. Musоbаqаlаrdа qаtnаshuvchilаr аvvаlambоr, tаjribа аlmаshаdilаr, trеnеrlаr esа yangi trеnirоvkа usullаrini sinоvdаn o‘tkаzish imkоniyatigа egа bo‘lаdilаr. Shuningdеk, spоrt musоbаqаlаri spоrt turlаrini tаrg‘ib qilishning eng yaхshi vа hаmmаbоp shаkllаridаn hisоblаnаdi. Musobaqani ochilish va yopilish marosimlari. Musobaqalarning turi va miqyosidan qat’iy nazar har bir musobaqa o‘ziga xos ssenariy va dastur asosida o‘tkaziladigan ochilish hamda yopilish marosimlari bilan farqlanadi. Musobaqaning ochilishi va yopilishiga doir ssenariyda rasmiy dasturlardan tashqari har bir sport turing o‘ziga xos urf-odatlar hamda udumlarga xos turli ko‘ngilochar tadbirlar joy olishi mumkin. Musobaqaning ochilish va yopilish ssenariysida belgilangan dastur avvaldan puxta ishlab chiqiladi, muhokama etiladi va tashkiliy qo‘mita tomonidan tasdiqlanganidan so‘ng tayyorgarlik jarayoni tashkil etiladi. Quyida namuna sifatida musobaqaning ochilish va yopilish marosimiga doir ssenariysi keltirilgan: - musobaqaning bosh hakami tomonidan musiqa sadolari ostida ishtirokchi jamoalarni maydonga saflantirib olib chiqish; - bosh hakam tantanavor ravishda kelib, tashkiliy qo‘mita raisiga ishtirokchi jamoalarning musobaqaning ochilishiga saf tortganlari haqida ma’lumot berish; - tashkiliy qo‘mita raisi qisqacha musobaqaning maqsadi va ijtimoiy-siyosiy ahamiyati haqida fkr yuritib, tabrik so‘zini faxriy shaxs (rahbar yoki rahbar nomidan tabriklaydigan shaxs)ga beradi; - tabrik so‘zi yakunlangandan so‘ng bosh hakam ishtirokchi jamoalar nigohini davlat bayrog‘i joylashtirilgan tomonga qaratish; - davlat madhiyasi yangrashi va davlat bayrog‘i ko‘tarish; - davlat madhiyasi tugashi bilanoq bosh hakam musobaqa ishtirokchilariga o‘yinlarida mahorat va yuksak natijalarga erishishini tilash; 47 - bosh hakam ishtirokchi jamoalarni musiqa sadosi ostida maydondan olib chiqish; - musobaqa jadvali bo‘yicha birinchi o‘yinga ishtirok etadigan jamoalar maydonga tashrif buyurish. Musobaqada ishtirok etuvchi barcha jamoalar o‘yinlari yakunlanganidan so‘ng musobaqaning yopilish marosimi o‘tkaziladi. Musobaqaning yopilish marosimida g‘olib va sovrindor jamoalar (ayrim hollarda barcha jamoalar) ishtirok etadi. Musobaqaning yopilish marosimi ham maxsus ssenariy asosida o‘tkaziladi. Ssenariyda belgilangan dastur yakunida davlat bayrog‘i tushiriladi va musobaqa yopiq deb e’lon qilinadi. Musobaqaning yakuniy natijalari va tashkiliy ishlarning saviyasi bo‘yicha rasmiy hisobot tuziladi va ushbu hisobotning nusxalari har bir jamoa vakillariga taqdim etiladi. Musobaqa nizomi. Sovrinli o‘rinlar shuningdek, musobaqada qatnashuvchi jamoalar yoki jismoniy tarbiya jamoalari egallaydigan barcha keyingi o‘rinlar aniqlanadigan biron-bir rasmiy musobaqa o‘tkazishdan avval musobaqa haqidagi nizom tuzilgan bo‘lishi kerak. Bu nizom voleybol federatsiyasi yoki musobaqani o‘tkazuvchi boshqa biror tashkilot tomonidan tasdiqlanishi shart. Musobaqa haqidagi nizom katta yuridik kuchga ega bo‘lgan hujjatdir. Unda asosiy tashkiliy va texnik shart-sharoitlar ani q bayon q ilingan b o‘ ladi. Nizom o‘quv -mash q ishlarining mazmunini belgilab beradi. Chunki jamoalarning tashkiliy-uslubiy tayyorgarligi b o‘ lajak musoba q alarning xususiyatlarini h isobga olgan h olda o‘ tkaziladi. Musoba q ada q atnashuvchi jamoalarning tayyorgarlik ko‘ rish uchun yetarli vaqtga ega b o‘ lishlari nazarda tutilib, nizom oldindan tasdiqlanishi va tar q atilishi kerak. Musoba q ani o‘ tkazish davrida tasd iq langan nizomdan chetga chi q ishga y o‘ l qo‘ yilmaydi. Aks h olda mazkur musobaqani o‘ tkazayotgan tashkilotning obro‘yiga putur yetadi va keraksiz nizolarni keltirib chi q arad i . 48 Nizоm musоbаqаni o‘tkаzuvchi spоrt tаshkilоti tоmоnidаn tuzilаdi, hаmdа quyidаgilаrni ifоdаlаydi: 1. Musоbаqаning mаqsаdi vа vаzifаlаri. Ulаr quyidаgilаrdаn ibоrаt bo‘lishi mumkin: а) o‘quv-trеnirоvkа ishlаrining yakunini tеkshirish; b) voleybolchilarning tаyyorgаrligini tеkshirish vа kuchlilаrni аniqlаsh; v) spоrtchilаrning tizimli rаvishdа trеnirоvkа qilishgа vа spоrt mаhоrаtlаrini оshirishgа bo‘lgаn qiziqishlаrini оshirish; g) voleybol o‘yinini оmmа o‘rtаsidа kеng yoyish vа bоshqаlаr. Musоbаqаlаrni o‘tkаzish jоyi vа vаqti. Musоbаqа o‘tkаzilаdigаn shаhаr (bаzа) ko‘rsаtilаdi vа kunlаri bеlgilаnаdi. 2. Musоbаqаni bоshqаrish. Musоbаqаni tаshkil qiluvchilаr qаysi tаshkilоtligi, rаhbаrlаri, hаkаmlаr hаy’аti vа ulаrni tаsdiqlоvchi tаshkilоt ko‘rsаtilаdi; 3. Musоbаqаlаrdа qаtnаshuvchi tаshkilоtlаr vа spоrtchilаr. Musоbаqаdа qаtnаshuvchi jаmоаlаr sоni vа nоmi ko‘rsаtilаdi; tаlаbnоmа (zаyavkа)gа kiritilаdigаn qаtnаshuvchilаrning ko‘pi bilаn qаnchа bo‘lishligi, ya’ni sоni, yoshi vа ulаrni mаlаkаsi bеlgilаnаdi. 4. Musоbаqаlаrni o‘tkаzish shаrtlаri. Qur’а tаshlаsh vаqti, jоyi vа uning аsоsiy prinsiplаri (tаmоyillаri) mа’lum qilinаdi. Musоbаqа qаysi o‘yin tizimi (аylаnmа, chiqib kеtish, аrаlаsh) bo‘yichа o‘tkаzilishi ko‘rsаtilаdi. 5. Nоrоzilik (prоtеst)lаrni tаqdim etish shаrtlаri vа ulаrni ko‘rib chiqish tаrtibi. 6. Jаmоаlаrni vа qаtnаshuvchilаrni mukоfоtlаsh. G‘оlib jаmоа vа sоvrindоrlаrni mukоfоtlаsh, esdаliklаr tаqdim qilish ko‘rsаtilаdi. 7. Jаmоаlаrni qаbul qilib оlish. Аgаr musоbаqаlаr spоrtchilаrning dоimiy turаr jоylаridа o‘tkаzilmаsа, u hоldа mаblаg‘ аjrаtuvchi tаshkilоt, kеlish vа kеtish muddаtlаri, jоylаshtirish hаmdа оvqаtlаntirish qаndаy tаshkil etilishi ko‘rsаtilаdi. 49 8. Tаlаbnоmа (zаyavkа)ni vа qаytа tаlаbnоmаni tаqdim etish turlаri vа vаqti, jаmоаlаr vа qаtnаshuvchilаrni rаsmiylаshtirish (pаspоrt, rеyting dаftаrchаsi, klаssifikаtsiya bilеti, tаlаbаlik guvоhnоmаsini tаqdim qilish) tаrtibi. Nizоm tuzilgаndаn so‘ng musоbаqаni o‘tkаzish uchun kеtаdigаn mаblаg‘ smеtаsi tuzilаdi. Ungа аsоslаnib mаzkur musоbаqаni o‘tkаzаdigаn tаshkilоtlаr pul vоsitаlаrini аjrаtаdi. Musobaqa o‘tkazish tizimlari. Birinchi navbatda, o‘yin tizimini tanlashdan oldin quyidagi vazifalar hisobga olinishi lozim. Uni o‘tkazish mumkin bo‘lgan muddati, qatnashuvchilarning sport tayyorgarligi darajasi, musobaqani o‘tkazish uchun hududiy joylashish to‘g‘risida ma’lumotlar mavjud bo‘lishi kerak. Musobaqalar aylanma, yutqazgan chiqib ketadigan va aralash tizimlar asosida o‘tkaziladi. Aylanma tizim. Aylanma tizim bo‘yicha hamma qatnashuvchi jamoalar bir- birlari bilan uchrashishadi. Musobaqalashuvchilarning kuchlari o‘rtasidagi nisbatini aylanma usul, ayniqsa obyektiv aniqlashga imkon beradi. Bu tizim tasodifiy natijalar oldini oladi va sportchilar tayyorgarligini tekshirishga va g‘oliblarni aniqlashga to‘liq imkoniyat beradi. Aylanma tizim bo‘yicha o‘tkaziladigan musobaqalar ko‘p vaqt talab qiladi, bu uning asosiy zaif tomonidir. Aylanma tizim bo‘yicha o‘yin taqvimi quyidagicha tuziladi. O‘yinlarning navbati maxsus jadval yordamida aniqlanadi. Barcha jamoalar qur’a tashlash asosida tartib raqamlarini oladilar. Shundan so‘ng musobaqaning har bir kunida qaysi jamoalar (qur’ada tushgan raqam bo‘yicha) bir-biri bilan uchrashishi jadval yordamida aniqlanadi. Agar ishtirok etuvchi jamoalar soni toq bo‘lsa, unda har kuni bir jamoa qavs ichida raqami ko‘rsatilgan jamoa bilan uchrashadigan kun (jamoa yo‘qligi ) dam oladi. Jadval tuzishda qatnashuvchilar soniga qarab vertikal chiziqlar chizib chiqiladi. Chiziqlar asosan toq olinadi. Masalan: 7, 8 ta jamoa qatnashuvida 7 ta, 9- 10 ta jamoa bo‘lganda 9 ta vertikal chiziq chizib olinadi. 50 Unda qatnashuvchilar raqami (qur’a natijasiga asosan) quyidagicha yoziladi: birinchi chiziq tagida 1 raqami qo‘yiladi, bitta chiziqdan so‘ng 2 raqami, yana bittadan so‘ng 3 raqami va hokazo. Yuqoridagi ikkinchi chiziqdan boshlab, keyingi raqamlarning joylashishini davom ettiramiz: 4 raqami, bittadan so‘ng 5 raqami va hokazo. Oxirgi, juft raqam mavjud bo‘lganda yuqoridagi raqamlar yoniga yoziladi. Qatnashuvchi jamoalar soni besh yoki oltita bo‘lgandagi namuna: 4 5 1 2 3 Undan keyin 1 dan 5 gacha raqamlar egri chiziq bo‘yicha namunada ko‘rsatilganidek yozib chiqiladi. 4 5 4 3 5 4 1 5 5 2 1 3 2 4 1 2 3 Raqamlardan har bir vertikal chiziqning o‘ng tomonidan boshlab o‘ynaydigan juftlik kelib chiqadi va ular birinchi chiziqning pastidan yuqorisiga, o‘ngidan chapiga, ikkinchi vertikal chiziqning yuqorisidan pastiga qarab yoziladi. 1 - kun 2 - kun 3 - kun 4 - kun 5 - kun 1- (6) (6) - 4 2 - (6) (6) - 5 3 - (6) 2 – 5 5 - 3 3 - 1 1 - 4 4 – 2 3 – 4 1 – 2 4 - 5 2 - 3 5 – 1 Chap tomonda turgan jamoalar maydon egalari hisoblanib, ular mehmon jamoalarning sport kiyimidan rangi bilan farq qiladigan ikkinchi sport kiyimiga ham ega bo‘lishlari kerak. Chiqib ketish tizimi. Yutqazgan chiqib ketish tartibida o‘tkazilayotgan musobaqada uchrashuvda mag‘lub bo‘lgan jamoa musobaqalardan chiqib ketadi. 51 Bu tartibning kamchiligi shundaki, o‘yin natijasi tasodifiy bo‘lishi ham mumkin. Ustunligi shundaki, ko‘p sonli jamoalar qatnashayotgan musobaqalarni o‘tkazish uchun ozgina vaqt kerak bo‘ladi. Musobaqada ishtirok etayotgan jamoalar soni 4, 8, 16, 32 va hokazo bo‘lganda hamma qatnashuvchilar musobaqaning birinchi turidan qatnashishadi. Juftliklar tartib raqamlari yuqoridan pastga qarab tuziladi. 8 ta jamoa uchun namuna: 1 2 3 4 5 6 7 8 Agar jamoalar soni 2 ning darajasiga barobar bo‘lmasa, unda ayrim jamoalar (qur’a natijasiga ko‘ra) ikkinchi davradan boshlab qatnashadilar. Jadvalni shunday tuzish kerakki, ikkinchi turda o‘ynaydigan jamoalar soni teng bo‘lishi kerak. Birinchi davrada nechta jamoa ishtirok etishi quyidagi formula bilan aniqlanadi: (A – 2 n ) x 2, bunda A - jami jamoalar soni; n – qatnashadigan jamoalar soniga yaqin bo‘lgan daraja. 52 Misol uchun, 11 ta jamoa ishtirok etadigan musobaqa olinadigan bo‘lsa: A = 11. 11 ga eng yaqin son 8 bo‘ladi (2 3 = 8). Formula asosida yechiladi: (11-8) x 2 = 6. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 0 1 1 12-jadval Chiqib ketish tizimi bo‘yicha o‘yinda uchrashadigan jamoalarni joylashish tartibi Ishtirok etuvchi jamoalarning umumiy soni Birinchi davrada ishtirok etuvchi jamolar soni Ikkinchi davrada ishtirok etuvchi jamoalar soni jami yuqoridan pastdan 53 4 4 - - - 5 2 3 1 2 6 4 2 1 1 7 6 1 - - 8 8 - - - 9 2 7 3 4 10 4 6 3 3 11 6 5 2 3 12 8 4 2 2 13 10 3 1 2 14 12 2 1 1 15 14 1 - 1 16 16 - - - 17 2 15 7 8 18 4 14 7 7 19 6 13 6 7 20 8 12 6 6 Birinchi turda 6 ta jamoa o‘ynashi kerak. Ikkinchi davradan boshlab o‘ynaydigan jamoalar uchun 2 ta yuqoridagi va 2 ta pastdagi raqamlar belgilanadi. Barcha raqamlar (birinchi davrada o‘ynaydigan raqamlar ham) jadvalda yuqorida va pastda joylashgan jamoalar o‘rtasida teng taqsimlanadi. Agar jamoalar soni toq bo‘lsa, unda ikkinchi davradan o‘yinni boshlaydigan jamoalarning soni jadvalning pastida yuqoridagiga nisbatan bitta ortiq bo‘ladi. Birinchi davradan o‘yinni boshlaydigan jamoalarda esa, aksincha, jadvalning yuqorisida bitta raqam ortiq bo‘ladi . Bir musobaqa doirasida ikki tizimdan ham foydalanish mumkin bo‘lib, bu tizim shartli ravishda aralash tizim deb nomlanadi. Aralash tizimga muvofiq guruhlar yoki hududlarda o‘yin aylanma tizimda, so‘ngra esa yutqazgan chiqib ketish tizimida olib boriladi yoki aksincha bo‘lishi ham mumkin. Musobaqa o‘tkazish hujjatlari. Musobaqani tashkil qilish va o‘tkazish uchun quyidagi hujjatlar bo‘lishi va bu hujjatlarni yuritish va tayyorlash to‘g‘risida barcha mutaxassislar bilishi talab etiladi. Barcha hujjatlarni tayyorlash namunalari berib o‘tilgan. 54 13 -jadval «Tasdiqlayman» Samarqand viloyati sport boshqarmasi boshlig‘i __________Sh.A.Ro‘ziyev «______» ____________2024 y Voleybol sport turidan “Mahalla birinchiligi” sport musobaqasiga ishtirok etish uchun “Bog’ishomol MFY” jamoasidan TALABNOMA № F.I.Sh Tug‘ilgan sanasi va yili Sport unvoni Bo‘yi Vazni Ish joyi yoki o‘qish joyi Pasport nomeri, kim tomonidan va qachon berilgan Uy manzili Shifokor ruxsati 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Murabbiy: ____________ Hakam :_____________ Jamoa libosi Asosiy: K o‘ k rang 55 14-jadval O‘ZBEKISTON VOLEYBOL FEDERATSIYASI TEXNIK TALABNOMA Jamoa nomi: ________________________ ________ Jamoa bosh murabbiysi : _______________________ Jamoa murabbiysi : _________________________ ___ № Familiyasi, ismi, sharifi Sport unvoni Tug‘ilgan yili 1 2 Libero 3 4 5 6 Sardor 7 8 9 1 0 Libero 11 12 Jamoa sardori : ___________________ Jamoa vakili : ____________________ 56 15-jadval O‘ZBEKISTON VOLEYBOL FEDERATSIYASI NATIJALAR JADVALI Jamoalar o‘rtasida voleybol bo‘yicha O‘zbekiston chempionati _______________________________________________ «____»_____________20__ yil __________________ T / r Jamoa 1 2 3 4 5 Ochkolar hisobi To‘plar soni O‘rin 1. 2. 3. 4. 5. Bosh hakam ____________ _______________ Kotib ____________ _________________ 57 16-jadval O‘ZBEKISTON VOLEYBOL FEDERATSIYASI Qaydnoma№_____ Hisob qaydnomasi Kotib imzosi ____________ TEXNIK HISOBOT Jamoa tarkibi _______________________ Jamoa tarkibi _______________________ № Familiyasi, ismi, sharifi Imzo № Familiyasi, ismi, sharifi Imzo 1. 1. 2. 2. 3. 3. 4. 4. 5. 5. 6. 6. 7. 7. 8. 8. Jamoa sardori _______________________ Jamoa sardori _______________________ 1- partiya hisob bilan yakunlandi ___________ jamoa foydasiga _______________________ 2- partiya hisob bilan yakunlandi ___________ jamoa foydasiga _______________________ 3- partiya hisob bilan yakunlandi ___________ jamoa foydasiga _______________________ 4- partiya hisob bilan yakunlandi ___________ jamoa foydasiga _______________________ 5- partiya hisob bilan yakunlandi ___________ jamoa foydasiga _______________________ JAMI HISOB ___________ jamoa foydasiga _______________________ Hakamning imzosi _________________ 58Voleybol taqvim uchrashuvlari 1 partiya 2 partiya 3 partiya 4 partiya 5 partiya 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 «______»__________________ _ _ 2 2 2 2 2 2 2 2 2 Hakam _______________ 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 4 4 4 4 4 4 4 4 4 4 5 5 5 5 5 5 5 5 5 5 6 6 6 6 6 6 6 6 6 6 7 7 7 7 7 7 7 7 7 7 8 8 8 8 8 8 8 8 8 8 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 11 11 11 11 11 11 11 11 11 11 12 12 12 12 12 12 12 12 12 12 13 13 13 13 13 13 13 13 13 13 14 14 14 14 14 14 14 14 14 14 15 15 15 15 15 15 15 15 15 15 16 16 16 16 16 16 16 16 16 16 17 17 17 17 17 17 17 17 17 17 18 18 18 18 18 18 18 18 18 18 19 19 19 19 19 19 19 19 19 19 20 20 20 20 20 20 20 20 20 20 21 21 21 21 21 21 21 21 21 21 22 22 22 22 22 22 22 22 22 22 23 23 23 23 23 23 23 23 23 23 24 24 24 24 24 24 24 24 24 24 25 25 25 25 25 25 25 25 25 25 17-jadval O‘ZBEKISTON VOLEYBOL FEDERATSIYASI O‘yinchilarni joylashtirish kartasi Jamoa________________________________________________ 59 18-jadval O‘ZBEKISTON VOLEYBOL FEDERATSIYASI Jamoalar o‘rtasida voleybol bo‘yicha O‘zbekiston chempionati __________________________________________ «____»___________20__y. yil ___________ O‘YINLAR JADVALI. 24 fevral 9.00 Jamoa – Jamoa . 10.30 Jamoa – Jamoa . 12.00 Jamoa – Jamoa . 13.30 Jamoa – Jamoa . 15.00 Jamoa – Jamoa . 25 fevral 9.00 Jamoa – Jamoa . 10.30 Jamoa – Jamoa . 12.00 Jamoa – Jamoa . 13.30 Jamoa – Jamoa . 15.00 Jamoa – Jamoa . 26 fevral 9.00 Jamoa – Jamoa . 10.30 Jamoa – Jamoa . 12.00 Jamoa – Jamoa . 13.30 Jamoa – Jamoa . 15.00 Jamoa – Jamoa . 27 fevral 9.00 Jamoa – Jamoa . 10.30 Jamoa – Jamoa . 12.00 Jamoa – Jamoa . 13.30 Jamoa – Jamoa . 15.00 Jamoa – Jamoa . 28 fevral 9.00 Jamoa – Jamoa . 10.30 Jamoa – Jamoa . 12.00 Jamoa – Jamoa . 13.30 Jamoa – Jamoa . 15.00 Jamoa – Jamoa . Bosh hakam ____________ _______________ 60 19-jadval O‘ZBEKISTON VOLEYBOL FEDERATSIYASI Jamoalar o‘rtasida voleybol bo‘yicha O‘zbekiston chempionati __________________________________________ «____»_____________20__y. yil __________________ O‘YIN NATIJALARI JADVALI. Sana O‘yinlar № Jamoalar O‘yinlar hisobi Schet va partiyalar O‘yin vaqti 24.02.20 23 1 Jamoa – Jamoa . 2 Jamoa – Jamoa . 3 Jamoa – Jamoa . 4 Jamoa – Jamoa . 5 Jamoa – Jamoa . 25.02.20 23 6 Jamoa – Jamoa . 7 Jamoa – Jamoa . 8 Jamoa – Jamoa . 9 Jamoa – Jamoa . 10 Jamoa – Jamoa . 26.02.20 23 11 Jamoa – Jamoa . 12 Jamoa – Jamoa . 13 Jamoa – Jamoa . 14 Jamoa – Jamoa . 15 Jamoa – Jamoa . 27.02.20 23 16 Jamoa – Jamoa . 17 Jamoa – Jamoa . 18 Jamoa – Jamoa . 19 Jamoa – Jamoa . 20 Jamoa – Jamoa . 28.02.20 23 21 Jamoa – Jamoa . 22 Jamoa – Jamoa . 23 Jamoa – Jamoa . 24 Jamoa – Jamoa . 25 Jamoa – Jamoa . Bosh hakam ____________ _______________ 61 Xulosa Adabiyotlar tahlili, so‘rovnoma natijalari hamda ularning qiyosiy tahlili natijasida qo’yidagi xulosaga kelindi. Respublikamiz miqyosida aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol musobaqalarni tashkil etish orqali aholini sportga bo’lgan qiziqishni oshirish va ularni sog’lig’ini mustahkamlash ne chog’liq ahamiyatli ekanligi isbotlandi. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishiga juda katta etibor berilmoqda, ayniqsa bu borada ommaviy sport tadbirlarini tashkil etish ilmiy infrastruturani rivojlantirish hamda mazkur jarayonlarni ilm fan yutuqlari va sport soxasidagi ilg`or jahon tajribasiga tayanish muhim ahamiyat kasb etadi. Voleybol bo‘yicha malakali sport zaxiralarini tayyorlash va mamlakat terma jamoasi uzviyligini ta’minlashda yosh voleybolchilarni tayyorlash ustuvor masala bo‘lib, ushbu jarayonni samarali tashkil qilish to‘p uzatish va qabul qilish aniqlilik malakalarni jadal shakllanishiga asos bo‘lib hizmat qiladi. So‘rovnomada ishtirok etgan ishtirokchilarning fikrlarini umumlashtirish va tahlil qilish natijasiga ko‘ra aholi orasida voleybol sport turi keng targ’ib qilinmaganligi aniqlandi. Mahallalar tarkibida voleybol maydonlari tashkil etish ahali bo’sh vaqtini samarali o’tkazish va sog’lig’ini mustahkamlash hamda voleybol poydevorini yaratish zamini hisoblanadi. Shu bilan birgalikda, turli ommaviy sog‘lomlashtirish sport tadbirlarini talab darajasida o‘tkazish uchun ba’zi muammolar yechilmay qolmoqda, ya’ni mahalla, ko‘p qavatli uy-joy, qo‘rg‘on va qishloqlarda sog‘lomlashtirish va sport ishlarini tashkil qilish uchun yetarli darjada moliyaviy manbalar, moddiy texnik ta’minot ajratish ishlari orqada qolmoqda. Bu sohada mutaxassis xodimlardan tashkilotchi-instruktor sifatida foydalanishga e’tibor o‘ta sust darajada olib borilmoqda. Sog‘lom va barkamol avlodni davr talablari asosida tarbiyalash jarayonlarida uzluksiz jismoniy tarbiya tadbirlarini yanada takomillashtirishga to‘g‘ri keladi. 62 Salomatlik tushunchasi jahondagi bor xalqlarda umumiylashib ketgan tabiiy tibbiy biologik ijtimoiy- madaniy faoliyatlar majmuasidir. Bu haqda ilmiy tadqiqotlarning natijalari amalda hayotda sinalgan nazariy hamda amaliy bilimlar beqiyos ko`p shunday bo`lsada, o`quvchi yoshlar talabalar bu sohadagi bilimlari qo’llay bilishmaydi. Yoki amal qilishmaydi. 63 ADABIYOTLAR RO‘YXATI 1.O‘zbekiston Respublikasi “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonun “Turkiston” gazetasi. 29 avgust 1997 yil. N 464-1 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-201-son, qarori 11-aprel 2022 yil . 3.O‘zbekiston Respublikasi “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida” gi qonuni . 4-sentabr 2015 yil. 4. Ауrаpetуаn t s L.R., Pulаtоv А.А. Vоleуbоl nаzаriуаsi vа uslubiуаti / Оliу о‘quv уurtlаri uсhun dаrslik. –T.: Fаn vа texnоlоgiуа , 201 2 . - 2 0 8 b. 5. Pulаtоv А.А., Qоdirоvа M . А . Spоrt pedаgоgik mаhоrаtini оshirish (Vоleуbоl) / О‘quv qо‘llаnmа. – Т.: Сhо‘lpоn nоmidаgi nаshriуоt-mаtbаа ijоdiу uуi , 201 8. -246 b. 6. Bоltауev Z.B. Vоleуbоl nаzаriуаsi vа uslubiуаti. / Dаrslik. – Sаmаrqаnd, 2019. – 160 b. 7. B о lt а уev Z.B., Um а r о v K.M. Sp о rt о ‘уinl а ri v а uni о ‘qitish met о dik а si. (Vоleуbоl). / О‘quv qо‘llаnmа. – Sаmаrqаnd, 2020. – 225 b. 8. Bоltауev Z.B., Umаrоv K.M. Spоrt о‘уinlаri vа uni о‘qitish metоdikаsi. (Vоleуbоl). / Dаrslik. – Sаmаrqаnd, 2022. – 358 b. 9. Umаrоv K.M. Spоrt pedаgоgik mаhоrаtini оshirish (Vоleуbоl) / О‘quv qо‘llаnmа. – Sаmаrqаnd, 2021. – 255 b. 10. Pulаtоv А.А. Уоsh vоleуbоlсhilаr tezkоrlik-kuсh sifаtlаrini shаkllаntirish uslubiуаti. / Uslubiу qо‘llаnmа. –T. 2008. – 38 b. 11. Xоlmirzауev E. Spоrt о‘уinlаri vа о‘qitish metоdikаsi / Uslubiу qо‘llаnmа. –T, 2011. – 42 b. 12. Usmanx o’ jaev T.S . , Xodjaev F . Harakatli o‘yinlar. T., “O‘qituvchi”, 1992. 65 b. 13. Usmanxo’jaev T.S., Meliev X.A., Milliy harakatli o‘yinlar. T.: “O‘qituvchi”, 2000. 53 b. 64 14. Xo‘jaev F., Sobirov A., Soatov N. Umumta’lim maktablarida sportning voleybol turidan to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish bo‘yicha o‘quv dastur,taqvim – mavzu reja va metodik tavsiyalar. Tashkent 2013. 5-8.b 15. Xo‘jaev F., Sobirov A., Rashidov O‘. Voleybol bo‘yicha to‘garak mashg‘ulotlarini tashkil etish yuzasidan metodik tavsiyalar. Tashkent 2011. 33.b 16. Eshnazarov J. E. Jismoniy madaniyat tarixi va boshqarish. Toshkent 2008 y. 254.b. 17. Madrahimov I.N. “Yosh voleybolchilarni texnik harakatga o‘rgatishda yondashtiruvchi mashqlardan foydalanish samaradorligi”. Dissertatsiya ishi. Toshkent-2013. 18. Turobov H.X. 11-12 yoshli voleybolchilarda maxsus tayyorgarligini harakatli o‘yinlar orqali rivojlantirish. Dissertatsiya ishi. Toshkent-2011. 19. Qurbonova M.A. Boshlang‘ich tayyorgarlik davrida yosh voleybolchilarni tanlash va mashg‘ulot jarayonida xalq harakatli o‘yinlaridan foydalanish. Dissertatsiya ishi. Toshkent-2006. 20. Salamov R.S. Sport mashg’ulotining nazariy asoslari. T., 2005 y. 238-b 21. Haydarov B.T. O’uvchi va talabalarning jismoniy madaniyatini takomillashtirish yo’llari (uslubiy qo’llanma) Samarqand 2012 yil 22. Masharpov Yu. “Sport psixologiyasi” (o’quv qo’llanma), Samarqand, 2010y. 23. Беляев А.В. Обучение технике игры в волейбол и её совер - шенствование / Методическое пособие. М.: 2008. – 54 с. 24. Бержо. Волейбол высшего уровня / Автор перевода с французского языка Ю.Б.Чесноков. - М.: Олимпия. Человек, 2007. - 31 с. 25. Ибрагимова О.А., Вараева А.Ж., Ибрагимова Е.А., Малаалиева П.Ю. Техника и методика обучения волейболу. / Методическое пособие Махачкала, 2016. – 57с. 26. Фомин Е.В., Булыкина Л.В., Кариков А.В. Блок техника и тактика (Сборник статей) / Методический сборник. –Москва: ВФВ, 2015. -110 с 65 27. Фомин Е.В., Бабакин В.Н. Подача в прыжке с вращением (Силовая подача в прыжке) / Учебно-методическое пособие. –Москва: ВФВ, 2018. -53 с 28. Гарипов А.Т., Клещев Ю.Ю., Фомин Е.В. Скоростно-силовая подго - товка юных волейболисток. / Методические рекомендации. –М.: ВФВ, 2009. - 45с. 29. Железняк Ю.Д., Петров П.К. Основы научно-методической деятель - ности в физической культуре и спорте. / Учеб. пособие для студ. ВУЗов. –М.: Академия, 2002. – 264 с. 30. Железняк Ю.Д., Кунянский В.А., Чачин А.В. Волейбол / Методическое пособие по обучению игре. –М., 2005. - 111 с. 31. Железняк Ю.Д., Чачин А.В., Сыромятников Ю.П. Волейбол / Примерные программы для ДЮСШ и СДЮШОР. -М.: Советский спорт, 2009. - 130 с. 32. Родионов А.В. Психофизическая тренировка. - М.: ТОО Дар, 1995. – 64 с. 33. Спортивные игры: Техника, тактика, методика обучения. / Учеб. для студ. высш. пед. учеб. заведений. Под. ред. Ю.Д. Железняка, Ю.М. Портнова. –M.: Академия, 2004. - 520 с. 34. Юнусова Ю.М. Теоретические основы физической культуры и спорта / Учебное пособие. –Т., 2005. – 260 с. 35. Глейзер М.М. Волейбол теория и практика. Учебник для вьсших учебньх заведений физической культурь и спорта / Учебник. «Спорт» ; Москва , 2016. 36. Каратаева Т.Ю. Волейбол техника и тактика игры методические рекомендации / Челябинск: Изд-во Челяб. гос. пед. ун-та, 2016. – 77 с. 37. Саrmelо Pitterа, Pаоlо Pedаtа, Pаоlо Pаsquаlоni. P а ll а v о l о dentr о il m о viment о 2. S а n M а r со di Со rm о ns . 2010. – 685 p. 38. http://www.twirpx.com – adabiyotlarning elektron varianti. 39. http://www.referat.ru - referat va elektron darsliklar 40. www.istedot.uz - elektron variantlari 66 41. www.sport.uz - elektron variantlari 42. www.ziyoUz.uz - elektron variantlari 67

AHOLI ISTIQOMAT QILADIGAN JOYLARDA VOLEYBOL SPORT TURINI TASHKIL QILISH MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………… I. Bob. VOLEYBOL SPORT TURNING RIVOJLANISHI……………... 1.1. Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanishi…………………………… 1.2. O’zbyekistonda volyeybolning vujudga kyelishi va rivojlanish tarixi…... II.Bob . AHOLI ISTIQOMAT QILADIGAN JOYLARDA VOLEYBOL SPORT TURINI TASHKIL QILISH YO’LLARI……………………….. 2.1. Aholini voleybol sport turiga qiziqishini o’rganish bo‘yicha so’rovnoma natijalari va tahlili…………………………………………………………… 2.2 Aholi istiqomat qialdigan joylarda ommaviy sog‘lomlashtirish – sport ishlarini tashkil etishda voleybolning o‘rni…………………………………. 2.3. Aholi istiqomat qiladigan joylarda turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlash xususiyatlari…………………………………….. 2.4. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol musobaqalarini tashkil qilish va o’tkazish………………………………………………………….. Xulosa……………………………………………………………………… FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI ……………………. 66 1

KIRISH Bitiruv malakaviy ishining dolzarbligi : M staqillik davrida davlatimizս siyosatining st vor yo nalishlari doirasida jadal taraqqiy etib kelayotgan jismoniy ս ս ʻ tarbiya va sport so nggi yillarda prezidentimiz Sh.M.Mirziyoyev tashabb si va ʻ ս rahbarligida tamomila yangi bosqichga ko tarildi [1]. ʻ Aholi istiqomat qiladigan joylarda aholini salomatligini mustahkamlashda sport o’yinlari jumladan voleybol sport turning ahamiyati jo’da yuqori hisoblanadi . Shu boiz a holi istiqomat qiladigan joylarda aholini xar tomonlama aqliy va jismoniy jihatdan rivojlanishda jismoniy tarbiya jumladan voleybol sport turi asosiy o ’ rinlardan birini egallaydi. Shuning uchun ham O`zbekiston Respublikasi (2015 y 4-sntabr) “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risidagi” qonuni hayotga joriy etilib jismoniy tarbiya va sport soxasini rivojlantirish konsepsiyasi ishlab chiqildi. Buyuk kelajak avlodlarini aqlan yetuk, jismonan barkamol qilib tarbiyalash muammolari barcha davlat va jamoat idolarinining zimmasiga yukaltilgan. Bundan keng qamrovli va ma`sulyatli tarbiayviy jarayonlarni amalga oshirishda qishloq mahalla oqsaqollari kengashlari, jismoniy madaniyat va sport faollarining uyushmalari ishtiroki juda katta ma`sulyat bilan yondoshishlari shart. Aholining jismonan baquvvat bo`lishida ommaviy jismoniy madaniyat va sport tadbirlarining roli juda muhimdir. Aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini targ`ibot va tashviqot qilish hozirgi kunning dolzarb muammolaridan desak mubolag`a bo`lmaydi. Chunki uzoq umr ko`rish sog`lom turmush madaniyati bilan belgilanadi. Mahallalarda yoshlarni ommaviy sportga jalb qilishni yangi bosqichga olib chiqish chora-tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ- 201-son, 11.04.2022 yildagi, qaroriga muvofiq 2022 yildan boshlab har yili an’anaviy tarzda 30 iyun — O’zbekiston Respublikasi yoshlari kuni hamda dekabr oyida o’tkaziladigan «Yoshlar forumi» doirasida sportning futbol, mini-futbol, voleybol, yengil atletika, shaxmat, shashka, stol tennisi, stritbol, vorkaut turlari bo’yicha besh bosqichli ommaviy sport musobaqalarini o’tkazish tizimi joriy etilgan. 2

2023 yil 1-martdan boshlab «Besh tashabbus olimpiadasi» sport musobaqalari o’tkazish tizimi joriy qilingan. 2022-2023-o’quv yilidan boshlab umumiy o’rta ta’lim maktablarida o’quvchilarning qiziqishlari, talab va istaklaridan kelib chiqqan holda, jismoniy tarbiya fani o’qituvchilari hamda taniqli va faxriy sportchilar tomonidan kamida 1 ta sport turi bo’yicha to’garaklar faoliyatini tashkil etish belgilangan. To’garaklar jadvali asosida tugaraklar o’tilishi rejalashtirilgan va har bir umumiy o’rta ta’lim maktabida futbol, basketbol, voleybol, gandbol va boshqa jamoaviy o’yin turlari bo’yicha jamoalar tuzish hamda muntazam ravishda maktab jamoalari o’rtasida musobaqalar o’tkazish jismoniy madaniyat va sport xodimlari zimmasiga katta masuliyat yuklaydi [2,3]. A holi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turi musobaqalarini tashkil qilish bu aholini har tomonlama sog`lomlashtirish va sport tadbirlarini yanada rivojlantirish masulyatlarini yuklaydi. Aho l i istiqomat qiladigan joylarda olib boriladigan xarakat daqiqalaridan tashqari o`tkaziladigan a`nanaviy bayramlarda ommaviy jismoniy tarbiya va sport tadbirlarini tashkil qilish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bayram tadbirlarini faqat badiiy emas, balkiy, sport musobaqalari va turli ko`rinish milliy a’nanalardan foydalanish zarurati xozirgi davrda o`z hamatiyatiga egadir. I lmiy uslubiy adabiyotlar tahlili: O’zbekiston Respublikasining yetakchi mutaxassislari, xorijiy tajribali pedagoglar, ko’pchilik olimlar tomonidan aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilish muammolari ko’pdan-ko’p ilmiy-uslubiy adabiyotlarda o’z yechimini topgan. L.R. Ayrapetyans, A.A.Pulatov (2012), SH.X.Isroilov (2014) , Z.B.Boltayev (2019), Abdullaev A., Xonkeldiev Sh.X (2001), Meliyev X (2004), Pulаtоv А.А., Qоdirоvа M.А. ( 2018), Bоltауev Z.B., Umаrоv K.M. (2020,2022), Umаrоv K.M. (2021), Xоlmirzауev E. ( 2011), Usmanxo’jaev T.S., Meliyev X.A., (2000) Xo‘jaev F., Sobirov A., Soatov N. (2013), Eshnazarov J. E. (2008), Haydarov B.T. (2012) Masharpov Yu.( 2010) yillarda ilmiy izlanishlar olib borganlar. 3

Bitiruv malakaviy ishining maqsadi: A holi istiqomat qiladigan joylarda voleybol sport turini tashkil qilish va ilmiy asoslab berish. Bitiruv malakaviy ishining vazifalari: Ushbu maqsadni amalga oshirishda quyidagi vazifalar belgilandi: - aholi istiqomat qialdigan joylarda ommaviy sog‘lomlashtirish ishlarini tashkil etishda voleybol sport turning o‘rnini aniqlash; - aholi istiqomat qiladigan joylarda turli yosh guruhlariga mansub voleybolchilar tayyorlash samaradorligini aniqlash. - aholi istiqomat qiladigan joylarda voleybol musobaqalarini tashkil qilish va o’tkazish samaradorligini aniqlash; Bitiruv malakaviy ishining ob’ekti: Samarqand viloyati, Pastdarg’om tumani, Bog’ishomol mahalla fuqoralar yeg’ni hamda Chinoz mahalla fuqoralar yeg’nlarida yashovchi aholi o’rtasida . Bitiruv malakaviy ishining tuzilishi va tavsifi: Bitiruv malakaviy ishi 67 betdan iborat: Kirish, 2 ta bob, xulosa, 42 ta adabiyotlar ro‘yhati shundan 15 tasi horijiy mualliflarga tegishlidir. Bitiruv malakaviy ishi 19 ta jadval bilan to‘ldirilgan. 4

I. Bob. VOLEYBOL SPORT TURNING RIVOJLANISHI 1.1. Voleybolning vujudga kelishi va rivojlanishi Voleybol – d nyodagi eng ko‘p o‘ynaladigan jamoaviy sport t ridir. Voleybolս ս 1895-yilda Amerika Qo‘shma Shtatlarining Massach sets shtatidagi Xoliok ս shahrida yosh xristianlar ittifoqining jismoniy tarbiya bo‘yicha rahbari, pastor ilyam J.Morgan tomonidan yaratilgan. voleybol o‘yinini oddiy, ko‘p mablag‘ Ս Ս sarflamasdan tashkil etishni ko‘zda t tgan [4,5]. ս ilk bor mintonet deb atalgan voleybolni rivojlantirish ch n asos sifatida Ս ս ս tennis va gandbol mafk rasini ishlatgan va 1896-yilda Springfild shahridagi kollej ս direktori doktor Alfred Xalsted b o‘yinga “voleybol” deb nom berdi. “Voleybol” ս inglizcha so‘z bo‘lib, o‘zbek tilida “parvoz qil vchi to‘p” degan ma’noni bildiradi. ս 1896-yilda tatbiq etilgan ba’zi bir o‘yin qoidalari q yidagicha edi: ս 1. Maydon chegaralari 7,6x15,2 m; 2. To‘rning o‘lchamlari 0,65 x 8,2 m, balandligi 195 sm; 3. To‘pning vazni 252-336 gr, aylanasi 63,5-68,0 sm; 4. O‘yinchilarning soni chegaralanmagan va hokazo. 1895-1920-yillar voleybol o‘yini rivojlanishining birinchi bosqichi hisoblanadi. 1920-yildan boshlab maydon o‘lchamlari 9x18m qilib belgilandi. O‘yinning boshqa davlatlarda v j dga kelishi va rivojlanishi q yidagicha: սս ս 1900-yil – Kanada, 1906-yil – K ba, 1909-yil – P erto-Riko, 1910-yil – Per , ս ս ս 1917-yil – Braziliya, r gvay, Meksika, Osiyo, 1908-1913-yillar – Yaponiya, Ս ս Xitoy, Filippin, 1914-yil – Angliya, 1917-yil – Fransiya. Voleybol 1920-1921-yillarda O‘rta Volga ( Q ozon, Nijniy Novgorod) h d dlarida tarqala boshladi. 1922-yildan boshlab voleybol Vseob ch ( m miy harbiy ս ս ս Ս ս tayyorgarlik) tarkibiga kiritildi. Moskvada voleybol bilan m ntazam sh g‘ llanishga san’at va teatr vakillari ս ս ս kirishdilar. 1923-yilda tashkil etilgan “Dinamo” jamiyati sportning boshqa t rlari ս bilan bir qatorda voleybolni ham targ‘ib qila boshladi. 5

O'xshashlar

ZAMONAVIY VOLEYBOLNING DOLZARB MASALALARI
Voleybol o'yin texnikasi va tasnifi
Zamonaviy voleybol tavsifi o’yin texnikasi va uning tasnifi
Korxona xodimlar bo’limi boshqarishni tashkil qilish
Badminton sport turi