logo

Badminton sport turi

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1814.34375 KB
1 	
 	
MUNDARIJA	 	
 	Kirish	 	3-9 	
I Bob	 	Badminton	 sport	 turining	 tavsifi	, mashg’ulot	 jarayonini	 	
tashkil	 etishning	 o’ziga	 xos	 xususiyatlari	 	
10 	
1.1	 	Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili	 	10-13 	
1.	2 	Badmintonda 	ko’p yillik tayyorgarlik tizimining o’rni va 	
axamiyati	 	
13-15 	
1.	3 	Badmintonda o’quv	 mashg’ulot 	jarayonining	 o’ziga	 xos	 	
xususiyatlari	 	
15-17 	
1.4.	 	Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning 
mazmuni	 	
17-30 	
 	I bob bo’yicha xulosa	 	31 	
II Bob	 	Tadqiqot metodlari va uning tashkil etilishi	 	32 	
2.1	 	Tadqiqot u	sullari	 	32 	
2.1.1	 	Pedagogik kuzatish	 	32-33 	
2.1.2.	 	Adabiyotlar tahlil qilish	 	33 	
2.1.3.	 	So’rovnoma o’tkazish	 	34 	
2.1.4.	 	Nazariy tahlil va umumlashtirish	 	34 	
2.2.	 	Tadqiqotni tashkil etilishi	 	34 	
 	II 	bob bo’yicha xulosa	 	35 	
III 	Bob	. 	Badminton mashg’ulotlarin	i tashkil etishning nazariy 	
metodologik asoslari	 	
36 	
3.1	 	Muammo yuzasidan sinov 	- tajriba ishlarini tashkil etish	 	36-45 	
3.2	 	Sinov 	–  tajriba natijalari asosida olingan ma’lumotlar tahlili	=	45-53 	
3.	3. 	Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik jarayoninin	g 	
tashkiliy	-pedagogik asoslari	 	
53-61 	
3.	3.1	 	Amaliy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar	 	61-65 	
3.	3.2	 	Nazariy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar	 	65-73  2 	
 
3.	4 	Badminton mashg’ulotlarida texnika xavfsizligi va 	tay	yorgarlik	 	
asoslari	 	
73-75 	
3.	5 	Sport na	tijalari va rejalashtirilgan mashg’ulot  yuklamalari	 	75-79	 	
 	III	 bob bo’yicha xulosa	 	80 	
 	Tavsiyalar	 	81-90 	
 	Xulosa	 	91-92 	
 	Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati	 	93-95 	
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  3 	
 	
Kirish	 	
 	Davlatimiz  mustaqillikka  erishgach  barcha  sohalar  qatorida  s	port,  jismoniy 	
madaniyatda  ham  tub  islohatlar  amalga  oshirilmoqda.  Bu  islohatlarda  inson  omili 
ustivor  vazifa  bo’lib,  islohat  islohat  uchun  emas  eng  avvalo  inson  uchun  degan 
tamoyilga amal qilmoqda. Komil insonni tarbiyalashda ma’naviy barkamollik bilan 
bi	r qatorda jismo	niy yetuklik ham muhim sanaladi	. 	
 Mamalakatimiz  kelaji  uchun  har  tomonlama  sog’lom  avlodni  tarbiyalash  hamda 
voyaga  yetkazishda  jismoniy  tarbiya  va  sportning  ahamiyati  juda  katta.  Keyingi 
yillarda  sport  Mustaqil  O’zbekistonimizda  yashayotgan	 har  bir  inson  hayotining 	
jaralmas qismiga aylanib borm	oqda	 [1	]. 	
O	’zbekiston 	Respublika	si Prezidentining “	Jismoniy tarbiya va sport sohasida 	
davlat  boshqaruvi  tizimini  tubdan  takomillashtirish  chora	-tadbirlar	i  to`g`risida”gi	 	
farmoni	,  O‘zbekiston  Respublika	si  Prezidentining  “Jismoniy  tarbiya  va  ommaviy 	
sportni  yanada  rivojlantirish  chora	-tadbirlari  to‘g‘risida”gi  qarori., 	O’zbekiston 	
Respublika	si  Prezidentining  “O’zbekiston 	Respublika	sida  jismoniy  tarbiya  va 	
sportni  yanada  takomillashtirish  va  ommalashtirish	 chora	-tadbirlari  to’g’risida”gi 	
farmonlari jismoniy tarbiya va spor	tni yanada rivojlantirishga imkon yaratdi	[2,3].	 	
 	O’zbekiston  Respublikasi  istiqlolga  erishgandan  so’ng  qabul  qilingan 	
“Ta’lim  tog’risidagi”,  “Jismoniy  tarbiya  va  sport  tog’risida”gi  qonunl	ar,  “Kadrlar 	
tayyorlash  milliy  dasturi”, 	O’zbekistonda  jismoniy  tarbiya  va  sportni  yanada 	
rivojlantirish 	chora	-tadbirlari  tog’risida”  gi	 va  boshqa  farm	on 	va  qarorlar  tub 	
ijtimoiy,  siyosiy,  iqtisodiy,  ma’naviy  va  madaniy  o’z	garis	hlarni  yuzaga 	
keltirmoqda	. 	
 	XXI  asr  buyuk  o’zgarishlar  davri.  Bu  o’zgarishlar  eng  avvalo  inson 	
tafakkuriga,  uning  fikrlash  tarzida  ro’y  berishi  muqarrar.  Tabiiyki,  bu  holat  shaxs 
ma’naviyati  va  u  orqali  jamiatning  manaviy  qiyofasiga  o’z  tasirini  ko’rsatmay 
qolmaydi.	 	
 	O’zbekiston o’z 	mustaqilligiga erishgan kundan boshlab	,  millat genafondini 	
shakllantirish,  sog’lom	-barkamol  avlodni  tarbiyalash  vositasi  bo’lmish  jismoniy  4 	
 
tarbiya va sport davlat siyosatining ustivor yo’nalishlari tarkibiga kiritilgan bo’lib, 
o’tgan  davr  ichida  ushbu  soh	ada  asrlarga  teng  islohatlar  amalga  oshirildi. 	
Respublikamizning  barcha  hududlarida,  hatto  uzoq	-uzoq  qishloq  joylarda  ham 	
jahon standartlariga mos sport inshoatlari o’ziga xos go’zal infrastrukturalari bilan 
birgalikda  bunyot  etildi.  Mazkur  savobli  ishlar 	ayni  kunda  amaldagi  xalqchil 	
siyosatni yanada jadal davom ettirayotgan yurtimizning bugungi yo’lboshchisi 	 	
Sh. Mirziyoyevning g’ayrat	-shijoati va konseptual dasturlari asosida o’z ko’lamini 	
kengaytirmoqda,  jismoniy  tarbiya  va  sport,  shu  jumladan,  professio	nal  sport  ham 	
tezkor sur’atlar bilan cho’qqi sari  qanot yozmoqda, Jahon, Osiyo musoboqalari va 
Olimpiya  o’	yinlari  miqi	yosida 	yuksak  natijalarga  erishib,  vatanimiz  shuhratini 	
jahon  hamjamiyati  oldida  tarannum  etib  kelmoqda,  lekin  takidlash  joizki  sport 
nat	ijalari  to’xtab  qolmaydi,  musoboqalarda  keskinlashib  borayotgan  raqobat 	
yuksak mahoratli sportchilar tarkibini kengaytirish, ommaviy sportdan professional 
sportga  o’tish  sur’atini  jadallashtirish  zaruriyatini  tug’dirmoqda.  Buning  uchun 
2000	-yildan  boshlab 	yurtimizda  joriy  etilgan  “Umid  nihollari”,  “Barkamol  avlod” 	
va  “Universiada”  kabi  ommaviy  sport  musoboqalari  saviyasini  ko’tarish  o’ta 
mihim  ahamiyat  kasb  etadi. 	Ayniqsa  yoshlar  o’rtasida  sportning  badminton  turini 	
ommalashtirish, o’quvchilarning ma’naviy	-axloqiy tarbiyasini yanada kuchaytirish, 	
ular  o’rtasida  sog’lom  turmush  tarzini  qaror  toptirish  yoshlarni  sport 
musoboqalariga  ommaviy  tarzda  jalb  qilish  maqsadida  Badminton  federatsiyasi,  
Madaniyat  va  sport  ishlari,  Xalq  ta’limi,  Sog’liqni  saqlash  boshqa	rmalari 	
hamkorligida  umum	-ta’lim  maktablari  o’quvchilari  o’rtasida  sportning  usgbu  turi 	
bo’yicha  viloyat  bosqichi  turnirlari  o’tkazib  kelinmoqda.  Mazkur  dissertatsiya 
sport  maktablarining  murabbiy  o’qituvchilari  va  badminton  sport  turi  bilan 
shug’ullanayot	gan  o’quvchilarga  mo’ljallangan  bo’lib,  unda 	Badminton  sport 	
turining  tavsifi	, Badminton 	sport	 turi 	 bilan  shug’ullanish  bosqichlari	, Badminton 	
mashg’ulotlarini  tashkil  etish	 haqidagi  masalalarga  doir  ma’lumotlar  berilgan	 	
ushbu 	dissertatsiya  yoshlarning  on	gida  va  ruhiyatida  yangicha  sport  turi 	
sifatlarining  shakllantirilishiga  yordam  beradi,  yuksak  madaniyatli  va  ma’naviy  5 	
 
yetuk  xalqqa  munosib  vorislarni  tarbiyalashga	 hissa  qo’shadi  degan  umiddamiz 	
[4	,5	]. 
Hozirga  kelib  mamalakatimizda  ko’plab  sport  turlari  r	ivojlandi,  bular 	
qatorida  hech  ikkilanmay 	badminton	 sport  turini  ham  kiritish  mumkin.  Bolalar 	
o’smirlar  sport  maktablarida 	badminton	 bilan  shug’ullanuvchilar  mashg’ulotlarini 	
tashkil  qilish,  xususan  bola	lar  o’smirlar  sport  maktablarining  o’quv  mashg’ulot 	
guruxlarida  badmintonchilarni  tayyorlash 	 	toboro  takomillashuvga  extiyoj 	
sezmoqda. Buning asosiy sababini quyidagilarda ko’rish mumkin.	 	
- jamiatda sportning o’rni va ahamiyati ortishi.	 	
- sport sohasidagi tadqiqotlarning tez suratlar bilan rivojlanishi va ya	ngilanishi.	 	
- bolalar sportini yangi yo’nalish sifatida rivojlanishi.	 	
Umuman  olganda  bolalar  o’smirlar  sport  maktablarida 	badmintonchilarni	 	
tayyorlash  jarayonini  tashkil  qilish,  bugungi  kungacha  erishilgan  tajribalarga 
asoslanish,  yutuq  va  kamchiliklarni  t	ahlil  qilish  va  yangi  istiqbol  faoliyatini 	
shakllant	irish bilangina samarali amalga	 oshirish mumkin.	 	
Bu  esa  bolalar  o’smirlar  sport  maktablarida  qisqa  masofalarga  yuguruvchi 
sportchilarni  tayyorlashda  turli 	yangi  metodik	 usullardan  foydalanish  zaruratini 	
yuzaga  keltiradi.  Yuqoridagi  fikrlarga  asoslangan  holda  biz  magistrlik 
dissertatsiyasi  mavzusini  “	O’quv  mashg’ulot  guruxlarida  badminton 	
mashg’ulotlarini  tashkil  etishning  nazariy  metodik  asoslari	”  deb  nomladik.  Shu 	
o’rinda  aytishimiz  mumkinki  yuqorida  sana	b    o’tilgan  malakali  sportchilarimizga 	
zahira  tayyorlash  bola	lar  o’smirlar  sport  maktablarining  o’quv  mashg’ulot 	
guruhlarida 	 badmintonchilarni 	 kuchli  qilib  tarbiyalash,  mashg’ulot  jarayonini 	
tashkil  qilishda  yangi  metodik	 usullarni  ishlab  chiqish  va  amal	iyotga  joriy  qilish 	
bugungi kunning e	ng asosiy masalal	aridan biridir	. 	
Mavzuning  dolzarbligi.	 Bola	lar  o’smirlar  sport  maktablarining	  badminton 	
bo’limlarining  o’quv  mashg’ulot  guruhlarida  badmintonchilarni	 	tayyorlash  6 	
 
bugungi  kungacha  mamlakatimizda  ilmiy	 jihatdan  o’rganilmagan.  BO’SM	lar	ning 	
o’quv  mashg’ulot  guruhlarida  badmintonchilar	 	tayyorlashning 	nazariy 	
metod	olog	ik  asoslarini	 ishlab  chiqish  va  ilmiy  talqin  qilish  mazkur  masala 	
bo’yicha  muayyan  darajadagi  ilmiy  yutuq  hisoblanadi.  O’zbekiston 
Respublikasin	ing  sportga  doir  meyoriy  hujjatlarida 	– qonun,  qaror,  farmon  va 	
boshqa huquqiy asoslarda bolalar sportinining ilmiy asoslarini takomillashtirish va 
moderinizatsiya  qilish  masalalari  alohida  ko’rsatib  o’tilgan.  Shu  sababdan  biz 
tadqiqot  ishi  mavzusini	 	“O’qu	v  mashg’ulot  guruxlarida  badminton 	
mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodik asoslari	” nomladik.	 	
Tadqiqot obyekti va pretmeti.	 	
Bolal	ar  o’smirlar  sport  maktablarining  o	’quv  mashg’ulot  guruxlarida  badminton 	
mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy	 metodologik	 tayyorgarligi jarayoni	 	
Ishning maqsadi va vazifalari.	 	
O’quv  mashg’ulot  guruxlarida  badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishning 
nazariy 	metodologik	 asoslari	ni	 yoritib berish va ilmiy talqin qilish.	     	 	
1- Mavzuga doir ilmiy uslubiy adabiyotla	rni tahlil qilish.	 	
2- Mashg’ulotlar va musoboqalarni pedagogik kuzatish	 	
3- Badmintonchilar	 tayyorgarligini o’rganish	 	
4- Mutaxassislar bilan so’rovnomalar tashkil qilish	 	
5- 	Olingan  ma’lumotlarni  umumlashtirish  va 	Bolalar  o’smirlar  sport 	
maktablarining 	o’quv	 	mashg’ulot  guruxlarida  badminton  mashg’ulotlarini 	
tashkil  etishning  nazariy 	metodologik	 asoslari	 yuzasidan  tavsiyalar  ishlab 	
chiqish.	 	
 
  7 	
 	
Ishning ilmiy yangiligi.	 	
Bolalar  o’smirlar  sport  maktablarining 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida  badminton 	
mashg’ulotlarini	 	tashkil  etishning  nazariy 	metodologik	 	asoslari	ni	 	yoritib 	
berilganligi va amaliy tavsiyalar ishlab        chiqilganligi	. 	
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari.	 	
              	Mazkur  dissertatsiya  ishida 	 Bolalar o’smirlar  sport  maktablarining 	o’quv 	
ma	shg’ulot  guruxlarida  badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishning  nazariy 	
metodologik	 asoslari	 o’rganiladi  va  ish  yakunida  tegishli  amaliy  tavsiyalar  ishlab 	
chiqiladi.  Ishni  amalga  oshirishda  adabiyotlardan  foydalanish,  pedagogik  kuzatish 
va  olingan  ma’lum	otlarni  umumlashtirish  nazarda  tutiladi.  Agarda  ishning  kirish 	
qismida belgilangan vazifalar amalga oshirilsa:	 	
- 	bolalar  o’smirlar  sport  maktablarining 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida 	
badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishning  nazariy 	metodologik	 asoslari	 	
o’rganiladi;	 	
- 	bolalar  o’smirlar  sport  maktablarining 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida 	
badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishning  nazariy 	metodologik	 	holati 	
tavsiflanadi;	 	
- 	bolalar  o’smirlar  sport  maktablarining 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida 	
badminton mashg’ul	otlarini tashkil etishning nazariy 	metodologik	 asoslari	ning	 	
ijobiy tomonlari va ahamiyati aniqlanadi;	 	
- 	bolalar  o’smirlar  sport  maktablarining 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida 	
badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishning  nazariy 	metodologik	 asoslari	 	
yuzasidan 	tavsiyalar ishlab chiqiladi.	   	
         	 	
  8 	
 	
Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili	. 	
Har  qanday  tadqiqotning  bosh  vazifasi  adabiyotlarni  tahlil  qilish  hisoblanadi. 
Adabiyotlarni  tahlil  qilish  orqali  muammoning  qay  darajada  ishlanganligi  ma’lum 
bo’ladi.	 	
Adabiyotl	arni  tahlil  qilish  bugungi  sport  sohasidagi  tadqiqotlarning  muhim 	
ko’rsatgichi hisoblanadi. Adabiyotlarni tahlil qilish, ulardan foydalanish o’z ichiga 
bir  qator  bosqichlarni  qamrab  oladi.  Mutaxassislarning  fikriga  ko’ra  adabiyotlar 
tahlili jarayoni quyida	gi bosqichlardan iborat bo’ladi.	 	
• 	- mavzuga doir adabiyotlarni to’plash	 	
• 	- ularni tizimlashtirish	 	
• 	- mavzuga doir ma’lumotlarni ish tarkibiga kiritish.	 	
Biz	 magistrlik  dissertatsiyasi  mavzusini	 yozishda  qo‘yidagi  adabiyotlar  uslubiy 	
qo‘llanmalar va jurnallarda	n foydalandik. 	O	’zbekiston 	Respublika	si Prezidentining 	
“Jismoniy  tarbiya  va  sport  sohasida  davlat  boshqaruvi  tizimini  tubdan 
takomillashtirish  chora	-tadbirlar	i  to`g`risida”gi  PF	-5368	-sonli 	Farmoni	.(2018	-yil 	
5-mart),  O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 	“Jismoniy  tarbiya  va  ommaviy 	
sportni  yanada  rivojlantirish  chora	-tadbirlari  to‘g‘risida”gi  PQ	-3031	-sonli  qarori.	 	
(2017  yil  3  iyun	), 	O’zbekiston 	Respublika	si  Prezidentining  “O’zbekiston 	
Respublika	sida  jismoniy  tarbiya  va  sportni  yanada  takomillashtirish  va 	
ommalashtirish  c	hora	-tadbirlari  to’g’risida”gi 	Farmoni	. 	(2020  yil  24  yanvar	) 	
O‘zbe	kiston  Respu	blikasining  «Jismoniy  tarbiya  va  sport  to‘g‘risida»gi  qonuni 	
(2015  yil)	, 	 R.S.Salomov.  Sport  mashg‘ulotining  nazariy  asoslari. 	 (2005	) 	
Badminton  U.Z.Salimov,  B.U.	Badalova,  M.M.Nizamov,  A.X.Zaxidov	.  (	2018	), 	
Ta’lim muassasalarida sportning badminton turi bo’yicha to’garak mashg’ulotlarini 
tashkil  etish  yuzasidan  o’quv  dasturi va  metodik  tavsiyalar	 (2017)	 B.H.  Agzamov, 	
F.F.Nadjimov	, 	Badminton  nazariyasi	 	va  uslubiyati.	 	(2017	) 	A.A.Pulatov, 	
O.M.Savatyugin,  Sh.Sh.Isroilov. 	Bu  kitoblarda  bayon  etilgan  materiallar  esa 	
mashqlar va sport turlari to‘g‘risida ma’lumot olishga, o‘rganilayotgan harakatning  9 	
 
texnik  asoslarini  yaxshiroq  o‘zlashtirishga,  jismoniy  mashqlar  bajarish  pay	tida 	
organizmda  sodir  bo‘layotgan  o‘zgarishlarni  tushunishga  ko‘maklashadi. 	Mavzuni 	
yorqinroq  yoritishda  chet	-el  adabiyotlaridan  ham  foydalandik.	 О.В.  Байгужина	 	
Бадминтон  в  структуре  подготовки  студентов  по  физической  культуре. 
(Челябинск  2021	), Н.Ю.  Камалиева,  Н.Г.Искаков,  А.С.Шалавина	 Бадминтон 	
для  начинающих	 Учебно	-методическое  пособие	 (Казань  2021)	. 	yuqoridagi 	
chet  el  olimlarining  adabiyotlarida	 o’rganilayotgan  mavzuning  ayrim  masalalari 	
yoritilgan.	 	
Adabiyotlarda  mavzu  b	o‘yicha  nazariy  va  amaliy  bilim  olish 	uchu	n  yetarli 	
ma’lumot berilgan.	 	
Tadqiqot usullari.	 	
- Pedagogik kuzatish	 	
- Adabiyotlar tahlili 	 	
      	- So’rovnoma o’tkazish.	 	
 - Nazariy tahl	il va umumlashtirish	 	
Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati.	 	
Mazkur dissertatsiya ishi natijalarida bolalar o’smirlar sport maktablari, umum 	- 	
ta’lim  maktablari  jismoniy  tarbiya  darslari  (	badminton	)  va  darsdan  tashqari 	
badminton 	mashg’ulotlari	da qo’llash mumkin.	 	
 
 
 
 
 	
 
  10	 	
 	
I Bob	. Badminton	 sport	 turining	 tavsifi	, mashg’ulot	 jarayonini	 tashkil	 	
etishning	 o’ziga	 xos	 xususiyatlari	. 	
1.1 	Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili	 	
Mustaqillikdan  so’ng  mamlakatimizda  o’rganilayotgan  mavzuning  ilmiy 	– 	
uslubiy  asos	larini  yoritishga  doir  turli  manbaalar  yuzaga  keldi.  Bu  o’z  navbatida 	
sport  sohasidagi  tadqiqotlar  doirasi  kengayishiga  zamin  bo’ldi.  Mamlakatimiz 
olimlaridan 	R.S.Salomov, 	U.Z.Salimov,  B.U.Badalova,  M.M.Nizamov, 	
A.X.Zaxidov	, B.H	. Agzamov	, F.F.Nadjimov,	 T.S	 Usmonxo‘jayev	, M.S 	Sattorov	, 	
kabilar o’rganilayotgan mavzuning ilmiy 	– uslubiy asoslarini tashkil qiluvchi, turli 	
darajadagi adabiyotlar yaratdilar	[6,7,8	,9,10	]. Chet	-el olimlaridan 	О.В. Байгужина	, 	
Н	.Ю	. Камалиева	, Н	.Г.Искаков	, А	.С.Шалавина	 kabilar  ishlarid	a  o’rganilayotgan 	
mavzun	ing  ayrim  masalalari  yoritilgan	 [11,12]	.  Ayniqsa,  so’ngi  yillarda  asosiy 	
e’tiborini  badmintonchilar  tayyorgarligini  o’rganish  va  takomillashtirishga 
qaratgan  olimlar  qatorida  A.A.Pulatov,  O.M.Savatyugin,  Sh.Sh.Isroilo	vlarni 	
alohida 	takidlash lozim	[13]	. 	
Ammo  masalaning  yana  bir  tomoni  borki  bunda  sport  fani  yutuqlarining 	
jadal sur’atlar bilan o’sib borayotganligini nazarda tutish kerak. Adabiyotlar tahlili 
natijasida shu narsa aniq bo’ldiki, o’rganilayotgan mavzu doirasida turli daraj	adagi 	
adabiyotlar  mavjut.  Ulardan  amaliyotda  oqilona  foydalanish  masalasini  to’laqonli 
amalga oshirish zarurati tug’ilmoqda.	 	
Har qanday tadqiqotning bosh vazifasi adabiyotlarni tahlil qilish hisoblanadi. 	
Adabiyotlarni  tahlil  qilish  orqali  muammoning  qay  da	rajada  ishlanganligi  ma’lum 	
bo’ladi.	 	
Adabiyotlarni  tahlil  qilish  bugungi  sport  sohasidagi  tadqiqotlarning  muhim 
ko’rsatgichi hisoblanadi. Adabiyotlarni tahlil qilish, ulardan foydalanish o’z ichiga 
bir  qator  bosqichlarni  qamrab  oladi.  Mutaxassislarning  fik	riga  ko’ra  adabiyotlar 	
tahlili jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo’ladi.	  11	 	
 	
- 	mavzuga doir adabiyotlarni to’plash	 	
- 	ularni tizimlashtirish	 	
- 	mavzuga doir ma’lumotlarni ish tarkibiga kiritish.	 	
Biz  mavzu  yuzasidan  adabiyotlar  tahlili  va  ulardan  foydalanishni  sh	artli 	
ravishda quyidagi turlarga ajratdik.	 	
- 	rasmiy ma’lumotlar (qonun, qaror, farmon va boshqalar)	 	
- 	darslik, o’quv qo’llanma, monografiya va hokozolar	 	
- 	ilmiy maqola, ma’ruza va ma’lumotnoma	 	
- 	internet ma’lumotlari	 	
Mavzuni  o’rganish  jarayonida  biz  dastlab  O’zbek	iston  miqiyosida  amalga 	
oshirilgan va mavzuni yoritishda ahamiyati bo’lgan taqiqot ishlari tajriba natijalari 
va tashkiliy metodik manbalarni o’rgandik. 	 	
Sport sohasida hususan bolalar sporti to’g’risida gap ketar ekan bu boradagi 	
ishlar  mamlakatimizda  yuq	ori  darajada  tashkil  qilingan.	 O’zbekiston  Respublikasi 	
Prezidentining  2018  yil  5  martdagi  “	Jismoniy  tarbiya  va  sport  sohasida  davlat 	
boshqaruvi  tizimini  tubdan  takomillashtirish  chora	-tadbirlari  to`g`risida”gi  PF	-	
5368	-sonli  farmoni, 	 O‘zbekiston  Respublik	asi  Prezidentining  2017  yil 3  iyundagi 	
“Jismoniy  tarbiya  va  ommaviy  sportni  yanada  rivojlantirish  chora	-tadbirlari 	
to‘g‘risida”gi  PQ	-3031	-sonli  qarori,    O’zbekiston  Respublikasi  Prezidentining 	
2020  yil  24  yanvardagi  “O’zbekiston  Respublikasida  jismoniy  tar	biya  va  sportni 	
yanada  takomillashtirish  va  ommalashtirish  chora	-tadbirlari  to’g’risida”gi 	
farmonlari bolalar sportini rivojlantirishda muhim dasturi amal bo’layotir.	 	
Bugungi  kunda  bolalar  sportini  rivojlantirishga  qaratilgan  alohida  etibor 	
tuyfayli,  chekk	a  qishloqlardagi  yoshlarning  ham  istedodi  yuzaga  chiqmoqda. 	
Mamlakatimiz  sharafini  yuksaltiradigan  sportchilarimiz  safi  toboro  kengaymoqda, 
bu  qilingan  ishlarni  isboti  sifatida  O’zbekiston  sportchilari  Johon,  Osiyo 
chempionatlari  va  boshqa  halqaro  turnerla	rda  yuqori  natijalarni  qo’lga  kiritishga 	
erishdilar. 	  12	 	
 	
 O’zbekistonda  jismoniy  tarbiya  sportini  rivojlantirishga  bo’lgan  etibor 	
Respublikamiz  ilmiy	-pedagog  kadrlar  va  soha  mutaxassislari  faoliaytiga  ulkan 	
ijobiy  ta’sir  ko’rsatdi,  natijada  badminton    bo’yich	a  adabiyotlar  yaratish  ilmiy 	
ishlar tashkil qilish yanada rivojlandi. Respublikamiz olimlaridan O.M.Savatyugin, 
А.В.  Шербаков,    Н.И  Шербакова  kabilar  badmintonning  nazariy  metadalogik 
tibbiy  biologik  va  psixalogik  masalalari  bo’yicha  izlanishlar  olib  borga	nlar,  ular 	
tomonidan  sohani  rivojlantirishning  keng  ko’lamli  asoslari  yaratilgan. 
Mamalakatimizda  jismoniy  tarbiya  va  sportning  rivojlanishi  keyinchalik  asosan 
(2015	-2021yillar)  yosh  olimlar  ilmiy  faoliyatiga  kam  ijobiy  ta’sir  ko’rsatdi.  Biz 	
mavzuni yarati	shda yuqorida bildirilgan va nomlari keltirilgan olimlar tajribalariga 	
hamda  ularning  ilmiy  izlanishlar  natijalariga  tayandik.  Ulardan  ishda  unumli 
foydalanishga  harakat  qildik,  ilmiy  tadqiqotlarning  to’laqonli  bajarilishida  horijiy 
tajriba  ham  katta  ahami	yatga  ega  bu  fikrni  aksariyat  mutaxassislar  e’tirof  etadilar, 	
shu  sababdan  biz  badminton  bo’yicha  horijiy  mamlakatlarning  ish  tajribalar	ini 	
o’rganishga harakat qildik	 [1	4]. 	
Sport  amaliyotida  bugungi  kunda  badminton  bo’yicha  Xitoy,  Rossiya, 	
AQSh,  Germaniya,	 Janubiy  Korea  yetakchilik qilmoqda.  Ko’pchilik  mutaxassislar 	
badmintonchilarni  tayyorlashda  turli  metodik  yondashuvga  tayangan,  ular 
mashg’ulot yuklamasi hajmini o’zgartirish, mashg’ulot rejasini takomillashtirish va 
boshqa  shunga  o’xshash  metadologik  yon	doshuvlarga  tayangan  (ayrim  rus 	
olimlari)  Rossiya  va  MDX  davlatlari  olimlari  ishlarida  badmintonchilar 
tayyorlashda  intensiv  tayyorgarlikka  alohida  urg’u  berildi.  Bu  zamonaviy 
badmintonchilar  tayyorgarligining  samarali  usuli  sifatida  etirof  etilgan  mazkur 
fikrlar va hulosalar biz tomonimizdan o’rganilayotgan mavzuga aynan mos keldi. 	 	
AQSHlik  mutaxassis  T.Bompa  (2013)  o’z  tadqiqotlarida  8	-17  yoshli 	
sportchilar  faoliyatini  qamrab  olgan. 	Uning  “  Yosh  chempionlarni  tayyorlash” 	
(Total  training  for  young  training	)  kitobida  bolalar  o’smirlar  sport 	
mashg’ulotlarining  barcha  jihatlari  qamrab  olingan.  U  tayyorgarlikning  turli 
ko’rsatgichlari  va  hususiyatlarini,  muhim  amaliy  tavsiyalarni  berib  o’tgan.  13	 	
 
Olimning eng asosiy ilmiy yangiligi va o’ziga xos jihati unda kuch t	ayyorgarligi va 	
turli  o’zgaruvchan  mashqlardan  foydalanilganligi  alohida  ahamiyat  kasb  etadi, 
ushbu  mutaxassis  adabiyotida  uchragan  o’rgatish  usullari  o’ziga  xos  yangilik 
xisoblanib samarali usul sifatida talqin qilinadi. 	 	
Badmintonchilar  tayyorgarligi  to’	g’risidagi  ilmiy  mulohazalar  maqolalar  va 	
dasturlar  internet  manbalarida  ham  ko’plab  uchraydi.  Ko’rsatib  o’tilishicha 
manosikl  (1sikl)  ikki  sikl,  uch  sikllik  tayyorgarlik  qayt  qilingan.  Shuningdek 
mashg’ulot  yuklamasining  umumiy  hajmi  intensivligi  va  yukla	maning  yuqori 	
nuqtasi (Peak) yuqori nuqtasi davrlar v	a bosqichlarda tahlil qilingan	.  	
Tayyorgarlik  davrlari  ularning  davomiyligi  va  mavzuni  alohida  yoritib 	
berilgan.  Yetakchi  mutaxassislar 	Помитк	ын	 В.П. 	va 	Камалиева	 Н	.Ю	 (2021)  o’z 	
ishlarida  badmintonchilar  mashg’ulotlarini  rejalashtirish  va  tashkil  qilishga 
qaratilgan,  shuningdek  davrlar  va  ularning  mazmuni  alohida  yoritib  berilgan. 
Mashg’ulot  sikllarining  asosiy  kampanentlari  va  ularning  xu	susiyatlari  ko’rsatib 	
berilgan.	[15,16	]. 	
  	Badmintonchilar  tayyorgarligi  to’g’risidagi  malumotlar,  halqaro  ilmiy 	
jurnallar  va  halqaro  badminton  federatsiyasi  rasmiy  saytida  ko’plab  uchraydi. 
Ularda  berilgan  maqolalar  asosiy  mazmunini  badmintonchilar  tayyorg	arligini 	
yangicha  yondashuvda  olib borishini  nazarda tutadi.  Adabiyotlar  tahlili  jarayonida 
shuni aytish muhimki muayyan usullar tizimi ma’lum darajadagi tayyorgarlik usuli 
vazifasini bajarish mumkin. 	 	
1.	2. Badmintonda	 ko’p	 yillik	 tayyorgarlik	 tizimining	 o’rni	 va	 axamiyati	  	
Dastur	 badmintonchilarni	 sport  mashg’ulotlari	 tashkil	 etilgan	 dastlabki	 	
tayyorgarlik	 guruhlari	 va	 treninglarda	 tayyorlash	 uchun	 mo’ljallangan	. 	
Maktabda	 guruhlarni	 jalb	 qilishning	 asoslari	 sportni	 rivojlanishining	 yosh	ga	 	
xos	 shakllarini	 hisobga	 olgan	 holda	 uzoq	 muddatli	 trening	lar	ning	 ilmiy	 asoslangan	 	
tizimidir	. O’quvchi	larni	 quyidagi	 guruhlarga	 topshirish	 va	 mashg’ulotlarning	 va	 	
raqobat	 yuklarining	 ko’payishi	 ish	 bilan	 bandlik	, 	umumiy	 va	 maxsus	 jismoniy	  14	 	
 
tayyorgarlik	 	darajasi	, 	sog’liqni	 	sa	qlash	 	va	 	jismoniy	 	tarbiya	 	darajasi	 	bilan	 	
belgilanadi	. 	
Ko’p	 yillik	 ta’lim	 olgan	 sportchilarning	 maqsadi	 jismoniy	 sifat	 va	 funksional	 	
imkoniyatlarning	 rivojlanishining	 optimal	 dinamikasini	 saqlab	 qolish	 va	 yuksak	 	
yutuqlar	 	yoshi	 	uchun	 	jismoniy	 	qobiliyatlarnin	g 	o’ziga	 	xos	 	tuzilmasini	 	
shakllantirishdir	. Sport	 maktablari  yillik  kalendar  (taqvim)  rejaga 	ish	 olib	 boradi	. 	
U	nda	 dam	 olish	 vaqti	 belgilangan	 tartibda	 kunduzgi	 yoki	 kunduzgi	 sport	 bilan	 	
shug’ullanadigan	 yoki	 sport	 lagerlarini	 tashkil	 etgan	, 	mashg’ulot	 yig	’inlarini	 	
o’tkazgan	. 	Bunday	 hollarda	 haftalik	 yuk	lama	 hajmi	 oshirilishi	 mumkin	. 	Ushbu	 	
o’sish	 o’quv	 dasturining	 asosiy	 haftalik	 qiymatlarining	 50% 	dan	 oshmasligi	 kerak	. 	
Haftalik	 o’quv	 mashg’uloti	 maksimal	 va	 o’qitishning	 davr	 va	 vazifalariga	 	
qarab	 belgilana	di	. 	Tayyorgarlik	 bosqichidan	 boshlab	 ushbu	 usullar	 bo’yicha	 	
taqdim	 etiladigan	 o’quv	 mashg’ulotining	 umumiy	 yillik	 miqdori	 25% 	dan	 kam	 	
bo’lmagan	 miqdorda	 qisqartirilishi	 mumkin	.  	
O’quv	 	mashg’ulotlariga	 	qarab	 	(o’tish	, 	tayyorgarlik	, 	raqobatbardoshlik	) 	
uchinch	i yil	 o’quv	 guruhlarini	 boshlash	 uchun	 haftalik	 o’quv	 mashg’uloti	 ushbu	 	
guruh	 uchun	 belgilangan	 umumiy	 yillik	 reja	 doirasida	 kamayishi	 mumkin	. 	
Shunday	 qilib	, 	dam	 olish	 kunlari	 va	  	dam	 olish	 lagerlarida	, 	mashg’ulot	 	
lagerlarida	  mashg’ulot jarayoni amalga os	hiriladi	 va	 har	 bir	 guruhning	 yillik	 rejasi	 	
to’liq	 bajariladi	. 	
Badminton	 eng	 boy	 va	 texnik	 jihatdan	 mushkil	 sport	 turi	 hisoblanadi	. 	
Badminton	 bilan	 shug’ullanish	  inso	nni tanasini	 diversifikasiyalashga	, 	kuch	-	
quvvat	, 	tezlikni	, 	sabr	-toqatni	 oshiradi	, 	bo’g’in	larda	 harakatlanishni	 yaxshilaydi	, 	
keng	 ko’lamli	 vosita	 ko’nikmalarini	 egallashga	 yordam	 beradi	, 	iroda	 fazilat	  	
xususiyatlarini	 oshiradi	. Badminton	 sportining	 o’ziga	 xos	 xususiyatlarini	 hisobga	 	
olgan	 holda	, sport	 mashg’ulotining	 quyidagi	 xususiyatlari	 aniq	lanadi	: 	
- 	sport	 	mashg’ulotlari	 	guruhlarini	 	ishga	 	tushirish	, 	shuningdek	 	o’quv	 	
mashg’ulotlarini	 rejalashtirish	 (turli	 yo’nalishdagi	 mashqlarni	 bajarish	 hajmlari	 va	  15	 	
 
intensivligi	 jihatidan	) 	rivojlanishning	 yoshlik	 xususiyatlariga	 muvofiq	 amalga	 	
oshiriladi	; 	
- sport	 mashg’ulotlari	 o’tkaziladigan	 sharoit	 va	 mashg’ulotlarga	, shuningdek	, sport	 	
musobaqalarini	 o’tkazish	 shartlariga	 qarab	, badminton	 sportida	  mashq	 qilish	 sport	 	
bilan	 shug’ullanadigan	 shaxslarning	 sog’lig’ini	 saqlash	 uchun	 zarur	 bo’lgan	 	
xavfsizlik	 chora	larini	 qo’llash	 asosida	 amalga	 oshiriladi	: 	
 	
1.3.	 Badmintonda	 o’quv	 mashg’ulot	 jarayonining	 o’ziga	 xos	 xususiyatlari	 	
G	uruh	 	mashg’ulotlari	; 	shaxsiy	 	darslar	; 	turli	 darajadagi	 musobaqalarda	 	
ishtirok	 etish	; nazariy	 tadqiqotlar	 (suhbatlar	, ma’ruzalar	, filmlarni	 ko’rish	 va	 tahlil	 	
qilish	, kino	 va	 video	 yozuvlar	, tanlovlarni	 ko’rish	); 	sport	 zali	, mashg’ulot	 yig’inlari	 	
mashg’ulotlari	; 	tibbiy	 reabilitasiya	 tadbirlari	; 	madaniy	 tadbirlar	, 	tanlovlarda	 va	 	
shoularda	 ishtirok	 etish	. Yoshi	 katta	 guruhlardagi	 sportchilar	 muso	boqani	 hakamlik	 	
sudyasiga	 	qo’shilishlari	 	va	 	mashg’ulotning	 	muayyan	 	qismlarini	 	murabbiy	 	
yordamchisi	 sifatida	 olib	 borishlari	 mumkin	. 	
Sport	 maktabining	 vazifalari	 tayyorgarlik	 bosqichidan	 farq	 qiladi	. Kelgusi	 	
guruhga	 o’tish	 murabbiylar	 kengashining	 qaroriga	 asosan	 xizmatning	 davomiyligi	, 	
umumiy	 	jismoniy	, 	maxsus	 jismoniy	 va	 sport	-texnikaviy	 tayyorgarlik	 uchun	 	
standart	 ko’rsatkichlarning	 bajarilishi	 asosida	 amalga	 oshiriladi	. 	
O’quv	 mashg’ulot	 guruxi	 (UMG	) 	
Guruhlar	 badminton	 o’ynash	 qobiliyatini	 ko’rsatgan	, kami	da	 bir	 yil	 zaruriy	 	
tayyorgarlikdan	 o’tgan	 va	 umumiy	 jismoniy	, 	maxsus	 jismoniy	 va	 texnik	-taktik	 	
mashg’ulot	 uchun	 qabul	 qilish	 standartlarini	 bajargan	 sog’lom	 va	 amalda	 sog’lom	 	
sportchilar	 tomonidan	 tanlov	 asosida	 tashkil	 etiladi	. Bosqichning	 davomiyligi	 5 	yil. 	
Keyingi	 o’quv	 yiliga	 o’tish	 talabalar	i jismoniy	 va	 jismoniy	 tarbiya	 uchun	 nazorat	 	
va	 taj	riba	 standartlarini	 bajarish	 sharti	 bilan	, umumiy jismoniy tayyorgarlik (	UJT	), 	
m	axsus  jismoniy  tayyorgarlik  (	MJT	), texnik  taktik  tayyorgarlik  (	TTT	)  jarayonlari 	
mash	g’ulot davomida o’tilib boriladi.	 	
  16	 	
 	
Badminton bo’yicha  sport tayyorgarlik bosqichlari	 	
Sport	 bilan	 shug’ullanish	 bosqichlarining	 davomiyligi	 minimal	 shaxslar	 	
yoshi	 sport	 mashg’ulotlari	 va	 minimal	 bosqichga	 o’tish	 uchun	 badminton	 bo’yicha	 	
sport	 mashg’ulot	 bo	sqichlarida	 guruhdagi	 shaxslar	 soni	 quyidagicha bo’ladi.	 	
Mashg’ulotga qabul qilishning minimal yoshlari	 (1)	 	
 	Tayyorgarlik	 bosqichi	 	
Shug’ullanuvchi	larning
 minimal
 	
soni
 	
Shug’ullanuvchi	larning
 	
maksimal
 soni
 	
Mashg’ulotga
 	
qabul
 qilishning
 	
maksimal yoshi
 	Taktik	, 	jismoniy	, 	texnik	-	
taktik	 va	 sport	 tayyorgarlik	 	
o’quv	 yilining	 oxirida	 	
1 	Boshlang’ich 
tayorlov bosqichi	 	
15	 	30	 	7 	Texnik	 	va	 	jismoniy	 	
normativlarni	 bajarish	 	
2 	14	 	28	 	8 	- 	
3 	14	 	28	 	9 	- 	
1 	O’quv 
mashg’ulot 
bosqichi	 	
8 	16	 	9J10	 	J 	
O 	8 	16	 	10	J11	 	J 	
3 	8 	16	 	12	J13	 	J 	
4 	8 	16	 	13	J14	 	J 	
5 	8 	16	 	14	J15	 	J 	
1 	Sport 
takomillashuv 
bosqichi	 	
2 	6 	12	 	- 	
2 	2 	6 	13	 	- 	
3 	2 	6 	14	 	- 	
 	
Sport	 	bilan	 	shug’ullanadigan	 	shaxslar	 	tanlovida	 	qatnashish	 	uchun	  	
qo’yiladigan	 talablar	: 	
- ishtirokchilarning	 yoshi	 va	 jinsiga	 rasmiy	 sport	 musobaqalari	 va	 badminton	 sport	 	
qoidalari	 bo’yicha	 normativ	-huquqiy	 hujjatlar	 (nizomlar	) ga	 mos	 kelishi	;  17	 	
 
- 	musobaqa  ishtirokchilarining  sport  malakasi  darajasini  yagona  sport 	
musobaqalari  bo’yicha  rasmiy  sport  musobaqalari  va  badminton  sport  qoidalariga 
muvofiqligi;	 	
- sport mashg’ulotlarini o’tkazish rejasini amalga oshirish;	 	
oldindan tanlov o’tkazish;	 	
- sport musobaqal	arida ishtirok 	etishga qabul qilish bo’yicha tegishli tibbiy xulosa 	
bo’lishi;	 	
Sport bilan shug’ullanadigan kishi tashkilot tomonidan boshqariladi,	 	
jismo	niy  tarbiya  va  sport  tadbirlari  rejasida  va  sport  musobaqalarida  va  sport 	
tadbirlarida ishtirok etadigan sport tadbirlari uchun sport musobaqalarini o’tkazish.	 	
 	
1.4 	Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning mazmuni	 	
Sport  bilan  shug‘ullani	sh  odatda  sportchining 	yosh  jihatdan  o‘sishidagi 	
bir  qator  davrlarni  o‘z 	ichiga oladi	. Xususan, badminton ham bundan mustasno 	
emas.  Bunda  mashqning  mazmuni  va  tuzilishi,  sportchining 	yosh  xususiyatlari 	
va  sportda  kamolotga  erishish 	mantig‘iga  muvofiq  ancha	 o‘zgaradi.  Sport  bilan 	
ko‘p 	y i l l a r   d a v o m i d a   s h u g ‘ u l l a n i s h n i n g   a s o s i y  	bosqichlarini  quyidagicha 	
keltirish 	mumkin:	 	
• 	d a s t l ab ki  s p o r t  t a yyo r g a r l i g i  b o sq i c hi;	 	
• 	b o sh l a ng ‘i c h  i x t is os l a s hi s h  bo sq i c hi ;	 	
• 	c h u qu r  	takomillashish bosqichi;	 	
• 	sportda «uzoq yashash» 	bosqichi.	 	
M a z k u r   b o s q i c h l a r n i n g   y o s h   j i h a t d a n  	chegaralanishi  sport	 turlarining 	
xususiyatlariga	, 	sportchilarning  shaxsiy  xususiyatlariga  va  boshqa 	shart	-	
sharoitlarga  qarab  anchagina  o‘zgarishlarga 	uchraydi	. 1970	-yillargacha  va  undan 	
keyingi  yillarda  o‘tkazilgan  tadq	iqotlarda  sportda  yosh  chegaralarining  ma’lum  18	 	
 
davrlari aniqlangan edi. Ammo bugungi kunda bu chegaralar qaysidir ma’noda o‘z 
ahamiyatini  yo‘qotdi.  Sportda  yosh  chegaralarining  parametrlari  o‘zgardi. 
(Masalan,  O.Chusovitina  41  yoshida  7  karra  Olimpiya  o‘yin	larida  qatnashdi  va 	
rekord o‘rnatdi).	 	
Endi bosqichlar to‘g‘risida gapirish va ularni tushuntirish lozim.	 	
Dastlabki sport tayyorgarligi	 bosqichi odatda 	kichik  maktab  yoshidan  (ayrim 	
hollarda undan ham 	erta) boshlanadi va sport ixtisosi predmetini 	tanlash bi	lan 	
birga  keyingi  bosqichga  o‘tadi.  O‘z 	ma’nosidagi  sport  mashqi  haqida  bu  yerda 	
g‘oyat 	shartli  ravishda  gapirish  mumkin,  chunki  uning  xarakterli  belgilari  hali 	
deyarli ifoda etilmagan 	bo‘ladi.  Mashg‘ulotlar har  tomonlama 	- jismoniy 	ta’lim 	
va  tarbiya  beris	hni  uddalasa  bo‘ladigan 	vositalaridan  nihoyatda  keng 	
foydalangan  holda, 	asosan,  umumiy  tayyorgarlik  tarzida  tashkil  etiladi. 	
Boshlovchi  sportchilar  har  xil  sport  mashqlarida  o‘z 	kuchini  sinab,  murabbiy 	
rahbarligida  o‘z 	qobiliyatiga  eng  muvofiq  keladigan  bo	‘lajak 	ixtisosi 	
predmetini aniqlaydi.	 	
Boshlang‘ich  ixtisoslashish  bosqichida	, 	ayniqsa, 	sport  ixtisoslashishi 	
o‘smirlik  yoshidan  va  undan 	h a m  i lg a r i   bo sh l a ng a n  ho l l a r d a ,  u mu mi y  	
tayyorgarlikdan  keng  foydalanish  asosiy  o‘rinni 	egallashda  davom  etadi. 	
Maxsus  b	osqichdagi  eng 	asosiy  vazifa  bo‘lg‘usi  yutuqlarga  ishonchli 	
poydevor 	qo‘yishdan,  ya ’ni  organiz mning  har  to mon la ma  h	a mohang 	
(gormonik)  rivojlanishini  ta’min 	e t i s h d a n ,   u n i n g   f u n k s i o n a l  	
i mk o n i y a t l a r i  	darajasini  ko‘tarishdan,  xilma	-xil  harakat,  malaka 	va 	
mahor	atlarini  boyitishdan,  sport  mahoratining 	a s o s l a r i n i   e g a l l a s h d a n   i b o r a t . 	
Mu mk i n   q a d a r  	yuksak  sport  ko‘rsatkichlarini  mo‘ljallash  bu  yerda 	
cheklanibroq, uzoq istiqbol sifatida amalga 	oshirilishi kerak.	 	
Tajribalar  va  kuzatishlar 	boshlang‘ich 	ixtisoslashish 	«k	o‘pkurash»namo 	
bo‘lishi  ma’qul  ekanini  ko‘rsatadi.	 	
 	Masalan,  badmintonda  dastlab  umumiy  ixtisoslashuv  yuzaga  keladi. 	
Boshqa  sport  turlarida,  xususan,  yengil  atletikada, 	 yengil 	a t l e t i k a c h i l a r   e s a   19	 	
 
uchkurashda, 	beshkurashda 	ixtisoslashadi  va  hokazo.  Bu  sport	 mashqining 	
mazkur bosqichidagi umumiy yo‘nalishga muvofiq 	keladi va shu bilan birga tor 	
ixtisoslashtirish 	p r e d me t i n i   u z i l	-k e s i l   b e l g i l a s h   v a q t i d a g i  	xatolarga  qarshi 	
qo‘shimcha  zamin  (kafolat)  yaratadi. 	Ba’zi  hollarda  sportchi  asosiy 	
ixtisoslashish 	predmet	ini 	uddalash 	osonroq 	mashqlar 	b a ja r i l a d i gan 	
ya q i n l a sh t i ru v   i x tis o s l as h is hi  	o r q a l i   t a n l a y d i   ( m a s a l a n ,   b o ‘ l a j a k   s t a y e r  	
boshlang‘ich  ixtisoslashishda  ancha  qisqa  masofalarga 	yuguradi).  Bunday  yo‘l 	
yosh  xususiyatlari  imkon 	b e r a d i g a n   d a r a j a g a   y e t i s h i n i   k u t ma y ,  	z a r u r  	
ma s h q   q i l i s h   mu d d a t i   v a  	musobaqa  tajribasini  orttirish  imkonini  beradi. 	
Shuning  uchun  tanlangan  sport  turi  mashg‘ulotlarida 	yoshga  bog‘liq  shartlar 	
qancha yuqori bo‘lsa, bu yo‘ldan 	shuncha keng foydalaniladi.	 	
Boshlang‘ich  ixtisoslashish  yillarida  mas	hq 	qilish  jarayoni  sport 	
mashqining  barcha  xarakterli 	belgilarini  faqat  asta	-sekin  egallab  boradi. 	
Da stl ab   ma x sus   ta yyo r g ar likni ng  	s a l mo g ‘ i   n i s b a t a n   k a t t a   b o ‘ l ma y d i .  	
M a s h q   y u	klamalarining  hajmi  va  jadalligi  (shiddat) 	kelajakdagiga  qaraganda 	
ancha  kam  sur’a	tda  o‘sib 	boradi.  Bu,  ayniqsa,  bolalar  va  o‘smirlar  sport 	
mashqiga taalluqlidir, chunki ularda organizmning 	tabiiy ravishda o‘sib borishi 	
tufayli  plastik  almashinish  nihoyatda  yuksalgan  bo‘lib,  buning  o‘zi 	ham  bola 	
uchun katta funksional yuklama 	hisoblanad	i. 	
Mazkur  bosqichda  sport  mashqini  davrlashning  ham  o‘z  yo‘li  bor. 	Dastlabki 	
vaqtlarda  mashq  qilish  davrida  deyarli 	butunlay  tayyorlov  davri  asosiy  o‘rinni 	
oladi. 	Musobaqa  davri  va  o‘tish  davri  go‘yo  «qisqargan» 	ko‘rinishda  bo‘ladi. 	
Shu  bilan  birga  mashg‘u	lot 	vositalari,  uslublari  va  shakllarini,  yuklamalar 	
kattaligi  va  eng  yaqin  yo‘nalishi  keng  ko‘lamda 	almashlab  turiladi.  Ko‘p 	
hollarda (ayniqsa, bolalar va o‘smirlar 	mashqida) 	mashq	  davrlarining 	uzunligi 	
qisqartirilgan  bo‘lishi  kerak. 	Ko‘rib  chiqilayotgan	 bosqich  oxiriga  yaqinlashib 	
qolganda,  mashq  jarayoni  tobora  ko‘proq  va  to‘liq 	sportda  yuksak  natijalarga  	
erishish uchun zarur 	b o ‘lg an  qo nuni ya tl a rg a  mu vof iq  o ‘zg ar ti ril adi .	  20	 	
 	
 Boshlang‘ich  ixtisoslashish  bosqichi  taxminan  2	-3 	yilni  o‘z  ichiga oladi. 	
Bunda, 	avvalo,  sportchining 	sh axsi y  xus usi ya tl a rig a   v a   spo rt   tu rin ing 	
xu susi ya t iga	 qarab  mazkur  muddatlar  ancha  o‘zgarib 	ketishi  ham  mumkin. 	
Mazkur  bosqich  oxiriga  kelib 	sportchi 	yagona 	sport 	tasnifi	ning  (klassifikasiyasi) 	
taxminan ikkinchi daraja	siga(razryad) er	ishmog‘i kerak.	 	
Bu  vaqt  sport  bilan  eng 	faol  shug‘ullaniladigan,  sport  qobiliyati  eng  yuqori 	
darajasi  qayd  etiladigan	 va  sport  mahoratining  cho‘qqilari  egallanadigan  vaqt 	
hisoblanadi.	 	
S p o r t   m a s h q i n i n g   b a r c h a   o ‘ z i g a   x o s  	qonuniyatlari  mazkur 	
bosqichda  o‘zini	ng  to‘liq 	ifodasini  topadi.  Mashq  jarayoni  juda  chuqur 	
ixtisoslashtirilgan  bo‘ladi.  Maxsus  jismoniy, 	texnik,  taktik  va  iroda 	
tayyorgarligining  salmog‘i 	ancha  ortadi.  Biroq  bu  umumiy  tayyorgarlik  uchun 	
ajratiladigan  vaqtni  kamaytirish  hisobiga  emas, 	balki  m	axsus  tayyo rgarlikka 	
ajr atilgan  vaqtni 	ancha  ko‘paytirish  hisobiga  ortishi  kerak.  Mashq 	
yuklamalarining jamlangan hajmi va shiddatligi 	avvalgiga nisbatan ancha yuqori 	
sur’atlar  bilan 	orta  borib,  mazkur  bosqich  doirasida  o‘zining 	absolyut 	
maksimum  darajasig	a  yetadi.  Shuningdek, 	musobaqa  amaliyoti  va 	
mashg‘ulotning tuzilishi	 hamda mazmuniga ta’siri ham ancha 	ortadi.	 	
Sportchi  yutuqlar  cho‘qqisiga  yaqinlashgani  sari 	sport  natijalarining 	
qo‘shimcha  o‘sish  darajasi 	kamayib  boradi,  6	-8  yil  ixtisoslashtirilgan  mash	q 	
qilingandan keyin esa ko‘rsatkichlarning vaqtincha pasayishi kuzatiladi.	 	
Sport  yutuqlari  ko‘p  yillik  dinamikasidagi 	bunday  pasayishiga,  aftidan, 	
quyidagi  ikki  xil 	s a b a b   b o ‘l s a   k e r ak :  a )   b i ol og i k  s ab a b  	- yo s h   u lg ‘a yg a n  	
sari  organizm  adaptatsiya  imkoniyatl	arining  tabiiy 	ravishda  pasa yishi;  b) 	
ko‘p  yillik 	mashqni  tashkil  etishdagi  hozirgi  zamon  uslubiyati 	ye t a r l i  	
d a r a j a d a   mu k a mm a l   e ma s l i g i .	 	
M a s h q  	j a r a yo n i n i   ya n a d a   r a t s i o n a l l a s h t i r i s h   b u n d a y 	pasayishni 	
minimumga keltirishi yoxud umuman ancha 	katta  yoshga  yetg	unga qadar  surib 	
yuborishi  mumkin 	bo‘lsa  kerak.  Bunda  eng  muhimi,  jumladan,  mashq  21	 	
 
vositalarini,  uslubiyatlarini  va  formalarini 	ma q s a d g a   mu v o f i q   r a v i s h d a  	
ya n g i l a b   t u r i s h ,  	shuningdek,  umumiy  va  maxsus  tayyogarlikning  har  xil 	
nisbatlari  hamda  yuklamalar  hajmi	 va 	shiddatligining  xilma	-xil  darajalari 	
bilan 	xarakterlanadigan sikllarni optimal tartibda 	almashtirib turishdir.	 	
Yuqorida  aytilganidek,  mashq 	yuklamalarining  dinamikasi,  shu  jumladan, 	
ko‘p 	yillik  dinamikasi  ham  to‘lqinsimon  xarakterga  ega 	b o ‘ l i s h i  	
k e r	ak	.Y u k l a ma l a r n i n g   k o ‘ p   yi l l i k  	«to‘lqin»lari  masshtabida  birinchi  bo‘lib 	
ularning  h	ajmi,  undan  keyin  esa  intensivligi  o‘zining 	ma k s i mu m  	
d a r a j a s i g a   y e t a d i .   M a n a   s h u   u mu mi y l i k  	shunday  bo‘lsa  ham  mashq 	
jarayoni,  yuksak 	darajadagi  umumiy  ish  qobiliyatini,  shuningd	ek, 	maxsus 	
fazilatlar  va  malakalarni  mumkin  qadar 	uzoq  vaqt  saqlab  turish  uchun 	
odatda 	turli	 yosh 	o r a s i d a   o ‘ z g a r a d i .  I l g a r i   e r i s h i l g a n l a r   h a m 	(a yniqsa, 	
texnik  va  taktik  tayyorgarlik  bo‘limi 	bo‘yicha)  ma’lum  miqdorda 	
takomillashtiriladi.	 	
Mazkur  bosqichda  ma	shqning  mazmuni  o‘zining  x	a r a k t e r i   ji h a t i d a n  	
yi l d a n   yi l g a   u mu mi y 	jismoniy  tayyorgarlikka  yaqinlasha  boradi. 	
M u s o b a q a l a r n i n g   r o l i   v a   o ‘ r n i   k a m a y a d i .  	Yuklamalarning  o‘sa  borish 	
tendensiyasi  endi  faqat  u	n cha   ko ‘p   bo ‘l ma g an   v aqt   doi ra sid a   saq la nad i   va 	
f a q a t   ma	s h q l a r n i n g   a yr i m  g u r u h l a r i g a g i n a  	t a a l l u q l i   b o ‘ l a d i .   S h u n g a  	
mu v o f i q   ma s h q  	ja r a yo n i n i n g  	t u z i l ma s i   h a m  q a yt a   q u r i l a d i	. 	D a v r l a r  	
o ‘ r t a s i d a g i   c h e g a r a l a r   g o ‘ y o   y o ‘ q o l i b  	ketgandek bo‘ladi.	 	
Yillik  va ko‘p  yillik  rejalashtirish sport  murrabiysi uchun  dastur  hisoblan	adi. 	
Uning  yordamida  murabbiy  mashg‘ulotlarning  butun  strukturasini  nazorat  qiladi 
va  boshqarib  turadi.  Yillik  va  ko‘p  yillik  rejalarni  tuzishda  ularni  o‘zgartirish, 
qo‘shimchalar  kiritish  yoki  takomillashtirish  imkoniyati  bo‘lishi  kerak.  Chunki 
hozirgi  va	qtga  kelib  sport  natijalarining  keskin  o‘sishi  va  sportchilarni 	
tayyorlashda  turli  vosita  va  uslublarning  qo‘llanishi  sportchining  nazarda  tutilgan 
rejadan  ilgarilab  ketishiga,  ayrim  hollarda,  aksincha,  sportchining  rejadagi 
vazifalarni to‘la o‘zlashtira o	lmasligi ham rejani o‘zgartirishni talab qiladi. Bundan  22	 	
 
tashqari,  sportchi  uchun  kutilmagan  jarohatlanish,  ijtimoiy  hayotdagi  ayrim 
masalalar ham rejaga o‘zgartirish kiritishni taqozo qiladi.	 	
Mashq  tuzilmasining  maromiga  va  boshqa 	hollari	ga  (momentlari) 	ko	‘proq 	
mehnat 	faoliyatining rejimi  ta’sir  ko‘rsata  boshlaydi. 	Sport amaliyotida yillik va 	
ko‘p  yillik  rejalashtirish  alohida  ahamiyatga  ega.  Rejalashtirishning  ushbu  turi 
o‘zida sportchini tayyorlashning umumiy ko‘rinishini jamlab oladi. Bu jarayon o‘z 
tark	ibiga  sportchi  tayyorgarlik  tomonlarining  barcha  yo‘lanishlari  va  bo‘limlarini 	
birlashtiradi va keyingi rejalar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Yillik va ko‘p yillik 
rejalashtirishda  rejada  nazarda  tutilgan  va  sportchi  o‘zlashtirishi  kerak  bo‘lgan 
nazariy	 	va  amaliy  bilimlar,  mahorat,  ko‘nikma  va  malaka  kabi  zaruriy 	
ko‘rsatkichlar kiritiladi.	 	
 Sport  turining  xususiyatlari,  sportchi  imkoniyatlarining  darajasi,  iqlim 	
sharoiti,  moddiy	-texnik  ta’minlanganlik  yillik  va  ko‘p  yillik  rejalashtirishda 	
e’tiborga  olin	ishi  lozim.  Shuningdek,  musobaqa  taqvim  rejasi  ham  alohida 	
ahamiyatga molikdir. Musobaqalarning o‘tkazilish vaqti, joyi va shartlariga binoan 
mashg‘ulotlarni rejalashtirish yanada aniq va samarali bo‘ladi.	 	
Sport  mashqning  ko‘p  yillik  jarayonidagi 	as o si y  b o	s q i c h l a rn i ng 	
u mu mi y  b e l g i l a r i 	shulardan  iborat  bo‘lib  bugungacha  bu  ko‘rsatkichlar  o‘z 	
tuzilishini  mazmun  va  shakl  jihatdan  o‘zgartirgani  yo‘q.  Bosqichlar  va  ularda 
erishiladigan  natijalar  bugungi  zamonaviy  sportda  yangilanib  bormoqda.  Shunga 
qaramay, bosq	ichlardagi vazifalar mazmuni o‘z ahamiyatini yo‘qotgan emas.	 	
Sport  mashg‘ulotlarini  tashkil  qilish  va  rejalashtirish  murakkab  pedagogik 	
jarayon  sanaladi  hamda    murabbiydan  yuqori  darajadagi  bilimni  talab  etadi.  Bu 
to‘g‘ridagi  fikrlarni  yoritishdan  avval  sp	ortchining  yosh  xususiyatlariga  binoan 	
davrlashtirish kerak bo‘ladi.	 	
Pedagogik,  psixologik  va  biologik  bilimlarni  inobatga  olib,  bolalar  va 	
o‘smirlar yosh nuqtai nazaridan quyidagicha davrlashtiriladi:	 	
- 	kichik    maktab  davri.	 	1-4  sinflar  (6	-7  yoshdan  10	-11 	
yoshgacha);	  23	 	
 	
- 	o‘rta  maktab  davri.	 	5-9  sinflar  (11	-12  yoshdan  14	-15 	
yoshgacha);	 	
- 	o‘smirlik  davri.	 Akademik  litsey  va  kasb	-hunar  kollejlarining 	
talabalari (15	-16 yoshdan 17	-18 yoshgacha).	 	
Umuman  olganda  murabbiy  o‘z  shogirdlari  bilan  ehtiyotkorona  munosabatda 	
bo	‘lishi kerak. Sport amaliyotida mashg‘ulotlarning o‘ziga xos jihatlari farqlanadi. 	
Mazkur  farqlar  mashg‘ulotlar  vaqtining  qisqaligi,  yuklamalar  hajmining  kamligi, 
mashqlarni o‘rgatish usullarining o‘ziga xosligi bilan xarakterlanadi.	 	
Har  qanday  sport  faoli	yatining  asosida  sport  mashqini  rejalashtirish  yotadi. 	
Rejalashtirishsiz  hech  bir  natijaga  erishish  yoki  sport  faoliyatini  yo‘lga  qo‘yish 
mumkin emas.	 	
Sport  mashg‘ulotlarini  rejalashtirish  bu  bo‘lajak  sport  natijalarini  oldindan 	
kafolatlash  demakdir  (Kerim	ov.F.,  2004).  Shu  sababli  murabbiylar  yoki 	
mutaxassislar mazkur jarayonga aloxida axamiyat berishlari maqsadga muvofiq.	 	
Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirishda e’tiborga olinadigan eng asosiy  mezon 	
bu sportchining yoshi, shaxsiy xususiyatlari va malakasi. 	Har uchala ko‘rsatkichlar 	
bir	-biriga  yaqin  bo‘lganda  sportchilarni  umumiy  reja  asosida  shug‘ullantirish 	
mumkin.  Shu  holatda  ham  ularga  individual  tarzda  mashqlar  berishni  unutmaslik 
kerak.	 
Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirishning quyidagi 	turla	ri farqlana	di	: 	
1. Ko‘p yillik rejalashtirish.	 	
2. Yillik rejalashtirish.	 	
3. Oylik (mezotsikl) va haftalik (mikrotsikl) rejalashtirish.	 	
4. Ma’lum bir mashg‘ulot uchun reja.	 	
Rejalashtirishning  har  bir  ko‘rinishi  ma’lum  darajadagi  vazifalarni  nazarda 	
tutadi.  Ular  o‘rtasi	da  konkret  chegara  bor  deyish  noto‘g‘ri.  Har  bir  jarayon  o‘ziga 	
xoslik  kasb  etadi  va  umumiy  birlikka  ega.  Sport  mashg‘ulotlarini  rejalashtirishda, 
ayniqsa,  dastlabki  sport  tayyorgarligi  bosqichida  asosiy  e’tibor  sportchilarni  har 
tomonlama  rivojlantirish  m	asalalariga  qaratilishi  lozim.  Chunki  endigina  24	 	
 
mashg‘ulotlarni  boshlagan,  harakat  formalari  yetarlicha  shakllanmagan  yosh 
sportchilar  sport  uchun  zarur  bo‘ladigan  jismoniy  sifatlarsiz  texnikani  mukammal 
tarzda  o‘zlashtira  olmaydilar.  Aytish  mumkinki,  yosh 	sportchilar  bilan  ko‘p  yillik 	
mashg‘ulotlarni  rejalashtirayotganda  sportchining  kelgusi  sport  faoliyati  uchun 
zarur bo‘ladigan keng ko‘lamli asos hosil qilishga erishish kerak.	 	
Bu  o‘rinda  umumiy  va  maxsus  tayyorgarlik  nisbatlari  yillar  davomida  o‘zaro 	
o‘ri	n almashadi (1	-rasm).	 	
1-rasm.  Uzoq  yillik  tayyorgarlik  uchun  umumiy  va  maxsus 	
tayyorgarlikning o‘zgarish dinamikasi	 (2)	 	
 	
Sport  mashg‘ulotlarini  rejalashtirishda  bir  qator  jihatlarga  alohida  ahamiyat 	
berish  lozim.  Uzoq  muddatga  mo‘	ljalangan  reja  bo‘ladimi  yoki  qisqa  muddatli 	
rejalarmi 	- bularning  bari  ma’lum  tartib	-qoidalar  asosida,  muayyan  qonuniyatlar 	
negizida  tuzilish  kerak.  Bunda  yosh  sportchining  kelgusi  sport  faoliyati, 
salomatligi,  ma’naviy  va  ruhiy  tarbiyalanishi  va  boshqa  s	hu  kabi  masalalar 	
inobatga  olinadi.  Ayniqsa,  yosh  sportchilar  mashg‘ulotlarini  rejalashtirish  va  olib 
borishda  ularning  salomatlik  darajasini  yuksaltirish,  gormonik  rivojlantirish, 
funksional  imkoniyatlarini  yanada  oshirish  masalasi  murabbiyning  diqqat 
mar	kazida turishi tavsiya qilinadi.	  25	 	
 	
Sport  mashg‘ulotlarini  rejalashtirish  jarayonida  tuzilajak  rejaga  katta 	
hajmdagi  yuklamalarni  kiritish,  murakkab  vazifalarni  reja  oldiga  maqsad  qilib 
qo‘yish mashg‘ulotlardagi muammolarni yuzaga keltiradi	 [17,18]	. 	
Yillik si	klning tuzilishi.	 	
 	O’quv	 jarayonining	 siklik	 xususiyati	 qisman	 takrorligi	. mashqlar	, bosqichlar	 	
va	 ma’lum	 davrlardagi	 barcha	 davrlarning	 takrorlanishi	 bilan	 xarakterlidir	. O’quv	 	
sikllari	 uning	 tarkibiy	 tuzilmasining	 eng	 keng	 tarqalgan	 shakllari	 hisoblanadi	. 	
O’quv	 jarayoni	 qurilgan	 vaqt	 o’lchagichiga	 qarab	, 	mikro	, 	mezo	, 	makro	 davriy	 	
miqyosi	 bil	an	 farqlanadi	. 	
   	Mikro	sikl	 - ko’pincha	 bir	 kunlik	 yoki	 haftalik	 muddat	 bilan	, 	odatda	 	
ikkitadan	 bir	 necha	 mashg’ulotni	 o’z	 ichiga	 olgan	 kichik	 sikl	. 	
 	Jalb	 qiluvchi	 mik	ro	sikl	lar	 umumiy	 vaznning	 kamligi	 bilan	 ajralib	 turadi	 va	 	
sportchining	 tanasini	 jadal	 mashq	 qilishga	 yo’naltiradi	. Ular	 tayyorgarlik	 davrining	 	
birinchi	 mezo	 siklida	, shuningdek	 kasallikdan	 keyin	 qo’llaniladi	. 	
Asosiy	 mikroi	sikl	lar	 (odatda	 tayyorgarlik	) 	katt	a miqdordagi	 yuklarning	 miqdori	 	
bilan	 tavsiflanadi	. Ularning	 asosiy	 vazifalari	 - sportchilarning	 jismoniy	 va	 ruhiy	 	
tayyorgarlik	 jarayonlarini	 rag’batlantirish	, 	texnik	-taktika	, 	jismoniy	, 	irodalil	ik	 va	 	
maxsus	 	ruhiy	 	tayyorgarlikning	 	asosiy	 	vazifalarini	 	hal	 	qi	lish	 	(irodasining	 	
tayyorgarligi	 - sportchi	 uchun	 zarur	 bo’lgan	 iroda	lik	 fazilatlarini	 shakllantirish	 va	 	
yaxshilash	 uchun	 qo’llaniladigan	 ta’sirlar	 tizimi	, 	qarshilik	 va	 boshqalar	). 	Shu	 	
sababli	, asosiy	 mikro	sikl	lar	 tayyorgarlik	 davrining	 asosiy	 mazmunini	 tas	hkil	 etadi	. 	
 	Nazorat	 va	 tayyorgarlik	 uchun	 mo’ljallangan	 mikro	sikl	lar	 maxsus	 	
tayyorgarlik	 va	 modell	i qismlarga	 bo’linadi	. 	
 	O’rtacha	 	miqdordagi	 	mashq	 	yuki	 	va	 	yuqori	 	raqobatbardosh	 	yoki	 	
raqobatbardosh	lik	 intensivligi	 bilan	 ajralib	 turadigan	 maxsus	 tayyorgarl	ikdagi	 	
mikro	sikl	lar	 tanlovlarda	 maxsus	 bajarilish	 darajasini	 ta’minlash	, texnik	 va	 taktik	  26	 	
 
ko’nikma	 va	 qobiliyatlarni	 maydalash	, maxsus	 ruhiy	 tayyorgarlikni	 ta’minlashga	 	
qaratilgan	. 	
 	Tayyorgarlik	 va	 raqobatlashuv	 davrining	 yakuniy	 bosqichlarida	 bu	 ikki	 	
nazo	rat	 qaydi	i tayyorlanadigan	 mikro	sikl	lar	 ishlatiladi	. 	
Mikro	sikl	larni	 yetkazing	. Ushbu	 mikro	sikl	larning	 tarkibi	 o’zgarishi	 mumkin	. Bu	 	
sportchini	 	bellashuvga	 	olib	 	boradigan	 	tizimga	, 	uning	 	yakuniy	 	bosqichda	 	
boshlang’ich	 bosqichlariga	 tayyorgarlikning	 o’ziga	 xo	s xususiyatlariga	 bog’liq	. 	
Ular	 to’liq	 tiklanish	 va	 aqliy	 sozlash	 masalalarini	 hal	 qilishlari	 mumkin	. Umuman	 	
olganda	, ularning	 hajmi	 past	 va	 umumiy	 yuk	 zichligi	 darajasi	 bilan	 ajralib	 turadi	. 	
 	Yaqinlashtiruvchi	 	mikro	sik	llari	 	odatda	 	bir	 	qator	 	asosiy	, 	nazora	t 	va	 	
tayyorgarlik	 mikro	 sikllarini	 bajaradi	.  	
Bundan	 tashqari	, qutqarish	 mikro	sikl	lari ham	 jadal	 ravishda	 raqobatbardosh	 	
faoliyat	 rejalashtiriladi	. 	
 	Ularning	 asosiy	 vazifasi	 -  sportchining	 jismoniy	 holatini	 tiklash	 va	 	
moslashtirish	 	uchun	 	optimal	 	sharoitla	rni	 	ta’minlashdir	. 	Bu	 	esa	 	bunday	 	
mikrokompyuterlarning	 past	 darajadagi	 yuklanishiga	, 	ulardagi	 faol	 dam	 olish	 	
vositalaridan	 keng	 foydalanishga	 olib	 keladi	. 	
Raqobatli	 mikro	sikl	lar	 tanlov	 dasturiga	 mos	 keladigan	 asosiy	 rejimga	 ega	. 	
Ushbu	 	mikrokilllarning	 	tark	ibi	 	va	 	davomiyligi	 	turli	 	sport	 	turlari	 	bo’yicha	 	
musobaqalarning	 o’ziga	 xosligi	, 	ularning	 umumiy	 soni	 va	 ularning	 orasidagi	 	
pauzalar	 	bilan	 	belgilanadi	. 	Bunga	 	qarab	, 	raqobat	 	mikro	sikl	lari	 	boshlanishi	, 	
to’g’ridan	-to’g’ri	 yaqinlashishi	 va	 tiklash	 faoliyati	 bil	an	 chegaralanishi	 mumkin	 va	 	
alohida	 o’yin	 va	 o’yinlar	 o’rtasidagi	 vaqt	 oralig’ida	 maxsus	 mashg’ulotlarni	 o’z	 	
ichiga	 olishi	 mumkin	. 	
Sport	 amaliyotida	 keng	 tarqalgan	 zarba	 deb	 ataladigan	 mikro	element	 atama	lar	 	
ishlatiladi	. Ular	 raqobat	 tayyorgarlik	 muddati	 ch	eklangan	 hollarda	 qo’llaniladi	 va	  27	 	
 
sportchi	 tezda	 ma’lum	 moslashuv	 o’zgarishlariga	 erishishi	 kerak	. Bu	 holda	 zarba	 	
elementi	 yukning	 hajmi	, uning	 zichligi	, texnik	 murakkablik	 va	 aqliy	 zo’riqishning	 	
kuchayib	 	borayotgan	 	mashq	 	kon	se	ntrasiyasi	, 	ekstremal	 	muhit	 	sharoitida	 	
mashg’ulot	 o’tkazish	 mumkin	. 	Asosiy	, 	nazorat	, 	tayyorgarlik	 va	 raqobatbardosh	 	
mikro	sik	llar	 yillik	 siklning	 bosqichiga	 va	 vazifalariga	 qarab	 ish	 tashlashi	 mumkin	. 	
O’rta	 sikllarda	 (mezo	 sikllarda	) 	mashq	 qilish	: 	Mezo	 sikli	 - nisbatan	 2-6 	
haftaga	 	qada	r 	davom	 	etadigan	, 	shu	 	jumladan	, 	nisbatan	 	kichik	 	mikro	sik	llar	 	
seriyasidir	. 	
Mezo	 davrlariga	 asoslangan	 o’quv	 jarayonini	 yaratish	 sizni	 davrning	 asosiy	 	
vazifasi	 yoki	 tayyorgarlik	 bosqichiga	 muvofiq	 o’qitish	 va	 raqobatbardosh	 yuklarni	 	
tejashning	 optimal	 dinami	kasini	, 	turli	 vositalar	 va	 o’qitish	 uslublarini	 oqilona	 	
kombinasiyalashni	, pedagogik	 ta’sir	 omillari	 va	 reabilitasiya	 faoliyatining	 omillari	 	
o’rtasidagi	 	muvofiqlikni	 	ta’minlash	, 	turli	 	madaniyatlarni	 	tarbiyalashda	 	
uzluksizligini	 ta’minlash	 uchun	 tizimlashti	rishga	 imkon	 beradi	. 	fazilatlari	 va	 	
qobiliyatlari	. 	
Trening	 jarayonining	 tahlili	 sizga	 xos	 mezo	cycles	: retr	o, tayanch	, nazorat	, 	
tayyorgarlik	, 	oldindan	 raqobatbardosh	, 	raqobatbardosh	, 	tiklashning	 aniq	 sonini	 	
tanlash	 imkonini	 beradi	. Orqaga	 olinadigan	 mezo	 sikllari	. Ularning	 asosiy	 vazifasi	, 	
sportchilarni	 	muayyan	 	o’quv	 	mashg’ulotlarini	 	samarali	 	amalga	 	oshirishga	 	
bosqichma	-bosqich	 olib	 chiqishdir	. 	Buning	 darajasini	 belgilaydigan	 tizimlar	 va	 	
mexanizmlarning	 sog’lig’ini	 yaxshilash	 yoki	 tiklashga	 qaratilgan	 mashql	ardan	 	
foydalanish	 ta’minlanadi	 	
chidamlilik	 komponentlari	; 	tezligi	 va	 moslashuvchanligi	; 	vosita	 qobiliyatlari	 va	 	
qobiliyatlarini	 shakllantirish	. 	
Ushbu	 mezosikllar	 mavsum	 boshida	, kasallikdan	 yoki	 jarohatlardan	 so’ng	, 	
shuningdek	, 	mashg’ulot	 	jarayonida	 	boshqa	 	majburiy	 	yoki	 	rejalashtirilgan	 	
uzilishlardan	 so’ng	 qo’llaniladi	. 	
Asosiy	 	mezosikllar	. 	Ular	 	asosiy	 	tana	 	tizimlarining	 	funksional	 	
imkoniyatlarini	 takomillashtirish	, 	jismoniy	, 	texnik	, 	taktik	 va	 aqliy	 qobiliyatni	  28	 	
 
yaxshilash	 	bo’yicha	 	asosiy	 	ishni	 	rejalashtirmoq	dalar	. 	O’quv	 	dasturi	 	barcha	 	
vositalar	 to’plamidan	, o’quv	 mashg’ulotlarining	 katta	 miqdori	 va	 intensivligidan	, 	
sinflardan	 keng	 foydalanishdan	 og’ir	 yuklaydi	 iborat	. 	
 	
Asosiy	 	mezo	 	sikllar	i 	tayyorgarlik	 	davrining	 	asosini	 	tashkil	 	etadi	 	va	 	
boshlang’ich	 davrida	 yo’qotilgan	 jismoniy	 xususiyat	 va	 ko’nikmalarni	 tiklash	 	
uchun	 tanlovga	 kiritiladi	. Muvaffaqiyatli	 raqobat	 (mashg’ulotlarda	) 	mezo	-sikllar	 	
sportchining	 tayyorgarligi	 davomida	 aniqlangan	 ayrim	 kamchiliklarni	 aniqlash	, 	
texnik	 	imkoniyatlarini	 	takomillashtirish	 	hisobiga	 	sport	 	formasining	 	yakuniy	 	
shakllanishiga	 qaratilgan	 bo’lib	, 	bu	 mezo	 sikllar	da	 maxsus	 joy	 aqliy	 va	 taktik	 	
tayyorgarlikdan	 iborat	. 	Yaqinlashib	 kelayotgan	 musobaqaning	 modellashtirish	 	
uslubiga	 muhim	 o’rin	 beriladi	. 	
Ushbu	 mezosikllarda	 yuk	 tashish	 dina	mikasining	 umumiy	 tendensiyasi	, 	
qoida	 tariqasida	, 	asosiy	 tanlovlar	 oldidan	 intensiv	 mashg’ulotlarning	 umumiy	 	
hajmi	 va	 hajmini	 bosqichma	-bosqich	 kamaytirish	 bilan	  tavsiflanadi	. 	Buning	 	
sababi	, 	mashg’ulotlarning	 	kumulyativ	 	ta’sirini	 	"kechikkan	 	transformasiya	" 	
mexanizmining	 mavjudligidan	 kelib	 chiqadi	, 	bu	 sport	 yutuqlarining	 cho’qqisi	 	
vaqtni	 umumiy	 va	 alohida	 eng	 og’ir	 yuk	 hajmlarining	 cho’qqilaridan	 orqada	 qolib	 	
ketishidan	 iborat	. Ushbu	 mezosikllar	 boshlang’ich	 bosqichga	 bevosita	 tayyorgarlik	 	
bosqichining	 o’z	iga	 xos	 xususiyati	 va	 sportchilar	 yangi	 kontrastli	 iqlim	 va	 	
geografik	 sharoitlarga	 o’tishida	 muhim	 ahamiyatga	 ega	. 	
Raqobat	 mezosikllari	. Ularning	 tarkibi	 sportning	 o’ziga	 xos	 xususiyatlari	, 	
sport	 taqvimi	 xususiyatlari	, malakalari	 va	 sportchining	 davolanish	 darajasi	 bilan	 	
belgilanadi	. Ko’pgina	 sport	 turlari	 bo’yicha	 musobaqalar	 yil	 davomida	 5-10 	oy	 	
davomida	 	o’tkaziladi	. 	Bu	 	vaqt	 	mobaynida	 	bir	 	nechta	 	raqobat	 	mezosikllari	 	
o’tkazilishi	 	mumkin	. 	En	g 	oddiy	 	hollarda	, 	bu	 	turdagi	 	mezosikliklar	 	bitta	 	
oziqlantiruvchi	 va	 bitta	 raqobatbardosh	 mikrochipdan	 iborat	. Ushbu	 mezosikllarda	 	
raqobatbardosh	 mashqlar	 miqdori	 oshirildi	.  29	 	
 	
O’tish	 davri	 mezoni	 aylanishi	 o’tish	 davrining	 asosini	 tashkil	 etadi	 va	 	
ziddiyatli	 qator	 musobaqalardan	 so’ng	 maxsus	 tashkillashtiriladi	. Ba’zi	 hollar	da	, 	
bu	 mezo	sikl	 jarayonida	 aniqlangan	 kamchiliklarni	 bartaraf	 etish	 yoki	 bu	 sport	 	
uchun	 ahamiyatga	 ega	 bo’lmagan	 jismoniy	 qobiliyatlarni	 yo’qotishga	 qaratilgan	 	
mashqlardan	 foydalanish	 mumkin	.  Raqobat	 va	 maxsus	 tayyorgarlik	 mashqlari	 	
hajmi	 sezilarli	 daraja	da	 kamayadi	. 	
 	
              	Katta	 sikllarda	 mashq	 qilish	 (makro	 davrlar	) Makrosikllarni	 rivojlanish	, 	
barqarorlik	 va	 vaqtinchalik	 yo’qotish	 bilan	 bog’liq	 va	 shu	 qatorda	 davrlar	, 	
bosqichlar	, mezosikllarni	 o’z	 ichiga	 olgan	 yarim	 yillik	 (ayrim	 hollarda	, 3	-4 	oy	), 	bir	 	
yillik	, ko’p	 yillik	 (masalan	, to’rt	 yil	) katta	 ta’lim	 davri	.  	
Yillik treningning bosqichlarida 	 mikro	-davrlarda imtiyozli o’qitish 	
kunlarining strukturasi	 (3) 	
Hafta 
kunlari	 	
mikro	-davrlarda imtiyozli o’qitish kunlarining strukturasi	 	
sentyabr	 	
noyabr	 	
dekabr fevral	 	mart 	- aprel	 	m	ay	 	iyun	-iyul	 	
1.	 	Texnik taktik 
tayyorgarlik	 	
Texnik taktik 
tayyorgarlik	 	
Texnik 
taktik 
tayyorgarlik	 	
Texnik 
taktik 
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
2.	 	Texnik taktik 
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
Jismo	niy 	
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
3.	 	O’yinga 
tayyorgarlik	 	
Texnik taktik 
tayyorgarlik	 	
Texnik 
taktik 
tayyorgarlik	 	
Texnik 
taktik 
tayyorgarlik	 	
O’yinga 
tayyorgarlik	 	
4.	 	Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
Individual 
tayyorgarlik	 	
Individual 
tayyorg	arlik	 	
Individual 
tayyorgarlik	  30	 	
 
5.	 	Individual 
tayyorgarlik	 	
Individual 
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
Jismoniy 
tayyorgarlik	 	
6 	O’yinga 
tayyorgarlik	 	
O’yinga 
tayyorgarlik	 	
O’yinga 
tayyorgarlik	 	
O’yinga 
tayyorgarlik	 	
O’yinga 
tayyorgarlik	 	
7 	Dam olish	 	Dam olish	 	Dam olish	 	Dam olish	 	Dam olish	 	
  
Mikro	sikl	 - ko’pincha	 haftalik	 yoki	 haftalik	 muddat	 bilan	, odatda	 ikkitadan	 bir	 	
necha	 mashg’ulotni	 o’z	 ichiga	 olgan	 kichik	 sikl	. 	
Jalb	 qiluvchi	 mikrokliniklar	 umumiy	 vaznning	 kamligi	 bilan	 ajralib	 tura	di	 va	 	
sportchining	 tanasini	 jadal	 mashq	 qilishga	 yo’naltiradi	. Ular	 tayyorgarlik	 davrining	 	
birinchi	 mezo	 siklida	, shuningdek	 kasallikdan	 keyin	 qo’llaniladi	. 	
Asosiy	 mikroiqtisodlar	 (odatda	 tayyorgarlik	) katta	 miqdordagi	 yuklarning	 miqdori	 	
bilan	 tavsiflanadi	. 	
 
 
 
 
 
 
 
 	
 
  31	 	
 	
I bob bo’yicha xulosa	 	
 	Dissertatsiya  ishining  ushbu  bobida  dissertatasiya  ishining  xususiyatlaridan 	
kelib  chiqib 	Bolalar  o’smirlar  sport  maktablarining 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida 	
badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishning  nazariy 	metodologi	k 	asoslari 	
o’rganildi.	 	
 	Unga  ko’ra  quyidagi  asosiy  vazifalar  ushbu  bob  mazmuniga  kiritildi. 	
Adabiyotlar  tahlili  jarayonida  shu  narsa  aniqlandiki  o’rganilayotgan  mavzu 
yuzasidan  tarqoq  holatdagi  ma’lumotlar  va  bilimlar  majmuasi  mavjud.  Ularni 
tizimlashtiris	h  va  umumlashtirish  zarurati  bor.  Turli  adabiyotlar  va  manbalarda 	
mavzuni  qisman  yoritishi  mumkin  bo’lgan  ma’lumotlar  mavjud.  Ammo  ushbu 
materiallar  va  ulardagi  ma’lumotlar  yakka  tartibda,  mustaqil  ravishda  mavzu 
to’g’risida tasavvur hosil qilish imkonini 	bermaydi.	 	
 	Adabiyotlar  tahlili  jarayonida  shu  narsa  kuzatildiki  xorijiy  mutaxassislar 	
ilmiy  uslubiy  adabiyotlari  o’ziga  xos  o’ringa  ega  va  ular  yetakchilik  qiladi.  Bu 
holat xalqaro sport musoboqalarini kuzatish natijalari bilan ham mos keladi.	 	
 	Muammoning 	amaliyotdagi  holatini  o’rganish  dissertatsiya  ishining  I  bobi 	
oldiga  qo’yilgan  vazifalarni  amalga  oshirishda  va  uni  yoritib  berishda    katta 
ahamiyat  kasb  etdi.  Turli  darajadagi  murabbiylar  faoliyatini  o’rganish, 
mashg’ulotlarni  kuzatish  hamda  musoboqalarni	 	tahlil  qilish  muammoning 	
amaliyotdagi holatini o’rganish mazmunini belgilab berdi.	 	
 	Xulosa  o’rnida  aytish  kerakki  adabiyotlar  tahlil  qilish  va  o’rganilayotgan 	
mavzuning  joriy  holatini  o’rganish  dissertatsiya  ishinining  samarali  yoritilishiga 
ijobiy ta’sir	 ko’rsatdi.	 	
 
 
  32	 	
 	
II Bob. Tadqiqot metodlari va uning tashkil etilishi	 	
2.1.    Tadqiqot usullari.	 	
2.1.1. Pedagogik kuzatish.	 	
 	Biz  tomonimizdan  o’tkazilgan  kuzatishlar  va  izlanishlarni  samarali 	
yakunlashda  pedagogik  kuzatish  usuli  muhim  ahamiyat  kasb  etadi.  Um	uman 	
olganda  aksar	iyat  tadqiqotlarda  pedagogik  kuzatish  alohida  o’ringa  ega.  Bu 	
boradagi  fikrlar  dunyoning  ko’pgina  yetakchi  mutaxassislari  adabiyotlarida  aks 
ettirilgan (	В.П.	 Помитк	ын	, Б.У	. Бадалова 	va boshqalar).	 	
Pedagogik  kuzatish  usulini  qo’llash  o’ziga  hos  talablarni  bajarishni  taqozo 	
etadi.  Ilmiy  adabiyotlarda  ko’rsatib  o’tilishicha  pedagogik  kuzatish  ikki  xil 
sharoitda  tabiiy  sharoit  va  labaratoriya  sharoitida  amalga	 oshirilishi  mumkin. 	
Ushbu usulni qo’llashda  quyidagi ko’rsatgichlarga etibor berish kerak:	 	
1.Qanday mavzu ustida ish olib borilayabdi. 	Bunda mavzuning hususiyatlari, 	
uning  o’ziga  hosligi,  amalga  oshirilish  shartlari  va  sharoitlari  inobatga  olinishi 
kerak	.  
2.Taqdqiqot  obyektining  o’ziga  hosligi.  Bunda  qaysi  yosh  yoki  qanday 	
malakaga ega bo’lgan sportchilar bilan ishlash nazarda tutiladi.	 	
3.Moddiy  texnik  baza.  Kuzatish  olib  borish  uchun  shart  sharoitlarning 	
yetarliligi, kuzatish imkonini beruvchi muhitning	 mavjudligi. 	 	
Yuqorida  ko’rsatilgan  talablarga  binoan  biz  pedagogik  kuzatish  ishlarini 	
tashkil qildik. Mazkur jarayonda quyidagi ishlar amalga oshirildi:	 	
1. 	2019	-2020	, 2020	-2021	 o’quv  yillarida  Samarqand  shahrida  joylashgan  1	-sonli 	
Bolalar  o’smirlar  sport 	maktabi,  Samarqand  shahar  Sportning  o’yin  turlari  va 	
yengil atletika bo’yicha ixtisoslashgan bolalar o’smirlar sport maktabi	.  33	 	
 
2.  Yuqorida  ko’rsatib  o’tilgan  sport	-ta’lim  muassasalarida  foliyat  yurituvchi 	
mutaxassislar  ish  faoliyati  o’rganildi,  ularning  mas	hg’ulotlar  o’tkazish  rejalari 	
tahlil qilindi.	 	
Pedagogik  kuzatish  natijasida  biz  o’rganayotgan  mavzuning  muayyan  jihatlari  o’z 
aksini topdi va tadqiqotning keyingi bosqichlari uchun zamin yaratdi.	 	
2.1.2. Adabiyotlar tahlil qilish.	 	
Tadqiqot  ishlarini  tashkil	 	qilishda  bugungacha  yaratilgan  maxsus 	
adabiyotlarni  o’rganish,  ulardan  samarali  foydalanish  va  adabiyotlarda  keltirilgan 
ma’lumotlarni  tahlil  qilish  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  Hozirgi  sharoitda 
adabiyotlar va ma’lumotlar shu qadar ko’pki, ulardan ma’lum	 tartibda foydalanish, 	
tadqiqot  ishlariga  joriy  qilish,  tadqiqotchi  uchun  muayyan  darajadagi  qiyinchilik 
tug’diradi.  Shuningdek,  hozirda  ma’lumot  izlash  va  undan  foydalanish  bo’yicha 
global tizim 	- internet katta qulaylik tug’diradi.	 	
Adabiyotlar  tahlil  qil	ish  jarayonida  biz  ularni  hususiyat  va  yo’nalishlariga 	
ko’ra quyidagicha taqsimladik:	 	
- 	rasmiy ma’lumotlar (qonun, qaror, farmon va boshqalar);	 	
- 	darslik, o’quv qo’llanma, monografiya va hokozolar;	 	
- 	ilmiy maqola, ma’ruza va ma’lumotnoma;	 	
internet  ma’lumotlari  (	 Bu  haqda  ishning  1.2.bo’limida  batafsil  ma’lumot 	
berilgan ).	 	
Adabiyotlar  tahlili  jarayonida  ularni  shartli  ravishda  umumnazariy 	
adabiyotlar  va  maxsus  adabiyotlarga  ajratgan  holda  o’rgandik.  Umumnazariy 
adabiyotlar  sirasiga  sohaga  doir  keng  ko’lamli  adabiy	otlar  kiritildi.  Bunda  asosan 	
jismoniy madaniyat va sport nazariyasiga doir bo’lgan materiallar o’rganildi. 	 	
Maxsus  adabiyotlarga  aynan 	badminton	,  hususan, 	badmintonchi	lar 	
tayyorgarligiga  bog’liq  bo’lgan  manbalar  kiritildi.  Jami  o’rganilgan  va  ta	hlil 	
qilin	gan adabiyotlar soni 2	0dan ortiq. 	  34	 	
 	
2.1.3. So’rovnoma o’tkazish.	 	
Mutaxassislar  fikrini  o’rganish  maqsadida  ish  jarayonida  so’rovnomalar 	
tashkil qilindi. So’rovnomada murabbiylar ishtirok etdi	lar. Jami ishtirokchilar soni 	
19	 tani tashkil etdi	.  	
So’rovnoma na	tijalari tadqiqot ishidagi yangi ko’rsatgichlarni aks ettirdi.	 	
2.1.4. Nazariy tahlil va umumlashtirish	 	
Kuzatishlar  o’tkazish,  adabiyotlarni  tahlil  qilish  va  mutaxassislar  fikrlarini 	
o’rganish natijalari umumlashtirildi.Ushbu  ma’lumotlarning mantiqan tog’r	iligi va 	
bir	-birini to’ldirishi nazariy tahlil asosida aniqlandi.	 	
Bunda  adabiyotlarda  berilgan  ma’lumotlar  va  muammoning  amaliyotdagi 	
holati  qanchalik  mos  kelishi  o’rganildi.  Shuningdek,  mutaxassislar  fikrlari 
umumlashtirildi va tegishli hulosalarga kelish	ga asos bo’ldi.	 	
2.2. Tadqiqotning tashkil etilishi 	 	
Ishning  kirish  qismida  ko’rsatib  o’tilganidek  kuzatishlar 	2019	-2020	, 2020	-	
2021	 	 	o’quv  yillarida  amalga  oshirildi.  Mashg’ulotlar,  sport  musoboqalari 	
(badminton	)  kuzatildi.  Turli  darajadagi  mutaxassislar  bi	lan  ma	vzu  yuzasidan 	
suhbatlar tashkil qilindi va so’rovnomalar o’tkazildi. BO’SM 	badmintonchilarining	 	
ish qob	iliyatini aniqlash va tayyorgarlik darajasini baholash maqsadida reja asosida 	
testlar  tashkil  qilindi.  Olingan  ma’lumotlar  umumlashtirilib  tegishli	 tavsiyalar 	
ishlab chiqildi.	 	
 
 
 
 
  35	 	
 	
II bob bo’yicha xulosa	 	
Tadqiqot  ishlarini  samarali  yakunlashda  tadqiqot  usullari  va  ularni  o’rinli 	
qo’llash tadqiqotning zaruriy sharti hisoblanadi. 	Bu boradagi fikrlar aksar	iyat sport 	
fani haqidagi adabiyotlarda keltirib 	o’tilgan. 	 	
Dissertatsiya  ishini  yoritishda  pedagogik  kuzatish,  adabiyotlar  tahlil  qilish, 	
so’rovnoma  o’tkazish  va  nazariy  tahlil  va  umumlashtirishda  tadqiqot  usullaridan 
keng foydalanildi.	 	
Usullarni tanlash va ularni tadbiq etish sport fanida ma’lum bo’lga	n testlash 	
nazariyasi  qonuniyatlariga  muvofiq  amalga  oshirildi.  Tadqiqot  usullari  va  ularni 
qo’llash bir	-biriga bog’liq holda  olib borildi. 	 	
Tadqiqot  usullarini  qo’llash  natijasida  dissertatsiya  ishining  kelgusi  istiqbol 	
ko’rsatgichlari  ilmiy  yutuq  sifati	da  qo’lga  kiritildi.  Xulosa  o’rnida  aytish  kerakki 	
tadqiqot  usullarining  qo’llanilishi  natijasida  dissertatsiya  ishi  oldiga  qo’yilgan 
maqsad va vazifalar yetarlicha yoritildi.	 	
 
 
 	
 
 
 
 
 
 
  36	 	
 
III 	Bob	. Badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodolo	gik 	
asoslari	 	
3.1. Muammo yuzasidan sinov	- tajriba ishlarini tashkil etish.	 	
   	 	Mavzuning  amaliyotdagi  holatini  o’rganish  maqsadida  Samarqand  shahrida 	
joylashgan,  Samarqand  shahar  “  sportning  o’yin  turlari  va  yengil atletika bo’yicha 
ixtisoslashgan  bolalar 	o’smirlar  sport  maktabi”da  badmintonchilarni  o’quv 	
mashg’ulot guruhlarining mashg’ulotlari tizimli ravishda kuzatildi.	 	
Ushbu  sport  maktabida  3  ta  murabbiy  faoliyat  olib  borayotganligi  ma’lum  bo’ldi. 
Murabbiylarning  mashg’ulot  jarayonlari  reja  asosida  tashk	il  qilinib,  mashg’ulot 	
jarayonida  o’quv  mashg’ulot  guruhi  sportchilarga  beriladigan  yuklamalarni  ular 
organizmiga  qay  darajada  tasir  qilayotganligini  o’rganish  maqsadida  mashg’ulot 
jarayonini kuzatdik. 	 	
        	Mashg’ulot  jarayonida    (dastlabgi,  tayyorlov,	 asosiy,  yakuniy  qismlarda) 	
badmintonchilarni    yurak  urishi  tekshirildi.  Unga  ko’ra  sportchilar  yurak  urishi 
quyidagicha ekanligi aniq bo’ldi.	 	
 Mashg’ulot jarayonida  (dastlabgi, tayyorlov, asosiy, yakuniy qismlarda) 	
badmintonchilarni pulsametrya natijalar	i (4) 	
T/R	 	F.I.Sh.	 	Tinch holatda	 	
1min.(marta)	 	
Tayyorlov qism	 	
1min.(marta)	 	
Asosiy qism	 	
1min.(marta)	 	
Yakuniy qism	 	
1min.(marta)	 	
1 	A.S.	 	74	 	116	 	159	 	79	 	
2 	T.O.	 	71	 	112	 	163	 	77	 	
3 	B.M.	 	77	 	118	 	159	 	83	 	
4 	A.M.	 	78	 	126	 	157	 	81	  37	 	
 
5 	H.F.	 	81	 	124	 	161	 	79	 	
6 	T.M.	 	79	 	132	 	165	 	83	 	
 
Biz  mashg’ulot  yakunida  murabbiy    S.Akilova  bilan  ochiq  muloqot 	
qilganimizda,  o’quv  mashg’ulot  guruhlarining  badmintonchilarini  tayyorlashning 
o’ziga  xos  xususiyatlari  haqida  ma’lumot  berdi.  Murabbiy  sportchilarga  yuklama 
berish bilan ularning yurak uris	hini doimiy nazorat qilib borishini aytib o’tdi. 	 	
Badmintonchilarga  1  hafta  davomida  2  marta  kuchli  yuklama  berish  bilan 	
ularning  kuch,  tezkorlik,  chidamlilik,  jismoniy  sifatlarini  rivojlantirishga  alohida 
etibor  berishini  aytdi.  Bu  kuchli  yuklamalar  beris	h  chog’ida  sportchilarning  yurak 	
urishi  minutiga  180	-190  marta  ba’zi  vaqtlarda  obi  havoning  issiqligi  tufayli  bu 	
ko’rsatgichlar  190  dan  ortiq  bo’lishi  mumkin,  bu  vaqtlarda  murabbiy  etiborliroq 
bo’lishi  kerak  chunki  badmintonchilarning  yurak  urishi  190  dan 	oshdimi 	
yuklamani pasaytirish kerak aks holda bu salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. 	 	
Shunga  ko’ra  murabbiy  sportchilarda  doimiy  ravishda  pulsametrya  o’tkazib 	
yuklamalarni  sportchilar  organizmiga  qay  darajada  ta’sir  etishini  nazorat  qilib 
borishi  kerak	 bo’ladi  deya  takidladi  murabbiy.  Badmintonchilarga  yuklama 	
berishning  eng  kuchli  bosqichida  yurak  urishi  minutiga  o’rtacha  180	-190  atrofida 	
bo’lishi  kerak.  Bunday  yuklamalar  mikrosikl  boshida  hamda  mikrosikl  oxiriga 
to’g’ri kelishini aytib o’tdi. 	 	
Biz  kuz	atishimiz  bilan  bir  qatorda  Badmintonchilarni  mashg’ulot 	
yuklamalarini  sportchilar  organizmiga  tasirini  aniqlash  bo’yicha    Sportning  o’yin 
turlari  va  yengil  atletika  bo’yicha  IBO’SMning  3  ta  o’quv  mashg’ulot  guruhlarida 
testlar tashkil qildik.	 	
 
  38	 	
 
  O’quv ma	shg’ulot guruhlarining  badmintonchilarida mashg’ulotdan kiyin 	
vaznning o’zgarishi bo’yicha test natijalari 	(5) 	
(1	-guruh)	 	
O’quv mashg’ulot guruhi guruhi	 	
T/
R	 	
F.I.Sh.	 	Shug’ullanis	
h davri	 	
Mashg’ulotdan 	 	
oldin (kg)	 	
Mashg’u
lotdan 
keyin 
(kg)	 	
Farq (gr)	 	
1 	A.B.	 	2 yil	 	46.1	 	45.9	 	200	 	
2 	K.X.	 	2 yil	 	57.7	 	57.0	 	700	 	
3 	P.M.	 	2 yil	 	58.0	 	57.2	 	800	 	
4 	S.R.	 	3 yil	 	59.3	 	58.9	 	400	 	
5 	T.M.	 	5 yil	 	68.3	 	67.8	 	500	 	
6 	A.U.	 	2 yil	 	62.9	 	62.4	 	500	 	
7 	A.S.	 	5 yil	 	69.9	 	69.5	 	400	 	
8 	B.M.	 	3 yil	 	47.5	 	46.9	 	600	 	
9 	H.F.	 	6 yil	 	75.4	 	74.8	 	600	 	
10	 	A.A.	 	2 yi	l 	54.4	 	53.9	 	500	 	
11	 	Y.I.	 	2 yil	 	48.2	 	47.6	 	600	 	
12	 	R.D.	 	2 yil	 	61.1	 	60.8	 	300	 	
 	Jami	 	 	 	 	6100	 	
 	O’rtacha ko’rsatgich	=	6100:12=	508	 	 	
 	
1,5	-2  soatlik  mashg’ulotdan  keyin  sportchilarning  yo’qotilgan  vazni  aniqlandi. 	
Unga  ko’ra  o’quv  mashg’ulot  guruhi  (UMG)  sportchil	aridan  5  ta  sportchida 	
mashg’ulot davomida  yo’qotilgan vazn meyoridan yuqori ekanligi, 1 ta sportchida 
yo’qotilgan vazn meyoridan pastligi, hamda 6 ta sportchida yo’qotilgan vazn talab  39	 	
 
darajasida  ekanligi  ma’lum  bo’ldi.  O’rtacha  hisobda  12  ta  sportchida  ma	shg’ulot 	
davomida  yo’qotilgan  vazn  miqdori  508  gr  ni  tashkil  qildi.  Biz  ikkinchi  guruhda 
bu  testni  o’tkazdik.  Adabiyotlarda  bu  ko’rsatgich  talab  darajasiga  ancha  yaqin 
ekanligi ma’lum bo’ldi.	 	
O’quv mashg’ulot guruhlarining  badmintonchilarida mashg’ulotdan	 kiyin 	
vaznning o’zgarishi bo’yicha test natijalari	 (6) 	
(2	-guruh)	 	
O’quv mashg’ulot	 guruhi sportchilari	 	
T/R	 	F.I.Sh.	 	Shug’ullanish 	
davri	 	
Mashg’ulotdan 	 	
oldin (kg)	 	
Mashg’ulotdan 	
keyin (kg)	 	
Farq (gr)	 	
1 	R.N.	 	2 yil	 	77.5	 	76.4	 	1.100	 	
2 	B.S.	 	4 yil	 	66.4	 	65.6	 	800	 	
3 	T.Z.	 	6 yil	 	68.7	 	68.4	 	300	 	
4 	K.L.	 	4 yil	 	59.7	 	59.4	 	300	 	
5 	M.H.	 	2 yil	 	82.0	 	80.0	 	2000	 	
6 	H.SH.	 	7 yil	 	66.6	 	65.7	 	900	 	
7 	K.R.	 	3 yil	 	64.5	 	64.1	 	400	 	
8 	H.SH.	 	2 yil	 	62.7	 	62.2	 	500	 	
9 	B.G.	 	5 yil	 	57.8	 	57.1	 	700	 	
10	 	M.D.	 	8 yil	 	68.1	 	67.0	 	1.100	 	
11	 	A.A.	 	2 yil	 	50.7	 	50.2	 	50	0 	
12	 	T.S.	 	8 yil	 	73.9	 	73.3	 	600	 	
13	 	N.S.	 	4 yil	 	55.1	 	53.1	 	2000	 	
14	 	A.D.	 	2 yil	 	39.1	 	38.6	 	500	 	
15	 	X.SH.	 	2 yil	 	63.9	 	62.7	 	800	 	
 	Jami	 	O’rtacha ko’rsatgich 12500:15=	833	 	12500	  40	 	
 	
Mashg’ulot  jarayoni  yakunlangach  sportchilarning  mashg’ulot  jarayonida 	
yo’qotilgan o’rta	cha vazni aniqlandi. 	 	
O’quv mashg’ulot guruhi (UMG) sportchilaridan 9 ta sportchida mashg’ulot 	
davomida yo’qotilgan vazn meyoridan yuqori ekanligi, 6 ta sportchida yo’qotilgan 
vazn  talab  darajasida  ekanligi  ma’lum  bo’ldi. 	O’quv  mashg’ulot 	guruhi 	
sportchila	rida  yo’qotilgan  vazn  meyoridan  pastligi  kuzatilmadi.  O’rtacha  hisobda 	
15  ta  sportchida  mashg’ulot  davomida  yo’qotilgan  vazn  miqdori  833  gr  ni  tashkil 
qildi.  Adabiyotlarda  bu  ko’rsatgich  talab  darajasidan  yuqori  ekanligi  ma’lum 
bo’ldi.	 
Biz  kuzatishni  Sport	ning  o’yin  turlari  va  yengil  atletika  bo’yicha 	
IBO’SMning 3	-o’quv mashg’ulot guru	hida ham test o’tkazib ko’rdik.	 	
 O’quv mashg’ulot guruhlarining  badmintonchilarida mashg’ulotdan kiyin 	
vaznning o’zgarishi bo’yicha test natijalari	 (7) 	
(3	-guruh)	 	
O’quv mashg’	ulot guruhi	 	
T/R	 	F.I.Sh.	 	Shug’ullanish 	
davri	 	
Mashg’ulotdan 	 	
oldin (kg)	 	
Mashg’ulotdan 	
keyin (kg)	 	
Farq (gr)	 	
1 	R.A.	 	2 yil	 	58.6	 	57.9	 	500	 	
2 	K.O.	 	1 yil	 	31.4	 	31.2	 	200	 	
3 	V.SH.	 	2 yil	 	30.7	 	30.4	 	300	 	
4 	M.A.	 	1 yil 	 	32.4	 	32.2	 	200	 	
5 	L.U.	 	1 yil	 	46.0	 	45.7	 	300	 	
6 	T.J.	 	3 yil	 	31.1	 	30.5	 	600	 	
7 	H.L.	 	3 yil	 	47.7	 	47.6	 	100	 	
8 	T.D.	 	      	3 yil	 	43.0	 	42.6	 	400	 	
9 	A.M.	 	1 yil	 	35.5	 	35.2	 	300	  41 	
 
10	 	E.M.	 	2 yil	 	44.6	 	44.2	 	400	 	
11	 	B.H.	 	1 yil	 	30.7	 	30.5	 	200	 	
12	 	H.N.	 	3 yil	 	40.3	 	40.1	 	200	 	
13	 	A.B.	 	3 yil	 	40.8	 	40.6	 	200	 	
14	 	O.J.	 	1 yil	 	29.4	 	29.2	 	200	 	
 	Jami	 	O’rtacha ko’rsatgich 4100: 14=292	 	4300	 	
Biz mashg’ulot jarayoni tugagach testga aniqlik kiritdik.	  	
 	O’quv mashg’ulot guruhi (UMG) sportchilaridan 1 ta sportchida mashg’ulot 	
davomida yo’qotilgan vazn meyoridan yuqori ekanligi, 7 ta sportchida yo’qotil	gan 	
vazn meyoridan pastligi, 6 ta sportchida yo’qotilgan vazn talab darajasida ekanligi 
ma’lum  bo’ldi.  O’rtacha  hisobda  14  ta  sportchida  mashg’ulot  davomida 
yo’qotilgan vazn miqdori 292 gr ni tashkil qildi. Baholash mezonida bu ko’rsatgich 
talab  darajasida	 emasligi  biz  o’tkazgan  test  natijalariga  ko’ra  aniqlandi.  Baholash 	
mezonida  bu  ko’rsatgich  talab  darajasida  emasligi  biz  o’tkazgan  test  natijalariga 
ko’ra aniqlandi.	 	
Sportchilarni mashg’ulot davomida yo’qotilgan vaznni aniqlash testi 	
guruxlarda turli hil 	natijalarni berdi. 	(8) 	
T/R	 	Spo’rtning  o’yin  turlari  va  yengil 
atletika bo’yicha IBO’SM	 	
Mashg’ulotda davomida yo’qotilgan	 	
vazn (Gr)	 	
1 	UMG	 	508	 	
2 	UMG	 	833	 	
3 	UMG	 	292	 	
 	Umumiy	 	559 	 	
Biz	 sportchilarni	 mashg	’ulot	 jarayonida	 yuklamalarning	 meyorini	 aniqlash	 	
maqs	adida	 3 	ta	 murabbiylarning	 o’quv	 mashg	’ulot	 guruhlarida	   	testlar	 o’tkazdik	,  42	 	
 
test	 natijalariga	 ko	’ra	 3 	ta	 guruxda	 natijalar	 3 	xil	 ko	’rsatgichni	 berdi	. Umumiy	 	
hisobda	 esa	 3 	ta	 guruxdagi	 badmintonchilarning	  mashg	’ulot	 davomida	 yo	’qotilgan	 	
vazn	 tegishli	 ravi	shda	 559 	gramni	 tashkil	 qildi	, 	Bundan	 ko	’rinib	 turibdiki	 	
sportchilarimizni	 	tayyorlash	 	borasida	 	viloyatimiz	 	murabbiylari	 	mashg	’ulot	 	
yuklamalarini	 meyoridan	 ziyod	 berayotganligi	 kuzatishlarimizda	 ma	’lum	 bo	’ldi	.  	
Viloyatimizning	 	iqtisoslashgan	 	bolalar	 	o’smirl	ar	 	sport	 	maktablarida	 	
badmintonchilarni	 tayyorlash	 borasida	 murabbiylarimiz	 bir	 qancha	 hatolarga	 yo	’l 	
qo	’yishmoqda	 chunki	 badmintonchilarni	 1ta	 mashg	’ulotda	  Boshlang	’ich	 tayyorlov	 	
guruhi	 (BTG	) 	uchun	 o’rtacha	 yo	’qotilgan	 vazn	 700	-1000 	gramdan	 oshmasligi	 	
ke	rak	,   	O	’quv	 mashg	’ulot	 guruhi	 (UMG	) 	uchun	 300	-500 	gramdan	 oshmasligi	 	
kerak	. 	Afsuski	 bizning	 badmintonchilarimiz	  	mashg	’ulot	 jarayonida	 ortiqcha	 	
vaznning	 yo	’qotilishi	 yoki	 mashg	’ulot	 davomida	 yuklama	 meyori	 pastligi	 sababli	 	
musoboqalarda	 bir	 qancha	 qiyinchi	liklarga	 uchramoqdalar	. 	
    	Biz	 bolalar	 o’smirlar	 sport	 maktablarida	 badmintonchilarni	 ish	 qobiliyatini	 	
aniqlash	 maqsadida	 17 	nafar	 sportchida	 (GSTI	) 	Garvard	 Step	 Testi	 Indeksini	 	
o’tkazib	 ko	’rdik	. 	
 
 
 
 
 
 
 
 
  43	 	
 
O’quv mashg’ulot guruhlarida sportchilarning ish q	obiliyati ko’ratgichlari 	
(9) 	
T/R	 	F.I.Sh.	 	GSTI	 	
1 	M.A.	 	91	 	
2 	K.O.	 	74	 	
3 	L.U.	 	96	 	
4 	O.J.	 	71	 	
5 	T.D.	 	78	 	
6 	T.J.	 	70	 	
7 	Z.Sh.	 	92	 	
8 	J.M.	 	104	 	
9 	E.M.	 	97	 	
10	 	T.R.	 	59	 	
11	 	A.F.	 	120	 	
12	 	M.H.	 	106	 	
13	 	M.B.	 	106	 	
14	 	E.A.	 	80	 	
15	 	S.M.	 	61	 	
16	 	Ch.S.	 	64	 	
17	 	I.Sh.	 	64	 	
 	 	1433	 	
 	O’rtacha ko’rsatgich	 	1433:17=84	 	
           	Biz	 o’tkazgan	 test	 natijalariga	 ko	’ra	 17 	nafar	 sportchidan	 umuman	 ish	 	
qobiliyati	 	yomoni	 	kuzatilmadi	, 	ish	 	qobiliyati	 	o’rtachadan	 	pastroq	 	bo	’lgan	 	
sportchilar	 4 	nafar	, ish	 qobiliyati	 o’rtacha	 bo	’lgan	 sportchilar	 4 nafar	, ish	 qobiliyati	 	
yaxshi	 bo	’lgan	 sportchilar	 1 	nafar	, 	ish	 qobiliyati	 a’lo	 darajadagi	 sportchilar	 8 	
nafarni	 tashkil	 qildi	. 	
Biz	 o’tkazgan	 test	 natijalariga	 ko	’ra	 17 	nafar	 sportchida	 ish	 qobiliyati	 o’rtacha	 	
ko	’rsatgichda	 84 	ni	 tashkil	 qildi	. 	
           	A	dabiyotlarda	 bu	 ko	’rsatgich	 yaxshi	 natija	 ekanligi	 ma	’lum	 bo	’ldi	. 	
    	Biz  sportchilarni  ish  qobiliyatini  aniqlash  maqsadida  badmintonchilarda 	
navbatdagi Gench Shtange testini o’tkazib ko’rdik.	  44	 	
 
Bolalar o’smirlar sport maktabining o’quv mashg’ulot guruhlarid	a  Gench va 	
Shtange testi, (nafasni tutib turish sinovi.)	 (10	) 	
Gench testi	 	
T/R	 	F.I.Sh.	 	Sinovdan oldin 	 	
Puls 	
1min.(marta)	 	
Nafas olib tutib 
turish vaqti (sek.)	 	
Sinovdan keyin puls	 	
1 	M.D.	 	66	 	43	 	66	 	
2 	T.Z.	 	84	 	24	 	84	 	
3 	X.Sh.	 	90	 	48	 	72	 	
4 	H.A.	 	80	 	43	 	84	 	
5 	I.E.	 	84 	41	 	78	 	
6 	M.S.	 	96	 	54	 	90	 	
7 	A.A.	 	96	 	30	 	90	 	
8 	N.U.	 	96	 	44	 	96	 	
 	 	 	327	 	 	
 	O’rtacha 
qiymat	 	
 	327:8=40.875	 	 	
 	
Test natijalariga ko’ra 8 nafar Badmintonchidan, 2 nafari qoniqarsiz ko’rsatgich,  5 
nafari  qoniqarli,  1  nafari  esa  yaxshi  ekanligi  ma’lum  bo’ldi.  Bu  spo	rtchilarning 	
o’rtacha  ko’rsatgichi  41  ekanligi  ma’lum  bo’ldi.  Gench  testi  bo’yicha  bu 
ko’rsatgich qoniqarli ekanligi ma’lum bo’ldi.	 	
Bolalar o’smirlar sport maktabining o’quv mashg’ulot guruhlarida  Gench va 	
Shtange testi	 (11	) 	
T/R	 	F.I.Sh.	 	Sinovdan oldin 	 	
Pu	ls 1min.(marta)	 	
Nafas chiqarib 	
tutib turish 
vaqti(sek.)	 	
Sinovdan keyin 	
puls 	
1min(marta)	 	
1 	M.D.	 	68 	 	23	 	66	 	
2 	T.Z.	 	84	 	11	 	83	 	
3 	X.Sh.	 	72	 	13	 	74	 	
4 	H.A.	 	84 	 	10	 	90	 	
5 	I.E.	 	79	 	9 	96	 	
6 	M.S.	 	90	 	16	 	90	 	
7 	A.A.	 	90	 	21	 	96	 	
8 	N.U.	 	96	 	9 	96	 	
 	 	 	112	 	 	
 	O’rtacha 
qiymat	 	
 	11O	:8=14	 	  45	 	
 	
Shtange  testi  n	atijalariga  ko’ra  8  nafar  b	admintonchining  hammasini  ish 	
qobiliyati qoniqarsiz ekanligi ma’lum bo’ldi.	 	
Natijalarga  ko’ra  badmintonchilarning  umumiy  ish  qobiliyati  qoniqarli  ekanligi 
ma’lum  bo’ldi.  Biz  O’quv  mashg’ulot  guruhlarida  tad	qiqotni  tashkil  qilish  orqali 	
sportchilarning  ish  qobiliyati  haqida  ma’lumotga  ega  bo’ldik.  Umumiy  tahlil 
natijalariga  tayangan  holda  aytishimiz  mumkinki,  badmintonchilarni  mashg’ulot 
jarayonlarini  tashkil  qilish  yuzasidan  murakkab  yuqori  natijaga  qaratilg	an  puxta 	
o’ylangan yillik rejalarni ishlab chiqish kerakligini aniqladik	[19]	. 	
 	
3.2.	 Sinov 	–  tajriba natijalari asosida olingan ma’lumotlar tahlili	 	
Mavzu  yuzasidan  adabiyotlar  tahlil  qilinar  ekan  mamlakatimizda  mavzuni 	
o’rganishga,  uni  tadqiq  qilishga  qara	tilgan  izlanishlar  yetarlicha  ekanligini  aytish 	
lozim.  Sohani  rivojlantirishning  meyoriy  huquqiy  asoslari  mavzuning  o’rganish 
imkonini beradi.	 	
Aytib  o’tish  lozimki,  mamlakatimizda  jismoniy  tarbiya  va  sport  hususan  bolalar 
sportini  rivojlantirishga  alohida 	ahamiyat  qaratilganligi  biz  o’rganayotgan 	
mavzuning huquqiy asoslari yetarlicha shakllantirilganligini ko’rsatadi.	 	
 	Jamiyatda  sportning  rivojlanishi  uni  fan  sifatida  o’rganishga  bo’lgan 	
qiziqishlar va intilishlar dunyo miqiyosida toboro ortib bormoqda. Bu 	o’rinda sport 	
jurnallarida  chop  etilayotgan  maqolalar,  ilmiy  izlanishlar  buning  yaqqol  misolidir. 
Horijiy mamlakatlarda (asosan, AQSh, Germaniya, Hitoy, Koreya) ham bu borada 
keng ko’lamli izlanishlar amalga oshirilmoqda.	 	
 	Biz  mavzuni  o’rganish  maqsadida  I	-etapda  bolalar  va  o’smirlar  sport 	
maktablarida faoliyat ko’rsatuvchi qator murabbiylar orasida so’rovnomalar tashkil 
qildik.  Ishtirokchilar  tomonidan  berilgan  javoblar  bolalar  va  o’smirlar  sportida 
mashg’ulotlarni  takomillashtirish,  uni  yangicha  metodlar 	va  uslublarga  tayangan  46	 	
 
holda  tashkil  qilish  kerakligini  ko’rsatadi.  Shuningdek  murabbiylarning 
mashg’ulotlarini tashkil qilish borasidagi ko’nikma va malakalarni oshirish zarurati 
ham mavjutligi so’rovnoma natijalari asosida aniqlandi.	 	
 “Siz  sport  mashg’ul	otlarini  tashkil  qilishga  doir  davriy  nashrlarni  (jurnal, 	
maqolalar,  kitoblar)  ni  o’qib  borasizmi”  savoliga  ishtirokchilarning  aksaryati  (19	-	
kishi)  “ha”  deb  javob  berishgan.  Ammo,  “Sportchilar  tayyorlashda  qanday 
usullarni  taklif  qilasiz”  savoliga  ko’pchil	ik  murabbiylar  noaniq  javoblar  bergan. 	
Vaholanki,  hozirgi  kunga  kelib  barcha  davriy  nashrlar,  ilmiy 	– 	uslubiy 	
adabiyotlarda  sportchilar  tayyorlashga  doir  turli  yangiliklar  muntazam  yoritib 
borilmoqda. 	 	
“Sportchilarni  musoboqalarga  tayyorlashda  asosan  nimal	arga  ahamiyat 	
qaratish  lozim  deb  hisoblaysiz?”  deb  berilgan  savolga  ishtirokchilarning 
ko’pchiligi  (15  kishi)  sportchining  ruhiy  va  jismoniy  tayyorgarligi  uyg’unligini 
birgalikda  tarbiyalash,  shakllantirish  kerak  mazmunidagi  javoblarni  berishgan. 
Darhaqiqa	t,  sport  amaliyotida  ruhiy  va  jismoniy  tayyorgarlik  uyg’un  holda  tashkil 	
qilinishi ko’rsatib o’tilgan bo’lib  adabiyotlarda bildirilgan fikrlar bilan mos keladi. 	 	
Qo’shimcha  fikr  sifatida  aksaryat  ishtirokchilar  bolalar  sport 	
mashg’ulotlarini  samarali  tash	kil  qilish,  yuqori  natijalarni  qo’lga  kiritishda  asosan 	
o’quv 	– yig’inlari  va  turli  darajadagi  musoboqal	ar	ni  tashkil  qilish  lozimligini 	
ko’rsatishgan.  Shuningdek,  natijalarning  yuqori  bo’lishida  murabbiy  va  sportchi 
teng nisbatda ahamiyatli ekanligi aytib 	o’tilgan.	 	
Bolalar  o’smirlar  sport  maktablarida  badmintonchilarni  tayyorgarligida 	
mashg’ulotlarning o’ziga hos hususiyatlari quyidagilardan iborat:	 	
- 	mashg’ulotlar mikrosikli haftasiga 3	-4 mashg’ulotlar soniga teng;	 	
- 	mashg’ulotlar  jarayonida  asosan  jismoniy  va	 texnik  tayyorgarlikka  katta 	
ahamiyat qaratiladi;	 	
- 	mashg’ulotlarni tashkil qilish umumiy rejalar asosida olib boriladi;	  47	 	
 	
- 	mashg’ulotlar jarayonida jismoniy yuklamalar hajmi o’ta ortib ketmaydi.	 	
Bolalar  o’smirlar  sport  maktablarining  o’quv  mashg’ulot  guruhlari	da 	
badmintchilarni  tayyorgarligida  mashg’ulotlarning  o’ziga  hos  hususiyatlari 
quyidagilardan iborat:	 	
- 	mashg’ulotlar mikrosikli haftasiga 3	-4 mashg’ulotlar soniga teng;	 	
- 	mashg’ulotlar  jarayonida  asosan  jismoniy  va  texnik  tayyorgarlikka  katta 
ahamiyat qaratila	di;	 	
- 	mashg’ulotlarni tashkil qilish umumiy rejalar asosida olib boriladi;	 	
- 	mashg’ulotlar jarayonida jismoniy yuklamalar hajmi o’ta ortib ketmaydi.	 	
    	Biz  muammoning  amaliyotdagi  holatini  o’rganish  maqsadida  II  etapda 	
murabbiylarning    mashg’ulot  jarayonlarin	i  bir  necha  bor  kuzatishimiz  bilan  bir 	
qatorda  murabbiylarga  muvzu  yuzasidan  kelib  chiqib  Bolalar  o’smirlar  sport 
maktablari  o’quv  mashg’ulot  guruhlarida  badmintchilarni  tayyorgarligi  borasida 
so’rovnomalar bilan murojat qildik. 	 	
Kuzatishni  Samarqand  shaha	r  “  sportning  o’yin  turlari  va  yengil  atletika 	
bo’yicha  ixtisoslashgan  bolalar  o’smirlar  sport  maktabi”da  badmintonchilarni 
tayyorlash  borasida  murabbiylik  faoliyati  bilan  shug’ullanuvchi 	Z.Tursunov	ning 	
mashg’ulot  jarayonini  kuzatish  bilan  bir  qatorda  badm	intonchilarni  tayyorlash 	
borasida so’rovnoma bilan murojat qildik. 	 	
“siz  sport  mashg’ulotlarini tashkil qilishga  doir  davriy  nashrlarni  (  jurnallar, 	
maqolalar,  kitoblar)  o’qib  borasizmi  savoliga  murabbiy  men  bunga  ba’zan  amal 
qilaman,  men  ko’proq  badminton	chilarni  tayyorlashda  o’z  tajribamdan 	
foydalanaman deya javob berdi. “sportchilarni tayyorlashda qanday usullarni taklif 
qilasiz”  savoliga  murabbiy  sportchilarni  tayyorlashda  ularni  ruhiy  tayyorgarligini 
kuchli qilib tarbiyalash samarali usullardan biri de	b bilaman deya javob berdi. 	 	
“sportchilarni  musoboqalarga  tayyorlashda  asosan  nimalarga  ahamiyat 	
qaratish  lozim”  savoliga  murabbiy  kompleks  (har  tomonlama)  tayyorgarligiga 
alohida etibor berish kerakligini ma’lum qildi. 	  48	 	
 	
“Mashg’ulotni  samarali  tashkil  qili	shda  asosiy  etiborni  nimaga  qaratish 	
lozim” savoliga murabbiy birinchi navbatta sportchilarni kayfiyatiga alohida etibor 
berish kerakligi hamda kayfiyatiga qarab berilgan yuklamalarni sportchilar bekami 
ko’z  bajarishini  murabbiy  ish  faoliyatidagi  tajribasi	ga  tayangan  holda  aytib  o’tdi. 	
Ikkinchi  navbatda  murabbiy  va  shogirt  o’rtasida  mustahkam  aloqa  bo’lishi  kerak, 
har  bir  murabbiy  sportchini  o’rniga  o’zini  qo’yib  ko’rishi  kerakligini  shundagina 
sportchini  qay  darajada  yuklamani  bajaraoladi,  qay  darajada  yuk	lamani 	
bajaraolmaydi  buni  har  bir  murabbiy  ich	-ichidan  his  qilishi  kerak  bo’ladi  deya 	
javob berdi. 	 	
Kuzatishimiz  so’ngida  murabbiy  badmintonchilarni  tayyorlashdan  oldin 	
ularni  saralab  olish  eng  asosiy  masalalardan  biri  ekanligini  hamda  buning  uchun 
murabbi	ylar  chekka	-chekka  qishloq  joylarda  badminton  sport  turini  targ’ib  qilishi 	
kerkligi  hamda  ota	-onalar  bilan  mustahkam  aloqa  o’rnatish  kerakligini  gapirib 	
o’tdi. 	 
Mavzuning  amaliyotdagi  holatiga  chuqurroq  oydinlik  kiritish  maqsadida 	
murabbiylik  faoliyati  bil	an  shug’ullanayotgan   	S.  Akilova	ga  s	avolnoma  bilan 	
murojat qildik. 	 	
“siz  sport  mashg’ulotlarini  tashkil  qilishga  doir  davriy  nashrlar  (jurnallar, 	
maqolalar,  kitoblar)  o’qib  borasizmi”  savoliga  “ha”  deb  javob  berdi.  Murabbiy 
mashg’ulotlarni  tashkil  qilishda	 	doimiy  ravishda  chet  el  tajribalaridan 	
foydalanishini aytib o’tdi. 	 	
“sportchilarni  tayyorlashda  qanday  usullarni  taklif  qilasiz”  savoliga 	
murabbiy bir nechta samarali usullarni taklif qildi.	 	
1- Badmintonchi  bolalar  va  o’smirlarni  tayyorlashda  tezlik  va  ku	ch  sifatlarini 	
tarbiyalashda mashg’ulot yuklamalarining hafta kunlariga yengil atletikaning qisqa 
va  uzoq  masofalarga  yugurish  rejasini  kitish  kerakligini    bu  bilan  49	 	
 
badmintonchilarda    kuch  tezkorlik  sifatlarini  rivojlantirish  kerakligini  aytib 
o’tdilar.	 
“S	portchilarni  musoboqalarga  tayyorashda  asosan  nimalarga  ahamiyat 	
qaratish  lozim  ”  savoliga  jismoniy  tayyorgarlik,  texnik  va  taktik  tayyorgarlikka 
alohida etibor qaratish lozimligini aytib o’tdi.	 	
“Mashg’ulotni  samarali  tashkil  qilishda  asosiy  etiborni  nimag	a  qaratish 	
lozim”  savoliga  mashg’ulot  jarayonida  har  bir  sportchiga  individual  yondoshib 
mashg’ulot  jarayonida  yo’l  qo’yilgan  hatolarni  o’z  vaqtida  tuzatish  va  kerakli 
tavsiyalar berish kerak deya javob berdi. 	 	
So’rovnoma  natijalariga  ko’ra  berilgan  ikkinc	hi  savolga  ishtirokchilar  turli 	
javoblarni  berishgan.  Ayrim  ishtirokchilar  sportchining  individual  tayyorgarlik 
darajasiga  e’tibor  qaratish  va  shu  asosida  mashg’ulotni  tashkil  qilish  lozimligini 
aytib  o’tishgan.  Ularning  fikricha,  sportchining  individual  t	ayyorgarlik  darajasi 	
mashg’ulotni  tashkil  qilishni  ko’rsatib  beradi.  Darhaqiqat  mazkur  fikrlar 
adabiyotlarda ko’rsatilgan ma’lumotlar bilan mos keladi.	 	
Bir qancha so’raluvchilar mashg’ulotlar vaqt va mazmun jihatdan uyg’un va 	
mos  bo’lish kerak.  Bu  nafaqat 	bir  mashg’ulot  uchun balki butun  bir  mashg’ulotlar 	
jarayonida  amalga  oshirilishi  tavsiya  etilgan.  Shuningdek  mashg’ulotlar  tizimli  va 
bir	-birining mantiqiy davomi bo’lishi kerak.	 	
So’raluvchilardan,  asosan,  murabbiylik  faoliyati  bilan  shug’ullanuvchilar 	
o’r	gatish  jarayonida  texnik  elementlarni  detallarga  bo’lib,  o’rgatish,  maqsadga 	
muvofiq.  O’rgatish  jarayonida  turli  jihozlardan  keng  foydalanish  lozim  Masalan 
rezina bog’ichlar, og’irliklar va boshqalar bilan ishlashi lozim.	 	
Texnik elementlarni qismlarga bo’l	ib o’rgatish natijasida o’rganish va o’zlashtirish 	
samarali kechishi takidlangan.	  50	 	
 	
So’raluvchilar,  asosan,  Oliy  malumotli  murabbiylar  mazkur  so’rovda  o’ziga 	
xos  ravishda  ishtirok  etganlar.  Ular  tomonidan  bildirilgan  fikrlar  mazkur  mavzuni 
yoritishda alohida	 ahamiyat kasb etdi.	 	
Aksaryat  murabbiylar  mazkur  masalada  ilmiy  yondashuv  lozimligini  aytib 	
o’tishgan.  Unga  ko’ra  sportchini  puxta  o’rganish,  rejalarni  maqsadga  muvofiq 
ishlab  chiqish  va  doimiy  monitoring  olib  borish  kerak.  Shuningdek,  turli 
jihozlardan    m	aqsadga  muvofiq  foydalanish,  texnikani  takomillashtirishga 	
yo’naltirish asosiy hisoblanadi.	 	
Ayrim  mutaxassislar,  xususan  5  yildan  ortiq  ish  tajribasiga  ega  bo’lgan 	
ishtirokchilar  o’yinlardan  harakatli  o’yinlardan  foydalanishni  tavsiya  etishgan. 
Ularning  fi	kricha  o’yinlardan  foydalanish  yosh  sportchilarning  tez  toliqishi  va 	
sportdan zerikishidan saqlaydi.	 	
Bir  qancha  so’raluvchilar  sportchining  individual  xususiyatlariga  mos 	
ravishda mashg’ulotni tashkil qilish lozimligini takidlashgan.	 	
So’raluvchilarning  ma’	lum  bir  qismi  sportchining  qiziqishlari,  xoxish  va 	
istaklariga  qaratish  kerak  deyishgan.  Sportchining  ruhiyati  katta  ahamiyatga 
egaligi, dastlab sportchida motivatsiyani shakllantirish tavsiya etilgan. 	 	
Respublika  miqiyosidagi  yetakchi  murabbiylar  tanlash 	va  sportchining 	
ishtimoiy  holatiga  mos  ravishda  mashg’ulot  tashkil  qilish  kerakligini  aytib 
o’tishgan.  Mashg’ulotlarni  puxta  rejalashtirish  natijalar  yuqori  bo’lishini 
kafolatlashi aytib o’tilgan.  	 	
So’rovnoma natijalari  	(12)	    	 	
T/R	 	Jami so’raluvchilar s	oni	 	16	 	100 %	 	
1 	Murabbiylar 	 	11	 	69	 	
2 	Soha mutaxassislari (o’qituvchilar)	=	R=	31	= 51	 	
 	
 	
Berilgan savollarga murabbiy o’qituvchilarning javoblari natijalari foiz 	
hisobida   	(13	) 	
1)	 Siz sport mashg’ulotlarini tashkil qilishga doir davriy nashrlarni (jurnallar, 	
maqolal	ar, kitoblar) o’qib borasizmi 	=	
T/R	 	Javoblar	 	Tanlangan javoblar	 	Foiz ko’rsatgichi (%)	=	
N=	Ba’zan	=	9 	=	56	=	
O=	Ha	=	R=	31	=	
P=	Yo’q	=	O=	13	=	
2)	 Badmintonchilarni musoboqaga tayyorlashda asosan nimalarga ahamiyat 
qaratish lozim	 	
1 	Jismoniy tayyorgarlik	 	1 	6 	
2 	Texnik taktik 	tayyorgarlik	 	3 	19	 	
3 	Kompleks tayyorgarlik	 	5 	31	 	
4 	Sportchi  imkoniyatiga  mos 
ravishda	 	
2 	13	 	
5 	Javob yo’q	=	N=	S=	
S=	Hamma javoblar to’g’ri	=	Q=	25	=	
Mutaxassislar	=fikrini	=yanada	=keng	=o’rganish	 maqsadida	 ochiq	 so	’rovnoma	 	
o’tkazildi	.  	
Siz	 sport	 mashg	’ulotlarini	 tash	kil	 qilishga	 doir	 davriy	 nashrlarni	 (jurnal	, maqolalar	, 	
kitoblarni	) 	o’qib	 borasizmi	? 	savoliga	 ishtirokchilar	 turli	 darajadagi	 javoblarni	 	
berishgan	.  Nostandart	 maydon	 va	 jihozda	 mashg	’ulot	 o’tkazish	 hozirgi	 zamon	 	
talabi	. Sharoitdan	 kelib	 chiqish	, sportchin	i ish	 qobiliyatiga	 qarab	 usullarni	 tanlash	 	
kerak	, sportchining	 fikrlashiga	 ta	’sir	 etuvchi	 usullarni	 qo	’llash	 lozim	. Nostandart	  52	 	
 
jihozlardan	 foydalanish	, 	harakatli	 o’yinlar	, 	aylanma	 metodlardan	 foydalanish	, 	
nazariy	 ma	’lumot	 va	 bilim	, 	jihozlar	 bilan	 ishlash	, 	ilmiy	 yondashuv	, 	horijiy	 	
mutaxassis	, usullarni	 sportchi	 imkoniyatiga	 qarab	 qo	’llash	, sportchini	 imkoniyati	, 	
qiziqish	, qiziqishi	 va	 hohshi	, o’yin	, o’yin	, qismlarga	 bo	’lib	 jihozda	 ishlash	, vaqt	 va	 	
mazmun	, individual	 tayyorgarlik	, tanlash	 jarayonlari	, ishtimo	iy	 holati	, individual	 	
tayyorgarlik	 texnikasi	. 	
Yuqoridagi	 	aytilgan	 	fikrlar	 	sportchilarni	 	tayyorlash	 	borasida	 	samarali	 	
usullardan	 foydalanish	 yoki	 murabbiy	 o’qituvchilarning	 javoblaridagi	 aytilgan	 	
fikrlarni	 	inobatga	 	olgan	 	holda	 	badmintonchilarni	 	tayyorlash	 	lozimligi	 	aytib	 	
o’tilgan	. 	Bu	 fikrlarning	 qanchalik	 to	’g’ri ekanligi	 biz	 o’tkazgan	 so	’rovnoma	 	
natijalariga	 ko	’ra	 aniqlandi	.  	
Badmintonchi	 bolalar	 va	 o’smirlarni	 tayyorlashda	 murabbiylarimiz	 asosiy	 	
e’tiborni	 yuqorida	 ko	’rsatilgan	 fikrlarni	 inobatga	 olgan	 hold	a tayyorlab	 borsalar	 	
sportchilarning	 natijalarini	 o’sish	 saviyasi	 yaxshilanishi	 aytib	 o’tilgan	. 	
Mashg	’ulotni	 samarali	 tashkil	 qilishda	 asosiy	 etiborni	 nimaga	 qaratish	 	
lozim	?, 	savoliga	 ishtirokchilar	 tomonidan	 o’ziga	 xos	 javoblar	 berilgan	. Berilgan 	
javoblar	 mazkur  masala  bo’yicha  yaxlit  va  umumlashgan  tasavvur 	hosi	l  qilish 	
imkonini beradi.	 	
Texnik	-taktik  tayyorgarligini  inobatga  olish.  Sportchi  imkoniyatini  inobatga 	
olish  lozim.  Sportchilarni  tayyorlashda  reja  puxta  ishlangan  bo’lishi  kerak.  Aniq 
maqsad,  reja	,  sport  jihozlari  yetarli  bo’lishi  lozim.  Qiziqish,  vaqt  va  mazmun 	
jihatdan  mosligi  va  mashg’ulotlarning  sistematik  tarzda  ketma	-ketligi 	
rejalashtirilishi  o’rgatishda  detallarga  bo’lib  o’rgatish.  Kompleks  tayyorgarlik, 
individual  tayyorgarlik,  jihoz,  imkon	iyat,  jihoz,  jihoz,  qiziqish,  individual 	
hususiyatlari,    jihoz,    reja,  jihoz,  texnika,  jihoz,  individual  tayyorgarlik,  ruhiy 
holati, harakatli o’yinlar, mustaqil shakldagi mashg’ulotlar, texnikaning detallariga 
bo’lib o’rgatish, maxsus mashqlar, jihoz, jih	oz, umumiy jismoniy tayyorgarlik.	  53	 	
 	
Murabbiy o’qituvchilardan olingan so’rovnoma natijalariga ko’ra bu savolga 	
ham  murabbiylar  o’zlarining  fikr  va  takliflarini  birma	-bir  aytib  o’tishgan. 	
Badmintonchilarni  tayyorlash  borasida  sportchilarni  qaysi  jihatlariga  a	lohida 	
e’tibor berish biz o’tkazgan so’rovnoma natijalariga ko’ra aniqlandi.	 	
Mashg’ulotni  samarali  tashkil  qilishda  asosiy  e’tiborni  yuqorida  aytilgan 	
fikrlarga  tayangan  holda  tashkil  qilish  samarali  ekanligi  e’tirof  etilgan. 
Badmintonchilarni  tayyorlashda	 	mashg’ulot  jarayoni  1	-o’rinda  turishi  bizga 	
ma’lum  ammo  mashg’ulotni  qay  darajada  tashkil  qilish  bu  murabbiyning 
mahoratiga  bog’liq  ekanligi  va  buning  uchun  murabbiylar  nimalarga  ahamiyat 
qaratishi so’rovnoma natijalariga ko’ra aniqlandi.	 	
Badmintonchilarn	i  tayyorlashda  tezkorlik    sifatlarini  rivojlantirish  borasida 	
yengil  atletikaning    qisqa  masofalaridan  foydalanish  eng  samarali  ekanligi 
kuzatishimizdan ma’lum	 bo’ldi.	 	
3.3	. Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik jarayonining tashkiliy	-	
pedagogik asosla	ri	 	
 	
Badminton  mohiyati  jihatidan  sport  o‘yinlari  tarkibiga  kiruvchi  tezkor  sport 	
turi  hisoblanadi.  Eng  nufuzli  sanalgan  olimpiya  o‘yinlari  va  Osiyo  o‘yinlari 
dasturidan  ushbu  sport  turi  mustahkam  o‘rin  egallagan.  Sportda  yuqori  natijalarga 
erishish  uzoq  yi	llik  tayyor	garlik  jarayoniga  asoslanadi	.  Ushbu  tamoyil  qonuniyat 	
sirasiga  ko‘tarilgan  bo‘lib,  bu  faktorsiz  natijaga  erishish  yoki  umuman  qandaydir 
sport yutuqlarini qo‘lga kiritish mumkin emas.	 	
 	Badminton bo‘yicha hozirgi kunda Xitoy, Janubiy Koreya, Yapon	iya, ayrim 	
Yevropa  mamlakatlari  yuqori  natijalarni  qo‘lga  kiritmoqda.  Bizning  kuzatishlar, 
tahlillar  shuni  ko‘rsatdiki,  mazkur  sport  turida  tayyorgarlikning  har  qanday  shakli 
uzoq yillik, aytaylik, bir necha yillik tayyorgarlikka asoslanadi. Tizimli va uzl	uksiz 	
mashg‘ulotlar jarayoni muayyan natijani qo‘lga kiritishga zamin bo‘ladi. Shu bilan 
birga, mutaxassislarning izlanishlari, saralash va tayyorgarlik o‘zaro uyg‘un tarzda 
olib  bori	lishi  zarurligini  isbotlaydi	.  Mazkur  fikrlar  shuni  tasdiqlaydiki,  54	 	
 
badmint	onda uzoq yillik tayyorgarlik va uning tashkiliy	-pedagogik asoslari muhim 	
rol  o‘ynaydi.  Ammo  ushbu  jarayonni  amalga  oshirish  uchun  muayyan  talablar  va 
shart	-sharoitlar  yo‘lga  qo‘yilishi  kerak.  Mazkur  masala  keng  ilmiy  omma  orasida 	
o‘rganilayotgan  va  ko‘pch	ilik  soha  mutaxassislari  tomonidan  ilmiy  tadqiqot 	
obyektiga  olingan.  Shunga  qaramay,  uzoq  yillik  tayyorgarlik  jarayonini  samarali 
tashkil etishga qaratilgan izlanishlar o‘z qiymatini yo‘qotgani yo‘q.	 	
 Uzoq  yillik  tayyorgarlikning  asosiy  muhim  jihatlaridan 	yana  biri  shuki, 	
bunda sportchi stabil rivojlanish va sport natijalarini taraqqiy ettirish imkoniyatiga 
ega  bo‘ladi.  Yillar  o‘tgan  sari  sportchining  imkoniyatlari  ortib  boradi  va  barqaror 
o‘sish sur’atlariga erishish mumkin. 	Sport mashqini davrlashga butun	 yil davomida 	
sport  musobaqalarining  taqsimlanish  sistemasi, 	shuningdek,  (sportning 	
«mavsumiy»  deb  atalgan 	turlarida)  yil  fasllariga  qarab  iqlim  sharoitining 	
almashinishi  ancha  ta’sir  etadi.  Biroq  musobaqalar 	taqvimi  ham,  yil  fasllari ham 	
mashq  jarayoninin	g 	mohiyatini  belgilay  olmaydi  va  shuning  uchun  uni 	davrlashga 	
bosh asos bo‘lib xizmat qila olmaydi.	 	
Yil  fasllari  sportning  «mavsumiy»  turlarida 	musobaqa  davri  uzunligini 	
cheklashga  va  ma’l um 	miqdorda  mashq  vositalarini  tanlashga  ta’sir  etish  bilan 	
davrlar 	muddatini u yoki bu darajada tashkil qilishga qisman ta’sir 	etadi. Moddiy	-	
texnika  bazasi  rivojlana  borgan 	(yopiq  stadionlar,  muz  maydonlari,  basseynlar 	
va  h	okazolar  qurilishi)  va  uslubiyat  takomillasha 	borgan  («mavsumlararo» 	
davrda  maxsus	-tayyorlov 	mashqla	ridan  foydalanish  va  hakozo)  sari  mavsum 	
faktorlarining  mashqni  cheklash  darajasi  tobora 	kamayib  bormoqda.  Shu 	
sababdan  ham  bugungi  zamonaviy  sportda  iqlim  sharoitlari  va  boshqa 
faktorlarning  mashg‘ulotlar  tizimiga  ta’siri  pasaymoqda.	 	Kuzatishlar  va 	
tahlil	lardan  ayon  bo‘ladiki,  badminton  bo‘yicha  uzoq  yillik  tayyorgarlik  jarayoni 	
musobaqalar taqvim rejasiga asoslanishi kerak. Zamonaviy sport mashg‘ulotlari va 
musobaqalar  tahlili  shuni  ko‘rsatadiki,  2000	-yilgacha  yillik  musobaqalar  6	-8ta 	
atrofida  bo‘lsa,  bu 	ko‘rsatkich  hozirda  12	-15tani  tashkil  etmoqda.  Bu  degan  so‘z 	
yilning har bir oyida o‘rtacha 1	-2ta musobaqa bo‘lishini ko‘rsatadi.	  55	 	
 
 	Ikkinchi  masala  musobaqalarda  doimiy  natija  qayd  etish  sport  formasini 	
saqlab turish bilan bog‘liq. Va ayni paytda, sport for	masini muntazam saqlab turish 	
yangi  tizimdagi  tayyorgarlik  va  mashg‘ulotlar  zaruratini  ko‘rsatadi.  Bu  holat 
tayyorgarlik  va  o‘tish  davrlarining  nisbati  o‘zgarishiga  olib  keldi.  Nafaqat  vaqt 
jihatidan,  balki,  mazmunan  qaralganda  ham  sport  faoliyati  davrlari	 o‘zgarishlarga 	
uchrashi  bevosita  tayyorgarlikning  pedagogik  va  tashkiliy  asoslarini  qayta  ko‘rib 
chiqish va tashkil etish zaruratini keltirib chiqaradi.	 	
Quyida  turli  tasnifdagi  darsiklarda  sport  formasi  fazalari  va  davrlar  nisbati 	
taqqoslangan  (1	-rasm). 	Bu  yerda: 	a)formaga  kirish;  b)formani  saqlash  va 	
c)formani vaqtincha yo‘qotish fazalari	. 	
 	Quyidagi  1	-rasmdan  ko‘rish  mumkinki,  turli  tasnifdagi  yillik  sikllar  uchun 	
tayyorgarlik,  musobaqa  va  o‘tish  davrlari  xarakteri  va  vaqt  xususiyatlari  o‘zaro 
farqlanadi.	 Ular  tayyorgarlik  bosqichlari  (umumiy  va  maxsus)  jarayonining  turli 	
momentida o‘ziga xos o‘rin tutadi.	 	
 	
Sport formasi shakllanishi va turli tayyorgarlik sikllari va bosqichlarining 	
o‘zaro munosabati	 (14	) 	
 	
 	Yana  shu  narsa  muhimki,  bu  yerda  turli  tayyorgar	lik  sikllari  va  davrlar 	
ketma	-ketligining  musobaqa  potensialiga  ta’siri  ham  muhim  rol  o‘ynaydi.  Uzoq 	
yillik tayyorgarlik jarayoni bevosita sportchining musobaqa potensialini oshirishga 
xizmat  qilishi  kerak.  Nazariy  jihatdan  qaralganda,  tayyorgarlik  jarayon	ining  o‘sib  56	 	
 
borishi  sport  formasi  xususiy  emas,  balki  umumiy  o‘sishga  erishishini  nazarda 
tutadi.  Yillar  davomidagi  tayyorgarlik,  mashg‘ulotlar  va  boshqa  tashqi  faktorlar 
musobaqa potensialinining optimallashishiga olib keladi.	 	
Uzoq yillik tayyorgarlik va 	musobaqa potensialining o‘sib borishi	 (15	) 
 	
 	Uzoq  yillik  tayyorgarlik  jarayonida  bir  qator  tashqi  faktorlarga  ham 	
ahamiyat  qaratish  lozim.  Masalan,  iqlim,  ijtimoiy  faktorlar  (sportchining  hayoti, 
o‘qish, ish va boshqalar) muhim ahamiyatga ega. Umuman olga	nda ichki va tashqi 	
(endogen  va  egzogen)  faktorlar  mazkur  jarayonni  samarali  boshqarishga  xizmat 
qiladi  [3].  Shu  sababdan,  uzoq  yillik  tayyorgarlik  doimiy  nazorat  va  monitoring 
asosida yuzaga kelishi maqsadga muvofiqdir.	 	
 	Uzoq  yillik  tayyorgarlik  tizimi  bi	r  qator  yondashuv  asosida  tashkil  etilishi 	
amaliyotda qo‘llaniladi. Nafaqat badmintonda, balki boshqa sport turlarida ham bu 
yondashuv  alohida  ahamiyat  kasb  etib,  bugungi  sport  amaliyotida 	ham  keng 	
qo‘llanilmoqda	. 	
 
 
 
 
 
 	
  57	 	
 	
Uch siklli davrlashtirish (Tudor O.	 Bompa, 1999)	 (16	) 	
 	
 	Yuqoridagi  rasmda  tayyorgarlik  jarayonini  uch  siklli  rejalashtirish  va  uning 	
mazmuni  yoritilgan. 	Aftidan,  juda  ko‘p  sport  turlari  uchun  davrlarning 	ratsional 	
muddatlari  yuqorida  ko‘rsatilgan  chegaralarda  bo‘lishi  mumkin.  Bunda 
sportni	ng bir xil turlari uchun 	ko‘rsatilgan muddatlarning to‘la diapazoni, boshqa 	
turlari uchun esa faqat ayrim muddatlargina to‘g‘ri 	keladi.	 	
Trenirovka  davrlarining  uzunligi  sport  bilan 	ko‘p  yillar  davomida 	
shug‘ullanish  jarayonida  o‘zgarmas 	bo‘lib  qolmaydi.  Sh	uning  uchun  yuqorida 	
keltirilgan 	raqamlar barchaga barobar to‘g‘ri kelavermaydi. Ular, 	asosan,  nisbatan 	
yaxshi  mashq  ko‘rgan,  shakllanib 	bo‘lgan,  o‘sib  borayotgan  sportchilarga 	
taalluqlidir. 	M a s h q   k o ‘ r g a n l i k   q a n c h a   k a m  v a   ma s h q l a r d a  	qo‘llaniladigan  58	 	
 
yuklama	lar  darajasi  qancha  past 	bo‘lsa,  muddatlardagi  farq  ham  shuncha  ko‘p 	
bo‘ladi.	 	
Amaliyotda  davrlashtirishning  bir  qator  shakllari  qo‘llaniladi.  Ammo 	
zamonaviy  sportda  ko‘p  siklli  davrlashtirish  keng  qo‘llaniladi.  Bir  siklli,  ikki  siklli 
va  ko‘p  siklli  davrla	shtirish  turlari  mavjud.  Professor  Tudor  O.  Bompa  barcha 	
turdagi davrlashtirishlarni umumlashtirgan holda talqin qilgan.	 	
 	Mashq  siklining  umumiy  uzunligini  (davom  etishini)  ko‘pincha 	
musobaqa  taqvim  yili  bilan  belgilaydilar.  Tajriba 	v a   t a d q i q o t l a r n i n g  	
k o ‘ r	s a t i s h i c h a ,   k o ‘ p  	hollarda  sport  natijalarini  o‘stirishni  ta’minlash 	uchun 	
mazkur  muddat  to‘la  yetarlidir.  Shu  bilan  birga 	sportning  ayrim  turlarida, 	
xususan,  badmintonda  ham, 	sport  formasini  faqat  bir  yilda  emas,  hatto  yarim 	
y i l d a   h a m  y a n g i l a s h   mu mk i n l i g i  	a n i q l a n g a n .  	Sportning  bunday  turlari 	
uchun  bir  yillik  hamda 	y a r i m  y i l l i k   ( y o k i   « i k k i l a n g a n » )   t r e n i r o v k a  	
s i k l l a r i d a n ,   u l a r n i   ma ’ l u m  t a r t i b d a   b i r	-b i r i  	b i l a n   a l m a s h t i r i b  	
f o y d a l a n i s h   ma q s a d g a  	muvofiqdir.	 	
Har  jihatdan  qaraganda,  yarim  yillikdan  kam 	b o ‘ l g a n   s i k l	l a r   s p o r t  	
f o r ma s i n i   ya n g i l a s h   u c h u n  	doimiy  asos  bo‘la  olmaydi.  Bir  yillikdan  ortiq 	
muddatli sikllar ba’zi hollarda ma’qulroq bo‘lib 	chiqishi ham mumkin.	 	
M a l a k a l i   s p o r t c h i l a r   u c h u n   d a v r l a r n i n g  	taxminan  quyidagi 	
muddatlarini belgilash mumkin:	 	
1.	 	Tayyorlov  davri	 	-3,5	-4  oydan  (bu  yarim  yillik  va 	
«ikkilangan» 	trenirovka 	sikllari 	uchun 	xarakterlidir) 	5-7oygacha  (bir 	
yillik sikllarda).	 	
2.	 Musobaqalar  davri 	-1,5	-2  oydan  (yarim  yillik  va 	«ikkilangan»  sikllarda)   	
4-5 oygacha (bir yillik 	siklda).	 	
3.	 O‘tish  davri 	-3-4  haftadan	 (yarim  yillik  siklda) 	6  haftagacha  (bir  yillik 	
va«ikkilangan» sikllarda).	 	
Ta’kidlab  o‘tish  lozimki,  sportda  davrlashtirish  borasidagi  kuzatishlar 	
davrlarning  nisbati  va  davomiyligi  mutlaq  xarakterda  emasligini  ko‘rsatadi.  Sport  59	 	
 
turining  xususiyatlari,  mus	obaqa  taqvimi  va  sportchining  imkoniyatlariga  bog‘liq 	
holda davrlar o‘zgarib boradi.	 	
Uzoq v	aqt, aytaylik, bir yil davomidagi sport mashqi jarayoni ma’lum kichik 	
davrlardan  tuziladi. 	Boshqacha  qilib  aytganda,  mashq  tuzilmasi  va 	
mazmunining  barcha  elementlar	iga,  yo‘nalishiga, 	vositalariga,  uslublariga, 	
umumiy  va  maxsus 	tayyorgarlik  nisbatlariga,  yuklamalar  dinamikasiga 	va 	
hokazolarga  qanday  bo‘lmasin	 	ta’sir  etadigan 	qonuniy  sur’atdagi  davriy 	
o‘zgarishlar  bo‘ladi.  Mazkur 	davriy  o‘zgarishlarning  sabablari  haqid	a  gapirish 	
uchun  sport  formasi  tushunchasiga  qaytmoq  hamda 	uning  taraqqiyot 	
qonuniyatlarini ko‘zdan kechirib 	chiqmoq kerak.	 	
Mashg‘ulot  siklidagi  davrlarning  miqdori  va 	davomiyligi  aslida  sport 	
formasini  o‘stirish 	fazalarining  miqdori  va  davomiyligiga  mos  k	elishi  kerak. 	
Bunda  sport  mashqining  eng  optimal  va  samarali  davri  sport  formasini 
shakllantirish  davriga  to‘g‘ri  kelishi  lozim.  Biroq  hamisha  shunday 
bo‘lavermaydi.  Mazkur  masala  sportda  davrlashtirish  muammosi  sifatida 
o‘rganilmoqda.  Bunga  ikkinchi  daraj	ali  narsalar  (musobaqalar  taqvimi	ning 	
mukammal 	bo‘lmasligi,  iqlim,  ijtimoiy  masalalar  va  hokazo)  sabab 	b o ‘ l i s h i  	
mu mk i n .   S h u n i n g d e k ,   b o s h q a   h o d i s a l a r   b o ‘ l i s h i   h a m 	mumkin.  Misol 	
uchun  sport  formasi  rivojlanishi 	ikkita  siklini  o‘z  ichiga  olgan  beshta  mashq 	
da	vridan 	iborat «ikkilangan» mashq siklini ko‘rib chiqamiz. 	Bunda davrlardan 	
birining  fonida  sport  formasi  rivojlanishining  ikki  fazasi  (avvalgi  formaning 
yo‘qolishi  va  yangisining  paydo  bo‘lish  fazalari)  q	o‘shilib  ketgandek 	
bo‘ladi.	 	
Mashq  komponentlarini,  j	umladan,  yuklamalar  h	ajmini  va  shiddatliligini 	
o‘zgartirish yo‘li bilan 	sport formasining rivojlanish fazasini qisqartirish 	yoki 	
cho‘zish  mumkin.  Biroq  bunda  o‘zboshimchalik 	bo‘lmasligi  kerak.  Bu 	
fazalarni  cheksiz  sur’atda  u	zaytirish  ham,  behad  qisqartiris	h  ham  mumkin 	
emas, 	chunki  ularning  muddatlari  ko‘p  jihatdan  organizm 	rivojlanishi  ichki 	
qonuniyatlari  bilan  ham  belgilanadi 	va  bir  qator  konkret  sharoitlarga  60	 	
 
(sportchining 	oldindan tayyorlik darajasiga, sport turlarining 	x u s u s i y a t l a r i g a  	
v a   h o k a z o l a r g a )   b o g	‘ l i q   b o ‘ l a d i .	Tayyorlov  davri  aslida  sport  formasiga 	
kirish  uchun 	mazkur  konkret  sharoitda  zarur  bo‘lgan  vaqtdan  qisqa 	b o ‘ l i s h i  	
m u m k i n   e ma s .   M u s o b a q a   d a v r i   s p o r t  	formasini  keyingi  progressga  xalal 	
bermagan holda 	s aql ab   t uri sh   i mk on i yatl a ri   yo ‘l   qo ‘yg a nid an  	u zun   b	o‘lishi 	
mumkin emas.	 	
O‘tish  davrining  muddatlari 	birinchi  galda  avvalgi  yuklamalarning 	
jamlangan 	m i q d o r i   h a m d a   k u c h	-q u v v a t n i   t i k l a b   o l i s h  	jarayonining 	
qancha  davom  etishiga  bog‘liq.  Mashq  jarayoni  qanchalik  murakkab  va  uzoq 
davom  etsa,  tiklanish  masa	lasi  ham  shu  darajada  murakkab  kechadi. 	Bu 	
bevosita sportda o‘tish davrini xarakterlaydi va uni tavsiflaydi	 [19,20	]. 	
 Mashq  siklining  umumiy  uzunligini  (davom  etishini)  ko‘pincha 	
musobaqa  tavqim  yili  bilan  belgilaydilar.  Tajriba 	v a   t a d q i q o t l a r n i n g  	
k o ‘ r s a t i	s h i c h a ,   k o ‘ p  	hollarda  sport  natijalarini  o‘stirishni  ta’minlash 	uchun 	
mazkur  muddat  to‘la  yetarlidir.  Shu  bilan  birga 	sportning  ayrim  turlarida  (og‘ir 	
atletika,  yengil 	a t l e t i k a n i n g   t e z k o r  	k u c h l i l i k   t u r l a r i d a ,  	suzishning  sprinter 	
masofalarida  va  aftidan, 	sp	ortning  shu  xarakterdagi  boshqa  turlarida  ham) 	
sport  formasini  faqat  bir  yilda  emas,  hatto  yarim 	y i l d a   h a m  y a n g i l a s h  	
mu mk i n l i g i   a n i q l a n g a n .  	Sportning  bunday  turlari  uchun  bir  yillik  hamda 	
y a r i m  y i l l i k   ( y o k i   « i k k i l a n g a n » )   t r e n i r o v k a  	s i k l l a r i d a n ,   u l a r n i   ma ’ l	u m 	
t a r t i b d a   b i r	-b i r i  	b i l a n   a l m a s h t i r i b  	f o y d a l a n i s h   ma q s a d g a  	muvofiqdir.	 	
 	 Kuzatishlar va tahlillar quyidagi xulosalarga kelishga asos bo‘ldi:	 	
1.	 Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik bir qator faktorlarga asoslanadi. 	
Bu  faktorlar  o‘z  navbatida  sportchi 	imkoniyatlari  (shaxsiy  xususiyatlar, 	
motivatsiya,  intilish,  qobiliyatlar,  zahiralarni  to‘laqonli  ishga  solish)  va  tashkiliy	-	
pedagogik asoslarga tayanadi.	 	
2.	 Uzoq  yillik  tayyorgarlik  jarayonida  musobaqalar  taqvimi  yetarlicha 	
ahamiyatga  ega.  Musobaqalarning  qan	chalik  “zich”  yoki  “tarqoq”  ekanligi  61	 	
 
tayyorgarlik  davrlarini  rejalashtirish,  ularning  mazmun  hamda  vaqt  xarakterini 
o‘zgartirish masalasini aniqlashtiradi.	 	
3.	 Sport  formasini  saqlab  turish  bevosita  uzoq  yillik  tayyorgarlik  tizimi  va 	
uning  qay  tartibda  tashkil	 etilishiga  bog‘liq.  Samarali  tashkil  etilgan  ko‘p  yillik 	
tayyorgarlik  sport  formasining  barqaror  saqlanishi  va  sportchi  musobaqa 
potensialining yuqorilashiga xizmat qiladi	[20]	. 	
 	
3.3.1.	 Amaliy	 mashg’ulotlar	 uchun	 dasturiy	 materiallar	 	
O’quv	 	jarayonining	 	asosiy	 	sha	kllari	 	quyidagilardan	 	iborat	: 	jamoaviy	 	
mashg’ulotlar	 va	 nazariy	 mashg’ulotlar	, shaxsiy	 rejalar	 (sportni	 takomillashtirish	 	
va	 yuqori	 sport	 mahoratini	 oshirish	 bosqichida	), 	tibbiy	 reabilitasiya	, test	 va	 tibbiy	 	
nazorat	, 	musobaqalarda	 ishtirok	 etish	, 	o’yin	 uch	rashuvlari	, 	o’quv	 yig’inlari	, 	
o’qituvchilar	 va	 hakamlar	 talaba	lar	 amaliyoti	. 	
Sinflar	 jadvali	 sport	 mashg’ulotlari	 ma’muriyati	 tomonidan	 murabbiyning	 	
maslahati	 bo’yicha	 yanada	 qulay	 o’quv	 rejimi	, bo’sh	 vaqtini	 o’tkazish	, umumiy	 	
ta’lim	 va	 boshqa	 muassasalard	a o’qitish	 uchun	 tuziladi	. 	
Ko’p	 yillik	 ta’lim	 olgan	 sportchilarning	 maqsadi	 jismoniy	 sifat	 va	 funksional	 	
imkoniyatlarning	 rivojlanishining	 optimal	 dinamikasini	 saqlab	 qolish	 va	 yuksak	 	
yutuqlar	 yoshi	 uchun	 ish	 qobiliyatlarning	 o’ziga	 xos	 tuzilmasini	 shaklla	ntirishdir	. 	
- tana	ni	 rivojlantiruvchi	 mashqlar	; 	
-qo’l	 va	 yelka	 kengligi	 mashqlari	;  	
-tan	a qomatni	 rivojlantiruvchi	 mashqlar	; 	
-oyoqlar	 uchun	 mashqlar	; 	
- qo’l	, oyoq	 va	 tana	 uchun	 mashqlar	; 	
- yurish	 va	  yu	gurish	; 	
Bo’yinlarni	 umumrivojlantiruvchi	  umumiy	 rivoj	lanish	 mashqlari	: 	
- uzun	 arqon	 bilan	; 	
- gimnastika	 tayoqchasi	 bilan	; 	
- tennis	 to’pi	 bilan	 mashq	 bajarish	;  62	 	
 
- yostiqli	 to’p	 bilan	 mashq	 qilish	; 	
- sport	 va	 harakatchan	 o’yinlari	; 	
- quvvatni	 rivojlantirish	 mashqlari	; 	
- tezlikni	 rivojlantirish	 uchun	 mashq	; 	
- mo	slashuvchanlikni	 rivojlantirish	 uchun	 mashq	; 	
- qobiliyatni	 rivojlantirish	 mashqlari	; 	
- tezkor	-quvvatli	 fazilatlarni	 rivojlantirish	 uchun	 mashq	; 	
- umumiy	 chidamlilikni	 rivojlantirish	 mashqlari	. 	
Badminton	 	o’ynashga	 	xos	 	bo’lgan	 	mashqlar	, 	yengil	 	versiyada	 	va	 	yengil	 	
og’irliklarda	 	qo’llaniladi	. 	 	Yuqori	, 	yon	, 	pastki	 qismdagi	 	zarbalarni	 	amalga	 	
oshirishda	 o’ng	 burmalarni	 egallab	 bo’lgach	, ularning	 ijro	 etilish	 tezligini	 oshirib	, 	
30	-50 	sm	 uzunlikdagi	 rezina	 bantni	 raket	kaning	 chetiga	 bog’lashingiz	 mumkin	.  	
O’yin  vaqt	ida	 2-chi	 o’quv	 mashg’ulotida	 va	 keyinchalik	 zarbalar	 imitasiya	 	
qilganda	, 	siz	 raket	kaning	 chetida	 taqilgan	 gulli	 qopqog’idan	 foydalanishingiz	 	
mumkin	. Bunday	 holatda	, yukni	 olib	, odatdagi	 raketka	 bilan	 bir	 xil	 harakatlarga	 	
taqlid	 	qilinganda	, 	turli	 	usul	lar	 	qo’llaniladi	. 	Portlovchi	 	kuchni	 	rivojlantirish	 	
bo’yicha	 mashqlar	da	  o’yinchi	 odatdagi	 chiqishlarda	 va	 o’yin	 davomida	 hakamlar	 	
ijro	 	etadigan	 	at	ama	larga	 	qaratilgan  bo’ladi	. 	Bu	 	yerda	 	oyoqlari	 	ishtirokida	 	
charchagan	 barcha	 mushak	 guruhlari	 uchun	 mashqlar	, 	shuni	ngdek	, 	ikki	 oyog’i	 	
bilan	 hujumlar	, ba’zida	 hujum	 qiladigan	 zarbalar	 paytida	 ishlatiladi	. 	
Zamonaviy	 badminton	 maydonchasi	 atrofida	 harakatlanish	 qadam	 at	amasi	 	
kabi	 elementlarni	 o’z	 ichiga	 oladi	 va	 kort	ning	 orqa	 zonasida	 urish	 yoki	 o’rta	 	
zonada	 blokirovkalas	h paytida	 o’tish	 bir	 oyoqdan	 yoki	 ikki	 oyoqdan	 sakrash	 bilan	 	
amalga	 oshiriladi	, orqaga	 qarab	 harakatlanish	 va	 qadam	ning	 ostidagi	 "tozalash	" da	 	
kiritilgan	 qadam	, 	lekin	 ta’sir	 doirasidan	 keyin	 mayd	onning	 orqa	 burchagidan	 	
chiqishda	 hech	 qanday	 ho	lat	 qo’llanil	maydi	. 	
Badmintonda usullarni 	muvaffaqiyatli	 ijro	 etish	 uchun	 dinamik	 chidamlilik	, 	
maksimal	 dinamik	 kuch	 va	 portlovchi	 kuchini	 oshirish	 kerak	.  63	 	
 	
Zarba	 texnikasining	 harakatlar	 va	 atrofdagi	 harakatlar	i dastlabki	 o’rganilishi	 	
katta	 ahamiyatga	 ega	. 	
Bola	ga	 boshla	ng’ich	 ta’lim	 guruhlari	 haqida	 ta’lim	 berishda	 ularning	 tez	 	
charchishi	 haqida	 esla	tish	 kerak	, va	 un	da	 mashq	 bajarish	 bilan	 harakat	 o’yinlari	, 	
soddalashtirilgan	 	qoidalar	 	bilan	 	sport	 	o’yinlari	 	va	 	estafeta	 	poygalari	 	bilan	 	
almashtirish	 kerak	. 	
Boshlang’ich	 	ta’l	imning	 	birinchi	 	yilida	 	to’g’ri	 	tushunish	 	o’rgatiladi	: 	
barmoqlarning	 "ishi	" yordamida	 raket	kani	 (ochiq	 va	 yopiq	) va	 tutishni	 o’zgartirish	. 	
Mashqlar	: Raketaning	 ochiq	 yoki	 yopiq	 tomonlarini	 pay	qash	 bilan	, turli	 orzularni	 	
orqada	 ushlab	 turish	, oyoqlari	 orasid	a va	 boshqalar	. Raket	kaning	 yuqori	 va	 qisqa	 	
ochiq	 tomonlarini	 to’kib	 tashlang	.  	
Taqdimotni	 o’zlashtirilgandan	 so’ng	, 	to’g’ri	 bajarish	 maqsadga	 erishish	 	
orqali	 	nazorat	 	qilinadi	 	va	 	ularning	 	o’lchamlarini	 	asta	-sekin	 	kamaytiradi	. 	
Treningning	 ikkinchi	 va	 uchinc	hi	 yillarida	 siz	 raket	kaning	 yopiq	 tomoniga	 xizmat	 	
qilishni	 o’rganishni	 boshlashingiz	 mumkin	. 	
Yuqoridan	 qarashni	 o’rganayotganda	,  badmintonda	 tutqichidan	 to’xtatilgan	 	
yoki	 salonda	 mavjud	 bo’lgan	 har	 qanday	 yordamga	 osib	 qo’yilgan	 shinalardan	 	
foydalanishin	giz	 mumkin	.  	
 Har	 	bir	 	mashg’ulotda	 	harakatlanish	 	elementlarini	 	o’rganishga	 	va	 	
o’zlashtirilgan	 narsalarni	 aniqlashga	 e’tibor	 berish	 kerak	;  	
Ma’lumotlar	. 	Buni	 amalga	 oshirish	 uchun	 turli	 xil	 tashqi	 maydondan	 	
foydalanishingiz	 mumkin	, 	yoki	 siz	 faqat	 biron	-bir	 tarzda	 harakat	 qilishingiz	 	
mumkin	. 	
Uchinchi	 va	 to’rtinchi	 o’quv	 mashg’ulotlarida	 har	 bir	 mashg’ulotga	 	
harakatlar	 taqlid	 qilinadi	. Muhim	 oyoqlarning	 to’g’ri	 ishlashi	. 	
Y	osh	 badmintonchilar	 quyidagi	 texnik	 elementlarni	 izchil	 ravishda	 boshqarishi	 	
kerak	: 	
1. 	Ra	ketaning	 yuqori	 va	 qisqacha	 uzatish	 ochiq	 va	 yopiq	 tomoni	. 	
2. 	Old	 xizmat	 ko’rsatish	 zonasida	 :  64	 	
 
- to’	r, 	
- yetkazish	, 	
- kortning 	 orqa	 qismidagi	  tekis	 chiziqda	 va	 diagonalda	 volanni	 yetkazish	. 	
3. 	Kort	ning	 o’rta	 qismida	 : 	
- chiziq	 bo’ylab	 tekis	 qoralash	: 	
- chiziq	 bo’ylab	 sam	esh 	va	 diagonal zarbalarni amalga oshirish:	 	
4. 	Kort	ning	 orqa	 qismida	: 	
- chiziqqa	 yuqori	 burchak	 va	 diagonali	, 	
- chiziqqa	 qisqartirilgan	 zarba	 va	 diagonali	, 	
- chiziqda	 va	 diagonalda	 sindirish	. 	
O’quv	 guruhlari	. 	
Umumiy	 jismoniy	 tarbiya	. 	
- bur	g’ulash	 mashqlari	, yu	gu	rish	 va	 to’xtash	, 	
- sakrash	 va	 uloqtiri	sh	, 	
- amaliy	 mashqlar	 	
- tananing	 mushaklarini	 mustahkamlash	 uchun	 subye	kt	iv	 mashqlar	, 	
- sherik	 bilan	 mashqlar	 bajarish	 	
- to’xtash	 joylarida	 mashqlar	 bajarish	, 	
- og’ir	 to’p	lar	  bilan	 mashq	 qilish	, 	
- bo’shashib	 olish	 mashqlari	, 	
- akrobatika	 mashqlari	 	
- tashqi	 o’yinlar	 va	 estafalar	, 	
- sport	 o’yinlari	 	
- harakatlanishni	 rivojlantirish	 uchun	 mashq	. 	
Texnikaviy	 tayyorgarlik	. 	
1. «	qadam	 -sakrash	» 	ning	 asosiy	 metodlaridan	 foydalangan	 holda	  harakatning	 	
texn	ikasini	 takomillashtirish	. 	
2. 	Har	 xil	 o’lchamdagi	 maqsadlarni	 qo’llash	 orqali	  to’g’riligiga	 urg’u	 beradigan	 	
asosiy	 zarbalarning	 mahoratini	 aniqlash	.  65	 	
 
3. 	qo’zg’alishni	 volanni	  aylantirish	 bilan	 boshqaring	. 	
4. 	qisqa	 aldov	 zarbalarini	  ishlatib	, turli	 xil	 ay	lanishlar	 bilan	 firibgar	 zarba	 berish	. 	
5. 	qo’lning	 zarba	 harakatlarida	 qisqa	 zarb	 bilan	 blokirovka	ga	 o’tish	 texnikasi	 	
yordamida	 bajarish	. 	
6. 	tekis	 chiziqli	 va	 diagonalda	 qabul	 qilish	 punkti	 bilan	 himoya	 tadbirlarini	 ishlab	 	
chiqish	. 	
7. 	juftlik	 kombinasiyasi	da	 ajoyib	 harakat	 qilish	 usulini	 o’zlashtirish	 (hujumlar	 	
imkon	 qadar	 erta	 va	 tarmoqqa	 yaqinroq	 o’ynash	 istagi	 bilan	 juda	 qisqa	 burilishga	 	
ega	). 	
8. 	tekis	 qoralashning	 "zichligi	" ning	 oshishi	. 	
Taktik	 mashqlar	. 	
1. 	Bir	 turdagi	 individual	 xususiyatlarni	 hisobga	 olgan	 holda	 o’yinning	 individual	 	
uslubini	 ishlab	 chiqish	. 	
2. 	Yosh	 sportchilarni	 o’yinning	 kuchli	 va	 zaif	 tomonlarini	 tan	 olishi	 mumkin	 	
bo’lgan	 raqib	 o’yinlarini	 ko’rishga	 o’rgatish	. 	
3. 	Turli	 xil	 o’yin	 uslubidagi	 o’yinchilarga	 qarshi	 variantlari	 bilan	 o’yi	n rejasini	 	
tuzishni	 o’rganish	. 	
4. 	Juftli	 o’yinlar	 asoslarini	 o’rganish	. O’yinchilarning	 parallel	 va	 oldingi	 tarkibi	 	
bilan	 o’zaro	 ta’siri	. 	
5. 	Turli	 uslubdagi	 juftlik	 o’yinlarini	 tahlil	 qilish	 bo’yicha	 trening	. 	
6. 	aralash	 sinfda	 o’ynashni	 o’rganish	. 	
"Ochiq	" 	va	 	"yopiq	" 	uslubdagi	 	aralash	 	o’yin	 	ko	effisiyenti	 	bilan	 	tanishish	. 	
Yuqoridagi  metodik  elementlarni  yosh  badmintonchilarga  o’rgatish  o’yin 
jarayonida  texnika  qo’llashga  o’rgatishni  amalga  oshrishga  zamin  bo’lib  xizmat 
qiladi.	 	
3.3.2.	 Nazariy	 mashg’ulotlar	 uch	un	 dasturiy	 material	. 	
Nazariy	 ta’limning	 maqsadi	 minimal	 sport	 mazmunini	 va	 uning	 ijtimoiy	 	
rolini	 tushunish	 uchun	 zarur	 bilimlarni	 egallashdir	.  66	 	
 
Yoshga	 mos	 keladigan	 shaklda	 amaliyotchilar	 sport	 ta’limining	 asosiy	 qonunlari	, 	
jismoniy	 mashqlar	 tufayli	 jismon	iy	 mashqlar	 ta’siri	 bilan	 tanishishlari	 kerak	. 	
Nazariy	 tad	qiqotlarning	 eng	 muhim	 sohalaridan	 biri	 - vatanparvarlik	 tuyg’usini	 	
rivojlantirish	, o’z	 mamlakatiga	 bo’lgan	 muhabbat	 va	 u bilan	 faxrlanish	, sportni	 	
shakllantirish	 hayot	 tarzi	dir	. 	
O’quv mashg’ulot 	 guruhlari	 uchun	 nazariy	 tadqiqotlar	 rejasi	 	
- 	Tibbiy	 nazorat	 va	 o’z	 nazorat	 qilish	.  	
Asosiy	 vositalar	 tiklash	. Birinchi	 yordam	 yaradorlar	 va	 bax	tsiz	 hodisalar	 bilan	 	
holatlar	. 	
 	Sportning	 keng	 ta’lim	 imkoniyatlari	 mavjud	. Biroq	, o’z	-o’zini	 sport	 bilan	 	
shug’ullan	ish	 uning	 shaxsiy	 ta’siriga	 nisbatan	 ancha	 ziddiyatli	. 	Kuchli	 raqobat	, 	
o’quv	 	mashg’ulotlarida	 	va	 	musobaqalarda	 	kuchli	 	raqobat	 	sportchini	 	bir	 	
tomonlama	, pragmatik	 rivojlanishini	 rag’batlantirishi	 mumkin	. 	
ortiqcha	 orziqib	, o’zboshimchalik	, zaiflarga	, zulmga	 e’tibor	 bermaslik	 kabi	 salbiy	 	
fazilatlar	. 	
 	Shu	 bois	, 	mashg’ulotning	 dastlabki	 kunlaridan	 boshlab	 murabbiy	 axloqiy	 	
tarbiya	 masalalariga	 katta	 e’tibor	 qaratishi	, 	sportga	 salbiy	 ta’sir	 ko’rsatishi	 va	 	
uning	 ijobiy	 ta’sirini	 kuchaytirishga	 qaratilgan	 chora	-tadb	irlarni	 amalga	 oshirishi	 	
lozim	. 	
 	Sportchilar	 bilan	 mashg’ulotlardagi	 asosiy	 vazifa	 - bu	 shaxsning	 eng	 muhim	 	
ma’naviy	, 	ijtimoiy	 	ahamiyatga	 	ega	 	qadriyatlari	, 	yuksak	 	axloqiy	 	fazilatlari	, 	
kollektivizm	 timsoli	 sifatida	 bolalar	 va	 yoshlar	 fuqarolik	 va	 vatanparva	rlikning	 	
rivojlanishi	. 	
 	Yosh	 sportchilarni	 tayyorlash	 jarayonida	 intizom	, qat’iyatlilik	, qat’iyatlilik	 	
va	 ishtiyoqni	 o’rgatish	 muhim	 ahamiyat	 kasb	 etadi	. Badminton	 bo’yicha	 yoshlar	 	
bilan	 ta’lim	 berish	 ishlari	 har	 tomonlama	 rivojlangan	 shaxsni	, 	faol	, 	maqsad	ga	  67	 	
 
qaratilgan	 	va	 	ongli	 	shaxsiyatni	 	rivojlantirishga	, 	ruhiy	 	boylik	 	va	 	jismoniy	 	
kamolotga	 ega	 bo’lishga	 qaratilgan	. 	
 	Sport	 maktabi	 sharoitida	 bu	 sportchini	 sport	 turmush	 tarziga	, 	ilgarigi	 	
mashg’ulotlarga	 	va	 	eng	 	yuqori	 	sport	 	yutuqlariga	 	erishishga	 	yo’naltiril	gan	 	
yo’ldoshlar	 bilan	 munosabat	 va	 munosabatlarni	 shakllantirish	 bilan	 bog’liq	. 	
 	Yosh	 sportchilar	 bilan	 ishlashda	 ta’limning	 keng	 vositasi	 va	 usullari	 	
qo’llaniladi	. Jamoat	 mashg’ulotlari	, sport	 musobaqalari	, suhbatlar	, uchrashuvlar	, 	
filmlar	, 	ko’rgazmali	 qu	rollar	, 	san’at	 asarlari	, 	ijtimoiy	 foydali	 ishlar	, 	jamoat	 	
tadbirlari	 vositalaridan	 foydalaniladi	. 	
 	Axloqiy	 	tarbiya	 	usullari	, 	axloqiy	 	tushuncha	 	va	 	ijtimoiy	 	xulq	-atvorni	 	
shakllantirish	, 	ijobiy	 foydalanish	, 	m	asalan	, 	ijobiy	 harakatlar	 (rag’batlantirish	), 	
salbiy	 harakatlar	 (jazo	) ning	 oldini	 olish	 va	 muhokama	 qilish	, mashq	 qilish	 (amaliy	 	
mashg’ulotlar	 bo’yicha	). 	
Psixologik	 trening	 	
 	Psixologik	 trening	 quyidagi	 yo’nalishlarga	 bo’linadi	: 	umumiy	 va	 aniq	 	
raqobat	. 	Psixologik	 tayyorgarlikning	 har	 bir	 bo’lagi	 o’ziga	 xos	 vazifalarni	 o’z	 	
ichiga	 oladi	, ularning	 yechimi	 kompleks	 yondashuvni	 talab	 qiladi	. 	
 	Umumiy	 	psixologik	 	tayyorgarlik	 	uzoq	 	muddatli	 	sport	 	mashg’ulotlari	 	
davomida	 	jismoniy	, 	texnik	 	va	 	taktik	 	tayyorgarlik	 	bilan	 	birgalikda	 	amalga	 	
oshiriladi	, uning	 vazifalari	 quyid	agilardan	 iborat	: 	
1) 	sportchining	 axloqiy	 xarakterini	 tarbiyalash	; 	
2) 	idrok	 jarayonlarini	 rivojlantirish	; 	
3) 	diqqatni	 rivojlantirish	: hajm	, intensivlik	, barqarorlik	, taqsimlash	 va	 almashtirish	; 	
4) 	taktik	 fikrlash	, xotira	, vakillik	 va	 tasavvurni	 rivojlantir	ish	; 	
5) 	his	-tuyg’ularingizni	 boshqarish	 qobiliyatini	 rivojlantirish	; 	
6)	 erkinlik	 fazilatlarini	 rivojlantirish	. 	
Muayyan	 raqobat	 (o’yin	) uchun	 psixologik	 tayyorgarlik	 	
quyidagilar	: 	 	
1) 	o’yinchi	 kelgusi	 o’yin	 uchun	 vazifalarni	 bilish	;  68	 	
 
2) 	kelgusi	 musobaqalarnin	g o’ziga	 xos	 shartlarini	 o’rganish	 (o’yinlar	 vaqti	 va	 joyi	, 	
yorug’lik	, harorat	, qoplash	 va	 boshqalar	); 	
3) 	raqibning	 kuchli	 va	 zaif	 tomonlarini	 o’rganish	 va	 bu	 xususiyatlarni	 hisobga	 	
olgan	 holda	 harakatga	 tayyorlash	; 	
4) 	hozirgi	 vaqtda	 o’z	 imkoniyatlarini	 bi	lish	 va	 baholash	; 	
5) 	kelgusi	 o’yindan	 kelib	 chiqadigan	 tarzda	  yengish	; 	
6) 	kelgusi	 o’yinda	 belgilangan	 vazifalarni	 bajarishda	 ularning	 qobiliyatlari	 va	 	
qobiliyatlariga	 kuchli	 ishonchni	 shakllantirish	. 	
Himoyalar	 va	 tadbirlar	. 	
 	Yosh	 sportchilar	 sog’lig’iga	 juda	 katta	 talablar	 mavjud	, chunki	 mashq	 qilish	 	
va	 raqobatbardoshlik	 sharoitida	 ortiqcha	 charchoq	 va	 charchoqni	 yuzaga	 keltirishi	 	
mumkin	. Zamonaviy	 sport	 turlarida	 chora	-tadbirlar	 va	 tadbirlarga	 alohida	 e’tibor	 	
qaratilmoqda	. 	
 	Sport	 maktablari	 o’quvchilarini	ng	 faoliyatini	 qayta	 tiklash	 uchun	 yosh	 	
sportchilarning	 yoshi	, 	tayyorgarlik	 bosqichi	, 	mashq	 yuklarining	 intensivligi	 va	 	
individual	 xususiyatlarini	 inobatga	 olgan	 holda	, 	keng	 ko’lamdagi	 vositalar	 va	 	
tadbirlar	 (pedagogik	, psixologik	 va	 tibbiy	-gigiyena	) qo’ll	aniladi	. 	
 	Qayta	 tiklash	 ishlari	 amalga	 oshiriladi	: kundalik	 o’quv	 jarayonida	 umumiy	 	
va	 maxsus	 ishlashni	 takomillashtirish	; 	keyingi	 bosqichga	 jismoniy	 va	 ruhiy	 	
tayyorgarlikning	 tezkor	 va	 to’la	 tiklanishini	 ta’minlash	 zarur	 bo’lgan	 sharoitda	 	
raqobat	 	sharoiti	da	; 	mashg’ulotdan	 	so’ng	 	raqobat	; 	musobaqalarda	 	va	 	o’yin	 	
kunlaridan	 ozod	 bo’lgan	 mikrokompyuter	 o’rtasida	; 	mikrokompaniyadan	 so’ng	; 	
raqobatdan	 keyin	 makr	o mashg’ulotlar	; 	
doimiy	 ravishda	 bajariladi	. 	
Pedagogik	 vositalar	: 	
O	’quv	 jarayonini	 rasional	 rejalashtiri	sh	. 	
 	O	rganizmning	 funksional	 salohiyati	, 	umumiy	 va	 	maxsus	 vositalarning	 	
kombinasiyasi	, trening	 va	 raqobatbardosh	 mikro	, mezo	 va	 makro	 sikllar	 qurilishi	, 	
kommutasiyani	 keng	 qo’llash	, aniq	 ish	 va	 dam	 olishni	 tashkil	 etish	;  69	 	
 
- tiklash	 vositalaridan	 foydalangan	 holda	 alohida	 mashg’ulotni	 tashkil	 etish	: to’liq	 	
jihozlangan	 issiqlik	, jihozlarni	, uskunalar	 va	 mashg’ulot	 joylarini	 tanlash	, faol	 dam	 	
olish	 va	 dam	 olish	 uchun	 mashqlarni	 bajarish	, ijobiy	 hissiy	 muhit	 yaratish	; 	
-individual	 mashqlar	 va	 mashg’ulotlarning	 or	asidagi	 intervallarni	 o’zgarishi	; 	
haftalik	, 	oylik	 va	 yillik	 tayyorgarlik	 davrlarida	 turli	 xil	 davolash	 vositalaridan	 	
foydalangan	 holda	 rejalashtirish	 tizimini	 ishlab	 chiqish	; 	
- 	sportchilarni	 	tiklashni	 	jadallashtirish	, 	texnik	 	va	 	taktik	 	harakatlarini	 	
takomil	lashtirish	 uchun	 maxsus	 jismoniy	 mashqlar	 ishlab	 chiqish	.      	Psixologik	-	
pedagogik	 vositalar	 orasida	 maxsus	 restorativ	 mashqlar	 mavjud	: bo’shashish	, nafas	 	
olish	, cho’zish	, respirativ	 tabiat	 (suzish	, stol	 tennisi	), 	 	
Umumiy  jismoniy  tayyorgarlik	ning	 o’zgaru	vchan	 vositasi	 va	 psixoregulyasiya	. 	
Qayta	 	tiklashning	 	psixologik	 	vositalari	 	quyidagilardan	 	iborat	: 	psixoterapiya	 	
mashg’ulotlari	, mushaklarning	 remissiyasi	 uchun	 mashqlar	, uyqu	 - dam	 olish	 va	 	
aqliy	 gigiyena	 va	 psixoterapinin	 boshqa	 usullari	. Ayniqsa	, tanaff	us	 vaqtida	 salbiy	 	
ta’sir	 ko’rsatadigan	 psixogen	 omillarni	 (tomoshabinlarning	 salbiy	 reaksiyasi	, 	
yo’qotishdan	 qo’rqish	, 	jarohatlar	, 	raqiblarning	 psixologik	 bosimi	) 	ularni	 o’z	 	
vaqtida	 bartaraf	 etish	 yoki	 bartaraf	 etish	 uchun	 hisobga	 olish	 kerak	. 	
Tibbiy	 nazor	at	. 	
 	Dastlabki	 tayyorgarlik	 va	 tayyorgarlik	 bosqichlarida	 ishtirok	 etganlarni	 	
tibbiy	 nazorat	  O’zbekiston	 sog’liqni	 saqlash	 vazirligining	  	buyrug’iga	 asosan	 	
tibbiy	-sport	 klini	kasi	 tomonidan	 amalga	 oshiriladi	. 	
Dopingga	 qarshi	 tadbirlarning	 mazmuni	. 	
 	Sportni	ng	 zamonaviy	 rivojlanishi	 sportchilarning	 noqonuniy	 giyohvandlik	 	
vositalari	 va	 sport	 samaradorligini	 oshirishga	 qaratilgan	 uslublarni	 qo’llashni	 	
aniqlashning	 tezlashishi	 bilan	 tavsiflanadi	. 	Bugungi	 kunda	 doping	 global	 sport	 	
harakatining	 eng	 dolzarb	 muammol	aridan	 biriga	 aylandi	. 	Doping	 sport	 ruhiga	 	
ziddiyat	 va	 eng	 muhimi	, sportchining	 sog’lig’iga	 putur	 yetkazadi	. Yaqinda	 bolalar	 	
va	 yoshlar	 sportida	 doping	  qo’llanishini	 aniqlash	 hollari	 tez	-tez	 oshdi	. Anti	-doping	 	
dasturi	 kerak	.   70	 	
 	
Tomoshabinlarning	 asosiy	 turl	ari	: sportchilar	, murabbiylar	 (murabbiylar	, 	
tibbiy	 xodimlar	, xoreograflar	 va	 boshqalar	), 	yoshlar	 va	 ularning	 ota	-onalari	. 	
 	Sportchilar	 ishtirokida	 antidopingga	 qarshi	 kurash	 tadbirlarining	 mazmuni	: 	
- antidopingga	 qarshi	 masalalarni	 muhokama	 qilish	; 	
interak	tiv	 sinov	; 	
- doping	 va	 giyohvand	 moddalarning	 xavf	-xatarlari	 va	 xavf	-xatarlari	 bo’yicha	 rasm	 	
chizish	 tanlovi	; 	
- "tajovuzkor	" xatti	-harakatlar	; 	
- "Solishtiruv	" o’yini	 (9 	yoshdan	 boshlab	); 	
- "o’rinli	 aqliy	 maqollar	" mashqlari	; 	
- «Rad	 etish	 mumkin	» 	mavzusidag	i dars	; 	
- "Mening	 hayotim	 rejalari	" mashqlari	. 	
An	tidoping	 mashg’ulotlari	 mundarijasi	ni 	murabbiylar	 bilan	 ishlash	 tarkibi	: 	
 A	sosiy	 	qoidalar	 	bo’yicha	 	bilimlarni	 	shakllantirish	 	bo’yicha	 	amaliy	 	
mashg’ulotlar	 doping	 nazoratidan	 o’tish	: doping	 uchun	 namunalarni	 taqdim	 etish	 	
va	 tegishli	 hujjatlarni	 rasmiylashtirish	 tartibi	; antidoping	 qoidalarini	 buzish	 turlari	; 	
dopingga	 qarshi	 nazoratni	 amalga	 oshirish	 uchun	 antidoping	 tashkilotlarining	 	
huquqlari	 va	 vakolatlari	; doping	 nazorati	  inspektorlari	 va	 qonni	 yig’ish	 bo’	yicha	 	
mutaxassislar	 uchun	 asosiy	 talablar	; sportchiga	 doping	  tahlil	 namunasini	 taqdim	 	
etish	 	huquqi	 	va	 	majburiyatlari	; 	velopoygachi	 	nazorat	 	stansiyasini	 	jihozlash	 	
talablari	; 	proseduralar	 tartibi	;  dopingni	 nazorat	 qilish	 protokolini	 ro’yxatdan	 	
o’tkazish	. 	
 	Ota	-onalar	 	bilan	 	birgalikda	 	antidoping	 	bo’yicha	 	ishlarning	 	guruhlari	 	
(qonuniy	 vakillari	)  71	 	
 
sportchilar	:  	
- interaktiv	: so’rovnomalar	, savollar	 va	 javoblar	, maslahatlar	 mutaxassislar	; 	
an’anaviy	 mavzuli	  uchrashuvlari	, kechki	 tanlovlar	, oilaviy	 sport	 va	 intell	ektual	 	
musobaqalar	, ijodiy	 tanlovlar	; 	
- ta’lim	: ota	-ona	 tarbiyasini	 tashkil	 etish	, tarqatish	 	
ota	-onalar	 uchun	 axborot	 materiallari	, stendlar	 va	 burchaklar	. 	
O’quv	 mashg’ulot	 guruhlarining	 talabalari	 dastlabki	 tayyorgarlik	 va	 o’qitish	 	
guruhlari	 	guruhlarida	 	o’quv	 	mashg’ulotlari	 	va	 	sport	 	musobaqalari	 	uchun	 	
yordamchi	 murabbiylar	 sifatida	 jalb	 qilinishi	 mumkin	. 	
Ikkinchi	 yildan	 boshlab	 o’quvchilar	 murabbiy	 tanlagan	 mashqlarni	 mustaqil	 	
ravishda	 bajarish	 imkoniyatiga	 ega	 bo’lishi	 kerak	. 	Uchinchi	 yildan	 boshlab	 	
o’quv	chilarning	 boshqa	 o’quvchilarni	 mashq	 bajarishlarini	 kuzatish	 qobiliyatini	 	
rivojlantirish	, ular	 tomonidan	 aniq	 texnikani	 qo’llash	 usulida	 xatoliklarni	 aniqlash	 	
kerak	. 
Amaliy	 mashg’ulotchilar	 mashg’ulotlarni	 mashq	 qiladilar	 va	 murabbiylar	 	
bilan	 guruhda	 issi	qlikni	 o’tkazadilar	, murabbiylar	 bilan	 birgalikda	 o’z	 guruhidagi	 	
mashg’ulotlarga	 hakamlik	 qilishda	 ishtirok	 etishlari	 va	 o’yinni	 puchga	 chiqarishlari	 	
mumkin	. 	
To’rtinchi	 yilda	 mashg’ulotlarda	 ishtirok	 etuvchi	 guruhlar	 yoshroq	 yosh	 sportchilar	 	
bilan	 yangi	 ma	shqlar	 va	 texnik	 elementlarni	 o’rganishda	 yordamchilar	 sifatida	 	
kengroq	 ishtirok	 etishi	 kerak	. Sud	 malakasini	 oshirish	 raqobat	 qoidalarini	 o’rganish	 	
va	 tekshirish	 orqali	, 	o’zlarining	 va	 boshqa	 guruhlarda	 alohida	 sud	 vazifalarini	 	
bevosita	 bajarish	 bilan	 shu	g’ullanuvchi	 shaxslarni	 jalb	 qilish	 orqali	 amalga	 	
oshiriladi	. 	
Dasturning	 natijalari	 quyidagilardan	 iborat	: 	
dastlabki	 tayyorgarlik	 bosqichida	: 	
- sport	 faoliyatiga	 doimiy	 qiziqishning	 shakllanishi	; 	
- avtomatlashtirilgan	 ko’nikmalarning	 keng	 doirasini	 shaklla	ntirish	;  72	 	
 
- sport	 badmintoni	 texnologiyasi	 asoslarini	 o’zlashtirish	; 	
- jismoniy	 sifatlarni	 har	 tomonlama	 uyg’un	 rivojlantirish	; 	
- sportchilarning	 salomatligini	 mustahkamlash	; 	
- badminton	 sportida	 keyingi	 mashg’ulotlarni	 o’tkazish	 uchun	 istiqbolli	 yosh	 	
sport	chilarni	 tanlash	. 	
o’quv	 mashg’ulot	 bosqichida	 (sportga	 ixtisoslashuv	 bosqichi	): 	
- umumiy	 va	 maxsus	 jismoniy	, texnik	, taktik	 va	 psixologik	 tayyorgarlik	 darajasini	 	
oshirish	; 	
- badminton	 sportida	 rasmiy	 sport	 musobaqalarida	 tajriba	 va	 barqarorlikni	 amalga	 	
osh	irishga	 erishish	; 	
- sport	 motivasiyasini	 shakllantirish	; 	
- sportchilarning	 salomatligini	 mustahkamlash	. 	
Tashkilotning	 sport	 bilan	 shug’ullanish	 bosqichlarini	 ta’minlash	 uchun	 	
maktabda	 sport	 tanlovi	 tizimidan	 foydalaniladi	, bu	 esa	 yuqori	 sport	 natijalariga	 	
erishish	 uchun	 istiqbolli	 sportchilar	 tarkibini	 aniq	 yo’naltirish	 va	 aniqlashdir	. 	
Sport	 saralash	 tizimiga	 quyidagilar	 kiradi	: 	
a) 	yosh	 yigit	 - qizlarni	 sport	 bilan	 shug’ullanish	 uchun	 ommaviy	 ko’rish	 va	 test	 	
qilish	; 	
b) 	badminton	 sporti	 bo’yicha	 sport	 mashg’	ulot	 guruhlarini	 jalb	 qilish	 uchun	 	
istiqbolli	 yosh	 sportchilarni	 tanlash	; 	
v) 	o’quv	 maskanlari	 va	 musobaqalarda	 istiqbolli	 yosh	 sportchilarni	 ko’rish	 va	 	
tanlash	.  73	 	
 
Yuqorida  ko’rsatib  o’tilgan  vazifalarni  amalga  oshirish  orqali  nafaqat  yuqori 
malakali  sportchi	lar  balki  yuqori  malakali  murabbiylarni  ham  yetishtirib  chiqarish 	
mukin bo’ladi.	 	
3.4 	Badminton	 mashg’ulotlarida texnika xavfsizligi va	 tay	yorgarlik	 asoslari	 	
Badminton uchun 	kortda	 umumiy xavfsizlik talablari.	 	
Badminton	 	amaliyotida	 	sport	 	maydoni	 	va	 	uskunala	ri 	bo’lishi	 	kerak	li 	
xavfsizlik	 choralariga	 rioya	 qilish	 zarur	. 	
O’quvchilar	 kurslarga	 qatnaydilar	: 	
- xavfsizlik	  qoidalarini	  bo’yicha  yo’riqnoma bilan tanishish	; 	
- Sport	 poyabzali	 va	 harakatlarga	 to’sqinlik	 qilmaydigan	, 	o’quv	 mashqlari	 va	 	
shartlariga	 javo	b beradigan	 forma	da bo’lish lozim	. 	
O’quvchi	: 	
- qisqa	 olingan tirnoqlarga ega bo’lishi zarur	; 	
-  	sport	 zaliga	 borib	, sport	 mashg’ulotlari	 uchun jihozlar	ni	 olib	 borib	, murabbiy	 	
ruxsati	 bilan	 mashq	 bajarish	; 	
-  	sport	 jihozlari	 va	 jihozlari	ga  ehtiyotkorona  mun	osabatda  bo’lish;	 un	dan	 	
boshqa	 maqsadlarda	 foydalanmaslik	; 	
-  	O’yinning	 eng	 oddiy	 qoidalarini	 bilib	 oling	 va	 amal	 qiling	; 	
-  	Ushbu	 yo’riqnomani	 bilib	 oling	. 	
Badminton kurslarini boshlashdan oldin xavfsizlik talablari.	 	
O’quvchi	: 	
-  	murabbiyning	 rahbarligi	 ostida	 mashg’ulot	 o’tkazish	 uchun	 zarur	 bo’lgan	 	
uskunalar	 va	 jihozlar	 tayyorlash	; 	
-  	to’r	 va	 badminton	 jihoz	lari	 xavfsizligini	 tekshirib	 ko’ring	; 	
-  	badantarbiya razminkasini bajarish;	 	
Badminton kurslarida xavfsizlik talablari.	 	
-  	oldinroq bajarilmagan bada	ntarbiya mashqlarisiz 	yugurish	 mashqlarini	 	
bajarmang	. 	
- 	Buzilgan	 raketka	 va	 yirtilib	 ketgan	 volan	 bilan	 mashq	 qilmang	.  74	 	
 
-  	Gimnastika	 stollaridan	 sakrashlar	 va	 gumbazlarni	 yurganda	, oyoq	 	
barmoqlariga	 muloyimlik	 bilan	 yerga	 boqinglar	. 	
-  	Raketlar	 yoki	 boshqa	 narsalar	 bilan	 mashq	 qiladigan	 o’quvchi	larga	 yaqin	 	
turmang	. 	
-  	Ho’l	 qo’l	 bilan	 raketa	ni	 mashq	 qilmang	. 	
-  	Mashqlarni	 oqimda	 (bir	-biridan	 keyin	) amalga	 oshirishda	 yetarli	 	
to’qnashuvlar	 kuzatilishi	 uchun	 to’qnashuvlar	 bo’lmaydi	. 	
- 	 O’yinni boshlash	 yoki	  ma	shq	 qilishdan	 oldin	, otishni	 o’rganish	 sohasida	  	
nodam	 bor	-yo’qligini	 tekshirib	 ko’ring	. 	
- 	 Murabbiyning	 ruxsa	tisiz chiqishiga	 yo’l	 qo’ymaslik	, qarovsiz	 sport	 	
jihozlarini	 tashlamang	. 	
-  	Yugurish	 zonasida	 bo’lmang	, murabbiyning	 ruxsati	siz	 parvoz	 orqasida	 yo	ki	 	
to’r	ni	 orqasida turmang	. 	
-  	Bir	-biriga	 otishni	 tashlash	 uchun	 to’p	 yoki	 boshqa	 joyga	 xizmat	 qilmang	. 	
Mashq qilayotganda 	o’quvchi	: 	
-  	boshqa	 o’quvchilar	 bilan	 to’qnashuvlar	 oldini	 olish	 uchun	, "	yelkasi bilan 	
siljib	" va	 ularning	 yelka	 tomoniga 	 qarash	; 	
- 	 o’yinning	 shartlari	 talab	 qilmasa	, keskin	 harakat	ni  bajarishni 	istisno	 qilish	; 	
-  	interval	 va	 masofani	 kuzating	; 	
- 	 boshqa	 o’quvchilar 	mashq	 bajarayotganda	 mashg’ulot atrofida	 harakat	 	
qilishda	 ehtiyot	 bo’ling	; 	
-  	Mashg’ulot	 tugaganidan	 so’ng	 oqim	 o’z	 o’r	niga	 qaytadi	. 	
vazifani	 zalning	 o’ng	 yoki	 chap	 tomonida	 qayta	 ishga	 tushiring	. 	
Bax	tsiz hodisalar va 	ekstremal holatlarda xavfsizlik talablari.	 	
O’quvchi	 bajarishi zarur	: 	
Agar	 jarohat	langanda 	 yoki	 o’zingizni	 yaxshi	 his	 qil	ma	sangiz	, ishni	 to’xtati	b 	
murabbiyni	 xabardor	  qilish	; 	
-  	murabbiy	 yordami	 bilan	 jarohatlangan	ga	 birinchi	 tibbiy	 yordamni	 ko’rsatish	, 	
zarur	 bo’lsa	, uni	 kasalxonaga	 olib	 bor	sh 	yoki	 “tez	 tibbiy	 yordam	” chaqiri	sh zarur	;  75	 	
 
- Sport	 zalida	 olov	 bo’lsa	, darhol	 mashqlar	 to’xtatiladi	, murabbiyning	 rahb	arligida	, 	
evakuasiya	 rejasiga	 muvofiq	 favqulodda	 chiqish	 yo’laklari	 orqali	 mashg’ulot zalini	 	
tark	 etish	. 	
Mashg’ulot 	 oxirida xavfsizlik talablari.	 	
O’quvchi	: 	
- murabbiyning	 rahbarligi	 ostida sport	 inventar	larini	 saqlash	 uchun	 topshirish	; 	
- mashg’ulot	ni	 tark	 etishni	 tashkil	 qilish	; 	
- yechinish	 xonasida	 sport	 kiyimlarini	 va	 sport	 poyafzalini	 yechib	 oli	sh	,  	
Xavfsizlik	 qoida	lariga	 rioya	 qilmas	a o’quvchiga	 mashg’ulot 	jarayonida	 	
ishtirok	 etishga	 ruxsat	 berilmaydi	 yoki	  mashg’ulotga 	chiqarilmasligi	 mumkin	. 	
Maktabda	gi	 o’quv	 jarayoni	  haftalik	 yillik	 treningga	 muvofiq	 amalga	 	
oshiriladi	. 	
Sportning	 asosiy	 turlari	: 	
- guruh	 va	 individual	 ta’lim	 va	 nazariy	 mashg’ulot	lar	; 	
- alohida	 rejalar	 ustida	 ishlash	; 	
-mashg’ulot yig’inlari	; 	
- sport	 musobaqalari	 va	 tadbirlarida	 ishtirok	 etish	; 	
- instruktorlik	 va	 hakamlik 	amaliyoti	; 	
- tibbiy	 reabilitasiya	 tadbirlari	; 	
- sinov	 va	 nazorat	 qilish	. 	
Aytib  o’tilgan  hav	fsizlik  qoidalariga  amal  qilgan  holda  mashg’ulot  jarayonlari	ni 	
tashkil  qilish  mashg’ulotni  samarali  va  sifatli  tashkil  qilishga  z	amin  yaratadi. 	
Murabbiylarning  mashg’ulot  jarayonlarida  o’quvchi  sportchilarni tartib  intizomiga 
qatiy  rioya  qilishga  o’rgatishi  kerak  bo’ladi.  Bu  bilan  har  tomonlama  yuqori 
malakali sportchilarni yetishtirib chiqarishlari mumkin bo’ladi.	 	
 	
3.5 	Sport natija	lari va	 rejalashtirilgan mashg’ulot yuklamalari	 	
Guruhlar	 badminton	 o’ynash	 qobiliyatini	 ko’rsatgan	, kamida	 bir	 yil	 zaruriy	 	
tayyorgarlikdan	 o’tgan	 va	 umumiy	 jismoniy	, 	maxsus	 jismoniy	 va	 texnik	-taktik	  76	 	
 
mashg’ulot	 uchun	 qabul	 qilish	 standartlarini	 bajargan	 sog	’lom	 va	 amalda	 sog’lom	 	
sportchilar	 tomonidan	 tanlov	 asosida	 tashkil	 etiladi.	 Bosqichning	 davomiyligi	 5 	yil	. 	
Keyingi	 o’quv	 yiliga	 o’tish	 talabalar	i jismoniy	 va	 jismoniy  tarbiya  uchun  nazorat 	
va taj	riba	 standartlarini	 bajarish	 sharti	 bilan	, umumiy jismoniy t	ayyorgarlik (	UJT	), 	
m	axsus  jismoniy  tayyorgarlik  (	MJT	), texnik  taktik  tayyorgarlik  (	TTT)  jarayonlari 	
mashg’ulot davomida o’tilib boriladi.	 	
O’quv	 jarayonini	 tashkil  qilishda	 eng	 muhim	 masalalardan	 biri	 - dasturiy	 	
materiallarni	 yil	 davomida	, 	bosqichlar	 va	 haf	talik	 mikro	sikl	larni	 asosiy	 tizimli	 	
rejalashtirish	 bloklariga	 taqsimlash	dan iborat	. 	
O’quv	 	mashg’ulotlarida	 	yil	 	davomida	 	mashg’ulot	 	o’tkazish	 	
rejalashtirilayotganda	, yil	 mash	g’ulot	larga	 bo’linadi	:  kuz	-qish	, qish	-bahor	 va	 yoz	. 	
Me	zosikllarning	 strukturaviy	 birliklari	 haftalik	  m	ikro	sikl  e	lementlardir	. Mavjud	 	
yillik	 rejalashtiri	lgan	 mashg’ulot	ni	 shakllantirish	 va	 rivojlantirish	 qonunlariga	 	
asoslangan	 treningni	 davriylashtirish	 masalalari	 bilan	 chambarchas	 bog’liq	.  	
1-2 	yil	 ichida	 yukla	mala	rning	 dinamikasida	 an	iq	 to’lqinlar	, yukla	mala	rning	 	
davrlarida	 keskin	 o’zgarish	 va	 tiklanish	 davrlari	 yo’q	.  	Yillik	 sikldagi	 o’quv	 	
mashg’ulotining	 uchinchi	 yilidan	 boshlab	 uchta	 davr	 mavjud	: 	
tayyorgarlik	, 	raqobatbardosh	lik	 va	 o’tish	 davriga	 oid	, 	o’zlarining	 o’ziga	 xos	 	
vazifalar	i, tar	tibi	, tarkibi	 va	 o’quv	 yukla	mala	rining	 dinamikasi	 bajariladi	.  	
Jismoniy	 tayyorgarlikni	 testlash	 metodikas	i 	
 	O’quvchilar	ni	 sinab	 ko’rishni	 boshlashdan	 oldin	, badantarbiya	 mashq	lari	 	
qilish	, va	 bu	 tarkibiy	 jihatdan	  kerak	 bo’lgan	 mashqlarni	 o’z	 ichiga	 olishi	 kerak	. 	
1.	Test	 - "30,  60,  100 	metrga	 yugurish	". 	 Sinov	 jismoniy	 sifatlarni	 "tezligi	" 	ni	 	
bajarish	 uchun	 mo’ljallangan	. 	Bajarish	 metodikasi	. 	Yuqori	 mashq	 boshidan	, 	
stadionda	 yoki	 tekis	 sirt	 ustida	 yurish	, ustuniga	 qo’l	 qo’yish	 bajariladi	. Vaqt	 0.01 	
soni	ya	 	aniqlik	 	bilan	 	yozil	ib	 	qayd	 	etiladi	. 	
Test	 2 	- "Joydan	 uzunlikk	a  sakrash	". 	Sinov	 - oyoqlarning	 tezligini	 baholash	 uchun	 	
mo’ljallangan	. Bajarish	 metodikasi	. O’tish	 boshlang’ich	 pozisiyasidan	, tik	 turgan	 	
oyog’idan	 yoki	 biroz	 farqli	 ravishda	 amalga	 oshirila	di	. 	Sportchi	 qo’llarini	 bir	  77	 	
 
vaqtning	 o’zida	 birdaniga	 tikib	, 	ikkala	 oyog’ini	 bosib	, 	ikkala	 oyog’iga	 qo’nib	, 	
oldinga	 sakraydi	. Uchta	 urinishning	 eng	 yaxshi	 natijasi	 qo’nishi	 vaqtida	 poshnada	 	
1 	sm	 aniqlik	 bilan	 yoziladi	. 	
Test	 	3  "1000	-2000 	metr	ga 	yugurish	. 	" 	Sinov	 	"chidamlilik	" 	ning	 	jismoniy	 	
xususiyatlarini	 baholash	 uchun	 mo’ljallangan	. Bajarish	 metodikasi	.  1000 	metr	ga	 	
yugurish	, 	 stadionda	 yoki	 tekislikda	gi	 maydonda	 bajarilishi	, 	chizig’	 bo’ylab	 	
o’tkaziladi	.  Vaqt	 0.01 	soniya	 aniqlik	 bilan	 yozil	ib	 qayd	 etiladi	. 	
Sinov	 4 - "Tanani	 orqa	 tomonda	n, 	boshning	 orqasida	 qo’llar	 turgan	 joydan	 	
ko’tarish	", 	oyoqlari	 tizzalariga	 buklangan	, oyoq	 tovonlari	 mustahkamlangan	.  30 	
soniya	 davomida	 bir	 urinishda	 amalga	 oshirilgan	 mashqlar	 sonini	 qayd	 etib	 	
boriladi	. 	
5 sino	v.  c	ho’	zilib	 yotgan	 holatda	 qo’llarni	 buklab	 engashish	. 	Qo’llar	 yelka	 	
kengligida	 yoki	 ozgina	 yelka	 kengligidan	 katta	 joylashgan	, barmoqlar	 panja	 bilan	 	
oldinga	. Tana	 to’g’ri	, iyak	 ko’tarilgan	, agar	 iyakni	 tushirsa	 orqa	 bukiladi	.  	Mashqni	 	
bajarish	 davomida	 shun	ga	 amal	 qi	lish	 kerakki	, 	ko’krak	 qafasini	 tushirib	, 	qo’l	 	
gavdadan	 pastga	, ozgina	 unga	 teggan	 holda	 bajariladi	. Tirsakni	 keng	 yoyganda	 	
barcha	 yuk	 qo’lga	 tushadi	, 	bu	 holatda	 mashqni	 bajarish	 qiyinlashadi	. 	Ozgina	 	
qo’polroq	 xato	 va	 yelkani	 tirsak	 tomon	 pasaytirish	.   	Qo’l	larni	 ekk	anda	 yelkani	 	
oldinga	 olish	 kerak	. Qizlarda	 ushbu	 mashqlar	 gimnastik	 skameykada	 cho’zilgan	 	
holatda	 bajariladi	. 
Texnik	 tayyorgarlik	 sinovlari	 yuzasidan	 tavsif	 	
1.	Yuqori	 yetkazish	. Ushbu	 sinovni	 bajarishi	 orqa	 maydon	 burchaklarida	 kvadrat	 	
qilib	 chizil	adi	 (yoki	 rangli	 qog’ozdan	 50	x50 	o’lchamda	 kvadrat	  qilib	 kesiladi	) 	
 	O’quvchilar	 maydonning	 o’ng	 tomonidan	 5 	valon	 va	 maydonning	  	chap	 	
tomonidan	 5 	marta	 yetkaziladi	. 	
 	Valonlarning	  	kvadratga	 tushganlarning	 soni	 hisoblanadi	. 	Buning	 uchun	 	
bolalar	 sport	 makta	bidagi	 imtihon	 komissiyasi	 valonlarni	 yetkazish	 balandligi	, 	
xususan	 eng	 yosh	 sinalayotganlarga	.  78	 	
 	
2. 	Qisqa	 yetkazish	. 	Ushbu	 sinovni	 bajarish	 uchun	 kattaligi	 20	x25 	sm	 	
bo’lgan	 nishon	 chiziladi	 yoki	 o’rta	 chiziqda	 joylashtiriladi	. O’quvchilar	 5 	ta	 valan 	
maydonn	ing	 o’ng	 buchagidan	,  5 	valan	 maydonning	 chap	 burchagidan	 qisqa	 	
yetkazish	 mashqini	 bajaradi	.   	Val	anlarning	 nishonga	 yetkazish	 soni	 hisoblanib	 	
boriladi	. Buning	 uchun	 komissiya	 tarkibi	 diqqat	 bilan	  	qarashi	 e’tiborli	 bo’lishi	 	
nazarda	 (badmintonda	 o’ynash	 qoid	alariga	 muvofiq	) tutiladi	. 	
3.	K	ichik	 to’siq	 bilan	 yetkazish	. 	Sinov	 2 	punktdagi	 yo’	riqq	a asosan	 	
bajariladi	, biroq	 15 	sm	 dagi	 to’r	 ustidan	 kanap	 bog’lanadi	. Yetkazish	 jarayonida	 	
valan	 to’r	 va	  lenta	 orasidagi	 joydan	 o’tishi	 kerak	. 	
4. 	Qisqartirilgan	 zarba	. 	Ush	bu	 sinovni	 bajarish	 uchun	 va	 maydonda	 	
sinovni	 	maydonning	 	yon	 	tomonida	 	0.5 	m	 	chiziq	 	chiziladi	. 	sinalayotganga	 	
sportchiga	 qaraganda	 buni	 qabul	 qilish	 uchun	 va	 yuqoriroq	 darajaga	 ega	 bo’lmog’i	 	
kerak	. Maydonning	 orqa	 burchaklariga	 5 	ta	 yuqori	 yetkazish	 amalga	 oshiriladi	. 	
Sinaluvchi	  yon	 chiziqdan	 va	 yon	 chizig’i	 oralig’ada	 qisqartirilgan	 valan	 zarbasini	 	
berishi	 kerak	. 	
O’quv  mashg’ulot	 guruhlari	 uchun	: 	maydonning	 orqa	 burchagida	 zarba	 	
oldida	 sinovchi	 turadi	. 	
O’quv  mashg’ulot  guruhi 	 uchun	:   	Sinaluvchi	 zarbadan	 oldin	 	o’yin	 	
markazida	 joylashgan	. Qayd	 etish	 zarurki	, sinaluvchi	 maydonning	 orqa	 burchagida	 	
harakatda	 faqat	 yetkazishdan	 keyin	 harakat	 amalga	 oshiriladi	. 	
5.	Yuqori	 zarba	. 	Ushbu	 sinov	 oldingi	 mashq	 kabi	 bajariladi	.   	O’quv 	
mashg’ulot guruhi 	 uchun	 – o’yin	 mark	azidagi	 harakatidir	. V	alan	 maydonning	 orqa	 	
zonasidagi	 baland	 trayektoriyasiga	 qo’nishi	, buni	 albatta	 komissiya	 nazorat	 etib	 	
kuzatadi	. 	
6. 	Smesh	. Analog	 monand	 tarzda	 oldingilarga	 xos	, valanning	 yerga	 qo’nishi	, 	
xuddi	 qisqartirilgan	 zarbaga	 xos	. Komissiya	 valanning	 uchish	 sur’atini	 inobatga	 	
olishi	 kerak	.  79	 	
 	
7.	Oldingi	 zonaga	 yetkazish	. 	Yuqori	 darajadagi	 sportchi	 valanni	 qisqa	 	
yetkazishni	  	5 	marotaba	 o’ng	 va	 5 	marotaba	 chap	 zonaga	 yetkazishni	 amalga	 	
oshiradi	. 5 	yetkazishdan	 maydonning	 har	 bir	 yarmida	 oldingi	 yaqin	 burchak	, ikkita	 	
to’g’ri	 oldingi	 zona	 va	 yon	  “yo’lak	” 	maydon	 va	 to’g’ri	 diagonal	 joylashgan	 orqa	 	
burchak	. Birinchi	 kategoriyadagi	 maxsuslashtirilgan	 sportchi	 uchun	, o’rta	 zonada	 	
zarbani	 orqa	 zonaga	 to’g’ri	 amalgan	 oshirish	 lozim	. 	
8. 	Orqa	 zonada	 SMEShni	 qab	ul	 qilish	. 	O’quvchilar	 smeshni	 qabul	 	
qilishidan	 oldin	 (o’rta	 zona	)ning	  markazida	 joylashadi	. Sportchi	, smeshni	 o’ngdan	 	
amalga	 oshiriladi	, 	chap	 maydonning	 yarmidan	 5 	smesh	 va	 o’ng	 maydondan	 5 	
smesh	 amalga	 oshiriladi	. Yuqori	 trayektoriyadagi	 volan	 zonasiga	 kelib	 qo’nishi	 	
kerak	, maydonning	 orqa	 chizig’i	, va	 unga	 paralel	 ravishda	, 1 	metr	 oraliqda	 bo’lishi	 	
lozim	. 
9. 	oldingi	 zonaga	 smeshni	 qabul	 qilish	. Analog	 (monand	) 	ravishda	 oldingi	 	
sinovga	 o’xshaydi	. Smesh	 3 	marotaba	 diagonaldan	, ikki	 marta	 chiziqdan	 3 	metrd	an	 	
kam	 bo’lmagan	 to’r	 oralig’idan	 amalga	 oshiriladi	[21]	. 	
Umuman  olganda  yuqorida  ko’rsatib  o’tilgan  metodlarni  qo’llashni 	
sportchilarga  o’rgatish  sport  natijasini  yaxshilashga  xizmat  qiladi.  Har  bir 
murabbiy  o’qituvchi  mashg’ulot  jarayonini  tashkil  qilishd	a  mukammal  rejaga 	
tayanib ish olib borsagina harakatlar o’z natijasini berib boradi.	 	
 
 
 
 	
 
  80	 	
 	
III bob bo’yicha xulosa	 	
Tadqiqot  ishlarining  samarali  yakunlanishida  qo’lga  kiritilgan 	
ma’lumotlarning  tizimli  va  ketma 	– ket  yoritilishi  katta  ahamiyatga  ega.  Shu 	
o’rinda ushbu dissertatsiya ishi ham bundan mustasno emas.	 	
 	Dissertatsiyaning  ushbu  bobida  kuzatishlar  va  tajribalar  natijasida  olingan 	
ma’lumotlar  ilmiy  jihatdan  talqin  qilindi.  Olingan  ma’lumotlar  va  ularning 
ahamiyati dissertatsiya mazmuniga mos ravishda	 yoritib berildi.	 	
 	Sportchilarning  ish  qob	iliyatini  aniqlash,  mashg’ulot  samaradorligining 	
muayyan  ko’rsatgichlarini  o’rganish  maqsadida  tegishli testlar  tashkil  qilindi.  Test 
natijalari  asosida  olingan  ma’lumotlar  dissertatsiyaning  mazmunan  boyitilishiga 
imkon berdi va ish oldiga qo’yilgan maqsadning amalga oshishini taminladi. Qisqa 
qilib  aytganda  biz  tomonimizdan  tashkil  qilingan  ushbu  testlar  mashg’ulotlar 
qanchalik talab darajasida tashkil etilayotganligini ko’rsatib berdi.	 	
 	Dissertatsiya  ishini  yoriti	sh  jarayonida  bir  qancha  murabbiylar  va  olimlar 	
bilan  so’rovnoma  tashkil  qilindi.  Ularning  fikrlari  o’rganildi.  Adabiyotlardagi 
ma’lumotlar,  mutaxassislar  fikrlari  va 	badmintonchi	lar  tayyorlashning 	
amaliyotdagi  holati  qiyosiy  tahlil  qilindi.  Respublikamizd	a  faoliyat  yuritayotgan 	
murabbiylarning ilg’or ish tajribalari o’rganildi. 	 	
 	Olingan  ma’lumotlarga  ko’ra  dissertatsiya  ishi  mazmunini  tashkil  qiluvchi 	
xulosalar shakllantirildi va ular amaliy tavsiyalar sifatida ishlab chiqildi.	 	
 
 
 
 
 
  81	 	
 	
AMALIY TAVSIYALAR	 	
 	Bo	la	lar  o’smirlar  sport  maktablarining	 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida 	
badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  et	ishni	 kuzatish,  ilmiy  pedagogik  tahlil  etish, 	
mazkur  masala  bo’yicha  faoliyat  yurituvchi  mutaxassislar  fikrlarini  o’rganish 
dissertatsiya ishi oldiga qo’	yilgan maqsadni amalga oshirishga imkon berdi.	 	
 	Adabiyotlardagi  ilmiy  ma’lumotlar,  so’rovnoma  natijalari  va  mashg’ulot 	
hamda 	badmintonchilar	 musoboqa  faoliyatini  kuzatish  ushbu  mavzu  bo’yicha 	
yaxlit  tasavvur  hosil  qilish  imkoniyatini  yaratdi.  Bola	lar  o’smi	rlar  sport 	
maktablarining	 o’quv  mashg’ulot  guruxlarida  badminton  mashg’ulotlarini  tashkil 	
etishning  nazariy 	metodologik	 asoslari	 murakkab  pedagogik  jarayon  hisoblanadi. 	
Badmintonchilarni 	 tayyorlashda  bunday  yondashuv  o’zida  bir  qancha  omillarni 	
birlashtir	adi.	 	
 	Bolalar  o’	smirlar  sport  maktablarining	 	o’quv  mashg’ulot  guruxlarida 	
badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy 	usullar	ini tavsiya etamiz:	 	
1.	 BO’SM  lar	iga 	badmintonchilarni	 tanlash  jarayonlarini  takomillashtirish 	
zarurati  mavjud.  Bu  jarayonda  a	lbatta,  ilmiy  yondashuv  va  puxta  o’ylangan 	
maqsadli reja zarur.	 	
2.	 Rejalashtirish  jarayonlarini  takomillashtirish,  bunda,  yillik,  yarim  yillik  va 
qisqa  muddatga  mo’ljallangan  rejalarni  mukammal  darajada  ishlab  chiqish 
lozim. Rejalar sportchi imkoniyatlariga t	o’la mos kelishi kerak.	 	
3.	 Tayyorgarlik  jarayonida  bir  butun  texnikani  muayyan  qismlarga  bo’lib 
o’rgatish va bu  faoliyatni  mashg’ulotning birlamchi vazifasi sifatida amalga 
oshirish lozim.	 	
4.	 Badmintonchilar natijalarini o’sish	 jarayonini doimiy ravishda nazorat	 qilish, 	
o’yin jarayonida 	sportchilar	da	 qo’zg’alish jarayonini tezlashtirish maqsadida 	
signal  vositasidan  foydalanish  kerak.  Bunda  sportchiga  odatdagidan  ko’ra 
boshqacharoq qo’zg’alish ryaksiyasini beruvchi signallar berish lozim.	  82	 	
 	
5.	 Tayyorgarlik  jarayonida  t	urli  jihozlardan  (rezina,  arqon,  o’g’irlik,  va 	
hokoza)  foydalanish  kerak.  Asosan  sportchining  musoboqa  faoliyatida 
yuzaga  keladigan  qarshilikni  shakllantiruvchi  vositalar  va  jihozlar  qo’llash 
lozim.	 	
6.	 Tayyorgarlik  jarayonini  bir  butun  deb  tushunish,  uning  ba	rcha  qismlarini 	
bir	-biriga  bog’lash  lozim.  Shuningdek  sportchining  ijtimoiy  holati,  turmush 	
tarzi va uning qiziqishlari inobatga olinishi kerak.	 	
7.	 Mashg’ulotlar jarayonida sportchi imkoniyatlarini va uning ko’rsatgichlarini 
muntazam  oshirib  borish  kerak.  Yuk	lamalar  va  sportchi  oldiga  	
qo’yilayotgan vazifalar barqaror ravishda o’sib borishi lozim.	 	
8.	 Tayyorgarlik  jarayonida  sportchining  mashg’ulotlarni  o’zlashtirishi,  uning 
jismoniy,  texnik,  taktik  va  ruhiy  imkoniyatlari  va  ularning  o’sishi  doimiy 
nazorat qili	ni	b borilishi lozim.	 	
9.	 O’quvmashg’ulot  guruhlarida  badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishni  5 
yillik  bosqichi  uchun 	ilmiy  yondashuv  va  puxta  o’ylangan  maqsadli  reja 	
zarur.	 	
 	
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  83	 	
 	
9.	O	’quv	 mashg	’ulot	 guruhlarida	 badminton	 mashg	’ulotlarini	 tashkil	 	
etishni	 5 yillik	 bosqichi	 uchun	 nazariy	 metodologik	 	
tavsiya	 	
Badmintonchilarni  o’quv  mashg’ulot  jarayonini  to’g’ri  tashkil  qilish 	
yuzasidan nazariy metodologik tavsiya berib o’tamiz.	 Bunda 	yillik, yarim yillik va 	
qisqa 	muddatga mo’ljallangan rejalar	 mukammal darajad	a sportchi imkoniyatlariga 	
to’la mos kelishi kerak	. 	
O	’quv	 	mashg	’ulot	 	guruhlarini	 	mashg	’ulot	 	jarayonini	 	tashkil	 	qilish	 	
bosqichning	 davomiyligi	 5 	yil  (UMG  1	-yil,  UMG  2	-yil,	 UMG  3	-yil,	 UMG  4	-yil,	 	
UMG  5	-yil).	 Bizga  ma’lumki  o’quv  mashg’ulot  guruhini  manashu  5 	yillik 	
bosqichini  tugatgan  hamda  sportda  natija  ko’rsatgan  sportchilar  Sport 
takomillashuv  guruhiga  o’tkaziladi. 	Aynan  manashu  5  yillik  mashg’ulot  rejalarini 	
bajarib  tugatgan  sportchilargina  oliy  toifali  malakali  sportchilar  bo’lib  yetishadi. 
Keyingi	 o’quv	 yiliga	 o’tish	 talabalar	i nazorat  va  taj	riba	 standartlarini	 bajarish	 	
sharti	 bilan	, umumiy  jismoniy  tayyorgarlik,  m	axsus  jismoniy  tayyorgarlik	, texnik 	
taktik tayyorgarlik 	jarayonlari mashg’ulot davomida o’tilib boriladi.	 	
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot g	uruxlarini tayyorgarlik rejasi 	(17)	 	
 (UMG 1	-yil)	  	
 	
Mashg’ulotl	
ar 	
mundarijasi 	 	
 
 	
Oylar	 	
sentyabr
 	
oktyabr
 	
noyabr
 	
dekabr
 	
yanvar
 	
fevral
 	
mart
 	
aprel
 	
may
 	
iyun
 	
iyul
 	
avgust
 	
Jami 
soatlar
 	
Nazariy 
mashg’ulot	 	
1 	- 	1 	1 	3 	1 	4 	2 	4 	- 	- 	1 	18	 	
Umumiy 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
5 	5 	5 	5 	5 	16	 	16	 	8 	6 	6 	6 	6 	89	  84	 	
 
Maxsus 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
6 	6 	6 	6 	6 	6 	8 	10	 	12	 	7 	7 	6 	86	 	
Texnik 	
tayyorgarlik	 	
4 	8 	6 	2 	4 	1 	36	 	24	 	10	 	13	 	5 	20	 	133	 	
Taktik 	
tayyorgarlik	 	
2 	3 	4 	- 	4 	- 	10	 	7 	8 	17	 	13	 	4 	72	 	
Integral 	
tayyorgarlik	 	
4 	3 	5 	3 	3 	- 	4 	5 	5 	5 	4 	4 	45	 	
Instrukturli	
k va 	
hakamlik 
amaliyoti	 	
- 	1 	- 	1 	1 	- 	2 	1 	- 	- 	1 	- 	7 	
Musoboqala	
rda 	
qatnashish	 	
12	 	13	 	15	 	13	 	14	 	- 	- 	- 	8 	6 	13	 	8 	102	 	
Nazorat 
sinovlari	 	
- 	2 	- 	1 	6 	- 	4 	- 	4 	- 	1 	2 	20	 	
Tiklanish 
tadbirlari	 	
4 	4 	4 	4 	4 	- 	8 	6 	5 	5 	4 	4 	52	 	
Jami 	 	38	 	45	 	46	 	36	 	50	 	24	 	92	 	63	 	62	 	59	 	54	 	55	 	624	 	
 
 
 
 
 
 
 
  85	 	
 	
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi 	(18	) 	
 (UMG 2	-yil)	 	
 	
Mashg’ulotl	
ar 	
mundarijasi 	 	
 
 	
Oylar	 	
sentyabr
 	
oktyabr
 	
noyabr
 	
dekabr
 	
yanvar
 	
fevral
 	
mart
 	
aprel
 	
may
 	
iyun
 	
iyul
 	
avgust
 	
Jami 
soatlar
 	
Nazariy 
mashg’ulot	 	
1 	- 	1 	1 	3 	1 	4 	2 	4 	- 	- 	2 	19	 	
Umumiy 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
5 	5 	5 	5 	5 	16	 	16	 	8 	6 	6 	6 	5 	88	 	
Maxsus 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
6 	6 	6 	6 	5 	6 	8 	10	 	10	 	6 	6 	6 	81	 	
Texnik 	
tayyorgarlik	 	
9 	8 	6 	2 	4 	1 	28	 	20	 	9 	12	 	6 	14	 	11
9 	
Taktik 	
tayyorgarlik	 	
3 	3 	3 	2 	3 	- 	10	 	7 	7 	13	 	13	 	4 	68	 	
Integral 	
tayyorgarlik	 	
8 	4 	6 	4 	4 	- 	8 	8 	6 	4 	8 	8 	68	 	
Instrukturli	
k va 	
hakamlik 
amaliyoti	 	
- 	1 	- 	1 	1 	- 	2 	1 	- 	- 	1 	- 	7 	
Musoboqala	
rda 	
qatnashish	 	
12	 	13	 	15	 	14	 	14	 	- 	- 	- 	8 	8 	10	 	8 	10
2  86	 	
 
Nazorat 
sinovlari	 	
- 	2 	- 	1 	6 	- 	4 	- 	4 	- 	1 	2 	20	 	
Tiklanish 
tadbirlari	 	
4 	4 	4 	4 	4 	- 	8 	6 	5 	5 	4 	4 	52	 	
Jami 	 	48	 	46	 	46 	40	 	49	 	24	 	88	 	62	 	59	 	54	 	55	 	53	 	62
4 	
 	
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi 	(19	) 	
 (UMG 3	-yil)	 	
 	
Mashg’ulotl	
ar 	
mundarijasi 	 	
 
 	
Oylar	 	
sentyabr
 	
oktyabr
 	
noyabr
 	
dekabr
 	
yanvar
 	
fevral
 	
mart
 	
aprel
 	
may
 	
iyun
 	
iyul
 	
avgust
 	
Jami 
soatlar
 	
Nazariy	 	
mashg’ulot	 	
1 	- 	1 	1 	3 	1 	4 	2 	4 	- 	1 	2 	20	 	
Umumiy 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
5 	5 	5 	5 	5 	12	 	12	 	8 	6 	6 	6 	5 	96	 	
Maxsus 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
10	 	12	 	8 	9 	9 	8 	8 	10	 	10	 	8 	8 	8 	108	 	
Texnik 	
tayyorgarlik	 	
11	 	10	 	8 	4 	6 	2 	28	 	20	 	9 	12	 	6 	14	 	130	 	
Taktik 	
tayyorgarlik	 	
10	 	10	 	12	 	12	 	13	 	- 	- 	- 	10	 	15	 	15	 	6 	103	 	
Integral 	
tayyorgarlik	 	
8 	14	 	12	 	12	 	13	 	- 	4 	2 	12	 	12	 	6 	8 	103	  87	 	
 	
Instrukturli	
k va 	
hakamlik 
amaliyoti	 	
- 	1 	1 	2 	2 	- 	1 	1 	1 	2 	3 	2 	16	 	
Musoboqala	
rda 	
qatnashish	 	
12	 	13	 	15	 	14	 	14	 	- 	- 	- 	14	 	16	 	18	 	16	 	132	 	
Nazorat 
sinovlari	 	
- 	2 	- 	2 	6 	- 	4 	- 	4 	- 	2 	2 	22	 	
Tiklanish	 	
tadbirlari	 	
4 	4 	6 	4 	6 	18	 	18	 	16	 	6 	4 	6 	10	 	102	 	
Jami 	 	60	 	71	 	69	 	67	 	79	 	41	 	79	 	59	 	78	 	75	 	71	 	73	 	832	 	
 	
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi 	(20	) 	
 (UMG 4	-yil)	 	
 	
Mashg’ulotl	
ar 	
mundarijasi 	 	
 
 	
Oylar	 	
sentyabr
 	
oktyabr
 	
noyabr
 	
dekabr
 	
yanvar
 	
fe
vral
 	
mart
 	
aprel
 	
may
 	
iyun
 	
iyul
 	
avgust
 	
Jami 
soatlar
 	
Nazariy 
mashg’ulot	 	
1 	2 	2 	2 	3 	2 	4 	2 	4 	2 	2 	2 	28	 	
Umumiy 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
6 	5 	6 	5 	6 	16	 	16	 	18	 	6 	8 	6 	8 	106	 	
Maxsus 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
6 	6 	6 	6 	10	 	16	 	18	 	18	 	10	 	8 	8 	8 	120	  88	 	
 
Texnik 	
tayyorgarlik	 	
9 	10	 	8 	8 	14	 	18	 	18	 	16	 	9 	12	 	14	 	14	 	150	 	
Taktik 	
tayyorgarlik	 	
10	 	10	 	10	 	12	 	10	 	- 	10	 	24	 	12	 	8 	8 	4 	118	 	
Integral 	
tayyorgarlik	 	
8 	14	 	14	 	16	 	14	 	- 	8 	18	 	6 	4 	8 	8 	118	 	
Instrukturli	
k va 	
hakamlik 
amaliyoti	 	
1 	2 	2 	2 	2 	1 	2 	3 	3 	1 	1 	- 	20	 	
Musoboqala	
rda 	
qatnashish	 	
12	 	18	 	16	 	14	 	16	 	- 	- 	- 	20	 	18	 	18	 	18 	150	 	
Nazorat 
sinovlari	 	
- 	2 	- 	4 	6 	- 	4 	- 	4 	- 	- 	2 	22	 	
Tiklanish 
tadbirlari	 	
4 	8 	6 	8 	4 	18	 	18	 	18	 	6 	6 	4 	4 	104	 	
Jami 	 	56	 	77	 	70	 	77	 	85	 	71	 	98	 	118	 	80	 	67	 	69	 	68	 	936	 	
 	
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi 	(21	) 	
 (UMG 5	-yil)	 	
 	
Mashg’ulotl	
ar 	
m	undarijasi 	 	
 
 	
Oylar	 	
sentyabr
 	
oktyabr
 	
noyabr
 	
dekabr
 	
yanvar
 	
fevral
 	
mart
 	
aprel
 	
may
 	
iyun
 	
iyul
 	
avgust
 	
Jami 
soatlar
 	
Nazariy 
mashg’ulot	 	
1 	2 	2 	2 	3 	2 	4 	2 	4 	2 	2 	2 	28	  89	 	
 
Umumiy 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
6 	5 	6 	5 	6 	16	 	16	 	16	 	6 	8 	6 	8 	104	 	
Maxsus 
jismoniy 	
tayyorgarlik	 	
6 	6 	6 	6 	10	 	16	 	16	 	18	 	10	 	8 	8 	8 	122	 	
Texnik 	
tayyorgarlik	 	
9 	10	 	8 	8 	14	 	18	 	18	 	16	 	9 	12	 	14	 	14	 	150	 	
Taktik 	
tayyorgarlik	 	
10	 	10	 	10	 	12	 	10	 	- 	10	 	24	 	12	 	8 	8 	4 	118	 	
Integral 	
tayyorgarlik	 	
8 	14	 	14	 	16	 	14	 	- 	8 	18	 	6 	4 	8 	8 	118	 	
Instrukturli	
k va 	
hakamlik 
amaliyoti	 	
1 	2 	2 	2 	2 	1 	2 	3 	3 	1 	1 	- 	20	 	
Musoboqala	
rda 	
qatnashish	 	
12	 	18	 	16	 	14	 	16	 	- 	- 	- 	20	 	18	 	18	 	18	 	150	 	
Nazorat 
sinovlari	 	
- 	2 	- 	4 	6 	- 	4 	- 	4 	- 	- 	2 	22	 	
Tiklanish 
tadbirlari	 	
4 	8 	6 	8 	4 	18	 	18	 	18	 	6 	6 	4 	4 	104	 	
Jami 	 	57	 	77	 	70	 	77	 	87	 	71	 	98	 	115	 	80	 	67	 	69	 	68	 	936	 	
 	
Yuqoridagi  guruhlar  asosida  bolalar  o’s	mirlar  sport  maktablarida  o’qitish  tizimi 	
yillik  reja	larga  muvofiq  amalga  oshiriladi  [20].	 (Камалиева  Н.Ю.,  Искаков  Н.Г., 	
Шалавина  А.С.  Бадминтон  для  начинающих	 Учебно	-методическое  пособие. 	
—	 Казань	 2021.)	  90	 	
 	
 O’quv  mashg’ulot  guruhlari  badmintonchilarni  tayy	orlashda  5  ta  yillik 	
rejaga  tayanib  mashg’ulot  jarayonlarini  amalga  oshiradi.  UMG  1	-yil  yillik  rejasi 	
badmintinchilarni  puxta  ishlangan  rejaga  tayanib  jarayonni  amalga  oshiradi,  bizga 
ma’lumki 	UMG  1	-yil, 	UMG  2	-yil,  UMG  3	-yil,  UMG  4	-yil,  UMG  5	-yil  yillik 	
re	jalari  davomiyligiga  qarab  murakkablashib  boraveradi,  natijalar  ham  shu 	
yo’sinda  o’sib  boraveradi.  Umuman  olganda  manashu  5  yil  davomida 
badmintonchilarga  mashg’ulot  yuklamalari  to’g’ri  tashkil  qilinib  borilsa  natijalar 
ham  albatta  yuqori  o’ringa  chiqadi. 	Murabbiylarning  aql  zakovati,  tajribasi  bu 	
jarayonni amalga oshirishda poydevor bo’lib xizmat qiladi. 	 	
 
 
 	
                                               	 	
 
 
 
 
 
 
 	
 
 
 
  91	 	
 	
XULOSA	 	
  	Mamlakatimizda  jismoniy  tarbiya  va  sport  toboro  rivojlanib  bormoqda  bu 	
borada  qili	nayotgan  ishlar  bevosita  hukumatimiz  tomonidan  qo’llab 	
quvvatlanayabdi.  Mamlakatimiz  sportchilarining    xalqaro  sport  arenalaridagi 
yutuqlari  va  ular  tomonidan  egallanayotgan  natijalar  zamirida  birinchidan  yaratib 
berilayotgan sharoitlar, ikkinchidan sportc	hi va murabbiyning mashaqqatli mehnati 	
yotibdi.	 	
 	Sportda  yuqori  natijalarni  qayd  etishda  turli  darajadagi  usullar  va  vositalar 	
zarur.  Bugungi  kunda  bunday  usullar  o’zining  tom  manodagi  natijasini  va 
samaradorligini ko’rsatmoqda. Ularning tu	rlari va xillari	 shu qadar ko’pg	i qaysi bir 	
usulni  qo’llash  kerakligi  bir  muncha  qiyin.  Hozirda  mazkur  masalada  dunyo 
miqyosida  keng  ko’lamli  tadqiqotlar  o’tkazilmoqda.  Shunga  qaramay  ushbu 
masalada muayyan ilmiy muammolar mavjud.	 	
 	Mazkur  dissertatasiya  ishi 	O’quv  mashg’u	lot  guruxlarida  badminton 	
mashg’ulotlarini  tashkil  etishning  nazariy 	metodologik	 asoslari	ni  tadqiq  qilishga 	
qaratildi.  Ishda  Respublikamizda  faoliyat  yuritayotgan  yetakchi  murabbiylar  ish 
tajribalari  umumlashtirilib  ularning  eng  samarali  usullari  aks  ettir	ildi.  Shuningdek 	
horijiy adabiyotlar va ulardagi ma’lumotlar dissertatsiya ishi mazmuniga kiritildi.	 	
 	O’quv  mashg’ulot  guruxlarida  badminton  mashg’ulotlarini  tashkil  etishning 	
nazariy 	metodologik	 asoslari	 muallif  nuqtaiy  nazaridan  o’rganildi  va  amaliy 	
tavs	iyalar  sifatida  kiritildi.  Ushbu  tavsiyalar  yuqorida  bayon  etilganidek  shaxsiy 	
kuzatishlar  va  tajribalar,  mutaxassislar  va  murabbiylar  ish  faoliyatini  o’rganish 
hamda horijiy ilmiy 	– uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish natijasida shakllantirildi.	 	
 	Disserta	tsiya ishida bildirilgan fikrlar mutloq to’g’ri va asosli deyish fikridan 	
yiroqmiz.  Chunki,  sport  fani  va  umuman,  mazkur  yo’nalish  xususiyati  bunday 
qat’iy fikr bildirish imkoniyatini bermaydi. Shu sababdan mazkur mavzu bo’yicha   92	 	
 
tadqiqotlar  o’tkazish,  kuz	atishlar  tashkil  qilish  va  tajribalar  olib  borish  zarurati 	
yanada ortadi.	 	
 	Ushbu  dissertatsiya  ishini  yoritishda  shu  narsa  aniq  bo’ldiki,  kelgusida 	
mazkur  mavzu  bo’yicha  tadqiqotlar  ko’lami	ni  yanada  oshirish  imkoniyati  ma	vjut. 	
Mavzuning hali o’rganilmagan 	va yoritib berilmagan jihatlari bor. Yaqin kelajakda 	
yuqoridagi  mavzu  bo’yicha  tadqiqotlar  o’tkazish  va  unin	g  natijalarini  amaliyotga 	
izchil	 tadbiq etish sport natijalari o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.	 	
 	Dissertatsiya  ishini  yoritishda  yaqindan  yordam 	bergan  yetakchi 	
mutaxassi	slar  professorlar  J.Eshnazarov	, 	Z.Boltayev 	dotsentlar  Y.Masharipov, 	
B.Kipchakov, 	hamda  D	.Ro’ziqul	ovlarga  muallif  o’z  minnaddorchiligini 	
bildiradiki, ularning maslahatlar	i va amaliy tajribalari disserta	tsiya ishini yoritishda 	
katta 	aham	iyat kasb etdi.	 	
Shuningdek,  muallif  kelgusida  mazkur  mavzu  yuzasidan  madsadli 	
tadqiqotlar  o’tkazish  niyatini  ham  ma’lum  qiladi  va  ilmiy  hamkorlik  taklifini 
qadrlaydi. 	 	
 	
 
 
 
 
 
 
 
  93	 	
 	
A	dabiyotlar	 	
1.	 O‘zbekiston 	Respublika	si  Prezidentining  2017  yil  3  iyundagi  “Ji	smoniy 	
tarbiya  va  ommaviy  sportni  yanada  rivojlantirish  chora	-tadbirlari 	
to‘g‘risida”gi PQ	-3031	-sonli qarori.	 	
2.	 O	’zbekiston 	Respublika	si  Prezidentining  2018  yil  5  martdagi  “	Jismoniy 	
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtiris	h 	
chora	-tadbirlar	i to`g`risida”gi PF	-5368	-sonli 	Farmoni.	 	
3.	 O’zbekiston 	Respublika	si  Prezidentining  2020  yil  24  yanvardagi 	
“O’zbekiston 	Respublika	sida  jismoniy  tarbiya  va  sportni  yanada 	
takomillashtirish va ommalashtirish c	hora	-tadbirlari to’g’risida”gi 	Farmo	ni.	 	
4.	 O’zbekiston  Respublikasining  “Ta’lim  to’g’risida”gi  Qonuni.  2020  yil  23 
sentyabr.	 	
5.	 O’zbekiston  Respublikasining  “Jismoniy  tarbiya  va  sport  to’g’risida’gi 
Qonuni. 2015 yil 4 sentyabr.	 	
6.	 R.S.Salomov.  Sport  mashg‘ulotining  nazariy  asoslari. 	Darslik.	Toshkent 	– 	
2005.	 	
7.	 Badminton U.Z.Salimov, B.U.Badalova, M.M.Nizamov, A.X.Zaxidov. 	– 	
O	’quv 	 qo’llanma.	 Toshkent 	 2018.	 	
8.	 B.H. Agzamov, F.F.Nadjimov	. Ta’lim muassasalarida sportning badminton 	
turi bo’yicha to’garak mashg’ulotlarini tashkil etish yuzasidan o’quv dasturi 
va metodik tavsiyalar T. 2017.	 	
9. T.S. Usmonxo‘jayev va boshq. Bolalar sporti mashg‘ulotlari nazariyasi 
va uslubiyoti.	 Darslik	.  – Toshkent	, 2006	-yil.	 	
10.	  M.S. Sattorov	. Sport mashg‘ulotlari jarayonida sportchilar 	
organizmining fiziologik xususiyatlari.	O	’quv	 qo	’llanma	. Toshkent, 2019	-	
yil	 	
11.	 О.В. Байгужина	. Бадминтон в структуре подготовки студентов по 	
физической культуре. Челябинск 2021.	  94	 	
 	
12.	  Н	.Ю	.Камалиева	, Н	.Г.Искаков	, А.С. Шалавина	.  Бадминтон для 	
начинающих	 Учебно	-методическое пособие. 	—	 Казань: Казанский 	
университет, 2021. 	—	 57 с.	 	
13.	 A	.A	.Pulatov	, O	.M	.Savatyugin	, Sh	.Sh	.Isroilov	. Badminton	 nazariyasi	 va	 	
uslubiyati	. Darslik	.  T.:2017	 	
14.	 А.В.Шербаков	,  Н.И. Шербакова	. Игра Бадминтон. Учебно	-	
методическое издания. 	–М.	, 2009.	 	
15.	 В.П. Помитк	ын	. Книга тренера по бадминтону. Теория и практика. 	
ОАО 	“Первая образц	овая типография	”, “	Ульяновский дом печати	”, 	
2012. 340с.	 	
16.	  В.П. Помитк	ын. 	Книга тренера по бадминтону. Теория и практика. 	
Част 	I. Началная подготовка. М.	: ООО 	“Гражданский алянс	” 2012.342	c. 	
17.	  Б.У. Бадалова	. Бадминтон 	- спортивная игра	– Т.	, 2018.	 	
18.	  M.M.Maxammad	iyev, K.X.Adilov. Badminton 	O	’quv uslubiy qo’llanma.	 	
Samarqand 2018.	 	
19.	 Z.Utayev, N.Naz	arov Sport mashg’ulotlari nazariyasi va uslubiyati	. O	’quv 	
uslubiy qo’llanma.	 Samarqand 2020.	 	
20.	 Правила игры в бадминтон. Составлен	ы на основе 	“Правил игр	ы в 	
бадминтон”, 	введе	нн	ых в действие обшим собранием IBF 	с 6 мая 2006	 	
21.	 Приказ Министерства спорта РФ от 18 июня 2013 г. № 400 "Об 
утверждении	 Федерального стандарта спортивной подготовки по виду 	
спорта бадминтон".	  	
22.	  Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning ma	zmuni	. 	
Samarqand davlat universiteti ilmiy axborotnomasi. 2020	-yil 4	-son (122) 	
Gumanitar fanlar seriyasi.	 	
23.	  Б.Б.	Кипчаков	, Ф.И.Исмоилова.	 “Badminton  sports  training  stages  and  its 	
content	”Евразийский	 союз	 ученых	 (есу	) Ежемесячный	 научный	 журнал	 	
№  3  (84)/2021	. Том  1,  Серия:	 Психологические  науки	 Педагогические 	
науки	.  95	 	
 	
Internet saytlari	 	
1.	 www.lex.uz	 	
2.	 www.ziyonet.uz	 	
3.	 www.natlib.uz	 	
4.	 www.edu.uz	 	
5.	 www.badminton.uz

1 MUNDARIJA Kirish 3-9 I Bob Badminton sport turining tavsifi , mashg’ulot jarayonini tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari 10 1.1 Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili 10-13 1. 2 Badmintonda ko’p yillik tayyorgarlik tizimining o’rni va axamiyati 13-15 1. 3 Badmintonda o’quv mashg’ulot jarayonining o’ziga xos xususiyatlari 15-17 1.4. Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning mazmuni 17-30 I bob bo’yicha xulosa 31 II Bob Tadqiqot metodlari va uning tashkil etilishi 32 2.1 Tadqiqot u sullari 32 2.1.1 Pedagogik kuzatish 32-33 2.1.2. Adabiyotlar tahlil qilish 33 2.1.3. So’rovnoma o’tkazish 34 2.1.4. Nazariy tahlil va umumlashtirish 34 2.2. Tadqiqotni tashkil etilishi 34 II bob bo’yicha xulosa 35 III Bob . Badminton mashg’ulotlarin i tashkil etishning nazariy metodologik asoslari 36 3.1 Muammo yuzasidan sinov - tajriba ishlarini tashkil etish 36-45 3.2 Sinov – tajriba natijalari asosida olingan ma’lumotlar tahlili = 45-53 3. 3. Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik jarayoninin g tashkiliy -pedagogik asoslari 53-61 3. 3.1 Amaliy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar 61-65 3. 3.2 Nazariy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar 65-73

2 3. 4 Badminton mashg’ulotlarida texnika xavfsizligi va tay yorgarlik asoslari 73-75 3. 5 Sport na tijalari va rejalashtirilgan mashg’ulot yuklamalari 75-79 III bob bo’yicha xulosa 80 Tavsiyalar 81-90 Xulosa 91-92 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 93-95

3 Kirish Davlatimiz mustaqillikka erishgach barcha sohalar qatorida s port, jismoniy madaniyatda ham tub islohatlar amalga oshirilmoqda. Bu islohatlarda inson omili ustivor vazifa bo’lib, islohat islohat uchun emas eng avvalo inson uchun degan tamoyilga amal qilmoqda. Komil insonni tarbiyalashda ma’naviy barkamollik bilan bi r qatorda jismo niy yetuklik ham muhim sanaladi . Mamalakatimiz kelaji uchun har tomonlama sog’lom avlodni tarbiyalash hamda voyaga yetkazishda jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati juda katta. Keyingi yillarda sport Mustaqil O’zbekistonimizda yashayotgan har bir inson hayotining jaralmas qismiga aylanib borm oqda [1 ]. O ’zbekiston Respublika si Prezidentining “ Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora -tadbirlar i to`g`risida”gi farmoni , O‘zbekiston Respublika si Prezidentining “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori., O’zbekiston Respublika si Prezidentining “O’zbekiston Respublika sida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora -tadbirlari to’g’risida”gi farmonlari jismoniy tarbiya va spor tni yanada rivojlantirishga imkon yaratdi [2,3]. O’zbekiston Respublikasi istiqlolga erishgandan so’ng qabul qilingan “Ta’lim tog’risidagi”, “Jismoniy tarbiya va sport tog’risida”gi qonunl ar, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari tog’risida” gi va boshqa farm on va qarorlar tub ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy va madaniy o’z garis hlarni yuzaga keltirmoqda . XXI asr buyuk o’zgarishlar davri. Bu o’zgarishlar eng avvalo inson tafakkuriga, uning fikrlash tarzida ro’y berishi muqarrar. Tabiiyki, bu holat shaxs ma’naviyati va u orqali jamiatning manaviy qiyofasiga o’z tasirini ko’rsatmay qolmaydi. O’zbekiston o’z mustaqilligiga erishgan kundan boshlab , millat genafondini shakllantirish, sog’lom -barkamol avlodni tarbiyalash vositasi bo’lmish jismoniy

4 tarbiya va sport davlat siyosatining ustivor yo’nalishlari tarkibiga kiritilgan bo’lib, o’tgan davr ichida ushbu soh ada asrlarga teng islohatlar amalga oshirildi. Respublikamizning barcha hududlarida, hatto uzoq -uzoq qishloq joylarda ham jahon standartlariga mos sport inshoatlari o’ziga xos go’zal infrastrukturalari bilan birgalikda bunyot etildi. Mazkur savobli ishlar ayni kunda amaldagi xalqchil siyosatni yanada jadal davom ettirayotgan yurtimizning bugungi yo’lboshchisi Sh. Mirziyoyevning g’ayrat -shijoati va konseptual dasturlari asosida o’z ko’lamini kengaytirmoqda, jismoniy tarbiya va sport, shu jumladan, professio nal sport ham tezkor sur’atlar bilan cho’qqi sari qanot yozmoqda, Jahon, Osiyo musoboqalari va Olimpiya o’ yinlari miqi yosida yuksak natijalarga erishib, vatanimiz shuhratini jahon hamjamiyati oldida tarannum etib kelmoqda, lekin takidlash joizki sport nat ijalari to’xtab qolmaydi, musoboqalarda keskinlashib borayotgan raqobat yuksak mahoratli sportchilar tarkibini kengaytirish, ommaviy sportdan professional sportga o’tish sur’atini jadallashtirish zaruriyatini tug’dirmoqda. Buning uchun 2000 -yildan boshlab yurtimizda joriy etilgan “Umid nihollari”, “Barkamol avlod” va “Universiada” kabi ommaviy sport musoboqalari saviyasini ko’tarish o’ta mihim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa yoshlar o’rtasida sportning badminton turini ommalashtirish, o’quvchilarning ma’naviy -axloqiy tarbiyasini yanada kuchaytirish, ular o’rtasida sog’lom turmush tarzini qaror toptirish yoshlarni sport musoboqalariga ommaviy tarzda jalb qilish maqsadida Badminton federatsiyasi, Madaniyat va sport ishlari, Xalq ta’limi, Sog’liqni saqlash boshqa rmalari hamkorligida umum -ta’lim maktablari o’quvchilari o’rtasida sportning usgbu turi bo’yicha viloyat bosqichi turnirlari o’tkazib kelinmoqda. Mazkur dissertatsiya sport maktablarining murabbiy o’qituvchilari va badminton sport turi bilan shug’ullanayot gan o’quvchilarga mo’ljallangan bo’lib, unda Badminton sport turining tavsifi , Badminton sport turi bilan shug’ullanish bosqichlari , Badminton mashg’ulotlarini tashkil etish haqidagi masalalarga doir ma’lumotlar berilgan ushbu dissertatsiya yoshlarning on gida va ruhiyatida yangicha sport turi sifatlarining shakllantirilishiga yordam beradi, yuksak madaniyatli va ma’naviy

5 yetuk xalqqa munosib vorislarni tarbiyalashga hissa qo’shadi degan umiddamiz [4 ,5 ]. Hozirga kelib mamalakatimizda ko’plab sport turlari r ivojlandi, bular qatorida hech ikkilanmay badminton sport turini ham kiritish mumkin. Bolalar o’smirlar sport maktablarida badminton bilan shug’ullanuvchilar mashg’ulotlarini tashkil qilish, xususan bola lar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida badmintonchilarni tayyorlash toboro takomillashuvga extiyoj sezmoqda. Buning asosiy sababini quyidagilarda ko’rish mumkin. - jamiatda sportning o’rni va ahamiyati ortishi. - sport sohasidagi tadqiqotlarning tez suratlar bilan rivojlanishi va ya ngilanishi. - bolalar sportini yangi yo’nalish sifatida rivojlanishi. Umuman olganda bolalar o’smirlar sport maktablarida badmintonchilarni tayyorlash jarayonini tashkil qilish, bugungi kungacha erishilgan tajribalarga asoslanish, yutuq va kamchiliklarni t ahlil qilish va yangi istiqbol faoliyatini shakllant irish bilangina samarali amalga oshirish mumkin. Bu esa bolalar o’smirlar sport maktablarida qisqa masofalarga yuguruvchi sportchilarni tayyorlashda turli yangi metodik usullardan foydalanish zaruratini yuzaga keltiradi. Yuqoridagi fikrlarga asoslangan holda biz magistrlik dissertatsiyasi mavzusini “ O’quv mashg’ulot guruxlarida badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodik asoslari ” deb nomladik. Shu o’rinda aytishimiz mumkinki yuqorida sana b o’tilgan malakali sportchilarimizga zahira tayyorlash bola lar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruhlarida badmintonchilarni kuchli qilib tarbiyalash, mashg’ulot jarayonini tashkil qilishda yangi metodik usullarni ishlab chiqish va amal iyotga joriy qilish bugungi kunning e ng asosiy masalal aridan biridir . Mavzuning dolzarbligi. Bola lar o’smirlar sport maktablarining badminton bo’limlarining o’quv mashg’ulot guruhlarida badmintonchilarni tayyorlash