Badminton sport turi
![1
MUNDARIJA
Kirish 3-9
I Bob Badminton sport turining tavsifi , mashg’ulot jarayonini
tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari
10
1.1 Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili 10-13
1. 2 Badmintonda ko’p yillik tayyorgarlik tizimining o’rni va
axamiyati
13-15
1. 3 Badmintonda o’quv mashg’ulot jarayonining o’ziga xos
xususiyatlari
15-17
1.4. Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning
mazmuni
17-30
I bob bo’yicha xulosa 31
II Bob Tadqiqot metodlari va uning tashkil etilishi 32
2.1 Tadqiqot u sullari 32
2.1.1 Pedagogik kuzatish 32-33
2.1.2. Adabiyotlar tahlil qilish 33
2.1.3. So’rovnoma o’tkazish 34
2.1.4. Nazariy tahlil va umumlashtirish 34
2.2. Tadqiqotni tashkil etilishi 34
II bob bo’yicha xulosa 35
III Bob . Badminton mashg’ulotlarin i tashkil etishning nazariy
metodologik asoslari
36
3.1 Muammo yuzasidan sinov - tajriba ishlarini tashkil etish 36-45
3.2 Sinov – tajriba natijalari asosida olingan ma’lumotlar tahlili = 45-53
3. 3. Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik jarayoninin g
tashkiliy -pedagogik asoslari
53-61
3. 3.1 Amaliy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar 61-65
3. 3.2 Nazariy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar 65-73](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_1.png)
![2
3. 4 Badminton mashg’ulotlarida texnika xavfsizligi va tay yorgarlik
asoslari
73-75
3. 5 Sport na tijalari va rejalashtirilgan mashg’ulot yuklamalari 75-79
III bob bo’yicha xulosa 80
Tavsiyalar 81-90
Xulosa 91-92
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 93-95](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_2.png)
![3
Kirish
Davlatimiz mustaqillikka erishgach barcha sohalar qatorida s port, jismoniy
madaniyatda ham tub islohatlar amalga oshirilmoqda. Bu islohatlarda inson omili
ustivor vazifa bo’lib, islohat islohat uchun emas eng avvalo inson uchun degan
tamoyilga amal qilmoqda. Komil insonni tarbiyalashda ma’naviy barkamollik bilan
bi r qatorda jismo niy yetuklik ham muhim sanaladi .
Mamalakatimiz kelaji uchun har tomonlama sog’lom avlodni tarbiyalash hamda
voyaga yetkazishda jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati juda katta. Keyingi
yillarda sport Mustaqil O’zbekistonimizda yashayotgan har bir inson hayotining
jaralmas qismiga aylanib borm oqda [1 ].
O ’zbekiston Respublika si Prezidentining “ Jismoniy tarbiya va sport sohasida
davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora -tadbirlar i to`g`risida”gi
farmoni , O‘zbekiston Respublika si Prezidentining “Jismoniy tarbiya va ommaviy
sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori., O’zbekiston
Respublika si Prezidentining “O’zbekiston Respublika sida jismoniy tarbiya va
sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora -tadbirlari to’g’risida”gi
farmonlari jismoniy tarbiya va spor tni yanada rivojlantirishga imkon yaratdi [2,3].
O’zbekiston Respublikasi istiqlolga erishgandan so’ng qabul qilingan
“Ta’lim tog’risidagi”, “Jismoniy tarbiya va sport tog’risida”gi qonunl ar, “Kadrlar
tayyorlash milliy dasturi”, O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada
rivojlantirish chora -tadbirlari tog’risida” gi va boshqa farm on va qarorlar tub
ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy va madaniy o’z garis hlarni yuzaga
keltirmoqda .
XXI asr buyuk o’zgarishlar davri. Bu o’zgarishlar eng avvalo inson
tafakkuriga, uning fikrlash tarzida ro’y berishi muqarrar. Tabiiyki, bu holat shaxs
ma’naviyati va u orqali jamiatning manaviy qiyofasiga o’z tasirini ko’rsatmay
qolmaydi.
O’zbekiston o’z mustaqilligiga erishgan kundan boshlab , millat genafondini
shakllantirish, sog’lom -barkamol avlodni tarbiyalash vositasi bo’lmish jismoniy](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_3.png)
![4
tarbiya va sport davlat siyosatining ustivor yo’nalishlari tarkibiga kiritilgan bo’lib,
o’tgan davr ichida ushbu soh ada asrlarga teng islohatlar amalga oshirildi.
Respublikamizning barcha hududlarida, hatto uzoq -uzoq qishloq joylarda ham
jahon standartlariga mos sport inshoatlari o’ziga xos go’zal infrastrukturalari bilan
birgalikda bunyot etildi. Mazkur savobli ishlar ayni kunda amaldagi xalqchil
siyosatni yanada jadal davom ettirayotgan yurtimizning bugungi yo’lboshchisi
Sh. Mirziyoyevning g’ayrat -shijoati va konseptual dasturlari asosida o’z ko’lamini
kengaytirmoqda, jismoniy tarbiya va sport, shu jumladan, professio nal sport ham
tezkor sur’atlar bilan cho’qqi sari qanot yozmoqda, Jahon, Osiyo musoboqalari va
Olimpiya o’ yinlari miqi yosida yuksak natijalarga erishib, vatanimiz shuhratini
jahon hamjamiyati oldida tarannum etib kelmoqda, lekin takidlash joizki sport
nat ijalari to’xtab qolmaydi, musoboqalarda keskinlashib borayotgan raqobat
yuksak mahoratli sportchilar tarkibini kengaytirish, ommaviy sportdan professional
sportga o’tish sur’atini jadallashtirish zaruriyatini tug’dirmoqda. Buning uchun
2000 -yildan boshlab yurtimizda joriy etilgan “Umid nihollari”, “Barkamol avlod”
va “Universiada” kabi ommaviy sport musoboqalari saviyasini ko’tarish o’ta
mihim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa yoshlar o’rtasida sportning badminton turini
ommalashtirish, o’quvchilarning ma’naviy -axloqiy tarbiyasini yanada kuchaytirish,
ular o’rtasida sog’lom turmush tarzini qaror toptirish yoshlarni sport
musoboqalariga ommaviy tarzda jalb qilish maqsadida Badminton federatsiyasi,
Madaniyat va sport ishlari, Xalq ta’limi, Sog’liqni saqlash boshqa rmalari
hamkorligida umum -ta’lim maktablari o’quvchilari o’rtasida sportning usgbu turi
bo’yicha viloyat bosqichi turnirlari o’tkazib kelinmoqda. Mazkur dissertatsiya
sport maktablarining murabbiy o’qituvchilari va badminton sport turi bilan
shug’ullanayot gan o’quvchilarga mo’ljallangan bo’lib, unda Badminton sport
turining tavsifi , Badminton sport turi bilan shug’ullanish bosqichlari , Badminton
mashg’ulotlarini tashkil etish haqidagi masalalarga doir ma’lumotlar berilgan
ushbu dissertatsiya yoshlarning on gida va ruhiyatida yangicha sport turi
sifatlarining shakllantirilishiga yordam beradi, yuksak madaniyatli va ma’naviy](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_4.png)
![5
yetuk xalqqa munosib vorislarni tarbiyalashga hissa qo’shadi degan umiddamiz
[4 ,5 ].
Hozirga kelib mamalakatimizda ko’plab sport turlari r ivojlandi, bular
qatorida hech ikkilanmay badminton sport turini ham kiritish mumkin. Bolalar
o’smirlar sport maktablarida badminton bilan shug’ullanuvchilar mashg’ulotlarini
tashkil qilish, xususan bola lar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot
guruxlarida badmintonchilarni tayyorlash toboro takomillashuvga extiyoj
sezmoqda. Buning asosiy sababini quyidagilarda ko’rish mumkin.
- jamiatda sportning o’rni va ahamiyati ortishi.
- sport sohasidagi tadqiqotlarning tez suratlar bilan rivojlanishi va ya ngilanishi.
- bolalar sportini yangi yo’nalish sifatida rivojlanishi.
Umuman olganda bolalar o’smirlar sport maktablarida badmintonchilarni
tayyorlash jarayonini tashkil qilish, bugungi kungacha erishilgan tajribalarga
asoslanish, yutuq va kamchiliklarni t ahlil qilish va yangi istiqbol faoliyatini
shakllant irish bilangina samarali amalga oshirish mumkin.
Bu esa bolalar o’smirlar sport maktablarida qisqa masofalarga yuguruvchi
sportchilarni tayyorlashda turli yangi metodik usullardan foydalanish zaruratini
yuzaga keltiradi. Yuqoridagi fikrlarga asoslangan holda biz magistrlik
dissertatsiyasi mavzusini “ O’quv mashg’ulot guruxlarida badminton
mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodik asoslari ” deb nomladik. Shu
o’rinda aytishimiz mumkinki yuqorida sana b o’tilgan malakali sportchilarimizga
zahira tayyorlash bola lar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot
guruhlarida badmintonchilarni kuchli qilib tarbiyalash, mashg’ulot jarayonini
tashkil qilishda yangi metodik usullarni ishlab chiqish va amal iyotga joriy qilish
bugungi kunning e ng asosiy masalal aridan biridir .
Mavzuning dolzarbligi. Bola lar o’smirlar sport maktablarining badminton
bo’limlarining o’quv mashg’ulot guruhlarida badmintonchilarni tayyorlash](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_5.png)
![6
bugungi kungacha mamlakatimizda ilmiy jihatdan o’rganilmagan. BO’SM lar ning
o’quv mashg’ulot guruhlarida badmintonchilar tayyorlashning nazariy
metod olog ik asoslarini ishlab chiqish va ilmiy talqin qilish mazkur masala
bo’yicha muayyan darajadagi ilmiy yutuq hisoblanadi. O’zbekiston
Respublikasin ing sportga doir meyoriy hujjatlarida – qonun, qaror, farmon va
boshqa huquqiy asoslarda bolalar sportinining ilmiy asoslarini takomillashtirish va
moderinizatsiya qilish masalalari alohida ko’rsatib o’tilgan. Shu sababdan biz
tadqiqot ishi mavzusini “O’qu v mashg’ulot guruxlarida badminton
mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodik asoslari ” nomladik.
Tadqiqot obyekti va pretmeti.
Bolal ar o’smirlar sport maktablarining o ’quv mashg’ulot guruxlarida badminton
mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodologik tayyorgarligi jarayoni
Ishning maqsadi va vazifalari.
O’quv mashg’ulot guruxlarida badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning
nazariy metodologik asoslari ni yoritib berish va ilmiy talqin qilish.
1- Mavzuga doir ilmiy uslubiy adabiyotla rni tahlil qilish.
2- Mashg’ulotlar va musoboqalarni pedagogik kuzatish
3- Badmintonchilar tayyorgarligini o’rganish
4- Mutaxassislar bilan so’rovnomalar tashkil qilish
5- Olingan ma’lumotlarni umumlashtirish va Bolalar o’smirlar sport
maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida badminton mashg’ulotlarini
tashkil etishning nazariy metodologik asoslari yuzasidan tavsiyalar ishlab
chiqish.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_6.png)
![7
Ishning ilmiy yangiligi.
Bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida badminton
mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodologik asoslari ni yoritib
berilganligi va amaliy tavsiyalar ishlab chiqilganligi .
Tadqiqotning asosiy masalalari va farazlari.
Mazkur dissertatsiya ishida Bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv
ma shg’ulot guruxlarida badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy
metodologik asoslari o’rganiladi va ish yakunida tegishli amaliy tavsiyalar ishlab
chiqiladi. Ishni amalga oshirishda adabiyotlardan foydalanish, pedagogik kuzatish
va olingan ma’lum otlarni umumlashtirish nazarda tutiladi. Agarda ishning kirish
qismida belgilangan vazifalar amalga oshirilsa:
- bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida
badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodologik asoslari
o’rganiladi;
- bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida
badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodologik holati
tavsiflanadi;
- bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida
badminton mashg’ul otlarini tashkil etishning nazariy metodologik asoslari ning
ijobiy tomonlari va ahamiyati aniqlanadi;
- bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida
badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodologik asoslari
yuzasidan tavsiyalar ishlab chiqiladi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_7.png)
![8
Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili .
Har qanday tadqiqotning bosh vazifasi adabiyotlarni tahlil qilish hisoblanadi.
Adabiyotlarni tahlil qilish orqali muammoning qay darajada ishlanganligi ma’lum
bo’ladi.
Adabiyotl arni tahlil qilish bugungi sport sohasidagi tadqiqotlarning muhim
ko’rsatgichi hisoblanadi. Adabiyotlarni tahlil qilish, ulardan foydalanish o’z ichiga
bir qator bosqichlarni qamrab oladi. Mutaxassislarning fikriga ko’ra adabiyotlar
tahlili jarayoni quyida gi bosqichlardan iborat bo’ladi.
• - mavzuga doir adabiyotlarni to’plash
• - ularni tizimlashtirish
• - mavzuga doir ma’lumotlarni ish tarkibiga kiritish.
Biz magistrlik dissertatsiyasi mavzusini yozishda qo‘yidagi adabiyotlar uslubiy
qo‘llanmalar va jurnallarda n foydalandik. O ’zbekiston Respublika si Prezidentining
“Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan
takomillashtirish chora -tadbirlar i to`g`risida”gi PF -5368 -sonli Farmoni .(2018 -yil
5-mart), O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Jismoniy tarbiya va ommaviy
sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ -3031 -sonli qarori.
(2017 yil 3 iyun ), O’zbekiston Respublika si Prezidentining “O’zbekiston
Respublika sida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va
ommalashtirish c hora -tadbirlari to’g’risida”gi Farmoni . (2020 yil 24 yanvar )
O‘zbe kiston Respu blikasining «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida»gi qonuni
(2015 yil) , R.S.Salomov. Sport mashg‘ulotining nazariy asoslari. (2005 )
Badminton U.Z.Salimov, B.U. Badalova, M.M.Nizamov, A.X.Zaxidov . ( 2018 ),
Ta’lim muassasalarida sportning badminton turi bo’yicha to’garak mashg’ulotlarini
tashkil etish yuzasidan o’quv dasturi va metodik tavsiyalar (2017) B.H. Agzamov,
F.F.Nadjimov , Badminton nazariyasi va uslubiyati. (2017 ) A.A.Pulatov,
O.M.Savatyugin, Sh.Sh.Isroilov. Bu kitoblarda bayon etilgan materiallar esa
mashqlar va sport turlari to‘g‘risida ma’lumot olishga, o‘rganilayotgan harakatning](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_8.png)
![9
texnik asoslarini yaxshiroq o‘zlashtirishga, jismoniy mashqlar bajarish pay tida
organizmda sodir bo‘layotgan o‘zgarishlarni tushunishga ko‘maklashadi. Mavzuni
yorqinroq yoritishda chet -el adabiyotlaridan ham foydalandik. О.В. Байгужина
Бадминтон в структуре подготовки студентов по физической культуре.
(Челябинск 2021 ), Н.Ю. Камалиева, Н.Г.Искаков, А.С.Шалавина Бадминтон
для начинающих Учебно -методическое пособие (Казань 2021) . yuqoridagi
chet el olimlarining adabiyotlarida o’rganilayotgan mavzuning ayrim masalalari
yoritilgan.
Adabiyotlarda mavzu b o‘yicha nazariy va amaliy bilim olish uchu n yetarli
ma’lumot berilgan.
Tadqiqot usullari.
- Pedagogik kuzatish
- Adabiyotlar tahlili
- So’rovnoma o’tkazish.
- Nazariy tahl il va umumlashtirish
Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati.
Mazkur dissertatsiya ishi natijalarida bolalar o’smirlar sport maktablari, umum -
ta’lim maktablari jismoniy tarbiya darslari ( badminton ) va darsdan tashqari
badminton mashg’ulotlari da qo’llash mumkin.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_9.png)
![10
I Bob . Badminton sport turining tavsifi , mashg’ulot jarayonini tashkil
etishning o’ziga xos xususiyatlari .
1.1 Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili
Mustaqillikdan so’ng mamlakatimizda o’rganilayotgan mavzuning ilmiy –
uslubiy asos larini yoritishga doir turli manbaalar yuzaga keldi. Bu o’z navbatida
sport sohasidagi tadqiqotlar doirasi kengayishiga zamin bo’ldi. Mamlakatimiz
olimlaridan R.S.Salomov, U.Z.Salimov, B.U.Badalova, M.M.Nizamov,
A.X.Zaxidov , B.H . Agzamov , F.F.Nadjimov, T.S Usmonxo‘jayev , M.S Sattorov ,
kabilar o’rganilayotgan mavzuning ilmiy – uslubiy asoslarini tashkil qiluvchi, turli
darajadagi adabiyotlar yaratdilar [6,7,8 ,9,10 ]. Chet -el olimlaridan О.В. Байгужина ,
Н .Ю . Камалиева , Н .Г.Искаков , А .С.Шалавина kabilar ishlarid a o’rganilayotgan
mavzun ing ayrim masalalari yoritilgan [11,12] . Ayniqsa, so’ngi yillarda asosiy
e’tiborini badmintonchilar tayyorgarligini o’rganish va takomillashtirishga
qaratgan olimlar qatorida A.A.Pulatov, O.M.Savatyugin, Sh.Sh.Isroilo vlarni
alohida takidlash lozim [13] .
Ammo masalaning yana bir tomoni borki bunda sport fani yutuqlarining
jadal sur’atlar bilan o’sib borayotganligini nazarda tutish kerak. Adabiyotlar tahlili
natijasida shu narsa aniq bo’ldiki, o’rganilayotgan mavzu doirasida turli daraj adagi
adabiyotlar mavjut. Ulardan amaliyotda oqilona foydalanish masalasini to’laqonli
amalga oshirish zarurati tug’ilmoqda.
Har qanday tadqiqotning bosh vazifasi adabiyotlarni tahlil qilish hisoblanadi.
Adabiyotlarni tahlil qilish orqali muammoning qay da rajada ishlanganligi ma’lum
bo’ladi.
Adabiyotlarni tahlil qilish bugungi sport sohasidagi tadqiqotlarning muhim
ko’rsatgichi hisoblanadi. Adabiyotlarni tahlil qilish, ulardan foydalanish o’z ichiga
bir qator bosqichlarni qamrab oladi. Mutaxassislarning fik riga ko’ra adabiyotlar
tahlili jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo’ladi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_10.png)
![11
- mavzuga doir adabiyotlarni to’plash
- ularni tizimlashtirish
- mavzuga doir ma’lumotlarni ish tarkibiga kiritish.
Biz mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili va ulardan foydalanishni sh artli
ravishda quyidagi turlarga ajratdik.
- rasmiy ma’lumotlar (qonun, qaror, farmon va boshqalar)
- darslik, o’quv qo’llanma, monografiya va hokozolar
- ilmiy maqola, ma’ruza va ma’lumotnoma
- internet ma’lumotlari
Mavzuni o’rganish jarayonida biz dastlab O’zbek iston miqiyosida amalga
oshirilgan va mavzuni yoritishda ahamiyati bo’lgan taqiqot ishlari tajriba natijalari
va tashkiliy metodik manbalarni o’rgandik.
Sport sohasida hususan bolalar sporti to’g’risida gap ketar ekan bu boradagi
ishlar mamlakatimizda yuq ori darajada tashkil qilingan. O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining 2018 yil 5 martdagi “ Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat
boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora -tadbirlari to`g`risida”gi PF -
5368 -sonli farmoni, O‘zbekiston Respublik asi Prezidentining 2017 yil 3 iyundagi
“Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ -3031 -sonli qarori, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
2020 yil 24 yanvardagi “O’zbekiston Respublikasida jismoniy tar biya va sportni
yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora -tadbirlari to’g’risida”gi
farmonlari bolalar sportini rivojlantirishda muhim dasturi amal bo’layotir.
Bugungi kunda bolalar sportini rivojlantirishga qaratilgan alohida etibor
tuyfayli, chekk a qishloqlardagi yoshlarning ham istedodi yuzaga chiqmoqda.
Mamlakatimiz sharafini yuksaltiradigan sportchilarimiz safi toboro kengaymoqda,
bu qilingan ishlarni isboti sifatida O’zbekiston sportchilari Johon, Osiyo
chempionatlari va boshqa halqaro turnerla rda yuqori natijalarni qo’lga kiritishga
erishdilar.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_11.png)
![12
O’zbekistonda jismoniy tarbiya sportini rivojlantirishga bo’lgan etibor
Respublikamiz ilmiy -pedagog kadrlar va soha mutaxassislari faoliaytiga ulkan
ijobiy ta’sir ko’rsatdi, natijada badminton bo’yich a adabiyotlar yaratish ilmiy
ishlar tashkil qilish yanada rivojlandi. Respublikamiz olimlaridan O.M.Savatyugin,
А.В. Шербаков, Н.И Шербакова kabilar badmintonning nazariy metadalogik
tibbiy biologik va psixalogik masalalari bo’yicha izlanishlar olib borga nlar, ular
tomonidan sohani rivojlantirishning keng ko’lamli asoslari yaratilgan.
Mamalakatimizda jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishi keyinchalik asosan
(2015 -2021yillar) yosh olimlar ilmiy faoliyatiga kam ijobiy ta’sir ko’rsatdi. Biz
mavzuni yarati shda yuqorida bildirilgan va nomlari keltirilgan olimlar tajribalariga
hamda ularning ilmiy izlanishlar natijalariga tayandik. Ulardan ishda unumli
foydalanishga harakat qildik, ilmiy tadqiqotlarning to’laqonli bajarilishida horijiy
tajriba ham katta ahami yatga ega bu fikrni aksariyat mutaxassislar e’tirof etadilar,
shu sababdan biz badminton bo’yicha horijiy mamlakatlarning ish tajribalar ini
o’rganishga harakat qildik [1 4].
Sport amaliyotida bugungi kunda badminton bo’yicha Xitoy, Rossiya,
AQSh, Germaniya, Janubiy Korea yetakchilik qilmoqda. Ko’pchilik mutaxassislar
badmintonchilarni tayyorlashda turli metodik yondashuvga tayangan, ular
mashg’ulot yuklamasi hajmini o’zgartirish, mashg’ulot rejasini takomillashtirish va
boshqa shunga o’xshash metadologik yon doshuvlarga tayangan (ayrim rus
olimlari) Rossiya va MDX davlatlari olimlari ishlarida badmintonchilar
tayyorlashda intensiv tayyorgarlikka alohida urg’u berildi. Bu zamonaviy
badmintonchilar tayyorgarligining samarali usuli sifatida etirof etilgan mazkur
fikrlar va hulosalar biz tomonimizdan o’rganilayotgan mavzuga aynan mos keldi.
AQSHlik mutaxassis T.Bompa (2013) o’z tadqiqotlarida 8 -17 yoshli
sportchilar faoliyatini qamrab olgan. Uning “ Yosh chempionlarni tayyorlash”
(Total training for young training ) kitobida bolalar o’smirlar sport
mashg’ulotlarining barcha jihatlari qamrab olingan. U tayyorgarlikning turli
ko’rsatgichlari va hususiyatlarini, muhim amaliy tavsiyalarni berib o’tgan.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_12.png)
![13
Olimning eng asosiy ilmiy yangiligi va o’ziga xos jihati unda kuch t ayyorgarligi va
turli o’zgaruvchan mashqlardan foydalanilganligi alohida ahamiyat kasb etadi,
ushbu mutaxassis adabiyotida uchragan o’rgatish usullari o’ziga xos yangilik
xisoblanib samarali usul sifatida talqin qilinadi.
Badmintonchilar tayyorgarligi to’ g’risidagi ilmiy mulohazalar maqolalar va
dasturlar internet manbalarida ham ko’plab uchraydi. Ko’rsatib o’tilishicha
manosikl (1sikl) ikki sikl, uch sikllik tayyorgarlik qayt qilingan. Shuningdek
mashg’ulot yuklamasining umumiy hajmi intensivligi va yukla maning yuqori
nuqtasi (Peak) yuqori nuqtasi davrlar v a bosqichlarda tahlil qilingan .
Tayyorgarlik davrlari ularning davomiyligi va mavzuni alohida yoritib
berilgan. Yetakchi mutaxassislar Помитк ын В.П. va Камалиева Н .Ю (2021) o’z
ishlarida badmintonchilar mashg’ulotlarini rejalashtirish va tashkil qilishga
qaratilgan, shuningdek davrlar va ularning mazmuni alohida yoritib berilgan.
Mashg’ulot sikllarining asosiy kampanentlari va ularning xu susiyatlari ko’rsatib
berilgan. [15,16 ].
Badmintonchilar tayyorgarligi to’g’risidagi malumotlar, halqaro ilmiy
jurnallar va halqaro badminton federatsiyasi rasmiy saytida ko’plab uchraydi.
Ularda berilgan maqolalar asosiy mazmunini badmintonchilar tayyorg arligini
yangicha yondashuvda olib borishini nazarda tutadi. Adabiyotlar tahlili jarayonida
shuni aytish muhimki muayyan usullar tizimi ma’lum darajadagi tayyorgarlik usuli
vazifasini bajarish mumkin.
1. 2. Badmintonda ko’p yillik tayyorgarlik tizimining o’rni va axamiyati
Dastur badmintonchilarni sport mashg’ulotlari tashkil etilgan dastlabki
tayyorgarlik guruhlari va treninglarda tayyorlash uchun mo’ljallangan .
Maktabda guruhlarni jalb qilishning asoslari sportni rivojlanishining yosh ga
xos shakllarini hisobga olgan holda uzoq muddatli trening lar ning ilmiy asoslangan
tizimidir . O’quvchi larni quyidagi guruhlarga topshirish va mashg’ulotlarning va
raqobat yuklarining ko’payishi ish bilan bandlik , umumiy va maxsus jismoniy](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_13.png)
![14
tayyorgarlik darajasi , sog’liqni sa qlash va jismoniy tarbiya darajasi bilan
belgilanadi .
Ko’p yillik ta’lim olgan sportchilarning maqsadi jismoniy sifat va funksional
imkoniyatlarning rivojlanishining optimal dinamikasini saqlab qolish va yuksak
yutuqlar yoshi uchun jismoniy qobiliyatlarnin g o’ziga xos tuzilmasini
shakllantirishdir . Sport maktablari yillik kalendar (taqvim) rejaga ish olib boradi .
U nda dam olish vaqti belgilangan tartibda kunduzgi yoki kunduzgi sport bilan
shug’ullanadigan yoki sport lagerlarini tashkil etgan , mashg’ulot yig ’inlarini
o’tkazgan . Bunday hollarda haftalik yuk lama hajmi oshirilishi mumkin . Ushbu
o’sish o’quv dasturining asosiy haftalik qiymatlarining 50% dan oshmasligi kerak .
Haftalik o’quv mashg’uloti maksimal va o’qitishning davr va vazifalariga
qarab belgilana di . Tayyorgarlik bosqichidan boshlab ushbu usullar bo’yicha
taqdim etiladigan o’quv mashg’ulotining umumiy yillik miqdori 25% dan kam
bo’lmagan miqdorda qisqartirilishi mumkin .
O’quv mashg’ulotlariga qarab (o’tish , tayyorgarlik , raqobatbardoshlik )
uchinch i yil o’quv guruhlarini boshlash uchun haftalik o’quv mashg’uloti ushbu
guruh uchun belgilangan umumiy yillik reja doirasida kamayishi mumkin .
Shunday qilib , dam olish kunlari va dam olish lagerlarida , mashg’ulot
lagerlarida mashg’ulot jarayoni amalga os hiriladi va har bir guruhning yillik rejasi
to’liq bajariladi .
Badminton eng boy va texnik jihatdan mushkil sport turi hisoblanadi .
Badminton bilan shug’ullanish inso nni tanasini diversifikasiyalashga , kuch -
quvvat , tezlikni , sabr -toqatni oshiradi , bo’g’in larda harakatlanishni yaxshilaydi ,
keng ko’lamli vosita ko’nikmalarini egallashga yordam beradi , iroda fazilat
xususiyatlarini oshiradi . Badminton sportining o’ziga xos xususiyatlarini hisobga
olgan holda , sport mashg’ulotining quyidagi xususiyatlari aniq lanadi :
- sport mashg’ulotlari guruhlarini ishga tushirish , shuningdek o’quv
mashg’ulotlarini rejalashtirish (turli yo’nalishdagi mashqlarni bajarish hajmlari va](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_14.png)
![15
intensivligi jihatidan ) rivojlanishning yoshlik xususiyatlariga muvofiq amalga
oshiriladi ;
- sport mashg’ulotlari o’tkaziladigan sharoit va mashg’ulotlarga , shuningdek , sport
musobaqalarini o’tkazish shartlariga qarab , badminton sportida mashq qilish sport
bilan shug’ullanadigan shaxslarning sog’lig’ini saqlash uchun zarur bo’lgan
xavfsizlik chora larini qo’llash asosida amalga oshiriladi :
1.3. Badmintonda o’quv mashg’ulot jarayonining o’ziga xos xususiyatlari
G uruh mashg’ulotlari ; shaxsiy darslar ; turli darajadagi musobaqalarda
ishtirok etish ; nazariy tadqiqotlar (suhbatlar , ma’ruzalar , filmlarni ko’rish va tahlil
qilish , kino va video yozuvlar , tanlovlarni ko’rish ); sport zali , mashg’ulot yig’inlari
mashg’ulotlari ; tibbiy reabilitasiya tadbirlari ; madaniy tadbirlar , tanlovlarda va
shoularda ishtirok etish . Yoshi katta guruhlardagi sportchilar muso boqani hakamlik
sudyasiga qo’shilishlari va mashg’ulotning muayyan qismlarini murabbiy
yordamchisi sifatida olib borishlari mumkin .
Sport maktabining vazifalari tayyorgarlik bosqichidan farq qiladi . Kelgusi
guruhga o’tish murabbiylar kengashining qaroriga asosan xizmatning davomiyligi ,
umumiy jismoniy , maxsus jismoniy va sport -texnikaviy tayyorgarlik uchun
standart ko’rsatkichlarning bajarilishi asosida amalga oshiriladi .
O’quv mashg’ulot guruxi (UMG )
Guruhlar badminton o’ynash qobiliyatini ko’rsatgan , kami da bir yil zaruriy
tayyorgarlikdan o’tgan va umumiy jismoniy , maxsus jismoniy va texnik -taktik
mashg’ulot uchun qabul qilish standartlarini bajargan sog’lom va amalda sog’lom
sportchilar tomonidan tanlov asosida tashkil etiladi . Bosqichning davomiyligi 5 yil.
Keyingi o’quv yiliga o’tish talabalar i jismoniy va jismoniy tarbiya uchun nazorat
va taj riba standartlarini bajarish sharti bilan , umumiy jismoniy tayyorgarlik ( UJT ),
m axsus jismoniy tayyorgarlik ( MJT ), texnik taktik tayyorgarlik ( TTT ) jarayonlari
mash g’ulot davomida o’tilib boriladi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_15.png)
![16
Badminton bo’yicha sport tayyorgarlik bosqichlari
Sport bilan shug’ullanish bosqichlarining davomiyligi minimal shaxslar
yoshi sport mashg’ulotlari va minimal bosqichga o’tish uchun badminton bo’yicha
sport mashg’ulot bo sqichlarida guruhdagi shaxslar soni quyidagicha bo’ladi.
Mashg’ulotga qabul qilishning minimal yoshlari (1)
Tayyorgarlik bosqichi
Shug’ullanuvchi larning
minimal
soni
Shug’ullanuvchi larning
maksimal
soni
Mashg’ulotga
qabul
qilishning
maksimal yoshi
Taktik , jismoniy , texnik -
taktik va sport tayyorgarlik
o’quv yilining oxirida
1 Boshlang’ich
tayorlov bosqichi
15 30 7 Texnik va jismoniy
normativlarni bajarish
2 14 28 8 -
3 14 28 9 -
1 O’quv
mashg’ulot
bosqichi
8 16 9J10 J
O 8 16 10 J11 J
3 8 16 12 J13 J
4 8 16 13 J14 J
5 8 16 14 J15 J
1 Sport
takomillashuv
bosqichi
2 6 12 -
2 2 6 13 -
3 2 6 14 -
Sport bilan shug’ullanadigan shaxslar tanlovida qatnashish uchun
qo’yiladigan talablar :
- ishtirokchilarning yoshi va jinsiga rasmiy sport musobaqalari va badminton sport
qoidalari bo’yicha normativ -huquqiy hujjatlar (nizomlar ) ga mos kelishi ;](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_16.png)
![17
- musobaqa ishtirokchilarining sport malakasi darajasini yagona sport
musobaqalari bo’yicha rasmiy sport musobaqalari va badminton sport qoidalariga
muvofiqligi;
- sport mashg’ulotlarini o’tkazish rejasini amalga oshirish;
oldindan tanlov o’tkazish;
- sport musobaqal arida ishtirok etishga qabul qilish bo’yicha tegishli tibbiy xulosa
bo’lishi;
Sport bilan shug’ullanadigan kishi tashkilot tomonidan boshqariladi,
jismo niy tarbiya va sport tadbirlari rejasida va sport musobaqalarida va sport
tadbirlarida ishtirok etadigan sport tadbirlari uchun sport musobaqalarini o’tkazish.
1.4 Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning mazmuni
Sport bilan shug‘ullani sh odatda sportchining yosh jihatdan o‘sishidagi
bir qator davrlarni o‘z ichiga oladi . Xususan, badminton ham bundan mustasno
emas. Bunda mashqning mazmuni va tuzilishi, sportchining yosh xususiyatlari
va sportda kamolotga erishish mantig‘iga muvofiq ancha o‘zgaradi. Sport bilan
ko‘p y i l l a r d a v o m i d a s h u g ‘ u l l a n i s h n i n g a s o s i y bosqichlarini quyidagicha
keltirish mumkin:
• d a s t l ab ki s p o r t t a yyo r g a r l i g i b o sq i c hi;
• b o sh l a ng ‘i c h i x t is os l a s hi s h bo sq i c hi ;
• c h u qu r takomillashish bosqichi;
• sportda «uzoq yashash» bosqichi.
M a z k u r b o s q i c h l a r n i n g y o s h j i h a t d a n chegaralanishi sport turlarining
xususiyatlariga , sportchilarning shaxsiy xususiyatlariga va boshqa shart -
sharoitlarga qarab anchagina o‘zgarishlarga uchraydi . 1970 -yillargacha va undan
keyingi yillarda o‘tkazilgan tadq iqotlarda sportda yosh chegaralarining ma’lum](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_17.png)
![18
davrlari aniqlangan edi. Ammo bugungi kunda bu chegaralar qaysidir ma’noda o‘z
ahamiyatini yo‘qotdi. Sportda yosh chegaralarining parametrlari o‘zgardi.
(Masalan, O.Chusovitina 41 yoshida 7 karra Olimpiya o‘yin larida qatnashdi va
rekord o‘rnatdi).
Endi bosqichlar to‘g‘risida gapirish va ularni tushuntirish lozim.
Dastlabki sport tayyorgarligi bosqichi odatda kichik maktab yoshidan (ayrim
hollarda undan ham erta) boshlanadi va sport ixtisosi predmetini tanlash bi lan
birga keyingi bosqichga o‘tadi. O‘z ma’nosidagi sport mashqi haqida bu yerda
g‘oyat shartli ravishda gapirish mumkin, chunki uning xarakterli belgilari hali
deyarli ifoda etilmagan bo‘ladi. Mashg‘ulotlar har tomonlama - jismoniy ta’lim
va tarbiya beris hni uddalasa bo‘ladigan vositalaridan nihoyatda keng
foydalangan holda, asosan, umumiy tayyorgarlik tarzida tashkil etiladi.
Boshlovchi sportchilar har xil sport mashqlarida o‘z kuchini sinab, murabbiy
rahbarligida o‘z qobiliyatiga eng muvofiq keladigan bo ‘lajak ixtisosi
predmetini aniqlaydi.
Boshlang‘ich ixtisoslashish bosqichida , ayniqsa, sport ixtisoslashishi
o‘smirlik yoshidan va undan h a m i lg a r i bo sh l a ng a n ho l l a r d a , u mu mi y
tayyorgarlikdan keng foydalanish asosiy o‘rinni egallashda davom etadi.
Maxsus b osqichdagi eng asosiy vazifa bo‘lg‘usi yutuqlarga ishonchli
poydevor qo‘yishdan, ya ’ni organiz mning har to mon la ma h a mohang
(gormonik) rivojlanishini ta’min e t i s h d a n , u n i n g f u n k s i o n a l
i mk o n i y a t l a r i darajasini ko‘tarishdan, xilma -xil harakat, malaka va
mahor atlarini boyitishdan, sport mahoratining a s o s l a r i n i e g a l l a s h d a n i b o r a t .
Mu mk i n q a d a r yuksak sport ko‘rsatkichlarini mo‘ljallash bu yerda
cheklanibroq, uzoq istiqbol sifatida amalga oshirilishi kerak.
Tajribalar va kuzatishlar boshlang‘ich ixtisoslashish «k o‘pkurash»namo
bo‘lishi ma’qul ekanini ko‘rsatadi.
Masalan, badmintonda dastlab umumiy ixtisoslashuv yuzaga keladi.
Boshqa sport turlarida, xususan, yengil atletikada, yengil a t l e t i k a c h i l a r e s a](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_18.png)
![19
uchkurashda, beshkurashda ixtisoslashadi va hokazo. Bu sport mashqining
mazkur bosqichidagi umumiy yo‘nalishga muvofiq keladi va shu bilan birga tor
ixtisoslashtirish p r e d me t i n i u z i l -k e s i l b e l g i l a s h v a q t i d a g i xatolarga qarshi
qo‘shimcha zamin (kafolat) yaratadi. Ba’zi hollarda sportchi asosiy
ixtisoslashish predmet ini uddalash osonroq mashqlar b a ja r i l a d i gan
ya q i n l a sh t i ru v i x tis o s l as h is hi o r q a l i t a n l a y d i ( m a s a l a n , b o ‘ l a j a k s t a y e r
boshlang‘ich ixtisoslashishda ancha qisqa masofalarga yuguradi). Bunday yo‘l
yosh xususiyatlari imkon b e r a d i g a n d a r a j a g a y e t i s h i n i k u t ma y , z a r u r
ma s h q q i l i s h mu d d a t i v a musobaqa tajribasini orttirish imkonini beradi.
Shuning uchun tanlangan sport turi mashg‘ulotlarida yoshga bog‘liq shartlar
qancha yuqori bo‘lsa, bu yo‘ldan shuncha keng foydalaniladi.
Boshlang‘ich ixtisoslashish yillarida mas hq qilish jarayoni sport
mashqining barcha xarakterli belgilarini faqat asta -sekin egallab boradi.
Da stl ab ma x sus ta yyo r g ar likni ng s a l mo g ‘ i n i s b a t a n k a t t a b o ‘ l ma y d i .
M a s h q y u klamalarining hajmi va jadalligi (shiddat) kelajakdagiga qaraganda
ancha kam sur’a tda o‘sib boradi. Bu, ayniqsa, bolalar va o‘smirlar sport
mashqiga taalluqlidir, chunki ularda organizmning tabiiy ravishda o‘sib borishi
tufayli plastik almashinish nihoyatda yuksalgan bo‘lib, buning o‘zi ham bola
uchun katta funksional yuklama hisoblanad i.
Mazkur bosqichda sport mashqini davrlashning ham o‘z yo‘li bor. Dastlabki
vaqtlarda mashq qilish davrida deyarli butunlay tayyorlov davri asosiy o‘rinni
oladi. Musobaqa davri va o‘tish davri go‘yo «qisqargan» ko‘rinishda bo‘ladi.
Shu bilan birga mashg‘u lot vositalari, uslublari va shakllarini, yuklamalar
kattaligi va eng yaqin yo‘nalishi keng ko‘lamda almashlab turiladi. Ko‘p
hollarda (ayniqsa, bolalar va o‘smirlar mashqida) mashq davrlarining uzunligi
qisqartirilgan bo‘lishi kerak. Ko‘rib chiqilayotgan bosqich oxiriga yaqinlashib
qolganda, mashq jarayoni tobora ko‘proq va to‘liq sportda yuksak natijalarga
erishish uchun zarur b o ‘lg an qo nuni ya tl a rg a mu vof iq o ‘zg ar ti ril adi .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_19.png)
![20
Boshlang‘ich ixtisoslashish bosqichi taxminan 2 -3 yilni o‘z ichiga oladi.
Bunda, avvalo, sportchining sh axsi y xus usi ya tl a rig a v a spo rt tu rin ing
xu susi ya t iga qarab mazkur muddatlar ancha o‘zgarib ketishi ham mumkin.
Mazkur bosqich oxiriga kelib sportchi yagona sport tasnifi ning (klassifikasiyasi)
taxminan ikkinchi daraja siga(razryad) er ishmog‘i kerak.
Bu vaqt sport bilan eng faol shug‘ullaniladigan, sport qobiliyati eng yuqori
darajasi qayd etiladigan va sport mahoratining cho‘qqilari egallanadigan vaqt
hisoblanadi.
S p o r t m a s h q i n i n g b a r c h a o ‘ z i g a x o s qonuniyatlari mazkur
bosqichda o‘zini ng to‘liq ifodasini topadi. Mashq jarayoni juda chuqur
ixtisoslashtirilgan bo‘ladi. Maxsus jismoniy, texnik, taktik va iroda
tayyorgarligining salmog‘i ancha ortadi. Biroq bu umumiy tayyorgarlik uchun
ajratiladigan vaqtni kamaytirish hisobiga emas, balki m axsus tayyo rgarlikka
ajr atilgan vaqtni ancha ko‘paytirish hisobiga ortishi kerak. Mashq
yuklamalarining jamlangan hajmi va shiddatligi avvalgiga nisbatan ancha yuqori
sur’atlar bilan orta borib, mazkur bosqich doirasida o‘zining absolyut
maksimum darajasig a yetadi. Shuningdek, musobaqa amaliyoti va
mashg‘ulotning tuzilishi hamda mazmuniga ta’siri ham ancha ortadi.
Sportchi yutuqlar cho‘qqisiga yaqinlashgani sari sport natijalarining
qo‘shimcha o‘sish darajasi kamayib boradi, 6 -8 yil ixtisoslashtirilgan mash q
qilingandan keyin esa ko‘rsatkichlarning vaqtincha pasayishi kuzatiladi.
Sport yutuqlari ko‘p yillik dinamikasidagi bunday pasayishiga, aftidan,
quyidagi ikki xil s a b a b b o ‘l s a k e r ak : a ) b i ol og i k s ab a b - yo s h u lg ‘a yg a n
sari organizm adaptatsiya imkoniyatl arining tabiiy ravishda pasa yishi; b)
ko‘p yillik mashqni tashkil etishdagi hozirgi zamon uslubiyati ye t a r l i
d a r a j a d a mu k a mm a l e ma s l i g i .
M a s h q j a r a yo n i n i ya n a d a r a t s i o n a l l a s h t i r i s h b u n d a y pasayishni
minimumga keltirishi yoxud umuman ancha katta yoshga yetg unga qadar surib
yuborishi mumkin bo‘lsa kerak. Bunda eng muhimi, jumladan, mashq](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_20.png)
![21
vositalarini, uslubiyatlarini va formalarini ma q s a d g a mu v o f i q r a v i s h d a
ya n g i l a b t u r i s h , shuningdek, umumiy va maxsus tayyogarlikning har xil
nisbatlari hamda yuklamalar hajmi va shiddatligining xilma -xil darajalari
bilan xarakterlanadigan sikllarni optimal tartibda almashtirib turishdir.
Yuqorida aytilganidek, mashq yuklamalarining dinamikasi, shu jumladan,
ko‘p yillik dinamikasi ham to‘lqinsimon xarakterga ega b o ‘ l i s h i
k e r ak .Y u k l a ma l a r n i n g k o ‘ p yi l l i k «to‘lqin»lari masshtabida birinchi bo‘lib
ularning h ajmi, undan keyin esa intensivligi o‘zining ma k s i mu m
d a r a j a s i g a y e t a d i . M a n a s h u u mu mi y l i k shunday bo‘lsa ham mashq
jarayoni, yuksak darajadagi umumiy ish qobiliyatini, shuningd ek, maxsus
fazilatlar va malakalarni mumkin qadar uzoq vaqt saqlab turish uchun
odatda turli yosh o r a s i d a o ‘ z g a r a d i . I l g a r i e r i s h i l g a n l a r h a m (a yniqsa,
texnik va taktik tayyorgarlik bo‘limi bo‘yicha) ma’lum miqdorda
takomillashtiriladi.
Mazkur bosqichda ma shqning mazmuni o‘zining x a r a k t e r i ji h a t i d a n
yi l d a n yi l g a u mu mi y jismoniy tayyorgarlikka yaqinlasha boradi.
M u s o b a q a l a r n i n g r o l i v a o ‘ r n i k a m a y a d i . Yuklamalarning o‘sa borish
tendensiyasi endi faqat u n cha ko ‘p bo ‘l ma g an v aqt doi ra sid a saq la nad i va
f a q a t ma s h q l a r n i n g a yr i m g u r u h l a r i g a g i n a t a a l l u q l i b o ‘ l a d i . S h u n g a
mu v o f i q ma s h q ja r a yo n i n i n g t u z i l ma s i h a m q a yt a q u r i l a d i . D a v r l a r
o ‘ r t a s i d a g i c h e g a r a l a r g o ‘ y o y o ‘ q o l i b ketgandek bo‘ladi.
Yillik va ko‘p yillik rejalashtirish sport murrabiysi uchun dastur hisoblan adi.
Uning yordamida murabbiy mashg‘ulotlarning butun strukturasini nazorat qiladi
va boshqarib turadi. Yillik va ko‘p yillik rejalarni tuzishda ularni o‘zgartirish,
qo‘shimchalar kiritish yoki takomillashtirish imkoniyati bo‘lishi kerak. Chunki
hozirgi va qtga kelib sport natijalarining keskin o‘sishi va sportchilarni
tayyorlashda turli vosita va uslublarning qo‘llanishi sportchining nazarda tutilgan
rejadan ilgarilab ketishiga, ayrim hollarda, aksincha, sportchining rejadagi
vazifalarni to‘la o‘zlashtira o lmasligi ham rejani o‘zgartirishni talab qiladi. Bundan](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_21.png)
![22
tashqari, sportchi uchun kutilmagan jarohatlanish, ijtimoiy hayotdagi ayrim
masalalar ham rejaga o‘zgartirish kiritishni taqozo qiladi.
Mashq tuzilmasining maromiga va boshqa hollari ga (momentlari) ko ‘proq
mehnat faoliyatining rejimi ta’sir ko‘rsata boshlaydi. Sport amaliyotida yillik va
ko‘p yillik rejalashtirish alohida ahamiyatga ega. Rejalashtirishning ushbu turi
o‘zida sportchini tayyorlashning umumiy ko‘rinishini jamlab oladi. Bu jarayon o‘z
tark ibiga sportchi tayyorgarlik tomonlarining barcha yo‘lanishlari va bo‘limlarini
birlashtiradi va keyingi rejalar uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Yillik va ko‘p yillik
rejalashtirishda rejada nazarda tutilgan va sportchi o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan
nazariy va amaliy bilimlar, mahorat, ko‘nikma va malaka kabi zaruriy
ko‘rsatkichlar kiritiladi.
Sport turining xususiyatlari, sportchi imkoniyatlarining darajasi, iqlim
sharoiti, moddiy -texnik ta’minlanganlik yillik va ko‘p yillik rejalashtirishda
e’tiborga olin ishi lozim. Shuningdek, musobaqa taqvim rejasi ham alohida
ahamiyatga molikdir. Musobaqalarning o‘tkazilish vaqti, joyi va shartlariga binoan
mashg‘ulotlarni rejalashtirish yanada aniq va samarali bo‘ladi.
Sport mashqning ko‘p yillik jarayonidagi as o si y b o s q i c h l a rn i ng
u mu mi y b e l g i l a r i shulardan iborat bo‘lib bugungacha bu ko‘rsatkichlar o‘z
tuzilishini mazmun va shakl jihatdan o‘zgartirgani yo‘q. Bosqichlar va ularda
erishiladigan natijalar bugungi zamonaviy sportda yangilanib bormoqda. Shunga
qaramay, bosq ichlardagi vazifalar mazmuni o‘z ahamiyatini yo‘qotgan emas.
Sport mashg‘ulotlarini tashkil qilish va rejalashtirish murakkab pedagogik
jarayon sanaladi hamda murabbiydan yuqori darajadagi bilimni talab etadi. Bu
to‘g‘ridagi fikrlarni yoritishdan avval sp ortchining yosh xususiyatlariga binoan
davrlashtirish kerak bo‘ladi.
Pedagogik, psixologik va biologik bilimlarni inobatga olib, bolalar va
o‘smirlar yosh nuqtai nazaridan quyidagicha davrlashtiriladi:
- kichik maktab davri. 1-4 sinflar (6 -7 yoshdan 10 -11
yoshgacha);](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_22.png)
![23
- o‘rta maktab davri. 5-9 sinflar (11 -12 yoshdan 14 -15
yoshgacha);
- o‘smirlik davri. Akademik litsey va kasb -hunar kollejlarining
talabalari (15 -16 yoshdan 17 -18 yoshgacha).
Umuman olganda murabbiy o‘z shogirdlari bilan ehtiyotkorona munosabatda
bo ‘lishi kerak. Sport amaliyotida mashg‘ulotlarning o‘ziga xos jihatlari farqlanadi.
Mazkur farqlar mashg‘ulotlar vaqtining qisqaligi, yuklamalar hajmining kamligi,
mashqlarni o‘rgatish usullarining o‘ziga xosligi bilan xarakterlanadi.
Har qanday sport faoli yatining asosida sport mashqini rejalashtirish yotadi.
Rejalashtirishsiz hech bir natijaga erishish yoki sport faoliyatini yo‘lga qo‘yish
mumkin emas.
Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirish bu bo‘lajak sport natijalarini oldindan
kafolatlash demakdir (Kerim ov.F., 2004). Shu sababli murabbiylar yoki
mutaxassislar mazkur jarayonga aloxida axamiyat berishlari maqsadga muvofiq.
Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirishda e’tiborga olinadigan eng asosiy mezon
bu sportchining yoshi, shaxsiy xususiyatlari va malakasi. Har uchala ko‘rsatkichlar
bir -biriga yaqin bo‘lganda sportchilarni umumiy reja asosida shug‘ullantirish
mumkin. Shu holatda ham ularga individual tarzda mashqlar berishni unutmaslik
kerak.
Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirishning quyidagi turla ri farqlana di :
1. Ko‘p yillik rejalashtirish.
2. Yillik rejalashtirish.
3. Oylik (mezotsikl) va haftalik (mikrotsikl) rejalashtirish.
4. Ma’lum bir mashg‘ulot uchun reja.
Rejalashtirishning har bir ko‘rinishi ma’lum darajadagi vazifalarni nazarda
tutadi. Ular o‘rtasi da konkret chegara bor deyish noto‘g‘ri. Har bir jarayon o‘ziga
xoslik kasb etadi va umumiy birlikka ega. Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirishda,
ayniqsa, dastlabki sport tayyorgarligi bosqichida asosiy e’tibor sportchilarni har
tomonlama rivojlantirish m asalalariga qaratilishi lozim. Chunki endigina](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_23.png)
![24
mashg‘ulotlarni boshlagan, harakat formalari yetarlicha shakllanmagan yosh
sportchilar sport uchun zarur bo‘ladigan jismoniy sifatlarsiz texnikani mukammal
tarzda o‘zlashtira olmaydilar. Aytish mumkinki, yosh sportchilar bilan ko‘p yillik
mashg‘ulotlarni rejalashtirayotganda sportchining kelgusi sport faoliyati uchun
zarur bo‘ladigan keng ko‘lamli asos hosil qilishga erishish kerak.
Bu o‘rinda umumiy va maxsus tayyorgarlik nisbatlari yillar davomida o‘zaro
o‘ri n almashadi (1 -rasm).
1-rasm. Uzoq yillik tayyorgarlik uchun umumiy va maxsus
tayyorgarlikning o‘zgarish dinamikasi (2)
Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirishda bir qator jihatlarga alohida ahamiyat
berish lozim. Uzoq muddatga mo‘ ljalangan reja bo‘ladimi yoki qisqa muddatli
rejalarmi - bularning bari ma’lum tartib -qoidalar asosida, muayyan qonuniyatlar
negizida tuzilish kerak. Bunda yosh sportchining kelgusi sport faoliyati,
salomatligi, ma’naviy va ruhiy tarbiyalanishi va boshqa s hu kabi masalalar
inobatga olinadi. Ayniqsa, yosh sportchilar mashg‘ulotlarini rejalashtirish va olib
borishda ularning salomatlik darajasini yuksaltirish, gormonik rivojlantirish,
funksional imkoniyatlarini yanada oshirish masalasi murabbiyning diqqat
mar kazida turishi tavsiya qilinadi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_24.png)
![25
Sport mashg‘ulotlarini rejalashtirish jarayonida tuzilajak rejaga katta
hajmdagi yuklamalarni kiritish, murakkab vazifalarni reja oldiga maqsad qilib
qo‘yish mashg‘ulotlardagi muammolarni yuzaga keltiradi [17,18] .
Yillik si klning tuzilishi.
O’quv jarayonining siklik xususiyati qisman takrorligi . mashqlar , bosqichlar
va ma’lum davrlardagi barcha davrlarning takrorlanishi bilan xarakterlidir . O’quv
sikllari uning tarkibiy tuzilmasining eng keng tarqalgan shakllari hisoblanadi .
O’quv jarayoni qurilgan vaqt o’lchagichiga qarab , mikro , mezo , makro davriy
miqyosi bil an farqlanadi .
Mikro sikl - ko’pincha bir kunlik yoki haftalik muddat bilan , odatda
ikkitadan bir necha mashg’ulotni o’z ichiga olgan kichik sikl .
Jalb qiluvchi mik ro sikl lar umumiy vaznning kamligi bilan ajralib turadi va
sportchining tanasini jadal mashq qilishga yo’naltiradi . Ular tayyorgarlik davrining
birinchi mezo siklida , shuningdek kasallikdan keyin qo’llaniladi .
Asosiy mikroi sikl lar (odatda tayyorgarlik ) katt a miqdordagi yuklarning miqdori
bilan tavsiflanadi . Ularning asosiy vazifalari - sportchilarning jismoniy va ruhiy
tayyorgarlik jarayonlarini rag’batlantirish , texnik -taktika , jismoniy , irodalil ik va
maxsus ruhiy tayyorgarlikning asosiy vazifalarini hal qi lish (irodasining
tayyorgarligi - sportchi uchun zarur bo’lgan iroda lik fazilatlarini shakllantirish va
yaxshilash uchun qo’llaniladigan ta’sirlar tizimi , qarshilik va boshqalar ). Shu
sababli , asosiy mikro sikl lar tayyorgarlik davrining asosiy mazmunini tas hkil etadi .
Nazorat va tayyorgarlik uchun mo’ljallangan mikro sikl lar maxsus
tayyorgarlik va modell i qismlarga bo’linadi .
O’rtacha miqdordagi mashq yuki va yuqori raqobatbardosh yoki
raqobatbardosh lik intensivligi bilan ajralib turadigan maxsus tayyorgarl ikdagi
mikro sikl lar tanlovlarda maxsus bajarilish darajasini ta’minlash , texnik va taktik](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_25.png)
![26
ko’nikma va qobiliyatlarni maydalash , maxsus ruhiy tayyorgarlikni ta’minlashga
qaratilgan .
Tayyorgarlik va raqobatlashuv davrining yakuniy bosqichlarida bu ikki
nazo rat qaydi i tayyorlanadigan mikro sikl lar ishlatiladi .
Mikro sikl larni yetkazing . Ushbu mikro sikl larning tarkibi o’zgarishi mumkin . Bu
sportchini bellashuvga olib boradigan tizimga , uning yakuniy bosqichda
boshlang’ich bosqichlariga tayyorgarlikning o’ziga xo s xususiyatlariga bog’liq .
Ular to’liq tiklanish va aqliy sozlash masalalarini hal qilishlari mumkin . Umuman
olganda , ularning hajmi past va umumiy yuk zichligi darajasi bilan ajralib turadi .
Yaqinlashtiruvchi mikro sik llari odatda bir qator asosiy , nazora t va
tayyorgarlik mikro sikllarini bajaradi .
Bundan tashqari , qutqarish mikro sikl lari ham jadal ravishda raqobatbardosh
faoliyat rejalashtiriladi .
Ularning asosiy vazifasi - sportchining jismoniy holatini tiklash va
moslashtirish uchun optimal sharoitla rni ta’minlashdir . Bu esa bunday
mikrokompyuterlarning past darajadagi yuklanishiga , ulardagi faol dam olish
vositalaridan keng foydalanishga olib keladi .
Raqobatli mikro sikl lar tanlov dasturiga mos keladigan asosiy rejimga ega .
Ushbu mikrokilllarning tark ibi va davomiyligi turli sport turlari bo’yicha
musobaqalarning o’ziga xosligi , ularning umumiy soni va ularning orasidagi
pauzalar bilan belgilanadi . Bunga qarab , raqobat mikro sikl lari boshlanishi ,
to’g’ridan -to’g’ri yaqinlashishi va tiklash faoliyati bil an chegaralanishi mumkin va
alohida o’yin va o’yinlar o’rtasidagi vaqt oralig’ida maxsus mashg’ulotlarni o’z
ichiga olishi mumkin .
Sport amaliyotida keng tarqalgan zarba deb ataladigan mikro element atama lar
ishlatiladi . Ular raqobat tayyorgarlik muddati ch eklangan hollarda qo’llaniladi va](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_26.png)
![27
sportchi tezda ma’lum moslashuv o’zgarishlariga erishishi kerak . Bu holda zarba
elementi yukning hajmi , uning zichligi , texnik murakkablik va aqliy zo’riqishning
kuchayib borayotgan mashq kon se ntrasiyasi , ekstremal muhit sharoitida
mashg’ulot o’tkazish mumkin . Asosiy , nazorat , tayyorgarlik va raqobatbardosh
mikro sik llar yillik siklning bosqichiga va vazifalariga qarab ish tashlashi mumkin .
O’rta sikllarda (mezo sikllarda ) mashq qilish : Mezo sikli - nisbatan 2-6
haftaga qada r davom etadigan , shu jumladan , nisbatan kichik mikro sik llar
seriyasidir .
Mezo davrlariga asoslangan o’quv jarayonini yaratish sizni davrning asosiy
vazifasi yoki tayyorgarlik bosqichiga muvofiq o’qitish va raqobatbardosh yuklarni
tejashning optimal dinami kasini , turli vositalar va o’qitish uslublarini oqilona
kombinasiyalashni , pedagogik ta’sir omillari va reabilitasiya faoliyatining omillari
o’rtasidagi muvofiqlikni ta’minlash , turli madaniyatlarni tarbiyalashda
uzluksizligini ta’minlash uchun tizimlashti rishga imkon beradi . fazilatlari va
qobiliyatlari .
Trening jarayonining tahlili sizga xos mezo cycles : retr o, tayanch , nazorat ,
tayyorgarlik , oldindan raqobatbardosh , raqobatbardosh , tiklashning aniq sonini
tanlash imkonini beradi . Orqaga olinadigan mezo sikllari . Ularning asosiy vazifasi ,
sportchilarni muayyan o’quv mashg’ulotlarini samarali amalga oshirishga
bosqichma -bosqich olib chiqishdir . Buning darajasini belgilaydigan tizimlar va
mexanizmlarning sog’lig’ini yaxshilash yoki tiklashga qaratilgan mashql ardan
foydalanish ta’minlanadi
chidamlilik komponentlari ; tezligi va moslashuvchanligi ; vosita qobiliyatlari va
qobiliyatlarini shakllantirish .
Ushbu mezosikllar mavsum boshida , kasallikdan yoki jarohatlardan so’ng ,
shuningdek , mashg’ulot jarayonida boshqa majburiy yoki rejalashtirilgan
uzilishlardan so’ng qo’llaniladi .
Asosiy mezosikllar . Ular asosiy tana tizimlarining funksional
imkoniyatlarini takomillashtirish , jismoniy , texnik , taktik va aqliy qobiliyatni](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_27.png)
![28
yaxshilash bo’yicha asosiy ishni rejalashtirmoq dalar . O’quv dasturi barcha
vositalar to’plamidan , o’quv mashg’ulotlarining katta miqdori va intensivligidan ,
sinflardan keng foydalanishdan og’ir yuklaydi iborat .
Asosiy mezo sikllar i tayyorgarlik davrining asosini tashkil etadi va
boshlang’ich davrida yo’qotilgan jismoniy xususiyat va ko’nikmalarni tiklash
uchun tanlovga kiritiladi . Muvaffaqiyatli raqobat (mashg’ulotlarda ) mezo -sikllar
sportchining tayyorgarligi davomida aniqlangan ayrim kamchiliklarni aniqlash ,
texnik imkoniyatlarini takomillashtirish hisobiga sport formasining yakuniy
shakllanishiga qaratilgan bo’lib , bu mezo sikllar da maxsus joy aqliy va taktik
tayyorgarlikdan iborat . Yaqinlashib kelayotgan musobaqaning modellashtirish
uslubiga muhim o’rin beriladi .
Ushbu mezosikllarda yuk tashish dina mikasining umumiy tendensiyasi ,
qoida tariqasida , asosiy tanlovlar oldidan intensiv mashg’ulotlarning umumiy
hajmi va hajmini bosqichma -bosqich kamaytirish bilan tavsiflanadi . Buning
sababi , mashg’ulotlarning kumulyativ ta’sirini "kechikkan transformasiya "
mexanizmining mavjudligidan kelib chiqadi , bu sport yutuqlarining cho’qqisi
vaqtni umumiy va alohida eng og’ir yuk hajmlarining cho’qqilaridan orqada qolib
ketishidan iborat . Ushbu mezosikllar boshlang’ich bosqichga bevosita tayyorgarlik
bosqichining o’z iga xos xususiyati va sportchilar yangi kontrastli iqlim va
geografik sharoitlarga o’tishida muhim ahamiyatga ega .
Raqobat mezosikllari . Ularning tarkibi sportning o’ziga xos xususiyatlari ,
sport taqvimi xususiyatlari , malakalari va sportchining davolanish darajasi bilan
belgilanadi . Ko’pgina sport turlari bo’yicha musobaqalar yil davomida 5-10 oy
davomida o’tkaziladi . Bu vaqt mobaynida bir nechta raqobat mezosikllari
o’tkazilishi mumkin . En g oddiy hollarda , bu turdagi mezosikliklar bitta
oziqlantiruvchi va bitta raqobatbardosh mikrochipdan iborat . Ushbu mezosikllarda
raqobatbardosh mashqlar miqdori oshirildi .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_28.png)
![29
O’tish davri mezoni aylanishi o’tish davrining asosini tashkil etadi va
ziddiyatli qator musobaqalardan so’ng maxsus tashkillashtiriladi . Ba’zi hollar da ,
bu mezo sikl jarayonida aniqlangan kamchiliklarni bartaraf etish yoki bu sport
uchun ahamiyatga ega bo’lmagan jismoniy qobiliyatlarni yo’qotishga qaratilgan
mashqlardan foydalanish mumkin . Raqobat va maxsus tayyorgarlik mashqlari
hajmi sezilarli daraja da kamayadi .
Katta sikllarda mashq qilish (makro davrlar ) Makrosikllarni rivojlanish ,
barqarorlik va vaqtinchalik yo’qotish bilan bog’liq va shu qatorda davrlar ,
bosqichlar , mezosikllarni o’z ichiga olgan yarim yillik (ayrim hollarda , 3 -4 oy ), bir
yillik , ko’p yillik (masalan , to’rt yil ) katta ta’lim davri .
Yillik treningning bosqichlarida mikro -davrlarda imtiyozli o’qitish
kunlarining strukturasi (3)
Hafta
kunlari
mikro -davrlarda imtiyozli o’qitish kunlarining strukturasi
sentyabr
noyabr
dekabr fevral mart - aprel m ay iyun -iyul
1. Texnik taktik
tayyorgarlik
Texnik taktik
tayyorgarlik
Texnik
taktik
tayyorgarlik
Texnik
taktik
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
2. Texnik taktik
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
Jismo niy
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
3. O’yinga
tayyorgarlik
Texnik taktik
tayyorgarlik
Texnik
taktik
tayyorgarlik
Texnik
taktik
tayyorgarlik
O’yinga
tayyorgarlik
4. Jismoniy
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
Individual
tayyorgarlik
Individual
tayyorg arlik
Individual
tayyorgarlik](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_29.png)
![30
5. Individual
tayyorgarlik
Individual
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
Jismoniy
tayyorgarlik
6 O’yinga
tayyorgarlik
O’yinga
tayyorgarlik
O’yinga
tayyorgarlik
O’yinga
tayyorgarlik
O’yinga
tayyorgarlik
7 Dam olish Dam olish Dam olish Dam olish Dam olish
Mikro sikl - ko’pincha haftalik yoki haftalik muddat bilan , odatda ikkitadan bir
necha mashg’ulotni o’z ichiga olgan kichik sikl .
Jalb qiluvchi mikrokliniklar umumiy vaznning kamligi bilan ajralib tura di va
sportchining tanasini jadal mashq qilishga yo’naltiradi . Ular tayyorgarlik davrining
birinchi mezo siklida , shuningdek kasallikdan keyin qo’llaniladi .
Asosiy mikroiqtisodlar (odatda tayyorgarlik ) katta miqdordagi yuklarning miqdori
bilan tavsiflanadi .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_30.png)
![31
I bob bo’yicha xulosa
Dissertatsiya ishining ushbu bobida dissertatasiya ishining xususiyatlaridan
kelib chiqib Bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida
badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodologi k asoslari
o’rganildi.
Unga ko’ra quyidagi asosiy vazifalar ushbu bob mazmuniga kiritildi.
Adabiyotlar tahlili jarayonida shu narsa aniqlandiki o’rganilayotgan mavzu
yuzasidan tarqoq holatdagi ma’lumotlar va bilimlar majmuasi mavjud. Ularni
tizimlashtiris h va umumlashtirish zarurati bor. Turli adabiyotlar va manbalarda
mavzuni qisman yoritishi mumkin bo’lgan ma’lumotlar mavjud. Ammo ushbu
materiallar va ulardagi ma’lumotlar yakka tartibda, mustaqil ravishda mavzu
to’g’risida tasavvur hosil qilish imkonini bermaydi.
Adabiyotlar tahlili jarayonida shu narsa kuzatildiki xorijiy mutaxassislar
ilmiy uslubiy adabiyotlari o’ziga xos o’ringa ega va ular yetakchilik qiladi. Bu
holat xalqaro sport musoboqalarini kuzatish natijalari bilan ham mos keladi.
Muammoning amaliyotdagi holatini o’rganish dissertatsiya ishining I bobi
oldiga qo’yilgan vazifalarni amalga oshirishda va uni yoritib berishda katta
ahamiyat kasb etdi. Turli darajadagi murabbiylar faoliyatini o’rganish,
mashg’ulotlarni kuzatish hamda musoboqalarni tahlil qilish muammoning
amaliyotdagi holatini o’rganish mazmunini belgilab berdi.
Xulosa o’rnida aytish kerakki adabiyotlar tahlil qilish va o’rganilayotgan
mavzuning joriy holatini o’rganish dissertatsiya ishinining samarali yoritilishiga
ijobiy ta’sir ko’rsatdi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_31.png)
![32
II Bob. Tadqiqot metodlari va uning tashkil etilishi
2.1. Tadqiqot usullari.
2.1.1. Pedagogik kuzatish.
Biz tomonimizdan o’tkazilgan kuzatishlar va izlanishlarni samarali
yakunlashda pedagogik kuzatish usuli muhim ahamiyat kasb etadi. Um uman
olganda aksar iyat tadqiqotlarda pedagogik kuzatish alohida o’ringa ega. Bu
boradagi fikrlar dunyoning ko’pgina yetakchi mutaxassislari adabiyotlarida aks
ettirilgan ( В.П. Помитк ын , Б.У . Бадалова va boshqalar).
Pedagogik kuzatish usulini qo’llash o’ziga hos talablarni bajarishni taqozo
etadi. Ilmiy adabiyotlarda ko’rsatib o’tilishicha pedagogik kuzatish ikki xil
sharoitda tabiiy sharoit va labaratoriya sharoitida amalga oshirilishi mumkin.
Ushbu usulni qo’llashda quyidagi ko’rsatgichlarga etibor berish kerak:
1.Qanday mavzu ustida ish olib borilayabdi. Bunda mavzuning hususiyatlari,
uning o’ziga hosligi, amalga oshirilish shartlari va sharoitlari inobatga olinishi
kerak .
2.Taqdqiqot obyektining o’ziga hosligi. Bunda qaysi yosh yoki qanday
malakaga ega bo’lgan sportchilar bilan ishlash nazarda tutiladi.
3.Moddiy texnik baza. Kuzatish olib borish uchun shart sharoitlarning
yetarliligi, kuzatish imkonini beruvchi muhitning mavjudligi.
Yuqorida ko’rsatilgan talablarga binoan biz pedagogik kuzatish ishlarini
tashkil qildik. Mazkur jarayonda quyidagi ishlar amalga oshirildi:
1. 2019 -2020 , 2020 -2021 o’quv yillarida Samarqand shahrida joylashgan 1 -sonli
Bolalar o’smirlar sport maktabi, Samarqand shahar Sportning o’yin turlari va
yengil atletika bo’yicha ixtisoslashgan bolalar o’smirlar sport maktabi .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_32.png)
![33
2. Yuqorida ko’rsatib o’tilgan sport -ta’lim muassasalarida foliyat yurituvchi
mutaxassislar ish faoliyati o’rganildi, ularning mas hg’ulotlar o’tkazish rejalari
tahlil qilindi.
Pedagogik kuzatish natijasida biz o’rganayotgan mavzuning muayyan jihatlari o’z
aksini topdi va tadqiqotning keyingi bosqichlari uchun zamin yaratdi.
2.1.2. Adabiyotlar tahlil qilish.
Tadqiqot ishlarini tashkil qilishda bugungacha yaratilgan maxsus
adabiyotlarni o’rganish, ulardan samarali foydalanish va adabiyotlarda keltirilgan
ma’lumotlarni tahlil qilish alohida ahamiyat kasb etadi. Hozirgi sharoitda
adabiyotlar va ma’lumotlar shu qadar ko’pki, ulardan ma’lum tartibda foydalanish,
tadqiqot ishlariga joriy qilish, tadqiqotchi uchun muayyan darajadagi qiyinchilik
tug’diradi. Shuningdek, hozirda ma’lumot izlash va undan foydalanish bo’yicha
global tizim - internet katta qulaylik tug’diradi.
Adabiyotlar tahlil qil ish jarayonida biz ularni hususiyat va yo’nalishlariga
ko’ra quyidagicha taqsimladik:
- rasmiy ma’lumotlar (qonun, qaror, farmon va boshqalar);
- darslik, o’quv qo’llanma, monografiya va hokozolar;
- ilmiy maqola, ma’ruza va ma’lumotnoma;
internet ma’lumotlari ( Bu haqda ishning 1.2.bo’limida batafsil ma’lumot
berilgan ).
Adabiyotlar tahlili jarayonida ularni shartli ravishda umumnazariy
adabiyotlar va maxsus adabiyotlarga ajratgan holda o’rgandik. Umumnazariy
adabiyotlar sirasiga sohaga doir keng ko’lamli adabiy otlar kiritildi. Bunda asosan
jismoniy madaniyat va sport nazariyasiga doir bo’lgan materiallar o’rganildi.
Maxsus adabiyotlarga aynan badminton , hususan, badmintonchi lar
tayyorgarligiga bog’liq bo’lgan manbalar kiritildi. Jami o’rganilgan va ta hlil
qilin gan adabiyotlar soni 2 0dan ortiq.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_33.png)
![34
2.1.3. So’rovnoma o’tkazish.
Mutaxassislar fikrini o’rganish maqsadida ish jarayonida so’rovnomalar
tashkil qilindi. So’rovnomada murabbiylar ishtirok etdi lar. Jami ishtirokchilar soni
19 tani tashkil etdi .
So’rovnoma na tijalari tadqiqot ishidagi yangi ko’rsatgichlarni aks ettirdi.
2.1.4. Nazariy tahlil va umumlashtirish
Kuzatishlar o’tkazish, adabiyotlarni tahlil qilish va mutaxassislar fikrlarini
o’rganish natijalari umumlashtirildi.Ushbu ma’lumotlarning mantiqan tog’r iligi va
bir -birini to’ldirishi nazariy tahlil asosida aniqlandi.
Bunda adabiyotlarda berilgan ma’lumotlar va muammoning amaliyotdagi
holati qanchalik mos kelishi o’rganildi. Shuningdek, mutaxassislar fikrlari
umumlashtirildi va tegishli hulosalarga kelish ga asos bo’ldi.
2.2. Tadqiqotning tashkil etilishi
Ishning kirish qismida ko’rsatib o’tilganidek kuzatishlar 2019 -2020 , 2020 -
2021 o’quv yillarida amalga oshirildi. Mashg’ulotlar, sport musoboqalari
(badminton ) kuzatildi. Turli darajadagi mutaxassislar bi lan ma vzu yuzasidan
suhbatlar tashkil qilindi va so’rovnomalar o’tkazildi. BO’SM badmintonchilarining
ish qob iliyatini aniqlash va tayyorgarlik darajasini baholash maqsadida reja asosida
testlar tashkil qilindi. Olingan ma’lumotlar umumlashtirilib tegishli tavsiyalar
ishlab chiqildi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_34.png)
![35
II bob bo’yicha xulosa
Tadqiqot ishlarini samarali yakunlashda tadqiqot usullari va ularni o’rinli
qo’llash tadqiqotning zaruriy sharti hisoblanadi. Bu boradagi fikrlar aksar iyat sport
fani haqidagi adabiyotlarda keltirib o’tilgan.
Dissertatsiya ishini yoritishda pedagogik kuzatish, adabiyotlar tahlil qilish,
so’rovnoma o’tkazish va nazariy tahlil va umumlashtirishda tadqiqot usullaridan
keng foydalanildi.
Usullarni tanlash va ularni tadbiq etish sport fanida ma’lum bo’lga n testlash
nazariyasi qonuniyatlariga muvofiq amalga oshirildi. Tadqiqot usullari va ularni
qo’llash bir -biriga bog’liq holda olib borildi.
Tadqiqot usullarini qo’llash natijasida dissertatsiya ishining kelgusi istiqbol
ko’rsatgichlari ilmiy yutuq sifati da qo’lga kiritildi. Xulosa o’rnida aytish kerakki
tadqiqot usullarining qo’llanilishi natijasida dissertatsiya ishi oldiga qo’yilgan
maqsad va vazifalar yetarlicha yoritildi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_35.png)
![36
III Bob . Badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodolo gik
asoslari
3.1. Muammo yuzasidan sinov - tajriba ishlarini tashkil etish.
Mavzuning amaliyotdagi holatini o’rganish maqsadida Samarqand shahrida
joylashgan, Samarqand shahar “ sportning o’yin turlari va yengil atletika bo’yicha
ixtisoslashgan bolalar o’smirlar sport maktabi”da badmintonchilarni o’quv
mashg’ulot guruhlarining mashg’ulotlari tizimli ravishda kuzatildi.
Ushbu sport maktabida 3 ta murabbiy faoliyat olib borayotganligi ma’lum bo’ldi.
Murabbiylarning mashg’ulot jarayonlari reja asosida tashk il qilinib, mashg’ulot
jarayonida o’quv mashg’ulot guruhi sportchilarga beriladigan yuklamalarni ular
organizmiga qay darajada tasir qilayotganligini o’rganish maqsadida mashg’ulot
jarayonini kuzatdik.
Mashg’ulot jarayonida (dastlabgi, tayyorlov, asosiy, yakuniy qismlarda)
badmintonchilarni yurak urishi tekshirildi. Unga ko’ra sportchilar yurak urishi
quyidagicha ekanligi aniq bo’ldi.
Mashg’ulot jarayonida (dastlabgi, tayyorlov, asosiy, yakuniy qismlarda)
badmintonchilarni pulsametrya natijalar i (4)
T/R F.I.Sh. Tinch holatda
1min.(marta)
Tayyorlov qism
1min.(marta)
Asosiy qism
1min.(marta)
Yakuniy qism
1min.(marta)
1 A.S. 74 116 159 79
2 T.O. 71 112 163 77
3 B.M. 77 118 159 83
4 A.M. 78 126 157 81](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_36.png)
![37
5 H.F. 81 124 161 79
6 T.M. 79 132 165 83
Biz mashg’ulot yakunida murabbiy S.Akilova bilan ochiq muloqot
qilganimizda, o’quv mashg’ulot guruhlarining badmintonchilarini tayyorlashning
o’ziga xos xususiyatlari haqida ma’lumot berdi. Murabbiy sportchilarga yuklama
berish bilan ularning yurak uris hini doimiy nazorat qilib borishini aytib o’tdi.
Badmintonchilarga 1 hafta davomida 2 marta kuchli yuklama berish bilan
ularning kuch, tezkorlik, chidamlilik, jismoniy sifatlarini rivojlantirishga alohida
etibor berishini aytdi. Bu kuchli yuklamalar beris h chog’ida sportchilarning yurak
urishi minutiga 180 -190 marta ba’zi vaqtlarda obi havoning issiqligi tufayli bu
ko’rsatgichlar 190 dan ortiq bo’lishi mumkin, bu vaqtlarda murabbiy etiborliroq
bo’lishi kerak chunki badmintonchilarning yurak urishi 190 dan oshdimi
yuklamani pasaytirish kerak aks holda bu salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Shunga ko’ra murabbiy sportchilarda doimiy ravishda pulsametrya o’tkazib
yuklamalarni sportchilar organizmiga qay darajada ta’sir etishini nazorat qilib
borishi kerak bo’ladi deya takidladi murabbiy. Badmintonchilarga yuklama
berishning eng kuchli bosqichida yurak urishi minutiga o’rtacha 180 -190 atrofida
bo’lishi kerak. Bunday yuklamalar mikrosikl boshida hamda mikrosikl oxiriga
to’g’ri kelishini aytib o’tdi.
Biz kuz atishimiz bilan bir qatorda Badmintonchilarni mashg’ulot
yuklamalarini sportchilar organizmiga tasirini aniqlash bo’yicha Sportning o’yin
turlari va yengil atletika bo’yicha IBO’SMning 3 ta o’quv mashg’ulot guruhlarida
testlar tashkil qildik.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_37.png)
![38
O’quv ma shg’ulot guruhlarining badmintonchilarida mashg’ulotdan kiyin
vaznning o’zgarishi bo’yicha test natijalari (5)
(1 -guruh)
O’quv mashg’ulot guruhi guruhi
T/
R
F.I.Sh. Shug’ullanis
h davri
Mashg’ulotdan
oldin (kg)
Mashg’u
lotdan
keyin
(kg)
Farq (gr)
1 A.B. 2 yil 46.1 45.9 200
2 K.X. 2 yil 57.7 57.0 700
3 P.M. 2 yil 58.0 57.2 800
4 S.R. 3 yil 59.3 58.9 400
5 T.M. 5 yil 68.3 67.8 500
6 A.U. 2 yil 62.9 62.4 500
7 A.S. 5 yil 69.9 69.5 400
8 B.M. 3 yil 47.5 46.9 600
9 H.F. 6 yil 75.4 74.8 600
10 A.A. 2 yi l 54.4 53.9 500
11 Y.I. 2 yil 48.2 47.6 600
12 R.D. 2 yil 61.1 60.8 300
Jami 6100
O’rtacha ko’rsatgich = 6100:12= 508
1,5 -2 soatlik mashg’ulotdan keyin sportchilarning yo’qotilgan vazni aniqlandi.
Unga ko’ra o’quv mashg’ulot guruhi (UMG) sportchil aridan 5 ta sportchida
mashg’ulot davomida yo’qotilgan vazn meyoridan yuqori ekanligi, 1 ta sportchida
yo’qotilgan vazn meyoridan pastligi, hamda 6 ta sportchida yo’qotilgan vazn talab](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_38.png)
![39
darajasida ekanligi ma’lum bo’ldi. O’rtacha hisobda 12 ta sportchida ma shg’ulot
davomida yo’qotilgan vazn miqdori 508 gr ni tashkil qildi. Biz ikkinchi guruhda
bu testni o’tkazdik. Adabiyotlarda bu ko’rsatgich talab darajasiga ancha yaqin
ekanligi ma’lum bo’ldi.
O’quv mashg’ulot guruhlarining badmintonchilarida mashg’ulotdan kiyin
vaznning o’zgarishi bo’yicha test natijalari (6)
(2 -guruh)
O’quv mashg’ulot guruhi sportchilari
T/R F.I.Sh. Shug’ullanish
davri
Mashg’ulotdan
oldin (kg)
Mashg’ulotdan
keyin (kg)
Farq (gr)
1 R.N. 2 yil 77.5 76.4 1.100
2 B.S. 4 yil 66.4 65.6 800
3 T.Z. 6 yil 68.7 68.4 300
4 K.L. 4 yil 59.7 59.4 300
5 M.H. 2 yil 82.0 80.0 2000
6 H.SH. 7 yil 66.6 65.7 900
7 K.R. 3 yil 64.5 64.1 400
8 H.SH. 2 yil 62.7 62.2 500
9 B.G. 5 yil 57.8 57.1 700
10 M.D. 8 yil 68.1 67.0 1.100
11 A.A. 2 yil 50.7 50.2 50 0
12 T.S. 8 yil 73.9 73.3 600
13 N.S. 4 yil 55.1 53.1 2000
14 A.D. 2 yil 39.1 38.6 500
15 X.SH. 2 yil 63.9 62.7 800
Jami O’rtacha ko’rsatgich 12500:15= 833 12500](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_39.png)
![40
Mashg’ulot jarayoni yakunlangach sportchilarning mashg’ulot jarayonida
yo’qotilgan o’rta cha vazni aniqlandi.
O’quv mashg’ulot guruhi (UMG) sportchilaridan 9 ta sportchida mashg’ulot
davomida yo’qotilgan vazn meyoridan yuqori ekanligi, 6 ta sportchida yo’qotilgan
vazn talab darajasida ekanligi ma’lum bo’ldi. O’quv mashg’ulot guruhi
sportchila rida yo’qotilgan vazn meyoridan pastligi kuzatilmadi. O’rtacha hisobda
15 ta sportchida mashg’ulot davomida yo’qotilgan vazn miqdori 833 gr ni tashkil
qildi. Adabiyotlarda bu ko’rsatgich talab darajasidan yuqori ekanligi ma’lum
bo’ldi.
Biz kuzatishni Sport ning o’yin turlari va yengil atletika bo’yicha
IBO’SMning 3 -o’quv mashg’ulot guru hida ham test o’tkazib ko’rdik.
O’quv mashg’ulot guruhlarining badmintonchilarida mashg’ulotdan kiyin
vaznning o’zgarishi bo’yicha test natijalari (7)
(3 -guruh)
O’quv mashg’ ulot guruhi
T/R F.I.Sh. Shug’ullanish
davri
Mashg’ulotdan
oldin (kg)
Mashg’ulotdan
keyin (kg)
Farq (gr)
1 R.A. 2 yil 58.6 57.9 500
2 K.O. 1 yil 31.4 31.2 200
3 V.SH. 2 yil 30.7 30.4 300
4 M.A. 1 yil 32.4 32.2 200
5 L.U. 1 yil 46.0 45.7 300
6 T.J. 3 yil 31.1 30.5 600
7 H.L. 3 yil 47.7 47.6 100
8 T.D. 3 yil 43.0 42.6 400
9 A.M. 1 yil 35.5 35.2 300](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_40.png)
![41
10 E.M. 2 yil 44.6 44.2 400
11 B.H. 1 yil 30.7 30.5 200
12 H.N. 3 yil 40.3 40.1 200
13 A.B. 3 yil 40.8 40.6 200
14 O.J. 1 yil 29.4 29.2 200
Jami O’rtacha ko’rsatgich 4100: 14=292 4300
Biz mashg’ulot jarayoni tugagach testga aniqlik kiritdik.
O’quv mashg’ulot guruhi (UMG) sportchilaridan 1 ta sportchida mashg’ulot
davomida yo’qotilgan vazn meyoridan yuqori ekanligi, 7 ta sportchida yo’qotil gan
vazn meyoridan pastligi, 6 ta sportchida yo’qotilgan vazn talab darajasida ekanligi
ma’lum bo’ldi. O’rtacha hisobda 14 ta sportchida mashg’ulot davomida
yo’qotilgan vazn miqdori 292 gr ni tashkil qildi. Baholash mezonida bu ko’rsatgich
talab darajasida emasligi biz o’tkazgan test natijalariga ko’ra aniqlandi. Baholash
mezonida bu ko’rsatgich talab darajasida emasligi biz o’tkazgan test natijalariga
ko’ra aniqlandi.
Sportchilarni mashg’ulot davomida yo’qotilgan vaznni aniqlash testi
guruxlarda turli hil natijalarni berdi. (8)
T/R Spo’rtning o’yin turlari va yengil
atletika bo’yicha IBO’SM
Mashg’ulotda davomida yo’qotilgan
vazn (Gr)
1 UMG 508
2 UMG 833
3 UMG 292
Umumiy 559
Biz sportchilarni mashg ’ulot jarayonida yuklamalarning meyorini aniqlash
maqs adida 3 ta murabbiylarning o’quv mashg ’ulot guruhlarida testlar o’tkazdik ,](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_41.png)
![42
test natijalariga ko ’ra 3 ta guruxda natijalar 3 xil ko ’rsatgichni berdi . Umumiy
hisobda esa 3 ta guruxdagi badmintonchilarning mashg ’ulot davomida yo ’qotilgan
vazn tegishli ravi shda 559 gramni tashkil qildi , Bundan ko ’rinib turibdiki
sportchilarimizni tayyorlash borasida viloyatimiz murabbiylari mashg ’ulot
yuklamalarini meyoridan ziyod berayotganligi kuzatishlarimizda ma ’lum bo ’ldi .
Viloyatimizning iqtisoslashgan bolalar o’smirl ar sport maktablarida
badmintonchilarni tayyorlash borasida murabbiylarimiz bir qancha hatolarga yo ’l
qo ’yishmoqda chunki badmintonchilarni 1ta mashg ’ulotda Boshlang ’ich tayyorlov
guruhi (BTG ) uchun o’rtacha yo ’qotilgan vazn 700 -1000 gramdan oshmasligi
ke rak , O ’quv mashg ’ulot guruhi (UMG ) uchun 300 -500 gramdan oshmasligi
kerak . Afsuski bizning badmintonchilarimiz mashg ’ulot jarayonida ortiqcha
vaznning yo ’qotilishi yoki mashg ’ulot davomida yuklama meyori pastligi sababli
musoboqalarda bir qancha qiyinchi liklarga uchramoqdalar .
Biz bolalar o’smirlar sport maktablarida badmintonchilarni ish qobiliyatini
aniqlash maqsadida 17 nafar sportchida (GSTI ) Garvard Step Testi Indeksini
o’tkazib ko ’rdik .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_42.png)
![43
O’quv mashg’ulot guruhlarida sportchilarning ish q obiliyati ko’ratgichlari
(9)
T/R F.I.Sh. GSTI
1 M.A. 91
2 K.O. 74
3 L.U. 96
4 O.J. 71
5 T.D. 78
6 T.J. 70
7 Z.Sh. 92
8 J.M. 104
9 E.M. 97
10 T.R. 59
11 A.F. 120
12 M.H. 106
13 M.B. 106
14 E.A. 80
15 S.M. 61
16 Ch.S. 64
17 I.Sh. 64
1433
O’rtacha ko’rsatgich 1433:17=84
Biz o’tkazgan test natijalariga ko ’ra 17 nafar sportchidan umuman ish
qobiliyati yomoni kuzatilmadi , ish qobiliyati o’rtachadan pastroq bo ’lgan
sportchilar 4 nafar , ish qobiliyati o’rtacha bo ’lgan sportchilar 4 nafar , ish qobiliyati
yaxshi bo ’lgan sportchilar 1 nafar , ish qobiliyati a’lo darajadagi sportchilar 8
nafarni tashkil qildi .
Biz o’tkazgan test natijalariga ko ’ra 17 nafar sportchida ish qobiliyati o’rtacha
ko ’rsatgichda 84 ni tashkil qildi .
A dabiyotlarda bu ko ’rsatgich yaxshi natija ekanligi ma ’lum bo ’ldi .
Biz sportchilarni ish qobiliyatini aniqlash maqsadida badmintonchilarda
navbatdagi Gench Shtange testini o’tkazib ko’rdik.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_43.png)
![44
Bolalar o’smirlar sport maktabining o’quv mashg’ulot guruhlarid a Gench va
Shtange testi, (nafasni tutib turish sinovi.) (10 )
Gench testi
T/R F.I.Sh. Sinovdan oldin
Puls
1min.(marta)
Nafas olib tutib
turish vaqti (sek.)
Sinovdan keyin puls
1 M.D. 66 43 66
2 T.Z. 84 24 84
3 X.Sh. 90 48 72
4 H.A. 80 43 84
5 I.E. 84 41 78
6 M.S. 96 54 90
7 A.A. 96 30 90
8 N.U. 96 44 96
327
O’rtacha
qiymat
327:8=40.875
Test natijalariga ko’ra 8 nafar Badmintonchidan, 2 nafari qoniqarsiz ko’rsatgich, 5
nafari qoniqarli, 1 nafari esa yaxshi ekanligi ma’lum bo’ldi. Bu spo rtchilarning
o’rtacha ko’rsatgichi 41 ekanligi ma’lum bo’ldi. Gench testi bo’yicha bu
ko’rsatgich qoniqarli ekanligi ma’lum bo’ldi.
Bolalar o’smirlar sport maktabining o’quv mashg’ulot guruhlarida Gench va
Shtange testi (11 )
T/R F.I.Sh. Sinovdan oldin
Pu ls 1min.(marta)
Nafas chiqarib
tutib turish
vaqti(sek.)
Sinovdan keyin
puls
1min(marta)
1 M.D. 68 23 66
2 T.Z. 84 11 83
3 X.Sh. 72 13 74
4 H.A. 84 10 90
5 I.E. 79 9 96
6 M.S. 90 16 90
7 A.A. 90 21 96
8 N.U. 96 9 96
112
O’rtacha
qiymat
11O :8=14](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_44.png)
![45
Shtange testi n atijalariga ko’ra 8 nafar b admintonchining hammasini ish
qobiliyati qoniqarsiz ekanligi ma’lum bo’ldi.
Natijalarga ko’ra badmintonchilarning umumiy ish qobiliyati qoniqarli ekanligi
ma’lum bo’ldi. Biz O’quv mashg’ulot guruhlarida tad qiqotni tashkil qilish orqali
sportchilarning ish qobiliyati haqida ma’lumotga ega bo’ldik. Umumiy tahlil
natijalariga tayangan holda aytishimiz mumkinki, badmintonchilarni mashg’ulot
jarayonlarini tashkil qilish yuzasidan murakkab yuqori natijaga qaratilg an puxta
o’ylangan yillik rejalarni ishlab chiqish kerakligini aniqladik [19] .
3.2. Sinov – tajriba natijalari asosida olingan ma’lumotlar tahlili
Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlil qilinar ekan mamlakatimizda mavzuni
o’rganishga, uni tadqiq qilishga qara tilgan izlanishlar yetarlicha ekanligini aytish
lozim. Sohani rivojlantirishning meyoriy huquqiy asoslari mavzuning o’rganish
imkonini beradi.
Aytib o’tish lozimki, mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport hususan bolalar
sportini rivojlantirishga alohida ahamiyat qaratilganligi biz o’rganayotgan
mavzuning huquqiy asoslari yetarlicha shakllantirilganligini ko’rsatadi.
Jamiyatda sportning rivojlanishi uni fan sifatida o’rganishga bo’lgan
qiziqishlar va intilishlar dunyo miqiyosida toboro ortib bormoqda. Bu o’rinda sport
jurnallarida chop etilayotgan maqolalar, ilmiy izlanishlar buning yaqqol misolidir.
Horijiy mamlakatlarda (asosan, AQSh, Germaniya, Hitoy, Koreya) ham bu borada
keng ko’lamli izlanishlar amalga oshirilmoqda.
Biz mavzuni o’rganish maqsadida I -etapda bolalar va o’smirlar sport
maktablarida faoliyat ko’rsatuvchi qator murabbiylar orasida so’rovnomalar tashkil
qildik. Ishtirokchilar tomonidan berilgan javoblar bolalar va o’smirlar sportida
mashg’ulotlarni takomillashtirish, uni yangicha metodlar va uslublarga tayangan](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_45.png)
![46
holda tashkil qilish kerakligini ko’rsatadi. Shuningdek murabbiylarning
mashg’ulotlarini tashkil qilish borasidagi ko’nikma va malakalarni oshirish zarurati
ham mavjutligi so’rovnoma natijalari asosida aniqlandi.
“Siz sport mashg’ul otlarini tashkil qilishga doir davriy nashrlarni (jurnal,
maqolalar, kitoblar) ni o’qib borasizmi” savoliga ishtirokchilarning aksaryati (19 -
kishi) “ha” deb javob berishgan. Ammo, “Sportchilar tayyorlashda qanday
usullarni taklif qilasiz” savoliga ko’pchil ik murabbiylar noaniq javoblar bergan.
Vaholanki, hozirgi kunga kelib barcha davriy nashrlar, ilmiy – uslubiy
adabiyotlarda sportchilar tayyorlashga doir turli yangiliklar muntazam yoritib
borilmoqda.
“Sportchilarni musoboqalarga tayyorlashda asosan nimal arga ahamiyat
qaratish lozim deb hisoblaysiz?” deb berilgan savolga ishtirokchilarning
ko’pchiligi (15 kishi) sportchining ruhiy va jismoniy tayyorgarligi uyg’unligini
birgalikda tarbiyalash, shakllantirish kerak mazmunidagi javoblarni berishgan.
Darhaqiqa t, sport amaliyotida ruhiy va jismoniy tayyorgarlik uyg’un holda tashkil
qilinishi ko’rsatib o’tilgan bo’lib adabiyotlarda bildirilgan fikrlar bilan mos keladi.
Qo’shimcha fikr sifatida aksaryat ishtirokchilar bolalar sport
mashg’ulotlarini samarali tash kil qilish, yuqori natijalarni qo’lga kiritishda asosan
o’quv – yig’inlari va turli darajadagi musoboqal ar ni tashkil qilish lozimligini
ko’rsatishgan. Shuningdek, natijalarning yuqori bo’lishida murabbiy va sportchi
teng nisbatda ahamiyatli ekanligi aytib o’tilgan.
Bolalar o’smirlar sport maktablarida badmintonchilarni tayyorgarligida
mashg’ulotlarning o’ziga hos hususiyatlari quyidagilardan iborat:
- mashg’ulotlar mikrosikli haftasiga 3 -4 mashg’ulotlar soniga teng;
- mashg’ulotlar jarayonida asosan jismoniy va texnik tayyorgarlikka katta
ahamiyat qaratiladi;
- mashg’ulotlarni tashkil qilish umumiy rejalar asosida olib boriladi;](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_46.png)
![47
- mashg’ulotlar jarayonida jismoniy yuklamalar hajmi o’ta ortib ketmaydi.
Bolalar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruhlari da
badmintchilarni tayyorgarligida mashg’ulotlarning o’ziga hos hususiyatlari
quyidagilardan iborat:
- mashg’ulotlar mikrosikli haftasiga 3 -4 mashg’ulotlar soniga teng;
- mashg’ulotlar jarayonida asosan jismoniy va texnik tayyorgarlikka katta
ahamiyat qaratila di;
- mashg’ulotlarni tashkil qilish umumiy rejalar asosida olib boriladi;
- mashg’ulotlar jarayonida jismoniy yuklamalar hajmi o’ta ortib ketmaydi.
Biz muammoning amaliyotdagi holatini o’rganish maqsadida II etapda
murabbiylarning mashg’ulot jarayonlarin i bir necha bor kuzatishimiz bilan bir
qatorda murabbiylarga muvzu yuzasidan kelib chiqib Bolalar o’smirlar sport
maktablari o’quv mashg’ulot guruhlarida badmintchilarni tayyorgarligi borasida
so’rovnomalar bilan murojat qildik.
Kuzatishni Samarqand shaha r “ sportning o’yin turlari va yengil atletika
bo’yicha ixtisoslashgan bolalar o’smirlar sport maktabi”da badmintonchilarni
tayyorlash borasida murabbiylik faoliyati bilan shug’ullanuvchi Z.Tursunov ning
mashg’ulot jarayonini kuzatish bilan bir qatorda badm intonchilarni tayyorlash
borasida so’rovnoma bilan murojat qildik.
“siz sport mashg’ulotlarini tashkil qilishga doir davriy nashrlarni ( jurnallar,
maqolalar, kitoblar) o’qib borasizmi savoliga murabbiy men bunga ba’zan amal
qilaman, men ko’proq badminton chilarni tayyorlashda o’z tajribamdan
foydalanaman deya javob berdi. “sportchilarni tayyorlashda qanday usullarni taklif
qilasiz” savoliga murabbiy sportchilarni tayyorlashda ularni ruhiy tayyorgarligini
kuchli qilib tarbiyalash samarali usullardan biri de b bilaman deya javob berdi.
“sportchilarni musoboqalarga tayyorlashda asosan nimalarga ahamiyat
qaratish lozim” savoliga murabbiy kompleks (har tomonlama) tayyorgarligiga
alohida etibor berish kerakligini ma’lum qildi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_47.png)
![48
“Mashg’ulotni samarali tashkil qili shda asosiy etiborni nimaga qaratish
lozim” savoliga murabbiy birinchi navbatta sportchilarni kayfiyatiga alohida etibor
berish kerakligi hamda kayfiyatiga qarab berilgan yuklamalarni sportchilar bekami
ko’z bajarishini murabbiy ish faoliyatidagi tajribasi ga tayangan holda aytib o’tdi.
Ikkinchi navbatda murabbiy va shogirt o’rtasida mustahkam aloqa bo’lishi kerak,
har bir murabbiy sportchini o’rniga o’zini qo’yib ko’rishi kerakligini shundagina
sportchini qay darajada yuklamani bajaraoladi, qay darajada yuk lamani
bajaraolmaydi buni har bir murabbiy ich -ichidan his qilishi kerak bo’ladi deya
javob berdi.
Kuzatishimiz so’ngida murabbiy badmintonchilarni tayyorlashdan oldin
ularni saralab olish eng asosiy masalalardan biri ekanligini hamda buning uchun
murabbi ylar chekka -chekka qishloq joylarda badminton sport turini targ’ib qilishi
kerkligi hamda ota -onalar bilan mustahkam aloqa o’rnatish kerakligini gapirib
o’tdi.
Mavzuning amaliyotdagi holatiga chuqurroq oydinlik kiritish maqsadida
murabbiylik faoliyati bil an shug’ullanayotgan S. Akilova ga s avolnoma bilan
murojat qildik.
“siz sport mashg’ulotlarini tashkil qilishga doir davriy nashrlar (jurnallar,
maqolalar, kitoblar) o’qib borasizmi” savoliga “ha” deb javob berdi. Murabbiy
mashg’ulotlarni tashkil qilishda doimiy ravishda chet el tajribalaridan
foydalanishini aytib o’tdi.
“sportchilarni tayyorlashda qanday usullarni taklif qilasiz” savoliga
murabbiy bir nechta samarali usullarni taklif qildi.
1- Badmintonchi bolalar va o’smirlarni tayyorlashda tezlik va ku ch sifatlarini
tarbiyalashda mashg’ulot yuklamalarining hafta kunlariga yengil atletikaning qisqa
va uzoq masofalarga yugurish rejasini kitish kerakligini bu bilan](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_48.png)
![49
badmintonchilarda kuch tezkorlik sifatlarini rivojlantirish kerakligini aytib
o’tdilar.
“S portchilarni musoboqalarga tayyorashda asosan nimalarga ahamiyat
qaratish lozim ” savoliga jismoniy tayyorgarlik, texnik va taktik tayyorgarlikka
alohida etibor qaratish lozimligini aytib o’tdi.
“Mashg’ulotni samarali tashkil qilishda asosiy etiborni nimag a qaratish
lozim” savoliga mashg’ulot jarayonida har bir sportchiga individual yondoshib
mashg’ulot jarayonida yo’l qo’yilgan hatolarni o’z vaqtida tuzatish va kerakli
tavsiyalar berish kerak deya javob berdi.
So’rovnoma natijalariga ko’ra berilgan ikkinc hi savolga ishtirokchilar turli
javoblarni berishgan. Ayrim ishtirokchilar sportchining individual tayyorgarlik
darajasiga e’tibor qaratish va shu asosida mashg’ulotni tashkil qilish lozimligini
aytib o’tishgan. Ularning fikricha, sportchining individual t ayyorgarlik darajasi
mashg’ulotni tashkil qilishni ko’rsatib beradi. Darhaqiqat mazkur fikrlar
adabiyotlarda ko’rsatilgan ma’lumotlar bilan mos keladi.
Bir qancha so’raluvchilar mashg’ulotlar vaqt va mazmun jihatdan uyg’un va
mos bo’lish kerak. Bu nafaqat bir mashg’ulot uchun balki butun bir mashg’ulotlar
jarayonida amalga oshirilishi tavsiya etilgan. Shuningdek mashg’ulotlar tizimli va
bir -birining mantiqiy davomi bo’lishi kerak.
So’raluvchilardan, asosan, murabbiylik faoliyati bilan shug’ullanuvchilar
o’r gatish jarayonida texnik elementlarni detallarga bo’lib, o’rgatish, maqsadga
muvofiq. O’rgatish jarayonida turli jihozlardan keng foydalanish lozim Masalan
rezina bog’ichlar, og’irliklar va boshqalar bilan ishlashi lozim.
Texnik elementlarni qismlarga bo’l ib o’rgatish natijasida o’rganish va o’zlashtirish
samarali kechishi takidlangan.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_49.png)
![50
So’raluvchilar, asosan, Oliy malumotli murabbiylar mazkur so’rovda o’ziga
xos ravishda ishtirok etganlar. Ular tomonidan bildirilgan fikrlar mazkur mavzuni
yoritishda alohida ahamiyat kasb etdi.
Aksaryat murabbiylar mazkur masalada ilmiy yondashuv lozimligini aytib
o’tishgan. Unga ko’ra sportchini puxta o’rganish, rejalarni maqsadga muvofiq
ishlab chiqish va doimiy monitoring olib borish kerak. Shuningdek, turli
jihozlardan m aqsadga muvofiq foydalanish, texnikani takomillashtirishga
yo’naltirish asosiy hisoblanadi.
Ayrim mutaxassislar, xususan 5 yildan ortiq ish tajribasiga ega bo’lgan
ishtirokchilar o’yinlardan harakatli o’yinlardan foydalanishni tavsiya etishgan.
Ularning fi kricha o’yinlardan foydalanish yosh sportchilarning tez toliqishi va
sportdan zerikishidan saqlaydi.
Bir qancha so’raluvchilar sportchining individual xususiyatlariga mos
ravishda mashg’ulotni tashkil qilish lozimligini takidlashgan.
So’raluvchilarning ma’ lum bir qismi sportchining qiziqishlari, xoxish va
istaklariga qaratish kerak deyishgan. Sportchining ruhiyati katta ahamiyatga
egaligi, dastlab sportchida motivatsiyani shakllantirish tavsiya etilgan.
Respublika miqiyosidagi yetakchi murabbiylar tanlash va sportchining
ishtimoiy holatiga mos ravishda mashg’ulot tashkil qilish kerakligini aytib
o’tishgan. Mashg’ulotlarni puxta rejalashtirish natijalar yuqori bo’lishini
kafolatlashi aytib o’tilgan.
So’rovnoma natijalari (12)
T/R Jami so’raluvchilar s oni 16 100 %
1 Murabbiylar 11 69
2 Soha mutaxassislari (o’qituvchilar) = R= 31 =](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_50.png)
![51
Berilgan savollarga murabbiy o’qituvchilarning javoblari natijalari foiz
hisobida (13 )
1) Siz sport mashg’ulotlarini tashkil qilishga doir davriy nashrlarni (jurnallar,
maqolal ar, kitoblar) o’qib borasizmi =
T/R Javoblar Tanlangan javoblar Foiz ko’rsatgichi (%) =
N= Ba’zan = 9 = 56 =
O= Ha = R= 31 =
P= Yo’q = O= 13 =
2) Badmintonchilarni musoboqaga tayyorlashda asosan nimalarga ahamiyat
qaratish lozim
1 Jismoniy tayyorgarlik 1 6
2 Texnik taktik tayyorgarlik 3 19
3 Kompleks tayyorgarlik 5 31
4 Sportchi imkoniyatiga mos
ravishda
2 13
5 Javob yo’q = N= S=
S= Hamma javoblar to’g’ri = Q= 25 =
Mutaxassislar =fikrini =yanada =keng =o’rganish maqsadida ochiq so ’rovnoma
o’tkazildi .
Siz sport mashg ’ulotlarini tash kil qilishga doir davriy nashrlarni (jurnal , maqolalar ,
kitoblarni ) o’qib borasizmi ? savoliga ishtirokchilar turli darajadagi javoblarni
berishgan . Nostandart maydon va jihozda mashg ’ulot o’tkazish hozirgi zamon
talabi . Sharoitdan kelib chiqish , sportchin i ish qobiliyatiga qarab usullarni tanlash
kerak , sportchining fikrlashiga ta ’sir etuvchi usullarni qo ’llash lozim . Nostandart](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_51.png)
![52
jihozlardan foydalanish , harakatli o’yinlar , aylanma metodlardan foydalanish ,
nazariy ma ’lumot va bilim , jihozlar bilan ishlash , ilmiy yondashuv , horijiy
mutaxassis , usullarni sportchi imkoniyatiga qarab qo ’llash , sportchini imkoniyati ,
qiziqish , qiziqishi va hohshi , o’yin , o’yin , qismlarga bo ’lib jihozda ishlash , vaqt va
mazmun , individual tayyorgarlik , tanlash jarayonlari , ishtimo iy holati , individual
tayyorgarlik texnikasi .
Yuqoridagi aytilgan fikrlar sportchilarni tayyorlash borasida samarali
usullardan foydalanish yoki murabbiy o’qituvchilarning javoblaridagi aytilgan
fikrlarni inobatga olgan holda badmintonchilarni tayyorlash lozimligi aytib
o’tilgan . Bu fikrlarning qanchalik to ’g’ri ekanligi biz o’tkazgan so ’rovnoma
natijalariga ko ’ra aniqlandi .
Badmintonchi bolalar va o’smirlarni tayyorlashda murabbiylarimiz asosiy
e’tiborni yuqorida ko ’rsatilgan fikrlarni inobatga olgan hold a tayyorlab borsalar
sportchilarning natijalarini o’sish saviyasi yaxshilanishi aytib o’tilgan .
Mashg ’ulotni samarali tashkil qilishda asosiy etiborni nimaga qaratish
lozim ?, savoliga ishtirokchilar tomonidan o’ziga xos javoblar berilgan . Berilgan
javoblar mazkur masala bo’yicha yaxlit va umumlashgan tasavvur hosi l qilish
imkonini beradi.
Texnik -taktik tayyorgarligini inobatga olish. Sportchi imkoniyatini inobatga
olish lozim. Sportchilarni tayyorlashda reja puxta ishlangan bo’lishi kerak. Aniq
maqsad, reja , sport jihozlari yetarli bo’lishi lozim. Qiziqish, vaqt va mazmun
jihatdan mosligi va mashg’ulotlarning sistematik tarzda ketma -ketligi
rejalashtirilishi o’rgatishda detallarga bo’lib o’rgatish. Kompleks tayyorgarlik,
individual tayyorgarlik, jihoz, imkon iyat, jihoz, jihoz, qiziqish, individual
hususiyatlari, jihoz, reja, jihoz, texnika, jihoz, individual tayyorgarlik, ruhiy
holati, harakatli o’yinlar, mustaqil shakldagi mashg’ulotlar, texnikaning detallariga
bo’lib o’rgatish, maxsus mashqlar, jihoz, jih oz, umumiy jismoniy tayyorgarlik.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_52.png)
![53
Murabbiy o’qituvchilardan olingan so’rovnoma natijalariga ko’ra bu savolga
ham murabbiylar o’zlarining fikr va takliflarini birma -bir aytib o’tishgan.
Badmintonchilarni tayyorlash borasida sportchilarni qaysi jihatlariga a lohida
e’tibor berish biz o’tkazgan so’rovnoma natijalariga ko’ra aniqlandi.
Mashg’ulotni samarali tashkil qilishda asosiy e’tiborni yuqorida aytilgan
fikrlarga tayangan holda tashkil qilish samarali ekanligi e’tirof etilgan.
Badmintonchilarni tayyorlashda mashg’ulot jarayoni 1 -o’rinda turishi bizga
ma’lum ammo mashg’ulotni qay darajada tashkil qilish bu murabbiyning
mahoratiga bog’liq ekanligi va buning uchun murabbiylar nimalarga ahamiyat
qaratishi so’rovnoma natijalariga ko’ra aniqlandi.
Badmintonchilarn i tayyorlashda tezkorlik sifatlarini rivojlantirish borasida
yengil atletikaning qisqa masofalaridan foydalanish eng samarali ekanligi
kuzatishimizdan ma’lum bo’ldi.
3.3 . Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik jarayonining tashkiliy -
pedagogik asosla ri
Badminton mohiyati jihatidan sport o‘yinlari tarkibiga kiruvchi tezkor sport
turi hisoblanadi. Eng nufuzli sanalgan olimpiya o‘yinlari va Osiyo o‘yinlari
dasturidan ushbu sport turi mustahkam o‘rin egallagan. Sportda yuqori natijalarga
erishish uzoq yi llik tayyor garlik jarayoniga asoslanadi . Ushbu tamoyil qonuniyat
sirasiga ko‘tarilgan bo‘lib, bu faktorsiz natijaga erishish yoki umuman qandaydir
sport yutuqlarini qo‘lga kiritish mumkin emas.
Badminton bo‘yicha hozirgi kunda Xitoy, Janubiy Koreya, Yapon iya, ayrim
Yevropa mamlakatlari yuqori natijalarni qo‘lga kiritmoqda. Bizning kuzatishlar,
tahlillar shuni ko‘rsatdiki, mazkur sport turida tayyorgarlikning har qanday shakli
uzoq yillik, aytaylik, bir necha yillik tayyorgarlikka asoslanadi. Tizimli va uzl uksiz
mashg‘ulotlar jarayoni muayyan natijani qo‘lga kiritishga zamin bo‘ladi. Shu bilan
birga, mutaxassislarning izlanishlari, saralash va tayyorgarlik o‘zaro uyg‘un tarzda
olib bori lishi zarurligini isbotlaydi . Mazkur fikrlar shuni tasdiqlaydiki,](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_53.png)
![54
badmint onda uzoq yillik tayyorgarlik va uning tashkiliy -pedagogik asoslari muhim
rol o‘ynaydi. Ammo ushbu jarayonni amalga oshirish uchun muayyan talablar va
shart -sharoitlar yo‘lga qo‘yilishi kerak. Mazkur masala keng ilmiy omma orasida
o‘rganilayotgan va ko‘pch ilik soha mutaxassislari tomonidan ilmiy tadqiqot
obyektiga olingan. Shunga qaramay, uzoq yillik tayyorgarlik jarayonini samarali
tashkil etishga qaratilgan izlanishlar o‘z qiymatini yo‘qotgani yo‘q.
Uzoq yillik tayyorgarlikning asosiy muhim jihatlaridan yana biri shuki,
bunda sportchi stabil rivojlanish va sport natijalarini taraqqiy ettirish imkoniyatiga
ega bo‘ladi. Yillar o‘tgan sari sportchining imkoniyatlari ortib boradi va barqaror
o‘sish sur’atlariga erishish mumkin. Sport mashqini davrlashga butun yil davomida
sport musobaqalarining taqsimlanish sistemasi, shuningdek, (sportning
«mavsumiy» deb atalgan turlarida) yil fasllariga qarab iqlim sharoitining
almashinishi ancha ta’sir etadi. Biroq musobaqalar taqvimi ham, yil fasllari ham
mashq jarayoninin g mohiyatini belgilay olmaydi va shuning uchun uni davrlashga
bosh asos bo‘lib xizmat qila olmaydi.
Yil fasllari sportning «mavsumiy» turlarida musobaqa davri uzunligini
cheklashga va ma’l um miqdorda mashq vositalarini tanlashga ta’sir etish bilan
davrlar muddatini u yoki bu darajada tashkil qilishga qisman ta’sir etadi. Moddiy -
texnika bazasi rivojlana borgan (yopiq stadionlar, muz maydonlari, basseynlar
va h okazolar qurilishi) va uslubiyat takomillasha borgan («mavsumlararo»
davrda maxsus -tayyorlov mashqla ridan foydalanish va hakozo) sari mavsum
faktorlarining mashqni cheklash darajasi tobora kamayib bormoqda. Shu
sababdan ham bugungi zamonaviy sportda iqlim sharoitlari va boshqa
faktorlarning mashg‘ulotlar tizimiga ta’siri pasaymoqda. Kuzatishlar va
tahlil lardan ayon bo‘ladiki, badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik jarayoni
musobaqalar taqvim rejasiga asoslanishi kerak. Zamonaviy sport mashg‘ulotlari va
musobaqalar tahlili shuni ko‘rsatadiki, 2000 -yilgacha yillik musobaqalar 6 -8ta
atrofida bo‘lsa, bu ko‘rsatkich hozirda 12 -15tani tashkil etmoqda. Bu degan so‘z
yilning har bir oyida o‘rtacha 1 -2ta musobaqa bo‘lishini ko‘rsatadi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_54.png)
![55
Ikkinchi masala musobaqalarda doimiy natija qayd etish sport formasini
saqlab turish bilan bog‘liq. Va ayni paytda, sport for masini muntazam saqlab turish
yangi tizimdagi tayyorgarlik va mashg‘ulotlar zaruratini ko‘rsatadi. Bu holat
tayyorgarlik va o‘tish davrlarining nisbati o‘zgarishiga olib keldi. Nafaqat vaqt
jihatidan, balki, mazmunan qaralganda ham sport faoliyati davrlari o‘zgarishlarga
uchrashi bevosita tayyorgarlikning pedagogik va tashkiliy asoslarini qayta ko‘rib
chiqish va tashkil etish zaruratini keltirib chiqaradi.
Quyida turli tasnifdagi darsiklarda sport formasi fazalari va davrlar nisbati
taqqoslangan (1 -rasm). Bu yerda: a)formaga kirish; b)formani saqlash va
c)formani vaqtincha yo‘qotish fazalari .
Quyidagi 1 -rasmdan ko‘rish mumkinki, turli tasnifdagi yillik sikllar uchun
tayyorgarlik, musobaqa va o‘tish davrlari xarakteri va vaqt xususiyatlari o‘zaro
farqlanadi. Ular tayyorgarlik bosqichlari (umumiy va maxsus) jarayonining turli
momentida o‘ziga xos o‘rin tutadi.
Sport formasi shakllanishi va turli tayyorgarlik sikllari va bosqichlarining
o‘zaro munosabati (14 )
Yana shu narsa muhimki, bu yerda turli tayyorgar lik sikllari va davrlar
ketma -ketligining musobaqa potensialiga ta’siri ham muhim rol o‘ynaydi. Uzoq
yillik tayyorgarlik jarayoni bevosita sportchining musobaqa potensialini oshirishga
xizmat qilishi kerak. Nazariy jihatdan qaralganda, tayyorgarlik jarayon ining o‘sib](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_55.png)
![56
borishi sport formasi xususiy emas, balki umumiy o‘sishga erishishini nazarda
tutadi. Yillar davomidagi tayyorgarlik, mashg‘ulotlar va boshqa tashqi faktorlar
musobaqa potensialinining optimallashishiga olib keladi.
Uzoq yillik tayyorgarlik va musobaqa potensialining o‘sib borishi (15 )
Uzoq yillik tayyorgarlik jarayonida bir qator tashqi faktorlarga ham
ahamiyat qaratish lozim. Masalan, iqlim, ijtimoiy faktorlar (sportchining hayoti,
o‘qish, ish va boshqalar) muhim ahamiyatga ega. Umuman olga nda ichki va tashqi
(endogen va egzogen) faktorlar mazkur jarayonni samarali boshqarishga xizmat
qiladi [3]. Shu sababdan, uzoq yillik tayyorgarlik doimiy nazorat va monitoring
asosida yuzaga kelishi maqsadga muvofiqdir.
Uzoq yillik tayyorgarlik tizimi bi r qator yondashuv asosida tashkil etilishi
amaliyotda qo‘llaniladi. Nafaqat badmintonda, balki boshqa sport turlarida ham bu
yondashuv alohida ahamiyat kasb etib, bugungi sport amaliyotida ham keng
qo‘llanilmoqda .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_56.png)
![57
Uch siklli davrlashtirish (Tudor O. Bompa, 1999) (16 )
Yuqoridagi rasmda tayyorgarlik jarayonini uch siklli rejalashtirish va uning
mazmuni yoritilgan. Aftidan, juda ko‘p sport turlari uchun davrlarning ratsional
muddatlari yuqorida ko‘rsatilgan chegaralarda bo‘lishi mumkin. Bunda
sportni ng bir xil turlari uchun ko‘rsatilgan muddatlarning to‘la diapazoni, boshqa
turlari uchun esa faqat ayrim muddatlargina to‘g‘ri keladi.
Trenirovka davrlarining uzunligi sport bilan ko‘p yillar davomida
shug‘ullanish jarayonida o‘zgarmas bo‘lib qolmaydi. Sh uning uchun yuqorida
keltirilgan raqamlar barchaga barobar to‘g‘ri kelavermaydi. Ular, asosan, nisbatan
yaxshi mashq ko‘rgan, shakllanib bo‘lgan, o‘sib borayotgan sportchilarga
taalluqlidir. M a s h q k o ‘ r g a n l i k q a n c h a k a m v a ma s h q l a r d a qo‘llaniladigan](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_57.png)
![58
yuklama lar darajasi qancha past bo‘lsa, muddatlardagi farq ham shuncha ko‘p
bo‘ladi.
Amaliyotda davrlashtirishning bir qator shakllari qo‘llaniladi. Ammo
zamonaviy sportda ko‘p siklli davrlashtirish keng qo‘llaniladi. Bir siklli, ikki siklli
va ko‘p siklli davrla shtirish turlari mavjud. Professor Tudor O. Bompa barcha
turdagi davrlashtirishlarni umumlashtirgan holda talqin qilgan.
Mashq siklining umumiy uzunligini (davom etishini) ko‘pincha
musobaqa taqvim yili bilan belgilaydilar. Tajriba v a t a d q i q o t l a r n i n g
k o ‘ r s a t i s h i c h a , k o ‘ p hollarda sport natijalarini o‘stirishni ta’minlash uchun
mazkur muddat to‘la yetarlidir. Shu bilan birga sportning ayrim turlarida,
xususan, badmintonda ham, sport formasini faqat bir yilda emas, hatto yarim
y i l d a h a m y a n g i l a s h mu mk i n l i g i a n i q l a n g a n . Sportning bunday turlari
uchun bir yillik hamda y a r i m y i l l i k ( y o k i « i k k i l a n g a n » ) t r e n i r o v k a
s i k l l a r i d a n , u l a r n i ma ’ l u m t a r t i b d a b i r -b i r i b i l a n a l m a s h t i r i b
f o y d a l a n i s h ma q s a d g a muvofiqdir.
Har jihatdan qaraganda, yarim yillikdan kam b o ‘ l g a n s i k l l a r s p o r t
f o r ma s i n i ya n g i l a s h u c h u n doimiy asos bo‘la olmaydi. Bir yillikdan ortiq
muddatli sikllar ba’zi hollarda ma’qulroq bo‘lib chiqishi ham mumkin.
M a l a k a l i s p o r t c h i l a r u c h u n d a v r l a r n i n g taxminan quyidagi
muddatlarini belgilash mumkin:
1. Tayyorlov davri -3,5 -4 oydan (bu yarim yillik va
«ikkilangan» trenirovka sikllari uchun xarakterlidir) 5-7oygacha (bir
yillik sikllarda).
2. Musobaqalar davri -1,5 -2 oydan (yarim yillik va «ikkilangan» sikllarda)
4-5 oygacha (bir yillik siklda).
3. O‘tish davri -3-4 haftadan (yarim yillik siklda) 6 haftagacha (bir yillik
va«ikkilangan» sikllarda).
Ta’kidlab o‘tish lozimki, sportda davrlashtirish borasidagi kuzatishlar
davrlarning nisbati va davomiyligi mutlaq xarakterda emasligini ko‘rsatadi. Sport](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_58.png)
![59
turining xususiyatlari, mus obaqa taqvimi va sportchining imkoniyatlariga bog‘liq
holda davrlar o‘zgarib boradi.
Uzoq v aqt, aytaylik, bir yil davomidagi sport mashqi jarayoni ma’lum kichik
davrlardan tuziladi. Boshqacha qilib aytganda, mashq tuzilmasi va
mazmunining barcha elementlar iga, yo‘nalishiga, vositalariga, uslublariga,
umumiy va maxsus tayyorgarlik nisbatlariga, yuklamalar dinamikasiga va
hokazolarga qanday bo‘lmasin ta’sir etadigan qonuniy sur’atdagi davriy
o‘zgarishlar bo‘ladi. Mazkur davriy o‘zgarishlarning sabablari haqid a gapirish
uchun sport formasi tushunchasiga qaytmoq hamda uning taraqqiyot
qonuniyatlarini ko‘zdan kechirib chiqmoq kerak.
Mashg‘ulot siklidagi davrlarning miqdori va davomiyligi aslida sport
formasini o‘stirish fazalarining miqdori va davomiyligiga mos k elishi kerak.
Bunda sport mashqining eng optimal va samarali davri sport formasini
shakllantirish davriga to‘g‘ri kelishi lozim. Biroq hamisha shunday
bo‘lavermaydi. Mazkur masala sportda davrlashtirish muammosi sifatida
o‘rganilmoqda. Bunga ikkinchi daraj ali narsalar (musobaqalar taqvimi ning
mukammal bo‘lmasligi, iqlim, ijtimoiy masalalar va hokazo) sabab b o ‘ l i s h i
mu mk i n . S h u n i n g d e k , b o s h q a h o d i s a l a r b o ‘ l i s h i h a m mumkin. Misol
uchun sport formasi rivojlanishi ikkita siklini o‘z ichiga olgan beshta mashq
da vridan iborat «ikkilangan» mashq siklini ko‘rib chiqamiz. Bunda davrlardan
birining fonida sport formasi rivojlanishining ikki fazasi (avvalgi formaning
yo‘qolishi va yangisining paydo bo‘lish fazalari) q o‘shilib ketgandek
bo‘ladi.
Mashq komponentlarini, j umladan, yuklamalar h ajmini va shiddatliligini
o‘zgartirish yo‘li bilan sport formasining rivojlanish fazasini qisqartirish yoki
cho‘zish mumkin. Biroq bunda o‘zboshimchalik bo‘lmasligi kerak. Bu
fazalarni cheksiz sur’atda u zaytirish ham, behad qisqartiris h ham mumkin
emas, chunki ularning muddatlari ko‘p jihatdan organizm rivojlanishi ichki
qonuniyatlari bilan ham belgilanadi va bir qator konkret sharoitlarga](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_59.png)
![60
(sportchining oldindan tayyorlik darajasiga, sport turlarining x u s u s i y a t l a r i g a
v a h o k a z o l a r g a ) b o g ‘ l i q b o ‘ l a d i . Tayyorlov davri aslida sport formasiga
kirish uchun mazkur konkret sharoitda zarur bo‘lgan vaqtdan qisqa b o ‘ l i s h i
m u m k i n e ma s . M u s o b a q a d a v r i s p o r t formasini keyingi progressga xalal
bermagan holda s aql ab t uri sh i mk on i yatl a ri yo ‘l qo ‘yg a nid an u zun b o‘lishi
mumkin emas.
O‘tish davrining muddatlari birinchi galda avvalgi yuklamalarning
jamlangan m i q d o r i h a m d a k u c h -q u v v a t n i t i k l a b o l i s h jarayonining
qancha davom etishiga bog‘liq. Mashq jarayoni qanchalik murakkab va uzoq
davom etsa, tiklanish masa lasi ham shu darajada murakkab kechadi. Bu
bevosita sportda o‘tish davrini xarakterlaydi va uni tavsiflaydi [19,20 ].
Mashq siklining umumiy uzunligini (davom etishini) ko‘pincha
musobaqa tavqim yili bilan belgilaydilar. Tajriba v a t a d q i q o t l a r n i n g
k o ‘ r s a t i s h i c h a , k o ‘ p hollarda sport natijalarini o‘stirishni ta’minlash uchun
mazkur muddat to‘la yetarlidir. Shu bilan birga sportning ayrim turlarida (og‘ir
atletika, yengil a t l e t i k a n i n g t e z k o r k u c h l i l i k t u r l a r i d a , suzishning sprinter
masofalarida va aftidan, sp ortning shu xarakterdagi boshqa turlarida ham)
sport formasini faqat bir yilda emas, hatto yarim y i l d a h a m y a n g i l a s h
mu mk i n l i g i a n i q l a n g a n . Sportning bunday turlari uchun bir yillik hamda
y a r i m y i l l i k ( y o k i « i k k i l a n g a n » ) t r e n i r o v k a s i k l l a r i d a n , u l a r n i ma ’ l u m
t a r t i b d a b i r -b i r i b i l a n a l m a s h t i r i b f o y d a l a n i s h ma q s a d g a muvofiqdir.
Kuzatishlar va tahlillar quyidagi xulosalarga kelishga asos bo‘ldi:
1. Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik bir qator faktorlarga asoslanadi.
Bu faktorlar o‘z navbatida sportchi imkoniyatlari (shaxsiy xususiyatlar,
motivatsiya, intilish, qobiliyatlar, zahiralarni to‘laqonli ishga solish) va tashkiliy -
pedagogik asoslarga tayanadi.
2. Uzoq yillik tayyorgarlik jarayonida musobaqalar taqvimi yetarlicha
ahamiyatga ega. Musobaqalarning qan chalik “zich” yoki “tarqoq” ekanligi](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_60.png)
![61
tayyorgarlik davrlarini rejalashtirish, ularning mazmun hamda vaqt xarakterini
o‘zgartirish masalasini aniqlashtiradi.
3. Sport formasini saqlab turish bevosita uzoq yillik tayyorgarlik tizimi va
uning qay tartibda tashkil etilishiga bog‘liq. Samarali tashkil etilgan ko‘p yillik
tayyorgarlik sport formasining barqaror saqlanishi va sportchi musobaqa
potensialining yuqorilashiga xizmat qiladi [20] .
3.3.1. Amaliy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar
O’quv jarayonining asosiy sha kllari quyidagilardan iborat : jamoaviy
mashg’ulotlar va nazariy mashg’ulotlar , shaxsiy rejalar (sportni takomillashtirish
va yuqori sport mahoratini oshirish bosqichida ), tibbiy reabilitasiya , test va tibbiy
nazorat , musobaqalarda ishtirok etish , o’yin uch rashuvlari , o’quv yig’inlari ,
o’qituvchilar va hakamlar talaba lar amaliyoti .
Sinflar jadvali sport mashg’ulotlari ma’muriyati tomonidan murabbiyning
maslahati bo’yicha yanada qulay o’quv rejimi , bo’sh vaqtini o’tkazish , umumiy
ta’lim va boshqa muassasalard a o’qitish uchun tuziladi .
Ko’p yillik ta’lim olgan sportchilarning maqsadi jismoniy sifat va funksional
imkoniyatlarning rivojlanishining optimal dinamikasini saqlab qolish va yuksak
yutuqlar yoshi uchun ish qobiliyatlarning o’ziga xos tuzilmasini shaklla ntirishdir .
- tana ni rivojlantiruvchi mashqlar ;
-qo’l va yelka kengligi mashqlari ;
-tan a qomatni rivojlantiruvchi mashqlar ;
-oyoqlar uchun mashqlar ;
- qo’l , oyoq va tana uchun mashqlar ;
- yurish va yu gurish ;
Bo’yinlarni umumrivojlantiruvchi umumiy rivoj lanish mashqlari :
- uzun arqon bilan ;
- gimnastika tayoqchasi bilan ;
- tennis to’pi bilan mashq bajarish ;](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_61.png)
![62
- yostiqli to’p bilan mashq qilish ;
- sport va harakatchan o’yinlari ;
- quvvatni rivojlantirish mashqlari ;
- tezlikni rivojlantirish uchun mashq ;
- mo slashuvchanlikni rivojlantirish uchun mashq ;
- qobiliyatni rivojlantirish mashqlari ;
- tezkor -quvvatli fazilatlarni rivojlantirish uchun mashq ;
- umumiy chidamlilikni rivojlantirish mashqlari .
Badminton o’ynashga xos bo’lgan mashqlar , yengil versiyada va yengil
og’irliklarda qo’llaniladi . Yuqori , yon , pastki qismdagi zarbalarni amalga
oshirishda o’ng burmalarni egallab bo’lgach , ularning ijro etilish tezligini oshirib ,
30 -50 sm uzunlikdagi rezina bantni raket kaning chetiga bog’lashingiz mumkin .
O’yin vaqt ida 2-chi o’quv mashg’ulotida va keyinchalik zarbalar imitasiya
qilganda , siz raket kaning chetida taqilgan gulli qopqog’idan foydalanishingiz
mumkin . Bunday holatda , yukni olib , odatdagi raketka bilan bir xil harakatlarga
taqlid qilinganda , turli usul lar qo’llaniladi . Portlovchi kuchni rivojlantirish
bo’yicha mashqlar da o’yinchi odatdagi chiqishlarda va o’yin davomida hakamlar
ijro etadigan at ama larga qaratilgan bo’ladi . Bu yerda oyoqlari ishtirokida
charchagan barcha mushak guruhlari uchun mashqlar , shuni ngdek , ikki oyog’i
bilan hujumlar , ba’zida hujum qiladigan zarbalar paytida ishlatiladi .
Zamonaviy badminton maydonchasi atrofida harakatlanish qadam at amasi
kabi elementlarni o’z ichiga oladi va kort ning orqa zonasida urish yoki o’rta
zonada blokirovkalas h paytida o’tish bir oyoqdan yoki ikki oyoqdan sakrash bilan
amalga oshiriladi , orqaga qarab harakatlanish va qadam ning ostidagi "tozalash " da
kiritilgan qadam , lekin ta’sir doirasidan keyin mayd onning orqa burchagidan
chiqishda hech qanday ho lat qo’llanil maydi .
Badmintonda usullarni muvaffaqiyatli ijro etish uchun dinamik chidamlilik ,
maksimal dinamik kuch va portlovchi kuchini oshirish kerak .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_62.png)
![63
Zarba texnikasining harakatlar va atrofdagi harakatlar i dastlabki o’rganilishi
katta ahamiyatga ega .
Bola ga boshla ng’ich ta’lim guruhlari haqida ta’lim berishda ularning tez
charchishi haqida esla tish kerak , va un da mashq bajarish bilan harakat o’yinlari ,
soddalashtirilgan qoidalar bilan sport o’yinlari va estafeta poygalari bilan
almashtirish kerak .
Boshlang’ich ta’l imning birinchi yilida to’g’ri tushunish o’rgatiladi :
barmoqlarning "ishi " yordamida raket kani (ochiq va yopiq ) va tutishni o’zgartirish .
Mashqlar : Raketaning ochiq yoki yopiq tomonlarini pay qash bilan , turli orzularni
orqada ushlab turish , oyoqlari orasid a va boshqalar . Raket kaning yuqori va qisqa
ochiq tomonlarini to’kib tashlang .
Taqdimotni o’zlashtirilgandan so’ng , to’g’ri bajarish maqsadga erishish
orqali nazorat qilinadi va ularning o’lchamlarini asta -sekin kamaytiradi .
Treningning ikkinchi va uchinc hi yillarida siz raket kaning yopiq tomoniga xizmat
qilishni o’rganishni boshlashingiz mumkin .
Yuqoridan qarashni o’rganayotganda , badmintonda tutqichidan to’xtatilgan
yoki salonda mavjud bo’lgan har qanday yordamga osib qo’yilgan shinalardan
foydalanishin giz mumkin .
Har bir mashg’ulotda harakatlanish elementlarini o’rganishga va
o’zlashtirilgan narsalarni aniqlashga e’tibor berish kerak ;
Ma’lumotlar . Buni amalga oshirish uchun turli xil tashqi maydondan
foydalanishingiz mumkin , yoki siz faqat biron -bir tarzda harakat qilishingiz
mumkin .
Uchinchi va to’rtinchi o’quv mashg’ulotlarida har bir mashg’ulotga
harakatlar taqlid qilinadi . Muhim oyoqlarning to’g’ri ishlashi .
Y osh badmintonchilar quyidagi texnik elementlarni izchil ravishda boshqarishi
kerak :
1. Ra ketaning yuqori va qisqacha uzatish ochiq va yopiq tomoni .
2. Old xizmat ko’rsatish zonasida :](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_63.png)
![64
- to’ r,
- yetkazish ,
- kortning orqa qismidagi tekis chiziqda va diagonalda volanni yetkazish .
3. Kort ning o’rta qismida :
- chiziq bo’ylab tekis qoralash :
- chiziq bo’ylab sam esh va diagonal zarbalarni amalga oshirish:
4. Kort ning orqa qismida :
- chiziqqa yuqori burchak va diagonali ,
- chiziqqa qisqartirilgan zarba va diagonali ,
- chiziqda va diagonalda sindirish .
O’quv guruhlari .
Umumiy jismoniy tarbiya .
- bur g’ulash mashqlari , yu gu rish va to’xtash ,
- sakrash va uloqtiri sh ,
- amaliy mashqlar
- tananing mushaklarini mustahkamlash uchun subye kt iv mashqlar ,
- sherik bilan mashqlar bajarish
- to’xtash joylarida mashqlar bajarish ,
- og’ir to’p lar bilan mashq qilish ,
- bo’shashib olish mashqlari ,
- akrobatika mashqlari
- tashqi o’yinlar va estafalar ,
- sport o’yinlari
- harakatlanishni rivojlantirish uchun mashq .
Texnikaviy tayyorgarlik .
1. « qadam -sakrash » ning asosiy metodlaridan foydalangan holda harakatning
texn ikasini takomillashtirish .
2. Har xil o’lchamdagi maqsadlarni qo’llash orqali to’g’riligiga urg’u beradigan
asosiy zarbalarning mahoratini aniqlash .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_64.png)
![65
3. qo’zg’alishni volanni aylantirish bilan boshqaring .
4. qisqa aldov zarbalarini ishlatib , turli xil ay lanishlar bilan firibgar zarba berish .
5. qo’lning zarba harakatlarida qisqa zarb bilan blokirovka ga o’tish texnikasi
yordamida bajarish .
6. tekis chiziqli va diagonalda qabul qilish punkti bilan himoya tadbirlarini ishlab
chiqish .
7. juftlik kombinasiyasi da ajoyib harakat qilish usulini o’zlashtirish (hujumlar
imkon qadar erta va tarmoqqa yaqinroq o’ynash istagi bilan juda qisqa burilishga
ega ).
8. tekis qoralashning "zichligi " ning oshishi .
Taktik mashqlar .
1. Bir turdagi individual xususiyatlarni hisobga olgan holda o’yinning individual
uslubini ishlab chiqish .
2. Yosh sportchilarni o’yinning kuchli va zaif tomonlarini tan olishi mumkin
bo’lgan raqib o’yinlarini ko’rishga o’rgatish .
3. Turli xil o’yin uslubidagi o’yinchilarga qarshi variantlari bilan o’yi n rejasini
tuzishni o’rganish .
4. Juftli o’yinlar asoslarini o’rganish . O’yinchilarning parallel va oldingi tarkibi
bilan o’zaro ta’siri .
5. Turli uslubdagi juftlik o’yinlarini tahlil qilish bo’yicha trening .
6. aralash sinfda o’ynashni o’rganish .
"Ochiq " va "yopiq " uslubdagi aralash o’yin ko effisiyenti bilan tanishish .
Yuqoridagi metodik elementlarni yosh badmintonchilarga o’rgatish o’yin
jarayonida texnika qo’llashga o’rgatishni amalga oshrishga zamin bo’lib xizmat
qiladi.
3.3.2. Nazariy mashg’ulotlar uch un dasturiy material .
Nazariy ta’limning maqsadi minimal sport mazmunini va uning ijtimoiy
rolini tushunish uchun zarur bilimlarni egallashdir .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_65.png)
![66
Yoshga mos keladigan shaklda amaliyotchilar sport ta’limining asosiy qonunlari ,
jismoniy mashqlar tufayli jismon iy mashqlar ta’siri bilan tanishishlari kerak .
Nazariy tad qiqotlarning eng muhim sohalaridan biri - vatanparvarlik tuyg’usini
rivojlantirish , o’z mamlakatiga bo’lgan muhabbat va u bilan faxrlanish , sportni
shakllantirish hayot tarzi dir .
O’quv mashg’ulot guruhlari uchun nazariy tadqiqotlar rejasi
- Tibbiy nazorat va o’z nazorat qilish .
Asosiy vositalar tiklash . Birinchi yordam yaradorlar va bax tsiz hodisalar bilan
holatlar .
Sportning keng ta’lim imkoniyatlari mavjud . Biroq , o’z -o’zini sport bilan
shug’ullan ish uning shaxsiy ta’siriga nisbatan ancha ziddiyatli . Kuchli raqobat ,
o’quv mashg’ulotlarida va musobaqalarda kuchli raqobat sportchini bir
tomonlama , pragmatik rivojlanishini rag’batlantirishi mumkin .
ortiqcha orziqib , o’zboshimchalik , zaiflarga , zulmga e’tibor bermaslik kabi salbiy
fazilatlar .
Shu bois , mashg’ulotning dastlabki kunlaridan boshlab murabbiy axloqiy
tarbiya masalalariga katta e’tibor qaratishi , sportga salbiy ta’sir ko’rsatishi va
uning ijobiy ta’sirini kuchaytirishga qaratilgan chora -tadb irlarni amalga oshirishi
lozim .
Sportchilar bilan mashg’ulotlardagi asosiy vazifa - bu shaxsning eng muhim
ma’naviy , ijtimoiy ahamiyatga ega qadriyatlari , yuksak axloqiy fazilatlari ,
kollektivizm timsoli sifatida bolalar va yoshlar fuqarolik va vatanparva rlikning
rivojlanishi .
Yosh sportchilarni tayyorlash jarayonida intizom , qat’iyatlilik , qat’iyatlilik
va ishtiyoqni o’rgatish muhim ahamiyat kasb etadi . Badminton bo’yicha yoshlar
bilan ta’lim berish ishlari har tomonlama rivojlangan shaxsni , faol , maqsad ga](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_66.png)
![67
qaratilgan va ongli shaxsiyatni rivojlantirishga , ruhiy boylik va jismoniy
kamolotga ega bo’lishga qaratilgan .
Sport maktabi sharoitida bu sportchini sport turmush tarziga , ilgarigi
mashg’ulotlarga va eng yuqori sport yutuqlariga erishishga yo’naltiril gan
yo’ldoshlar bilan munosabat va munosabatlarni shakllantirish bilan bog’liq .
Yosh sportchilar bilan ishlashda ta’limning keng vositasi va usullari
qo’llaniladi . Jamoat mashg’ulotlari , sport musobaqalari , suhbatlar , uchrashuvlar ,
filmlar , ko’rgazmali qu rollar , san’at asarlari , ijtimoiy foydali ishlar , jamoat
tadbirlari vositalaridan foydalaniladi .
Axloqiy tarbiya usullari , axloqiy tushuncha va ijtimoiy xulq -atvorni
shakllantirish , ijobiy foydalanish , m asalan , ijobiy harakatlar (rag’batlantirish ),
salbiy harakatlar (jazo ) ning oldini olish va muhokama qilish , mashq qilish (amaliy
mashg’ulotlar bo’yicha ).
Psixologik trening
Psixologik trening quyidagi yo’nalishlarga bo’linadi : umumiy va aniq
raqobat . Psixologik tayyorgarlikning har bir bo’lagi o’ziga xos vazifalarni o’z
ichiga oladi , ularning yechimi kompleks yondashuvni talab qiladi .
Umumiy psixologik tayyorgarlik uzoq muddatli sport mashg’ulotlari
davomida jismoniy , texnik va taktik tayyorgarlik bilan birgalikda amalga
oshiriladi , uning vazifalari quyid agilardan iborat :
1) sportchining axloqiy xarakterini tarbiyalash ;
2) idrok jarayonlarini rivojlantirish ;
3) diqqatni rivojlantirish : hajm , intensivlik , barqarorlik , taqsimlash va almashtirish ;
4) taktik fikrlash , xotira , vakillik va tasavvurni rivojlantir ish ;
5) his -tuyg’ularingizni boshqarish qobiliyatini rivojlantirish ;
6) erkinlik fazilatlarini rivojlantirish .
Muayyan raqobat (o’yin ) uchun psixologik tayyorgarlik
quyidagilar :
1) o’yinchi kelgusi o’yin uchun vazifalarni bilish ;](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_67.png)
![68
2) kelgusi musobaqalarnin g o’ziga xos shartlarini o’rganish (o’yinlar vaqti va joyi ,
yorug’lik , harorat , qoplash va boshqalar );
3) raqibning kuchli va zaif tomonlarini o’rganish va bu xususiyatlarni hisobga
olgan holda harakatga tayyorlash ;
4) hozirgi vaqtda o’z imkoniyatlarini bi lish va baholash ;
5) kelgusi o’yindan kelib chiqadigan tarzda yengish ;
6) kelgusi o’yinda belgilangan vazifalarni bajarishda ularning qobiliyatlari va
qobiliyatlariga kuchli ishonchni shakllantirish .
Himoyalar va tadbirlar .
Yosh sportchilar sog’lig’iga juda katta talablar mavjud , chunki mashq qilish
va raqobatbardoshlik sharoitida ortiqcha charchoq va charchoqni yuzaga keltirishi
mumkin . Zamonaviy sport turlarida chora -tadbirlar va tadbirlarga alohida e’tibor
qaratilmoqda .
Sport maktablari o’quvchilarini ng faoliyatini qayta tiklash uchun yosh
sportchilarning yoshi , tayyorgarlik bosqichi , mashq yuklarining intensivligi va
individual xususiyatlarini inobatga olgan holda , keng ko’lamdagi vositalar va
tadbirlar (pedagogik , psixologik va tibbiy -gigiyena ) qo’ll aniladi .
Qayta tiklash ishlari amalga oshiriladi : kundalik o’quv jarayonida umumiy
va maxsus ishlashni takomillashtirish ; keyingi bosqichga jismoniy va ruhiy
tayyorgarlikning tezkor va to’la tiklanishini ta’minlash zarur bo’lgan sharoitda
raqobat sharoiti da ; mashg’ulotdan so’ng raqobat ; musobaqalarda va o’yin
kunlaridan ozod bo’lgan mikrokompyuter o’rtasida ; mikrokompaniyadan so’ng ;
raqobatdan keyin makr o mashg’ulotlar ;
doimiy ravishda bajariladi .
Pedagogik vositalar :
O ’quv jarayonini rasional rejalashtiri sh .
O rganizmning funksional salohiyati , umumiy va maxsus vositalarning
kombinasiyasi , trening va raqobatbardosh mikro , mezo va makro sikllar qurilishi ,
kommutasiyani keng qo’llash , aniq ish va dam olishni tashkil etish ;](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_68.png)
![69
- tiklash vositalaridan foydalangan holda alohida mashg’ulotni tashkil etish : to’liq
jihozlangan issiqlik , jihozlarni , uskunalar va mashg’ulot joylarini tanlash , faol dam
olish va dam olish uchun mashqlarni bajarish , ijobiy hissiy muhit yaratish ;
-individual mashqlar va mashg’ulotlarning or asidagi intervallarni o’zgarishi ;
haftalik , oylik va yillik tayyorgarlik davrlarida turli xil davolash vositalaridan
foydalangan holda rejalashtirish tizimini ishlab chiqish ;
- sportchilarni tiklashni jadallashtirish , texnik va taktik harakatlarini
takomil lashtirish uchun maxsus jismoniy mashqlar ishlab chiqish . Psixologik -
pedagogik vositalar orasida maxsus restorativ mashqlar mavjud : bo’shashish , nafas
olish , cho’zish , respirativ tabiat (suzish , stol tennisi ),
Umumiy jismoniy tayyorgarlik ning o’zgaru vchan vositasi va psixoregulyasiya .
Qayta tiklashning psixologik vositalari quyidagilardan iborat : psixoterapiya
mashg’ulotlari , mushaklarning remissiyasi uchun mashqlar , uyqu - dam olish va
aqliy gigiyena va psixoterapinin boshqa usullari . Ayniqsa , tanaff us vaqtida salbiy
ta’sir ko’rsatadigan psixogen omillarni (tomoshabinlarning salbiy reaksiyasi ,
yo’qotishdan qo’rqish , jarohatlar , raqiblarning psixologik bosimi ) ularni o’z
vaqtida bartaraf etish yoki bartaraf etish uchun hisobga olish kerak .
Tibbiy nazor at .
Dastlabki tayyorgarlik va tayyorgarlik bosqichlarida ishtirok etganlarni
tibbiy nazorat O’zbekiston sog’liqni saqlash vazirligining buyrug’iga asosan
tibbiy -sport klini kasi tomonidan amalga oshiriladi .
Dopingga qarshi tadbirlarning mazmuni .
Sportni ng zamonaviy rivojlanishi sportchilarning noqonuniy giyohvandlik
vositalari va sport samaradorligini oshirishga qaratilgan uslublarni qo’llashni
aniqlashning tezlashishi bilan tavsiflanadi . Bugungi kunda doping global sport
harakatining eng dolzarb muammol aridan biriga aylandi . Doping sport ruhiga
ziddiyat va eng muhimi , sportchining sog’lig’iga putur yetkazadi . Yaqinda bolalar
va yoshlar sportida doping qo’llanishini aniqlash hollari tez -tez oshdi . Anti -doping
dasturi kerak .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_69.png)
![70
Tomoshabinlarning asosiy turl ari : sportchilar , murabbiylar (murabbiylar ,
tibbiy xodimlar , xoreograflar va boshqalar ), yoshlar va ularning ota -onalari .
Sportchilar ishtirokida antidopingga qarshi kurash tadbirlarining mazmuni :
- antidopingga qarshi masalalarni muhokama qilish ;
interak tiv sinov ;
- doping va giyohvand moddalarning xavf -xatarlari va xavf -xatarlari bo’yicha rasm
chizish tanlovi ;
- "tajovuzkor " xatti -harakatlar ;
- "Solishtiruv " o’yini (9 yoshdan boshlab );
- "o’rinli aqliy maqollar " mashqlari ;
- «Rad etish mumkin » mavzusidag i dars ;
- "Mening hayotim rejalari " mashqlari .
An tidoping mashg’ulotlari mundarijasi ni murabbiylar bilan ishlash tarkibi :
A sosiy qoidalar bo’yicha bilimlarni shakllantirish bo’yicha amaliy
mashg’ulotlar doping nazoratidan o’tish : doping uchun namunalarni taqdim etish
va tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish tartibi ; antidoping qoidalarini buzish turlari ;
dopingga qarshi nazoratni amalga oshirish uchun antidoping tashkilotlarining
huquqlari va vakolatlari ; doping nazorati inspektorlari va qonni yig’ish bo’ yicha
mutaxassislar uchun asosiy talablar ; sportchiga doping tahlil namunasini taqdim
etish huquqi va majburiyatlari ; velopoygachi nazorat stansiyasini jihozlash
talablari ; proseduralar tartibi ; dopingni nazorat qilish protokolini ro’yxatdan
o’tkazish .
Ota -onalar bilan birgalikda antidoping bo’yicha ishlarning guruhlari
(qonuniy vakillari )](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_70.png)
![71
sportchilar :
- interaktiv : so’rovnomalar , savollar va javoblar , maslahatlar mutaxassislar ;
an’anaviy mavzuli uchrashuvlari , kechki tanlovlar , oilaviy sport va intell ektual
musobaqalar , ijodiy tanlovlar ;
- ta’lim : ota -ona tarbiyasini tashkil etish , tarqatish
ota -onalar uchun axborot materiallari , stendlar va burchaklar .
O’quv mashg’ulot guruhlarining talabalari dastlabki tayyorgarlik va o’qitish
guruhlari guruhlarida o’quv mashg’ulotlari va sport musobaqalari uchun
yordamchi murabbiylar sifatida jalb qilinishi mumkin .
Ikkinchi yildan boshlab o’quvchilar murabbiy tanlagan mashqlarni mustaqil
ravishda bajarish imkoniyatiga ega bo’lishi kerak . Uchinchi yildan boshlab
o’quv chilarning boshqa o’quvchilarni mashq bajarishlarini kuzatish qobiliyatini
rivojlantirish , ular tomonidan aniq texnikani qo’llash usulida xatoliklarni aniqlash
kerak .
Amaliy mashg’ulotchilar mashg’ulotlarni mashq qiladilar va murabbiylar
bilan guruhda issi qlikni o’tkazadilar , murabbiylar bilan birgalikda o’z guruhidagi
mashg’ulotlarga hakamlik qilishda ishtirok etishlari va o’yinni puchga chiqarishlari
mumkin .
To’rtinchi yilda mashg’ulotlarda ishtirok etuvchi guruhlar yoshroq yosh sportchilar
bilan yangi ma shqlar va texnik elementlarni o’rganishda yordamchilar sifatida
kengroq ishtirok etishi kerak . Sud malakasini oshirish raqobat qoidalarini o’rganish
va tekshirish orqali , o’zlarining va boshqa guruhlarda alohida sud vazifalarini
bevosita bajarish bilan shu g’ullanuvchi shaxslarni jalb qilish orqali amalga
oshiriladi .
Dasturning natijalari quyidagilardan iborat :
dastlabki tayyorgarlik bosqichida :
- sport faoliyatiga doimiy qiziqishning shakllanishi ;
- avtomatlashtirilgan ko’nikmalarning keng doirasini shaklla ntirish ;](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_71.png)
![72
- sport badmintoni texnologiyasi asoslarini o’zlashtirish ;
- jismoniy sifatlarni har tomonlama uyg’un rivojlantirish ;
- sportchilarning salomatligini mustahkamlash ;
- badminton sportida keyingi mashg’ulotlarni o’tkazish uchun istiqbolli yosh
sport chilarni tanlash .
o’quv mashg’ulot bosqichida (sportga ixtisoslashuv bosqichi ):
- umumiy va maxsus jismoniy , texnik , taktik va psixologik tayyorgarlik darajasini
oshirish ;
- badminton sportida rasmiy sport musobaqalarida tajriba va barqarorlikni amalga
osh irishga erishish ;
- sport motivasiyasini shakllantirish ;
- sportchilarning salomatligini mustahkamlash .
Tashkilotning sport bilan shug’ullanish bosqichlarini ta’minlash uchun
maktabda sport tanlovi tizimidan foydalaniladi , bu esa yuqori sport natijalariga
erishish uchun istiqbolli sportchilar tarkibini aniq yo’naltirish va aniqlashdir .
Sport saralash tizimiga quyidagilar kiradi :
a) yosh yigit - qizlarni sport bilan shug’ullanish uchun ommaviy ko’rish va test
qilish ;
b) badminton sporti bo’yicha sport mashg’ ulot guruhlarini jalb qilish uchun
istiqbolli yosh sportchilarni tanlash ;
v) o’quv maskanlari va musobaqalarda istiqbolli yosh sportchilarni ko’rish va
tanlash .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_72.png)
![73
Yuqorida ko’rsatib o’tilgan vazifalarni amalga oshirish orqali nafaqat yuqori
malakali sportchi lar balki yuqori malakali murabbiylarni ham yetishtirib chiqarish
mukin bo’ladi.
3.4 Badminton mashg’ulotlarida texnika xavfsizligi va tay yorgarlik asoslari
Badminton uchun kortda umumiy xavfsizlik talablari.
Badminton amaliyotida sport maydoni va uskunala ri bo’lishi kerak li
xavfsizlik choralariga rioya qilish zarur .
O’quvchilar kurslarga qatnaydilar :
- xavfsizlik qoidalarini bo’yicha yo’riqnoma bilan tanishish ;
- Sport poyabzali va harakatlarga to’sqinlik qilmaydigan , o’quv mashqlari va
shartlariga javo b beradigan forma da bo’lish lozim .
O’quvchi :
- qisqa olingan tirnoqlarga ega bo’lishi zarur ;
- sport zaliga borib , sport mashg’ulotlari uchun jihozlar ni olib borib , murabbiy
ruxsati bilan mashq bajarish ;
- sport jihozlari va jihozlari ga ehtiyotkorona mun osabatda bo’lish; un dan
boshqa maqsadlarda foydalanmaslik ;
- O’yinning eng oddiy qoidalarini bilib oling va amal qiling ;
- Ushbu yo’riqnomani bilib oling .
Badminton kurslarini boshlashdan oldin xavfsizlik talablari.
O’quvchi :
- murabbiyning rahbarligi ostida mashg’ulot o’tkazish uchun zarur bo’lgan
uskunalar va jihozlar tayyorlash ;
- to’r va badminton jihoz lari xavfsizligini tekshirib ko’ring ;
- badantarbiya razminkasini bajarish;
Badminton kurslarida xavfsizlik talablari.
- oldinroq bajarilmagan bada ntarbiya mashqlarisiz yugurish mashqlarini
bajarmang .
- Buzilgan raketka va yirtilib ketgan volan bilan mashq qilmang .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_73.png)
![74
- Gimnastika stollaridan sakrashlar va gumbazlarni yurganda , oyoq
barmoqlariga muloyimlik bilan yerga boqinglar .
- Raketlar yoki boshqa narsalar bilan mashq qiladigan o’quvchi larga yaqin
turmang .
- Ho’l qo’l bilan raketa ni mashq qilmang .
- Mashqlarni oqimda (bir -biridan keyin ) amalga oshirishda yetarli
to’qnashuvlar kuzatilishi uchun to’qnashuvlar bo’lmaydi .
- O’yinni boshlash yoki ma shq qilishdan oldin , otishni o’rganish sohasida
nodam bor -yo’qligini tekshirib ko’ring .
- Murabbiyning ruxsa tisiz chiqishiga yo’l qo’ymaslik , qarovsiz sport
jihozlarini tashlamang .
- Yugurish zonasida bo’lmang , murabbiyning ruxsati siz parvoz orqasida yo ki
to’r ni orqasida turmang .
- Bir -biriga otishni tashlash uchun to’p yoki boshqa joyga xizmat qilmang .
Mashq qilayotganda o’quvchi :
- boshqa o’quvchilar bilan to’qnashuvlar oldini olish uchun , " yelkasi bilan
siljib " va ularning yelka tomoniga qarash ;
- o’yinning shartlari talab qilmasa , keskin harakat ni bajarishni istisno qilish ;
- interval va masofani kuzating ;
- boshqa o’quvchilar mashq bajarayotganda mashg’ulot atrofida harakat
qilishda ehtiyot bo’ling ;
- Mashg’ulot tugaganidan so’ng oqim o’z o’r niga qaytadi .
vazifani zalning o’ng yoki chap tomonida qayta ishga tushiring .
Bax tsiz hodisalar va ekstremal holatlarda xavfsizlik talablari.
O’quvchi bajarishi zarur :
Agar jarohat langanda yoki o’zingizni yaxshi his qil ma sangiz , ishni to’xtati b
murabbiyni xabardor qilish ;
- murabbiy yordami bilan jarohatlangan ga birinchi tibbiy yordamni ko’rsatish ,
zarur bo’lsa , uni kasalxonaga olib bor sh yoki “tez tibbiy yordam ” chaqiri sh zarur ;](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_74.png)
![75
- Sport zalida olov bo’lsa , darhol mashqlar to’xtatiladi , murabbiyning rahb arligida ,
evakuasiya rejasiga muvofiq favqulodda chiqish yo’laklari orqali mashg’ulot zalini
tark etish .
Mashg’ulot oxirida xavfsizlik talablari.
O’quvchi :
- murabbiyning rahbarligi ostida sport inventar larini saqlash uchun topshirish ;
- mashg’ulot ni tark etishni tashkil qilish ;
- yechinish xonasida sport kiyimlarini va sport poyafzalini yechib oli sh ,
Xavfsizlik qoida lariga rioya qilmas a o’quvchiga mashg’ulot jarayonida
ishtirok etishga ruxsat berilmaydi yoki mashg’ulotga chiqarilmasligi mumkin .
Maktabda gi o’quv jarayoni haftalik yillik treningga muvofiq amalga
oshiriladi .
Sportning asosiy turlari :
- guruh va individual ta’lim va nazariy mashg’ulot lar ;
- alohida rejalar ustida ishlash ;
-mashg’ulot yig’inlari ;
- sport musobaqalari va tadbirlarida ishtirok etish ;
- instruktorlik va hakamlik amaliyoti ;
- tibbiy reabilitasiya tadbirlari ;
- sinov va nazorat qilish .
Aytib o’tilgan hav fsizlik qoidalariga amal qilgan holda mashg’ulot jarayonlari ni
tashkil qilish mashg’ulotni samarali va sifatli tashkil qilishga z amin yaratadi.
Murabbiylarning mashg’ulot jarayonlarida o’quvchi sportchilarni tartib intizomiga
qatiy rioya qilishga o’rgatishi kerak bo’ladi. Bu bilan har tomonlama yuqori
malakali sportchilarni yetishtirib chiqarishlari mumkin bo’ladi.
3.5 Sport natija lari va rejalashtirilgan mashg’ulot yuklamalari
Guruhlar badminton o’ynash qobiliyatini ko’rsatgan , kamida bir yil zaruriy
tayyorgarlikdan o’tgan va umumiy jismoniy , maxsus jismoniy va texnik -taktik](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_75.png)
![76
mashg’ulot uchun qabul qilish standartlarini bajargan sog ’lom va amalda sog’lom
sportchilar tomonidan tanlov asosida tashkil etiladi. Bosqichning davomiyligi 5 yil .
Keyingi o’quv yiliga o’tish talabalar i jismoniy va jismoniy tarbiya uchun nazorat
va taj riba standartlarini bajarish sharti bilan , umumiy jismoniy t ayyorgarlik ( UJT ),
m axsus jismoniy tayyorgarlik ( MJT ), texnik taktik tayyorgarlik ( TTT) jarayonlari
mashg’ulot davomida o’tilib boriladi.
O’quv jarayonini tashkil qilishda eng muhim masalalardan biri - dasturiy
materiallarni yil davomida , bosqichlar va haf talik mikro sikl larni asosiy tizimli
rejalashtirish bloklariga taqsimlash dan iborat .
O’quv mashg’ulotlarida yil davomida mashg’ulot o’tkazish
rejalashtirilayotganda , yil mash g’ulot larga bo’linadi : kuz -qish , qish -bahor va yoz .
Me zosikllarning strukturaviy birliklari haftalik m ikro sikl e lementlardir . Mavjud
yillik rejalashtiri lgan mashg’ulot ni shakllantirish va rivojlantirish qonunlariga
asoslangan treningni davriylashtirish masalalari bilan chambarchas bog’liq .
1-2 yil ichida yukla mala rning dinamikasida an iq to’lqinlar , yukla mala rning
davrlarida keskin o’zgarish va tiklanish davrlari yo’q . Yillik sikldagi o’quv
mashg’ulotining uchinchi yilidan boshlab uchta davr mavjud :
tayyorgarlik , raqobatbardosh lik va o’tish davriga oid , o’zlarining o’ziga xos
vazifalar i, tar tibi , tarkibi va o’quv yukla mala rining dinamikasi bajariladi .
Jismoniy tayyorgarlikni testlash metodikas i
O’quvchilar ni sinab ko’rishni boshlashdan oldin , badantarbiya mashq lari
qilish , va bu tarkibiy jihatdan kerak bo’lgan mashqlarni o’z ichiga olishi kerak .
1. Test - "30, 60, 100 metrga yugurish ". Sinov jismoniy sifatlarni "tezligi " ni
bajarish uchun mo’ljallangan . Bajarish metodikasi . Yuqori mashq boshidan ,
stadionda yoki tekis sirt ustida yurish , ustuniga qo’l qo’yish bajariladi . Vaqt 0.01
soni ya aniqlik bilan yozil ib qayd etiladi .
Test 2 - "Joydan uzunlikk a sakrash ". Sinov - oyoqlarning tezligini baholash uchun
mo’ljallangan . Bajarish metodikasi . O’tish boshlang’ich pozisiyasidan , tik turgan
oyog’idan yoki biroz farqli ravishda amalga oshirila di . Sportchi qo’llarini bir](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_76.png)
![77
vaqtning o’zida birdaniga tikib , ikkala oyog’ini bosib , ikkala oyog’iga qo’nib ,
oldinga sakraydi . Uchta urinishning eng yaxshi natijasi qo’nishi vaqtida poshnada
1 sm aniqlik bilan yoziladi .
Test 3 "1000 -2000 metr ga yugurish . " Sinov "chidamlilik " ning jismoniy
xususiyatlarini baholash uchun mo’ljallangan . Bajarish metodikasi . 1000 metr ga
yugurish , stadionda yoki tekislikda gi maydonda bajarilishi , chizig’ bo’ylab
o’tkaziladi . Vaqt 0.01 soniya aniqlik bilan yozil ib qayd etiladi .
Sinov 4 - "Tanani orqa tomonda n, boshning orqasida qo’llar turgan joydan
ko’tarish ", oyoqlari tizzalariga buklangan , oyoq tovonlari mustahkamlangan . 30
soniya davomida bir urinishda amalga oshirilgan mashqlar sonini qayd etib
boriladi .
5 sino v. c ho’ zilib yotgan holatda qo’llarni buklab engashish . Qo’llar yelka
kengligida yoki ozgina yelka kengligidan katta joylashgan , barmoqlar panja bilan
oldinga . Tana to’g’ri , iyak ko’tarilgan , agar iyakni tushirsa orqa bukiladi . Mashqni
bajarish davomida shun ga amal qi lish kerakki , ko’krak qafasini tushirib , qo’l
gavdadan pastga , ozgina unga teggan holda bajariladi . Tirsakni keng yoyganda
barcha yuk qo’lga tushadi , bu holatda mashqni bajarish qiyinlashadi . Ozgina
qo’polroq xato va yelkani tirsak tomon pasaytirish . Qo’l larni ekk anda yelkani
oldinga olish kerak . Qizlarda ushbu mashqlar gimnastik skameykada cho’zilgan
holatda bajariladi .
Texnik tayyorgarlik sinovlari yuzasidan tavsif
1. Yuqori yetkazish . Ushbu sinovni bajarishi orqa maydon burchaklarida kvadrat
qilib chizil adi (yoki rangli qog’ozdan 50 x50 o’lchamda kvadrat qilib kesiladi )
O’quvchilar maydonning o’ng tomonidan 5 valon va maydonning chap
tomonidan 5 marta yetkaziladi .
Valonlarning kvadratga tushganlarning soni hisoblanadi . Buning uchun
bolalar sport makta bidagi imtihon komissiyasi valonlarni yetkazish balandligi ,
xususan eng yosh sinalayotganlarga .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_77.png)
![78
2. Qisqa yetkazish . Ushbu sinovni bajarish uchun kattaligi 20 x25 sm
bo’lgan nishon chiziladi yoki o’rta chiziqda joylashtiriladi . O’quvchilar 5 ta valan
maydonn ing o’ng buchagidan , 5 valan maydonning chap burchagidan qisqa
yetkazish mashqini bajaradi . Val anlarning nishonga yetkazish soni hisoblanib
boriladi . Buning uchun komissiya tarkibi diqqat bilan qarashi e’tiborli bo’lishi
nazarda (badmintonda o’ynash qoid alariga muvofiq ) tutiladi .
3. K ichik to’siq bilan yetkazish . Sinov 2 punktdagi yo’ riqq a asosan
bajariladi , biroq 15 sm dagi to’r ustidan kanap bog’lanadi . Yetkazish jarayonida
valan to’r va lenta orasidagi joydan o’tishi kerak .
4. Qisqartirilgan zarba . Ush bu sinovni bajarish uchun va maydonda
sinovni maydonning yon tomonida 0.5 m chiziq chiziladi . sinalayotganga
sportchiga qaraganda buni qabul qilish uchun va yuqoriroq darajaga ega bo’lmog’i
kerak . Maydonning orqa burchaklariga 5 ta yuqori yetkazish amalga oshiriladi .
Sinaluvchi yon chiziqdan va yon chizig’i oralig’ada qisqartirilgan valan zarbasini
berishi kerak .
O’quv mashg’ulot guruhlari uchun : maydonning orqa burchagida zarba
oldida sinovchi turadi .
O’quv mashg’ulot guruhi uchun : Sinaluvchi zarbadan oldin o’yin
markazida joylashgan . Qayd etish zarurki , sinaluvchi maydonning orqa burchagida
harakatda faqat yetkazishdan keyin harakat amalga oshiriladi .
5. Yuqori zarba . Ushbu sinov oldingi mashq kabi bajariladi . O’quv
mashg’ulot guruhi uchun – o’yin mark azidagi harakatidir . V alan maydonning orqa
zonasidagi baland trayektoriyasiga qo’nishi , buni albatta komissiya nazorat etib
kuzatadi .
6. Smesh . Analog monand tarzda oldingilarga xos , valanning yerga qo’nishi ,
xuddi qisqartirilgan zarbaga xos . Komissiya valanning uchish sur’atini inobatga
olishi kerak .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_78.png)
![79
7. Oldingi zonaga yetkazish . Yuqori darajadagi sportchi valanni qisqa
yetkazishni 5 marotaba o’ng va 5 marotaba chap zonaga yetkazishni amalga
oshiradi . 5 yetkazishdan maydonning har bir yarmida oldingi yaqin burchak , ikkita
to’g’ri oldingi zona va yon “yo’lak ” maydon va to’g’ri diagonal joylashgan orqa
burchak . Birinchi kategoriyadagi maxsuslashtirilgan sportchi uchun , o’rta zonada
zarbani orqa zonaga to’g’ri amalgan oshirish lozim .
8. Orqa zonada SMEShni qab ul qilish . O’quvchilar smeshni qabul
qilishidan oldin (o’rta zona )ning markazida joylashadi . Sportchi , smeshni o’ngdan
amalga oshiriladi , chap maydonning yarmidan 5 smesh va o’ng maydondan 5
smesh amalga oshiriladi . Yuqori trayektoriyadagi volan zonasiga kelib qo’nishi
kerak , maydonning orqa chizig’i , va unga paralel ravishda , 1 metr oraliqda bo’lishi
lozim .
9. oldingi zonaga smeshni qabul qilish . Analog (monand ) ravishda oldingi
sinovga o’xshaydi . Smesh 3 marotaba diagonaldan , ikki marta chiziqdan 3 metrd an
kam bo’lmagan to’r oralig’idan amalga oshiriladi [21] .
Umuman olganda yuqorida ko’rsatib o’tilgan metodlarni qo’llashni
sportchilarga o’rgatish sport natijasini yaxshilashga xizmat qiladi. Har bir
murabbiy o’qituvchi mashg’ulot jarayonini tashkil qilishd a mukammal rejaga
tayanib ish olib borsagina harakatlar o’z natijasini berib boradi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_79.png)
![80
III bob bo’yicha xulosa
Tadqiqot ishlarining samarali yakunlanishida qo’lga kiritilgan
ma’lumotlarning tizimli va ketma – ket yoritilishi katta ahamiyatga ega. Shu
o’rinda ushbu dissertatsiya ishi ham bundan mustasno emas.
Dissertatsiyaning ushbu bobida kuzatishlar va tajribalar natijasida olingan
ma’lumotlar ilmiy jihatdan talqin qilindi. Olingan ma’lumotlar va ularning
ahamiyati dissertatsiya mazmuniga mos ravishda yoritib berildi.
Sportchilarning ish qob iliyatini aniqlash, mashg’ulot samaradorligining
muayyan ko’rsatgichlarini o’rganish maqsadida tegishli testlar tashkil qilindi. Test
natijalari asosida olingan ma’lumotlar dissertatsiyaning mazmunan boyitilishiga
imkon berdi va ish oldiga qo’yilgan maqsadning amalga oshishini taminladi. Qisqa
qilib aytganda biz tomonimizdan tashkil qilingan ushbu testlar mashg’ulotlar
qanchalik talab darajasida tashkil etilayotganligini ko’rsatib berdi.
Dissertatsiya ishini yoriti sh jarayonida bir qancha murabbiylar va olimlar
bilan so’rovnoma tashkil qilindi. Ularning fikrlari o’rganildi. Adabiyotlardagi
ma’lumotlar, mutaxassislar fikrlari va badmintonchi lar tayyorlashning
amaliyotdagi holati qiyosiy tahlil qilindi. Respublikamizd a faoliyat yuritayotgan
murabbiylarning ilg’or ish tajribalari o’rganildi.
Olingan ma’lumotlarga ko’ra dissertatsiya ishi mazmunini tashkil qiluvchi
xulosalar shakllantirildi va ular amaliy tavsiyalar sifatida ishlab chiqildi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_80.png)
![81
AMALIY TAVSIYALAR
Bo la lar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida
badminton mashg’ulotlarini tashkil et ishni kuzatish, ilmiy pedagogik tahlil etish,
mazkur masala bo’yicha faoliyat yurituvchi mutaxassislar fikrlarini o’rganish
dissertatsiya ishi oldiga qo’ yilgan maqsadni amalga oshirishga imkon berdi.
Adabiyotlardagi ilmiy ma’lumotlar, so’rovnoma natijalari va mashg’ulot
hamda badmintonchilar musoboqa faoliyatini kuzatish ushbu mavzu bo’yicha
yaxlit tasavvur hosil qilish imkoniyatini yaratdi. Bola lar o’smi rlar sport
maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida badminton mashg’ulotlarini tashkil
etishning nazariy metodologik asoslari murakkab pedagogik jarayon hisoblanadi.
Badmintonchilarni tayyorlashda bunday yondashuv o’zida bir qancha omillarni
birlashtir adi.
Bolalar o’ smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida
badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy usullar ini tavsiya etamiz:
1. BO’SM lar iga badmintonchilarni tanlash jarayonlarini takomillashtirish
zarurati mavjud. Bu jarayonda a lbatta, ilmiy yondashuv va puxta o’ylangan
maqsadli reja zarur.
2. Rejalashtirish jarayonlarini takomillashtirish, bunda, yillik, yarim yillik va
qisqa muddatga mo’ljallangan rejalarni mukammal darajada ishlab chiqish
lozim. Rejalar sportchi imkoniyatlariga t o’la mos kelishi kerak.
3. Tayyorgarlik jarayonida bir butun texnikani muayyan qismlarga bo’lib
o’rgatish va bu faoliyatni mashg’ulotning birlamchi vazifasi sifatida amalga
oshirish lozim.
4. Badmintonchilar natijalarini o’sish jarayonini doimiy ravishda nazorat qilish,
o’yin jarayonida sportchilar da qo’zg’alish jarayonini tezlashtirish maqsadida
signal vositasidan foydalanish kerak. Bunda sportchiga odatdagidan ko’ra
boshqacharoq qo’zg’alish ryaksiyasini beruvchi signallar berish lozim.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_81.png)
![82
5. Tayyorgarlik jarayonida t urli jihozlardan (rezina, arqon, o’g’irlik, va
hokoza) foydalanish kerak. Asosan sportchining musoboqa faoliyatida
yuzaga keladigan qarshilikni shakllantiruvchi vositalar va jihozlar qo’llash
lozim.
6. Tayyorgarlik jarayonini bir butun deb tushunish, uning ba rcha qismlarini
bir -biriga bog’lash lozim. Shuningdek sportchining ijtimoiy holati, turmush
tarzi va uning qiziqishlari inobatga olinishi kerak.
7. Mashg’ulotlar jarayonida sportchi imkoniyatlarini va uning ko’rsatgichlarini
muntazam oshirib borish kerak. Yuk lamalar va sportchi oldiga
qo’yilayotgan vazifalar barqaror ravishda o’sib borishi lozim.
8. Tayyorgarlik jarayonida sportchining mashg’ulotlarni o’zlashtirishi, uning
jismoniy, texnik, taktik va ruhiy imkoniyatlari va ularning o’sishi doimiy
nazorat qili ni b borilishi lozim.
9. O’quvmashg’ulot guruhlarida badminton mashg’ulotlarini tashkil etishni 5
yillik bosqichi uchun ilmiy yondashuv va puxta o’ylangan maqsadli reja
zarur.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_82.png)
![83
9. O ’quv mashg ’ulot guruhlarida badminton mashg ’ulotlarini tashkil
etishni 5 yillik bosqichi uchun nazariy metodologik
tavsiya
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot jarayonini to’g’ri tashkil qilish
yuzasidan nazariy metodologik tavsiya berib o’tamiz. Bunda yillik, yarim yillik va
qisqa muddatga mo’ljallangan rejalar mukammal darajad a sportchi imkoniyatlariga
to’la mos kelishi kerak .
O ’quv mashg ’ulot guruhlarini mashg ’ulot jarayonini tashkil qilish
bosqichning davomiyligi 5 yil (UMG 1 -yil, UMG 2 -yil, UMG 3 -yil, UMG 4 -yil,
UMG 5 -yil). Bizga ma’lumki o’quv mashg’ulot guruhini manashu 5 yillik
bosqichini tugatgan hamda sportda natija ko’rsatgan sportchilar Sport
takomillashuv guruhiga o’tkaziladi. Aynan manashu 5 yillik mashg’ulot rejalarini
bajarib tugatgan sportchilargina oliy toifali malakali sportchilar bo’lib yetishadi.
Keyingi o’quv yiliga o’tish talabalar i nazorat va taj riba standartlarini bajarish
sharti bilan , umumiy jismoniy tayyorgarlik, m axsus jismoniy tayyorgarlik , texnik
taktik tayyorgarlik jarayonlari mashg’ulot davomida o’tilib boriladi.
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot g uruxlarini tayyorgarlik rejasi (17)
(UMG 1 -yil)
Mashg’ulotl
ar
mundarijasi
Oylar
sentyabr
oktyabr
noyabr
dekabr
yanvar
fevral
mart
aprel
may
iyun
iyul
avgust
Jami
soatlar
Nazariy
mashg’ulot
1 - 1 1 3 1 4 2 4 - - 1 18
Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik
5 5 5 5 5 16 16 8 6 6 6 6 89](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_83.png)
![84
Maxsus
jismoniy
tayyorgarlik
6 6 6 6 6 6 8 10 12 7 7 6 86
Texnik
tayyorgarlik
4 8 6 2 4 1 36 24 10 13 5 20 133
Taktik
tayyorgarlik
2 3 4 - 4 - 10 7 8 17 13 4 72
Integral
tayyorgarlik
4 3 5 3 3 - 4 5 5 5 4 4 45
Instrukturli
k va
hakamlik
amaliyoti
- 1 - 1 1 - 2 1 - - 1 - 7
Musoboqala
rda
qatnashish
12 13 15 13 14 - - - 8 6 13 8 102
Nazorat
sinovlari
- 2 - 1 6 - 4 - 4 - 1 2 20
Tiklanish
tadbirlari
4 4 4 4 4 - 8 6 5 5 4 4 52
Jami 38 45 46 36 50 24 92 63 62 59 54 55 624](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_84.png)
![85
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi (18 )
(UMG 2 -yil)
Mashg’ulotl
ar
mundarijasi
Oylar
sentyabr
oktyabr
noyabr
dekabr
yanvar
fevral
mart
aprel
may
iyun
iyul
avgust
Jami
soatlar
Nazariy
mashg’ulot
1 - 1 1 3 1 4 2 4 - - 2 19
Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik
5 5 5 5 5 16 16 8 6 6 6 5 88
Maxsus
jismoniy
tayyorgarlik
6 6 6 6 5 6 8 10 10 6 6 6 81
Texnik
tayyorgarlik
9 8 6 2 4 1 28 20 9 12 6 14 11
9
Taktik
tayyorgarlik
3 3 3 2 3 - 10 7 7 13 13 4 68
Integral
tayyorgarlik
8 4 6 4 4 - 8 8 6 4 8 8 68
Instrukturli
k va
hakamlik
amaliyoti
- 1 - 1 1 - 2 1 - - 1 - 7
Musoboqala
rda
qatnashish
12 13 15 14 14 - - - 8 8 10 8 10
2](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_85.png)
![86
Nazorat
sinovlari
- 2 - 1 6 - 4 - 4 - 1 2 20
Tiklanish
tadbirlari
4 4 4 4 4 - 8 6 5 5 4 4 52
Jami 48 46 46 40 49 24 88 62 59 54 55 53 62
4
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi (19 )
(UMG 3 -yil)
Mashg’ulotl
ar
mundarijasi
Oylar
sentyabr
oktyabr
noyabr
dekabr
yanvar
fevral
mart
aprel
may
iyun
iyul
avgust
Jami
soatlar
Nazariy
mashg’ulot
1 - 1 1 3 1 4 2 4 - 1 2 20
Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik
5 5 5 5 5 12 12 8 6 6 6 5 96
Maxsus
jismoniy
tayyorgarlik
10 12 8 9 9 8 8 10 10 8 8 8 108
Texnik
tayyorgarlik
11 10 8 4 6 2 28 20 9 12 6 14 130
Taktik
tayyorgarlik
10 10 12 12 13 - - - 10 15 15 6 103
Integral
tayyorgarlik
8 14 12 12 13 - 4 2 12 12 6 8 103](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_86.png)
![87
Instrukturli
k va
hakamlik
amaliyoti
- 1 1 2 2 - 1 1 1 2 3 2 16
Musoboqala
rda
qatnashish
12 13 15 14 14 - - - 14 16 18 16 132
Nazorat
sinovlari
- 2 - 2 6 - 4 - 4 - 2 2 22
Tiklanish
tadbirlari
4 4 6 4 6 18 18 16 6 4 6 10 102
Jami 60 71 69 67 79 41 79 59 78 75 71 73 832
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi (20 )
(UMG 4 -yil)
Mashg’ulotl
ar
mundarijasi
Oylar
sentyabr
oktyabr
noyabr
dekabr
yanvar
fe
vral
mart
aprel
may
iyun
iyul
avgust
Jami
soatlar
Nazariy
mashg’ulot
1 2 2 2 3 2 4 2 4 2 2 2 28
Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik
6 5 6 5 6 16 16 18 6 8 6 8 106
Maxsus
jismoniy
tayyorgarlik
6 6 6 6 10 16 18 18 10 8 8 8 120](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_87.png)
![88
Texnik
tayyorgarlik
9 10 8 8 14 18 18 16 9 12 14 14 150
Taktik
tayyorgarlik
10 10 10 12 10 - 10 24 12 8 8 4 118
Integral
tayyorgarlik
8 14 14 16 14 - 8 18 6 4 8 8 118
Instrukturli
k va
hakamlik
amaliyoti
1 2 2 2 2 1 2 3 3 1 1 - 20
Musoboqala
rda
qatnashish
12 18 16 14 16 - - - 20 18 18 18 150
Nazorat
sinovlari
- 2 - 4 6 - 4 - 4 - - 2 22
Tiklanish
tadbirlari
4 8 6 8 4 18 18 18 6 6 4 4 104
Jami 56 77 70 77 85 71 98 118 80 67 69 68 936
Badmintonchilarni o’quv mashg’ulot guruxlarini tayyorgarlik rejasi (21 )
(UMG 5 -yil)
Mashg’ulotl
ar
m undarijasi
Oylar
sentyabr
oktyabr
noyabr
dekabr
yanvar
fevral
mart
aprel
may
iyun
iyul
avgust
Jami
soatlar
Nazariy
mashg’ulot
1 2 2 2 3 2 4 2 4 2 2 2 28](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_88.png)
![89
Umumiy
jismoniy
tayyorgarlik
6 5 6 5 6 16 16 16 6 8 6 8 104
Maxsus
jismoniy
tayyorgarlik
6 6 6 6 10 16 16 18 10 8 8 8 122
Texnik
tayyorgarlik
9 10 8 8 14 18 18 16 9 12 14 14 150
Taktik
tayyorgarlik
10 10 10 12 10 - 10 24 12 8 8 4 118
Integral
tayyorgarlik
8 14 14 16 14 - 8 18 6 4 8 8 118
Instrukturli
k va
hakamlik
amaliyoti
1 2 2 2 2 1 2 3 3 1 1 - 20
Musoboqala
rda
qatnashish
12 18 16 14 16 - - - 20 18 18 18 150
Nazorat
sinovlari
- 2 - 4 6 - 4 - 4 - - 2 22
Tiklanish
tadbirlari
4 8 6 8 4 18 18 18 6 6 4 4 104
Jami 57 77 70 77 87 71 98 115 80 67 69 68 936
Yuqoridagi guruhlar asosida bolalar o’s mirlar sport maktablarida o’qitish tizimi
yillik reja larga muvofiq amalga oshiriladi [20]. (Камалиева Н.Ю., Искаков Н.Г.,
Шалавина А.С. Бадминтон для начинающих Учебно -методическое пособие.
— Казань 2021.)](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_89.png)
![90
O’quv mashg’ulot guruhlari badmintonchilarni tayy orlashda 5 ta yillik
rejaga tayanib mashg’ulot jarayonlarini amalga oshiradi. UMG 1 -yil yillik rejasi
badmintinchilarni puxta ishlangan rejaga tayanib jarayonni amalga oshiradi, bizga
ma’lumki UMG 1 -yil, UMG 2 -yil, UMG 3 -yil, UMG 4 -yil, UMG 5 -yil yillik
re jalari davomiyligiga qarab murakkablashib boraveradi, natijalar ham shu
yo’sinda o’sib boraveradi. Umuman olganda manashu 5 yil davomida
badmintonchilarga mashg’ulot yuklamalari to’g’ri tashkil qilinib borilsa natijalar
ham albatta yuqori o’ringa chiqadi. Murabbiylarning aql zakovati, tajribasi bu
jarayonni amalga oshirishda poydevor bo’lib xizmat qiladi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_90.png)
![91
XULOSA
Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport toboro rivojlanib bormoqda bu
borada qili nayotgan ishlar bevosita hukumatimiz tomonidan qo’llab
quvvatlanayabdi. Mamlakatimiz sportchilarining xalqaro sport arenalaridagi
yutuqlari va ular tomonidan egallanayotgan natijalar zamirida birinchidan yaratib
berilayotgan sharoitlar, ikkinchidan sportc hi va murabbiyning mashaqqatli mehnati
yotibdi.
Sportda yuqori natijalarni qayd etishda turli darajadagi usullar va vositalar
zarur. Bugungi kunda bunday usullar o’zining tom manodagi natijasini va
samaradorligini ko’rsatmoqda. Ularning tu rlari va xillari shu qadar ko’pg i qaysi bir
usulni qo’llash kerakligi bir muncha qiyin. Hozirda mazkur masalada dunyo
miqyosida keng ko’lamli tadqiqotlar o’tkazilmoqda. Shunga qaramay ushbu
masalada muayyan ilmiy muammolar mavjud.
Mazkur dissertatasiya ishi O’quv mashg’u lot guruxlarida badminton
mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodologik asoslari ni tadqiq qilishga
qaratildi. Ishda Respublikamizda faoliyat yuritayotgan yetakchi murabbiylar ish
tajribalari umumlashtirilib ularning eng samarali usullari aks ettir ildi. Shuningdek
horijiy adabiyotlar va ulardagi ma’lumotlar dissertatsiya ishi mazmuniga kiritildi.
O’quv mashg’ulot guruxlarida badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning
nazariy metodologik asoslari muallif nuqtaiy nazaridan o’rganildi va amaliy
tavs iyalar sifatida kiritildi. Ushbu tavsiyalar yuqorida bayon etilganidek shaxsiy
kuzatishlar va tajribalar, mutaxassislar va murabbiylar ish faoliyatini o’rganish
hamda horijiy ilmiy – uslubiy adabiyotlarni tahlil qilish natijasida shakllantirildi.
Disserta tsiya ishida bildirilgan fikrlar mutloq to’g’ri va asosli deyish fikridan
yiroqmiz. Chunki, sport fani va umuman, mazkur yo’nalish xususiyati bunday
qat’iy fikr bildirish imkoniyatini bermaydi. Shu sababdan mazkur mavzu bo’yicha](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_91.png)
![92
tadqiqotlar o’tkazish, kuz atishlar tashkil qilish va tajribalar olib borish zarurati
yanada ortadi.
Ushbu dissertatsiya ishini yoritishda shu narsa aniq bo’ldiki, kelgusida
mazkur mavzu bo’yicha tadqiqotlar ko’lami ni yanada oshirish imkoniyati ma vjut.
Mavzuning hali o’rganilmagan va yoritib berilmagan jihatlari bor. Yaqin kelajakda
yuqoridagi mavzu bo’yicha tadqiqotlar o’tkazish va unin g natijalarini amaliyotga
izchil tadbiq etish sport natijalari o’sishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Dissertatsiya ishini yoritishda yaqindan yordam bergan yetakchi
mutaxassi slar professorlar J.Eshnazarov , Z.Boltayev dotsentlar Y.Masharipov,
B.Kipchakov, hamda D .Ro’ziqul ovlarga muallif o’z minnaddorchiligini
bildiradiki, ularning maslahatlar i va amaliy tajribalari disserta tsiya ishini yoritishda
katta aham iyat kasb etdi.
Shuningdek, muallif kelgusida mazkur mavzu yuzasidan madsadli
tadqiqotlar o’tkazish niyatini ham ma’lum qiladi va ilmiy hamkorlik taklifini
qadrlaydi.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_92.png)
![93
A dabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublika si Prezidentining 2017 yil 3 iyundagi “Ji smoniy
tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ -3031 -sonli qarori.
2. O ’zbekiston Respublika si Prezidentining 2018 yil 5 martdagi “ Jismoniy
tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtiris h
chora -tadbirlar i to`g`risida”gi PF -5368 -sonli Farmoni.
3. O’zbekiston Respublika si Prezidentining 2020 yil 24 yanvardagi
“O’zbekiston Respublika sida jismoniy tarbiya va sportni yanada
takomillashtirish va ommalashtirish c hora -tadbirlari to’g’risida”gi Farmo ni.
4. O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi Qonuni. 2020 yil 23
sentyabr.
5. O’zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida’gi
Qonuni. 2015 yil 4 sentyabr.
6. R.S.Salomov. Sport mashg‘ulotining nazariy asoslari. Darslik. Toshkent –
2005.
7. Badminton U.Z.Salimov, B.U.Badalova, M.M.Nizamov, A.X.Zaxidov. –
O ’quv qo’llanma. Toshkent 2018.
8. B.H. Agzamov, F.F.Nadjimov . Ta’lim muassasalarida sportning badminton
turi bo’yicha to’garak mashg’ulotlarini tashkil etish yuzasidan o’quv dasturi
va metodik tavsiyalar T. 2017.
9. T.S. Usmonxo‘jayev va boshq. Bolalar sporti mashg‘ulotlari nazariyasi
va uslubiyoti. Darslik . – Toshkent , 2006 -yil.
10. M.S. Sattorov . Sport mashg‘ulotlari jarayonida sportchilar
organizmining fiziologik xususiyatlari. O ’quv qo ’llanma . Toshkent, 2019 -
yil
11. О.В. Байгужина . Бадминтон в структуре подготовки студентов по
физической культуре. Челябинск 2021.](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_93.png)
![94
12. Н .Ю .Камалиева , Н .Г.Искаков , А.С. Шалавина . Бадминтон для
начинающих Учебно -методическое пособие. — Казань: Казанский
университет, 2021. — 57 с.
13. A .A .Pulatov , O .M .Savatyugin , Sh .Sh .Isroilov . Badminton nazariyasi va
uslubiyati . Darslik . T.:2017
14. А.В.Шербаков , Н.И. Шербакова . Игра Бадминтон. Учебно -
методическое издания. –М. , 2009.
15. В.П. Помитк ын . Книга тренера по бадминтону. Теория и практика.
ОАО “Первая образц овая типография ”, “ Ульяновский дом печати ”,
2012. 340с.
16. В.П. Помитк ын. Книга тренера по бадминтону. Теория и практика.
Част I. Началная подготовка. М. : ООО “Гражданский алянс ” 2012.342 c.
17. Б.У. Бадалова . Бадминтон - спортивная игра – Т. , 2018.
18. M.M.Maxammad iyev, K.X.Adilov. Badminton O ’quv uslubiy qo’llanma.
Samarqand 2018.
19. Z.Utayev, N.Naz arov Sport mashg’ulotlari nazariyasi va uslubiyati . O ’quv
uslubiy qo’llanma. Samarqand 2020.
20. Правила игры в бадминтон. Составлен ы на основе “Правил игр ы в
бадминтон”, введе нн ых в действие обшим собранием IBF с 6 мая 2006
21. Приказ Министерства спорта РФ от 18 июня 2013 г. № 400 "Об
утверждении Федерального стандарта спортивной подготовки по виду
спорта бадминтон".
22. Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning ma zmuni .
Samarqand davlat universiteti ilmiy axborotnomasi. 2020 -yil 4 -son (122)
Gumanitar fanlar seriyasi.
23. Б.Б. Кипчаков , Ф.И.Исмоилова. “Badminton sports training stages and its
content ”Евразийский союз ученых (есу ) Ежемесячный научный журнал
№ 3 (84)/2021 . Том 1, Серия: Психологические науки Педагогические
науки .](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_94.png)
![95
Internet saytlari
1. www.lex.uz
2. www.ziyonet.uz
3. www.natlib.uz
4. www.edu.uz
5. www.badminton.uz](/data/documents/0b2ac15b-4128-4d36-8bdd-278fa1583be5/page_95.png)
1 MUNDARIJA Kirish 3-9 I Bob Badminton sport turining tavsifi , mashg’ulot jarayonini tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari 10 1.1 Mavzu yuzasidan adabiyotlar tahlili 10-13 1. 2 Badmintonda ko’p yillik tayyorgarlik tizimining o’rni va axamiyati 13-15 1. 3 Badmintonda o’quv mashg’ulot jarayonining o’ziga xos xususiyatlari 15-17 1.4. Badminton bo‘yicha sport tayyorgarligi bosqichlari va uning mazmuni 17-30 I bob bo’yicha xulosa 31 II Bob Tadqiqot metodlari va uning tashkil etilishi 32 2.1 Tadqiqot u sullari 32 2.1.1 Pedagogik kuzatish 32-33 2.1.2. Adabiyotlar tahlil qilish 33 2.1.3. So’rovnoma o’tkazish 34 2.1.4. Nazariy tahlil va umumlashtirish 34 2.2. Tadqiqotni tashkil etilishi 34 II bob bo’yicha xulosa 35 III Bob . Badminton mashg’ulotlarin i tashkil etishning nazariy metodologik asoslari 36 3.1 Muammo yuzasidan sinov - tajriba ishlarini tashkil etish 36-45 3.2 Sinov – tajriba natijalari asosida olingan ma’lumotlar tahlili = 45-53 3. 3. Badminton bo‘yicha uzoq yillik tayyorgarlik jarayoninin g tashkiliy -pedagogik asoslari 53-61 3. 3.1 Amaliy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar 61-65 3. 3.2 Nazariy mashg’ulotlar uchun dasturiy materiallar 65-73
2 3. 4 Badminton mashg’ulotlarida texnika xavfsizligi va tay yorgarlik asoslari 73-75 3. 5 Sport na tijalari va rejalashtirilgan mashg’ulot yuklamalari 75-79 III bob bo’yicha xulosa 80 Tavsiyalar 81-90 Xulosa 91-92 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 93-95
3 Kirish Davlatimiz mustaqillikka erishgach barcha sohalar qatorida s port, jismoniy madaniyatda ham tub islohatlar amalga oshirilmoqda. Bu islohatlarda inson omili ustivor vazifa bo’lib, islohat islohat uchun emas eng avvalo inson uchun degan tamoyilga amal qilmoqda. Komil insonni tarbiyalashda ma’naviy barkamollik bilan bi r qatorda jismo niy yetuklik ham muhim sanaladi . Mamalakatimiz kelaji uchun har tomonlama sog’lom avlodni tarbiyalash hamda voyaga yetkazishda jismoniy tarbiya va sportning ahamiyati juda katta. Keyingi yillarda sport Mustaqil O’zbekistonimizda yashayotgan har bir inson hayotining jaralmas qismiga aylanib borm oqda [1 ]. O ’zbekiston Respublika si Prezidentining “ Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora -tadbirlar i to`g`risida”gi farmoni , O‘zbekiston Respublika si Prezidentining “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori., O’zbekiston Respublika si Prezidentining “O’zbekiston Respublika sida jismoniy tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora -tadbirlari to’g’risida”gi farmonlari jismoniy tarbiya va spor tni yanada rivojlantirishga imkon yaratdi [2,3]. O’zbekiston Respublikasi istiqlolga erishgandan so’ng qabul qilingan “Ta’lim tog’risidagi”, “Jismoniy tarbiya va sport tog’risida”gi qonunl ar, “Kadrlar tayyorlash milliy dasturi”, O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora -tadbirlari tog’risida” gi va boshqa farm on va qarorlar tub ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy, ma’naviy va madaniy o’z garis hlarni yuzaga keltirmoqda . XXI asr buyuk o’zgarishlar davri. Bu o’zgarishlar eng avvalo inson tafakkuriga, uning fikrlash tarzida ro’y berishi muqarrar. Tabiiyki, bu holat shaxs ma’naviyati va u orqali jamiatning manaviy qiyofasiga o’z tasirini ko’rsatmay qolmaydi. O’zbekiston o’z mustaqilligiga erishgan kundan boshlab , millat genafondini shakllantirish, sog’lom -barkamol avlodni tarbiyalash vositasi bo’lmish jismoniy
4 tarbiya va sport davlat siyosatining ustivor yo’nalishlari tarkibiga kiritilgan bo’lib, o’tgan davr ichida ushbu soh ada asrlarga teng islohatlar amalga oshirildi. Respublikamizning barcha hududlarida, hatto uzoq -uzoq qishloq joylarda ham jahon standartlariga mos sport inshoatlari o’ziga xos go’zal infrastrukturalari bilan birgalikda bunyot etildi. Mazkur savobli ishlar ayni kunda amaldagi xalqchil siyosatni yanada jadal davom ettirayotgan yurtimizning bugungi yo’lboshchisi Sh. Mirziyoyevning g’ayrat -shijoati va konseptual dasturlari asosida o’z ko’lamini kengaytirmoqda, jismoniy tarbiya va sport, shu jumladan, professio nal sport ham tezkor sur’atlar bilan cho’qqi sari qanot yozmoqda, Jahon, Osiyo musoboqalari va Olimpiya o’ yinlari miqi yosida yuksak natijalarga erishib, vatanimiz shuhratini jahon hamjamiyati oldida tarannum etib kelmoqda, lekin takidlash joizki sport nat ijalari to’xtab qolmaydi, musoboqalarda keskinlashib borayotgan raqobat yuksak mahoratli sportchilar tarkibini kengaytirish, ommaviy sportdan professional sportga o’tish sur’atini jadallashtirish zaruriyatini tug’dirmoqda. Buning uchun 2000 -yildan boshlab yurtimizda joriy etilgan “Umid nihollari”, “Barkamol avlod” va “Universiada” kabi ommaviy sport musoboqalari saviyasini ko’tarish o’ta mihim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa yoshlar o’rtasida sportning badminton turini ommalashtirish, o’quvchilarning ma’naviy -axloqiy tarbiyasini yanada kuchaytirish, ular o’rtasida sog’lom turmush tarzini qaror toptirish yoshlarni sport musoboqalariga ommaviy tarzda jalb qilish maqsadida Badminton federatsiyasi, Madaniyat va sport ishlari, Xalq ta’limi, Sog’liqni saqlash boshqa rmalari hamkorligida umum -ta’lim maktablari o’quvchilari o’rtasida sportning usgbu turi bo’yicha viloyat bosqichi turnirlari o’tkazib kelinmoqda. Mazkur dissertatsiya sport maktablarining murabbiy o’qituvchilari va badminton sport turi bilan shug’ullanayot gan o’quvchilarga mo’ljallangan bo’lib, unda Badminton sport turining tavsifi , Badminton sport turi bilan shug’ullanish bosqichlari , Badminton mashg’ulotlarini tashkil etish haqidagi masalalarga doir ma’lumotlar berilgan ushbu dissertatsiya yoshlarning on gida va ruhiyatida yangicha sport turi sifatlarining shakllantirilishiga yordam beradi, yuksak madaniyatli va ma’naviy
5 yetuk xalqqa munosib vorislarni tarbiyalashga hissa qo’shadi degan umiddamiz [4 ,5 ]. Hozirga kelib mamalakatimizda ko’plab sport turlari r ivojlandi, bular qatorida hech ikkilanmay badminton sport turini ham kiritish mumkin. Bolalar o’smirlar sport maktablarida badminton bilan shug’ullanuvchilar mashg’ulotlarini tashkil qilish, xususan bola lar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruxlarida badmintonchilarni tayyorlash toboro takomillashuvga extiyoj sezmoqda. Buning asosiy sababini quyidagilarda ko’rish mumkin. - jamiatda sportning o’rni va ahamiyati ortishi. - sport sohasidagi tadqiqotlarning tez suratlar bilan rivojlanishi va ya ngilanishi. - bolalar sportini yangi yo’nalish sifatida rivojlanishi. Umuman olganda bolalar o’smirlar sport maktablarida badmintonchilarni tayyorlash jarayonini tashkil qilish, bugungi kungacha erishilgan tajribalarga asoslanish, yutuq va kamchiliklarni t ahlil qilish va yangi istiqbol faoliyatini shakllant irish bilangina samarali amalga oshirish mumkin. Bu esa bolalar o’smirlar sport maktablarida qisqa masofalarga yuguruvchi sportchilarni tayyorlashda turli yangi metodik usullardan foydalanish zaruratini yuzaga keltiradi. Yuqoridagi fikrlarga asoslangan holda biz magistrlik dissertatsiyasi mavzusini “ O’quv mashg’ulot guruxlarida badminton mashg’ulotlarini tashkil etishning nazariy metodik asoslari ” deb nomladik. Shu o’rinda aytishimiz mumkinki yuqorida sana b o’tilgan malakali sportchilarimizga zahira tayyorlash bola lar o’smirlar sport maktablarining o’quv mashg’ulot guruhlarida badmintonchilarni kuchli qilib tarbiyalash, mashg’ulot jarayonini tashkil qilishda yangi metodik usullarni ishlab chiqish va amal iyotga joriy qilish bugungi kunning e ng asosiy masalal aridan biridir . Mavzuning dolzarbligi. Bola lar o’smirlar sport maktablarining badminton bo’limlarining o’quv mashg’ulot guruhlarida badmintonchilarni tayyorlash