logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Printerlar, ularning turi, vazifasi va farqi

Printerlar, ularning turi, vazifasi va farqi

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2896.6044921875 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Printerlar, ularning turi, vazifasi va farqi. Reja : 1. Printerlarning tarixi va uning turlari. 2. Printerlar haqida asosiy tushunchalar. 3. Printerlarning tuzilishi. 4. Boshqa ma’lumotlar.  Xulosa.  Foydalangan adabiyotlar. 1 Printer (inglizcha printer - printer) - bu saqlash moslamalarida (matn, grafika) saqlanadigan ma'lumotlarni, odatda qog'ozda, qog'ozga o'zgartiradigan qurilma. Ushbu jarayon bosib chiqarish deb ataladi va natijada olingan hujjat chop etiladi. Charlz Babb o'zining analitik dvigatelini - mexanik prototipni ishlab chiqayotganda hisob-kitob natijalarini qog'ozga bosib chiqarish kerakligi haqida o'yladi. zamonaviy kompyuterlar... Natijada, u shuningdek, insoniyat tarixidagi Difference Engine (Difference Engine) deb nomlangan birinchi printerni ixtiro qildi. Afsuski, ushbu qurilma muallifning hayoti davomida hech qachon yaratilmagan. To'g'ri, muallifning o'limidan 150 yil o'tgach, ushbu printer hali ham London Ilmiy Muzeyi tomonidan uning direktori Doron Suod boshchiligida yig'ilgan. Olingan qurilma 8000 qismdan iborat bo'lib, og'irligi 5 tonnani tashkil etdi. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu farq mexanizmi ishlab chiqishda, Bambuk bugungi kunda ham ishlatiladigan ko'plab g'oyalarni taklif qildi. Kompyuterlar paydo bo'lganda, dastlab ma'lumotlar qo'lda yozilgan yoki yozuv mashinkasida chop etilgan (buning uchun maxsus xodimlar yollangan). Kompyuterga ulanishi mumkin bo'lgan eng birinchi bosib chiqarish qurilmasi 1953 yilda Remington-Rand kompaniyasi tomonidan yaratilgan. Yozuv mashinkasiga juda o'xshash qurilma UNIPRINTER nomini oldi. Printerning asosiy qismi ko'plab "barglari" bo'lgan disk edi, ularning har biri harflardan iborat edi (harflar, raqamlar va maxsus belgilarning relyef tasviri). Maxsus perkussiya mexanizmi petalga urildi, u bosilgan lenta orqali qog'ozga urildi. Shu bilan birga, rangli chop etish g'oyasi tug'ildi - ular turli xil rangdagi bosma lentalarni ishlatishdi. UNIPRINTER- ning chop etish tezligi daqiqada 80000 belgini tashkil etdi! Keyinchalik ushbu turdagi printerlar "petal printerlari" deb nomlangan. Shuningdek, gulbarglarni maxsus barabanlar va lentalar bilan almashtirishga urinishlar bo'lgan. Ushbu texnologiya SSSRda ham paydo bo'lgan, u erda bunday mashinalar alfanumerik bosma asboblar ADC deb nomlangan. Ushbu printerlarda bir qator muhim kamchiliklar mavjud edi ular ishonchsiz, juda shovqinli edi, grafikalarni chop etishga imkon bermadi va har doim bir xil shrift bilan chop etildi. Nuqta matritsa bosib chiqarish texnologiyasi 1964 yilda Seyko Epson tomonidan ishlab chiqilgan. Birinchi nuqta matritsali printer 1970 yilda paydo bo'lgan. U Centronics Data Computer tomonidan ishlab chiqilgan. Bosib chiqarish uchun 7 ta ignadan iborat matritsa ishlatilgan (shuning uchun printer turining nomi). Printer Model 101 deb nomlandi. Nuqta matritsali printerlar tufayli grafikani ham chop etish imkoni paydo bo'ldi. Texnologiya tez rivojlandi va arzonlashdi. Shunday qilib, 1983 yilda allaqachon uy foydalanuvchisi tomonidan sotib olinishi mumkin bo'lgan birinchi printer sotuvga chiqarildi - uning narxi taxminan 700 dollarni tashkil qildi (masalan, Model 101 ning narxi 3000 dollar 2 atrofida edi). Ushbu printer Image Writer, C.ltoh Electronics kompaniyasining onasi bo'lgan. Nuqta matritsali printerlarning uyga kelishi texnologiyaning rivojlanishiga qo'shimcha turtki bo'ldi. Ammo nuqta matritsali printerlarning bir qator kamchiliklari mavjud, ularning asosiylari past sifati va shovqinidir. Biroq, ularning juda arzonligi va juda yuqori ishonchliligi tufayli nuqta matritsali printerlar bugungi kungacha saqlanib qoldi. Nuqta matritsali printerlarning kamchiliklari tadqiqotchilarni chop etishning yangi usullarini izlashga majbur qildi. Birinchi siyohli printerlar nuqta matritsalaridan bir muncha vaqt oldin paydo bo'ldi - 1976 yilda IBM korporatsiyasi Model 6640 deb nomlangan birinchi ishchi modelini taqdim etdi. Biroq, uy foydalanuvchilarining stollarida siyohli printerlar paydo bo'lishidan bir necha yil oldin emas edi. Inkjet printerlarni ishlab chiqishda Canon, Epson va Hewlett- Packard o'zlarining bosib chiqarish texnologiyalarini rivojlantirishda (BubbleJet, piezoelektrik usul va talab bo'yicha buyurtma bo'yicha) katta rol o'ynadilar. Birinchi rangli inkjet printer Hewlett-Packard tomonidan ishlab chiqilgan, u 1990-yillarning boshlarida turli xil rang va soyalarni ishlab chiqarish uchun siyohlarni bir-biriga aralashtirishga qodir printerni joriy qilgan. Lazerli printerlarga kelsak, shuni ta'kidlash kerakki, lazerli bosib chiqarishda ishlatiladigan texnologiya (elektrografiya) birinchi nuqta matritsali printerlar paydo bo'lishidan ancha oldin - 1938 yilda paydo bo'lgan. Uni amerikalik olim Chester Karlson ishlab chiqqan. O'shandan beri u qayta-qayta takomillashtirildi va takomillashtirildi. Biroq, faqat Xerox printerni yaratish uchun undan foydalanishni taxmin qilgan va u printerni yaratishda kopirayter texnologiyasidan foydalanishga qaror qilgan. Natijada 1971 yilda EARS apparati paydo bo'ldi, ular laboratoriya devorlarini hech qachon tark etmaydilar. Birinchi tijorat lazer printeri 1977 yilda paydo bo'lgan. U Xerox 9700 Elektron deb nomlangan. IBM, Apple va Hewlett- Packard lazer printerlarini ishlab chiqishda qo'shilishmoqda. Biroq, uzoq vaqt davomida bunday qurilmalar juda qimmat edi - ularning narxi bir necha ming dollarga yaqin edi. 1000 dollardan kam bo'lgan birinchi printer Hewlett-Packard tomonidan 90-yillarning boshlarida LaserJet IIP modelini yaratgan. Zamonaviy lazer printer uyda ishlatiladigan, nisbatan arzon (shunga qaramay, inkjet printerdan kattaroq buyurtma berish moslamasi), juda past bosib chiqarish narxiga ega. Yana bir nechta bosib chiqarish turlari mavjud - sublimatsiya, termal ... Ammo ular uyda umuman ishlatilmaydi yoki juda kamdan-kam hollarda qo'llaniladi. Bugungi kunda uchta texnologiya (matritsa, inkjet va lazer) eng ko'p ishlatiladigan va keng tarqalgan. Doimiy ravishda yaxshilanib va rivojlanib borishi bilan, ular tashkil topgan vaqtdan beri deyarli o'zgarishsiz qoldi. Ammo kim biladi, ehtimol yaqin kelajakda printerlar dunyosida haqiqiy inqilobni amalga oshiradigan texnologiya paydo bo'ladi. 3 4 Printerlar turlari (inkjet, lazer, nuqta matritsasi). Shu munosabat bilan, eng ko'p savollar keladi. To'g'ri, foydalanuvchilar "printerlarning turlarini" so'ramaydilar, ammo "qaysi printer yaxshiroq: inkjet yoki lazer?" (masalan). Menimcha, eng oson usul - har bir turdagi printerning afzalliklari va kamchiliklarini plastinka shaklida ko'rsatish: bu juda aniq ko'rinib turibdi. Lazerli . Lazerli printer quyidagicha ishlaydi:lazer nuri yordamida fotosezuvchi baraban betni elektrostatik tasvir yaratiladi. Barabanga joylashgan mahsus bo‘yalgan kukun ”toner” deyiladi.Bu “toner” betlarda mavjud tasvir yoki harflarga yopishadi. Baraban aylanib qog‘oz varag‘iga yopishib tonerni o‘tkazadi. Toner qog‘ozga mahkamlangandan keyin tayyor tasvir hosil bo‘ladi. Bunday tehnologiya nusxa ko‘chirish apparatlarida ishlatiladi. Okidata va Lexmark kompaniyalari chiqaradigan yorug‘diod printerlar ham huddi shu tarzda ishlaydi. Faqat lazer o‘rniga ularda yoritishdiodlaridan massiv ishlatiladi. Siyoh-oqimli (inkjet). Oqimli printerlarda siyohni yonlangan tomchilari sopl orqali qog‘ozga tarqaladi.Tarqatilish faqat tasvir yoki qaror shakllanishi kerak bo‘lgan joyda sodir bo‘ladi. Nuqta matritsasi . Matritsali printerlarda bo‘yaladigan tasma orqali qog‘ozga uriladigan yumaloq ignalar guruhi ishlatiladi. Bu ignalar to‘g‘ri to‘rtburchakli setkaga yig‘ilgan. Buni matritsa deymiz. Ma’lum ignalari matritsaga bosilganda turli belgi yoki tasvirlar shakllanadi. Bosishni eng zo‘r sifatli lazerli so‘ng oqimli, so‘ng esa matritsalilar ta’minlaydi. Lazerli printerlar narxi tushayapti, shuning uchun ular foydalanuvchilarning ko‘ngliga ularni arzon bo‘lib qolgan. Oxirgi paytda oqimli va matritsali printerlar asosan mahsuslashtirilgan bo‘lmoqda: oqimlilar rangli bosish uchun asosiy jihozga, matritsalilar esa asosan tez va arzon bosish uchun (masalan bank yoki magazinlarda cheklarni bosish uchun) ishlatishga aylanaypti. Kengaytma (resolution) – termini pechatlangan namunani sifati va kontrastini ta’riflash uchun ishlatiladi. Bosishni barcha ko‘rib chiqilayotgan tehnologiyalarida qog‘ozda nuqtalar bo‘lishi puli bilan yaratiladi. Printer kengaytmasi, demak bosishni sifati ham shu nuqtalarni hajmiga va bosishni soniga bog‘liq. Betlarni ko‘rganda matritsali printerday kichik kengaytmali bosilgan betlarga bir qarashda ko‘rsa bo‘ladi. Bu nuqtalarni katta bo‘lgani va bir hilda bo‘lgani uchun shunday bo‘ladi. Lazerli printerday bosilgan betlarda belgilar bir – biriga zich ko‘rinishda bo‘lib nuqtalar mayda joylashgan. Printerni kengaytmasi odatda dyuymdagi nuqtalarda (dofs per inch – dpi) o‘lchanadi; boshqacha qilib aytganda bir dyuym uzunlikdagi chiziqda printer shuncha alohida nuqtalar miqdorini bosish mumkin. Ko‘pgina printerlarda 5 kengaytma ikki yo‘nalishda – vertikal va gorizontala aniqlanadi. Shunday qilib, bir kvadrat dyuymda 300 – dpi kengaytma deganda 300*300 nuqtalar tushuniladi. 300 dpili kengaytmali printer qog‘ozda bir kvadrat dyuymda to‘qson ming nuqtalarni bosish mumkin. Shunday printerlar ham borki ikki yo‘nalishdagi razresheniyasi farq qiladi (masalan, 600*1200 dpi). Bunday printerning bir dyuym kvadratida 720 ming nuqtalarni bosish mumkin. Printer xotirasi Har bir printerda xotira mikrosxemasi mavjud, lazerli va oqimli printerlarda esa undan tashqari o‘rnatilgan protsessor ham bor. Shuningdek, printerni – mahsuslashtirilgan kompyuter deb ham atasak bo‘ladi. Printerdagi xotira bosish vazifasini ma’lumotlarni kiritish uchun bog‘lovchi bo‘lib hizmat qiladi; u tasvir, shrift va buyruqlarni yaratish jarayonida ma’lumotlarni saqlash uchun, hamda shriftlarni yozilish va boshqa ma’lumotlarni vaqtincha saqlash uchun mo‘ljallangan. Lazerli va oqimli printerlar xotirasining hajmi – uning imkoniyatlarining ko‘zgusi bo‘ladi. Printer xotirada butun betdagi rastrli tasvirni (grafik tasvirni va shriftni) yaratish, so‘ng uni bosib chiqarish kerak bo‘ladi. Bosishdan oldin har bir vektorli tasvir va shriftlar konturi rastrda qaytadan tuziladi. Betlardagi grafik va shriftlarni katta miqdori katta xotira hajmini talab etadi. Undan tashqari, xotira printerning shriftlarni va betlarning ta’rifi tilini tushuntiruvchini saqlash uchun kerak. Xotira yetmaganda printer grafika yoki matnni aralashmasini bosib chiqaradi, grafik tasvirni ikkita qog‘ozga bo‘ladi, bir nechta shrift ishlatadi yoki hech qanday shriftni bosmaydi. Oqimli printer Oqimli birinchi printerni Hewlett Packard firmasi bo‘ladi. Oqimli printerlarning ishlash uslubi tasvir yoki harf qayerda shakllanishi kerak bo‘lsa, shu yerda bo‘yoq sachratiladi. Sachratish printer kallagida joylashgan soch tolasiga o‘xshash sopl orqali amalga oshiriladi. Bu kallakda mikro bo‘lakchlar kabi sopl orqali o‘tadigan siyohlik lazervuar o‘rnatilgan. Sopllar soni (16 dan 64 gacha) printer rusumi va ishlab chiqaruvchisiga bog‘liq bo‘ladi. Ba’zi oxirgi rusumlarda soplning ko‘proq bo‘ladi. Masalan HP DESCJET 1600 kallagi qora siyoh uchun 300 sopel va rangli uchun 416 sopelga ega. Siyohni saqlash uchun ikkita usul mavjuad: Printer kallagi siyoh uchun rezervuar bilan bog‘liq, rezervuarni almashtirish boshchani almashtirishga bog‘liq. Printer kallagini siyoh bilan kapillyar tizimi orqali ta’minlaydigan alohida rezervuar ishlatiladi. 6 7 Ishlash usullari Oqimli printerlarning zamonaviy rusumi quyidagi uslublarni o‘z ishida qo‘llashi mumkin:  Pezoelektr uslubi.  Gazli pufaklar uslubi.  Drop-on-demand uslubi. Pezoelektr uslubi Bu uslubni amalga oshirish uchun har bir sopelga diafragma bilan bog‘liq yassi pezokristall o‘rnatiladi. Ma’lum bo‘lishicha, elektr maydonni ta’siri ostida pezoelementlar deformatsiyasi sodir bo‘ladi. Bosma davomida trubkadagi pezoelement siyoh bilan kapillyar tizimni to‘ldiradi. Orqaga siqiladigan siyohlar rezervuarga qayta quyiladi, siqilgan siyohlar esa qog‘ozda o‘z izini qoldiradi. Bunday uslublarni EPSON, BROTHER va boshqalari ishlab chiqariladi.(1-rasm) 1-rasm. Gazli pufaklar uslubi. Bu uslub termik hisoblanadi va injektirlovchi pufakchalar(Bublejet) deyiladi. Bu uslubni ishlatishda har bir sople qizdirish elementlari bilan jihozlangan, har bir qizdirishda soplo bir necha mikrosekund ichida 500 C gacha qiziydi. Qizdirilganda paydo bo‘ladigan gazli pufakchalar (bublies) sople orqali qog‘ozga tushadigan suyuq siyoh tomchisini itarib tushiradi. (2-rasm). Tok o‘chirilishi bilan qizdiradigan element soviydi, parli pufak kichrayadi va kirish teshigidan siyohning yangi porsiyasi keladi. Bunday texnologiyani CANON firmasi qo‘llaydi. (2-rasm) 8 2-rasm. Gazli pufak uslubi bo‘yicha printer ishlash prispi. Drop-on-demand. HEWLETT-PACKARD firmasi ishlab chiqqan uslubi drop-on-demand uslubi deyiladi. Gazli pufaklar uslubi kabi bu uslubda ham qizdirilgan element ishlatiladi. Biroq drop-on-demand uslubida siyoh uzatilishi uchun qo‘shimcha maxsus mexanizm ishlatiladi. Gazli pufaklar uslubida bunday funksiya faqat qizdiriladigan element zimmasiga yuklatilgan. 3-rasmda drop-on-demand uslubini ishlatib bosma mexanizmini ishlash uslubi ko‘rsatilgan. 3-rasm 9 drop-on-demand uslubi bo‘yicha printer ishlash prinspi. Gazli pufaklar uslubi ishlatiladigan bosish mexanizmlarida konstruktiv elementlari kamroq, bunday printerlar ishlatishda ishonchli va ishlatish muddati uzoqroq. Undan tashqari, bunday texnologiyani ishlatish printerlarni kengaytma qobiliyatlarini yo‘qori darajasiga erishish imkonini beradi. Chiziqlarni chizishda yo‘qori sifatga ega bo‘lgan uslub yaxlit to‘ldirishli bosishda kamchilikka ega: Ular biroz yoyilgan bo‘lib chiqadi. Gaz pufakli uslubni grafik, gistogramma va boshqa bosish kerak bo‘lganda ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi, plutonli grafik tasvirlarni bosishda drop-on-demand uslubini ishlatish maqsadga muvofiq bo‘ladi. drop-on-demand texnologiyasiga muvofiq siyohlar tez sachratishi ta’minlanadi, bundan bosishni sifati va tezligi oshadi. Tasvirning rangli tasavvuri bu holatda kontrastli. Rangli oqimli printer. Ragnli printerlar yordamida rangli bosish, kerakli sifatni bermaydi. Bu maqsadda boshqa printerlarning qo‘llanilishi ko‘p foydalanuvchilarning cho‘ntagiga to‘g‘ri kelmaydi. Turli rangli siyohlarni ishlatish deyarli sifatli va qimmat bo‘lmaganligi uchun oqimli printerlarni ishlatishga olib keldi. Odatda rangli tasvir bosish paytida uchta asosiy ranglarni ustma-ust tushirishda shakllanadi: suan (cyan), to‘q qizil (magenta) va sariq (yellow). Nazariya bo‘yicha bu uchta ranglarni aralashmasi qora qangni berishi kerak, lekin amaliyotda ko‘p hollarda kulrang yoki jigarrang hosil bo‘ladi, shuning uchun, to‘rtinchi asosiy rang sifatida qora (black) rang qo‘shiladi. Yo‘qorida ko‘rib chiqilgan sabablarga ko‘ra oqimli printerli yangi rusumlarda rang hosil qilish uchun uchta emas, balki to‘rtta rang ishlatiladi. Oqimli printerning ishlash xususiyatlari. Shovqin Impakt-printerlarga qarama-qarshi bo‘lgan oqimli printerlar shovqinsiz ishlaydi. Faqat printer boshchasini boshqaradigan dvigateli yengil shovqin chiqaradi.Shovqin 40 db ga yaqin darajani tashkil etadi, bu esa ignali printerlarnikiga qaraganda 15 db ga kam. Bosma tezligi Oqimli printerni pechat tezligi ignalinikiga o‘xshab, pechat sifatiga bog‘liq. Oqimli printer qorali pechatda(Draft Mode) pechat tezligi bo‘yicha ignalidan ancha oshadi. LQ rejimida pechat qilganda bosish tezligi anchagina sekinlashadi va o‘rtacha 150-200 cps ni tuzadi, bu 3-4 bet 1 minutga to‘g‘ri keladi. Rangdagi bosish ozgina uzoqroq bo‘ladi. Ishchi guruhlar uchun mo‘ljallangan oxirgi 10 zamonaviy rusumlar, masalan HP1600C va HP1600CM, 1 minutda 8-9 betgacha bosishi mumkin. Bosish tezligi Oqimli printerni bosish tezligi,ignalinikiga o‘hshab, bosish sifatiga bog‘liq. Oqimli printer qorali bosishda (Draft Mode) bosish tezligi bo‘yicha ignalidan ancha oshadi. LQ rejimda bosmadan chiqarganda bosish tezligi anchagina sekinlashadi va o‘rtacha 150-200 cps ni tuzadi,bu 3-4 bet 1-minutga to‘g‘ri keladi.Rangdagi bosish ozgina uzoqroq bo‘ladi. Ishchi guruhlar uchun mo‘ljallangan oxirgi zamonaviy rusumlar,masalan,HP1600C va HP1600CM,1- minutda 8-9 betgacha bosish mumkin. Lazerli printerlar. Hujjatlarni lazerli printerda bosmadan chiqarish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat:  Ulanish;  Ma’lumotlarni qayta ishlash;  Formatlash;  Rasterizatsiya;  Lazerli skanerlash;  Toner qo‘yish;  Tonerni mustahkamlash. Turli hil printerlar buni har hil usullar bilan bajaradi, biroq ko‘pchilik printerlar tomonidan huddi shu ketma-ketlikdagi harakatlar bajariladi. Masalan, printerlarni qimmat bo‘lmagan rusumlari bosish jarayoniida kompyuter ishlatadi, qimmatroqlari va takomillashgan rusumlarni operatsiyalarning aksariyat qismini shahsiy apparatli va dasturli ta’minlash yordamida bajaradilar. Ulanish Hujjatni bosib chiqarish uchun avval kompyuterdan printerga vazifa yuborish kerak.Buning uchun odatda kompyuterning parallel porti ishlatiladi, ammo alohida printerlar muntazam port bilan ham ishlaydilar. Printerlarni ba’zi bir rusumlari ikkita portni qo‘llab, bir necha kompyuterlarga ulangan bo‘lishi mumkin. Parallel yoki ketma-ketli ulanishda ishlaydiganlardan tashqari printerlarni tarmoqli rusumlari kiritilgan, tarmoqli adapterga ega bo‘lib tarmoqli kabelga to‘g‘ri ulanish mumkin. Oxirgi paytda USB interfeysli birinchi rusumlari ham ko‘rina boshladi. Kompyuterni printerga ulashda printerga bosma qilish vazifasi yuboriladi. Biroq ma’lumotlar ikki yo‘nalishli bo‘lishi mumkin, ya’ni printer ham kompyuterga ma’lumotlarni uzatishni davom etishini yoki to‘htash haqida xabar beruvchi 11 nazorat signallarini yuborish mumkin .Odatda printyerdi o‘rnatilgan xotira hajmi bosma vazifasidan ko‘ra kam bo‘ladi. Bufer to‘lib ketganda printer kompyuterga ma’lumotlarni uzatilishngi to‘htatish haqida xabar beradi. Bir bet bosib bo‘lingandan keyin printer buferdan ma’lumotlarni o‘qishni boshlaydi va kompyuterni uzatish qayta tiklanganligi haqida xabar beradi. Bu jarayon sinxronlash, ya’ni moslash deyiladi.U uchun alohida bayonnoma mavjud. Ma’lumotlarni qayta ishlash. Printerga ma’lumotlarni yuklagandan keyin kompyuter kodni o‘qishjarayonini boshlaydi. Lazerli printerlarni ko‘pi bosish uchun mahsuslashtirilgan kompyuterni ifodalaydi, chunki rostmona kompyuterning komponentlari o‘xshash bo‘lgan mikroprotsesor va xotira mavjud. Printerni bu qismi nazoratchi (nazoratchi) yoki interiretator(interpreter)deyiladi va betlarni ta’riflashda til (yoki tillarni) dasturli qo‘llashni yoqadi. Kelib tushgan ma’lumotlardan interpretator oldin boshqaruv buyruqlar va hujjatni ichidagini ajratadi. Printer protsesori formatlash jarayoniNG qismi bo‘lgan kodini o‘qiydi va buyruqlarini bajaradi, keyin esa printer konfiguratsiyasi bo‘yicha boshqa qo‘llanmalarni bajaradi(masalan,lotok bilan qog‘oz tanlovi, bir tomanlama yoki ikki tomanlama bosma va h.k) Formatlash Ma’lumotlarni interpretatsiya jarayonida formatlash fazasini o‘z ichiga oladi. Buning davomida hujjat qog‘ozga qanday joylashish kerakligini ko‘rsatuvchi buyruqlarni bajaradi. Aks etish aniqligi printer drayveriga bog‘liq. Ko‘p hollarda printer hujjatni interpretatsiya yo‘li bilan buyruqlarni bajaradi. Qog‘oz o‘lchovi, betlardagi hoshiyalar joylashuvi, qator orasidagi buyruqlar bajariladi. Keyin nazoratchi bu matnni va grafikani betni maketiga joylashtirib matnni tekislash, murakkab muolajani bajaradi. Formatlash jarayoni rastrda konturi va vektorli grafikani o‘zgartirishini o‘z ichiga oladi. Masalan, ma’lum o‘lchovdagi qandaydir shriftni ishlatish kerakligi haqidagi buyruq paydo bo‘lganda nazoratchi shrift konturlariga muroojat qilib kerak bo‘lgan o‘lchovdagi belgilar to‘plami rastrli tasvirni tushiradi. Belgilarni rastrli tasvirlari vaqtinchalik shriftlar keshiga joylashtiriladi, u yerdan hujjat uchun kerak bo‘lganda bevosita ishlatish uchun olinadi. Rasterizatsiya Buyruqlarni detalli to‘plami yordamida formatlash jarayoni natijasida hujjatni har betidagi har bir simvol va grafik tasvirni aniq joylashuvi aniqlanadi. Ma’lumotlarni interpretatsiya jarayoni oxirida nazoratchi nuqtalar massivini tuzish uchun buyruqlarni bajaradi. Bu nuqtalar keyin qog‘ozga ko‘chiriladi. Bu muolaja rasterizatsiya (rasterization) deyilladi. Yaratilgan nuqtalar massivi betning buferiga 12 joylashtiriladi va u yerda qog‘ozga ko‘chirulguncha bo‘ladi. Rasterizatsiya natijaviyligi printyerda belgilangan xotira miqdoriga va bosmani joriy vazifasidagi kengaytmani ishlatishiga bog‘liq. Monohram bosmada har bir nuqta-xotiraning bitta baytidir; Letter qog‘oz hajmi uchun va 300 dpi kengaytmasi uchun xotirani 1051875 bayt zarur, bu 1 Mbaytiga ko‘p. 600 dpi razreshenyada xotirani zarur hajmi 4 Mbaytga o‘sadi. Lazerli skanerlash. Rasterizatsiyadan keyin betni tasviri xotirada saqlanadi, keyin esa jismonan bosma jarayonini bajaradigan bosma uskunaga uzatiladi. Bosmalovchi uskuna(print engine)-printyerdagi tasvirni qog‘ozga bevosita o‘tkazuvchi uskunalarni aniqlash uchun umumiy atama.Ular quyidagi elementlarni o‘z ichiga oladi: lazerli skanerlash tuguni(lazer tuguni), fotosezuvchi element, tonerli konteyne, tonerli tarqatish bloki, korotronlar, razryadli lampa, qotirish bloki va qog‘ozni etkazish mehanizmi. Ko‘pincha bu elementlar bitta modul ko‘rinishida bajariladi. Printer va nusxa ko‘chirish mashinalari ma’lumotni olish va qayta ishlash uslubi bilan farq qiladi. Nusha ko‘chirish mashinasi hujjat obrazini shakllovchi o‘rnatilgan skanyerdan iborat, printer esa kompyutyerdan bu ma’lumotlarni raqamli ko‘rinishda qabul qiladi. Tasvirni rasterizatsiya qilingandan keyin, bosmalovchi uskunaga uzatiladi va hujjat ustudagi qolgan harakatlar printerdagi harakatlardan deyarli farqlanmydi. Lazerli printerni bosmalovchi uskuna sxemasi. Toner tarqatish valigi magnitli qatlam bilan qoplangan va toner uchun”chyotka”funksiyasini bajaradi. Toner(toner)-mahsus hususiyatga ega bo‘lgan qora kukun,kukun orqali bosmalonubvchi betda tasvir paydo bo‘ladi. Valik aylanganda toner zarrachalari konteynyerdain valikni magnitli yuziga taqliniyalanadi . Bu valik fotosezuvchi baraban yonida joylashgan. Baraban yuzi valik bilan to‘qnashganda lazer yordamida neytrallashgan qismlarga tortiladi. Shunday qilib,toner zarrachalari yordamida barabanda betlar rasmi shakllanadi. Baraban sekin aylanib qog‘oz yuzi bilan ishqalanadi. Printerda qog‘oz aylanayotgan baraban toshdan chiqadigan qilib qog‘ozni lotokdan olib bosma uskunasiga uzatadigan mehanizmi mavjud.Qog‘ozni uzatish tezligi baraban aylanish tezligiga teng. Qog‘oz tagida yana bir(uzatuvchi korotron-transfer corotrondeyiladigan) korotron mavjud. U yordamida qog‘oz varog‘I zaryadlanadi va toner zarrachalari barabandan qog‘ozga tasvir hosil etib o‘tadi. Tonerni qog‘ozga tushgandan keyin baraban aylanishda davom etib razryadli lampaga tushadi,u yordamida baraban yuzi “tozalanadi”. Endi baraban to‘liq toza va eying bet uchun tayor bo‘ladi. Bunday bosish jarayonida xatolar bilinmaydi. Bu bosmalovchi uskuna elementlarini juda yaqin joylashtiriladi. (4-rasm) 13 4-rasm. Tonerni mustahkamlash Fotosezuvchi barabandan qog‘ozga o‘tkazilgandan keyin qog‘oz o‘z harakatini davom etadi va yana bir korotron ustidan, razryadli korotrondan o‘tadi. U zaryadni yechadi. Bu printerni boshqa qismlari bilan to‘qnashmasidan oldin qog‘ozni varag‘ini elektrli neytrallashtirish uchun zarur. Shunday qilib varag‘ida qandaydir tasvirga ega bo‘lgan toner sepilgan. Toner kukun ko‘rinishida bo‘ladi, va arzimagan ta’sir tasvirni buzadi. Qog‘ozda toner qotishi uchun 200°Cgacha qizigan 2valik orasidan yumalatib o‘tkaziladi. (5-rasm ) Bunday isitish tonyerdagi zarrachalarini erishiga va qog‘ozga yopishib qolishiga olib keladi. Muhr jarayoni tugaganda qog‘oz printerdan chiqib keladi. 5-rasm. 14 Rangli lazer printerlari Bosmani bunday turi uchun ham monohromli rusumlarda ishlatilgan texnologiya ishlatiladi, faqat bir rangli toner o‘rniga to‘rt rangli toner ishlatiladi. Rangli lazer printerlari bir vaqtda hamma rangni bosib chiqarmaydi, faqat bittasini bosadi. Bundan faqat bitta fotosezuvchi baraban borligi ma’lum bo‘ladi; bitta bet 4 ta o‘tishda pechat qilinadi. Rangli lazerli printerda qog‘oz uzatish mexanizmi juda murakkab. Monoxrom bosishda barabanni aylanish tezligi va qog‘oz uzatish tezligi bir xilligini ta’minlash kerak, ranglida bosmalangan varaqni qaytarib bosish jarayonini 4 marta qaytarish kerak bo‘ladi. Printerlarni ba’zi rusumlarida barabanda 4 ta rangni “aralashmasi “ (ya’ni baraban tonerni barcha ranglari tushishi uchun bir nechta aylanishlar qiladi ) sodir bo‘ladi va qog‘ozga bosiladi. Har qanday xolda ham barcha toner ranglarini qog‘ozga ko‘chirilgandan keyin mustaxkamlash blokka – qizdirilgan valiklarga tushadi. Rangli lazerli printerlar narxi doim tushishiga qaramasdan, ular qiymati baribir qimmat. Biroq bunday bosishlarni tezligi katta emas. Bu qog‘ozda tayer tasvir paydo bo‘lishi uchun baraban bir nechta aylanishi kerak bo‘ladi. Termoprinterlar. Rangli lazerli printerlar hozircha ko‘ngildagidek emas. Rasmga yaqin bo‘lgan sifatli rangli tasvir olish uchun, yoki bosmagacha rangli namuna tayorlash uchun termik printerlar yoki yo‘qori darajali rangli printerlar ishlatiladi. Hozirgi kunda rangli termobosmani uchta texnlogiyasi keng qo‘llanilmoqda;  Erigan bo‘yoqni oqimli o‘tkazish (termoplastik muhr );  Erigan bo‘yoqni kontaktli o‘tkazish(termomli muhr)  Bo‘yoqni termoutkazish(sublimatsion muhr) Ikkita keyingilari uchun umumiy tehnologiya bo‘yoqni qizdirib, qog‘ozga suyuq yoki gazli fazada o‘tkazish bo‘ladi. Ko‘p rangli, odatda, 5-mkm enlikdagi ingichka lavsanli plyonkaga tushurilgan. Plyonkali ignali printer, tuguniga o‘xshash bo‘lgan tasma tortuvchi mehanizm yordamida harakatlanadi. Isiydigan elementlar matritsasi 3-4 marta o‘tishda rangli tasvirni shakllantiradi.Termomumli printerlar rangli mumli tasmani qidirib qog‘ozga erigan mumni tushiradi. Albatta, bunday printerlar uchun mahsus qoplamali qog‘oz zarur.Termomumli printerlar, odatda rangli bosmani yuqori sifat talab etadigan joylarda ishlatiladi. Rasmdan farq qilmaydigan tasvirni bosish uchun va bosmagacha namuna tayorlash uchun yahshisi sublimatsion printerlarni ishlatish kerak. Ishlash uslubi bo‘yicha ular termomumliga o‘hshaydi, lekin tasmadan qog‘ozga faqat(mum bo‘lmagan) bo‘yoqni o‘tkazadi. Eritilgan bo‘yoqni oqimli o‘tkazishni qo‘llaydigan printerlarni qattiq bo‘yoqli mumli printerlar deb ham atashadi. bosmada rangli mum bloklari eriydi va har qanday tekislikda to‘yingan ochiq ranglarni yaratib tarqatuvchiga sachratadi. Bunday yo‘l bilan olingan,s uratlar zarrachali bo‘lib ko‘rinadi, ammo fotografik sifatni barcha mezonlarni qondiradi. Bunday printer diopozitlari ishlab 15 chiquvchilar uchun to‘g‘ri kelmaydi, chunki mum tomchilari qurigandan keyin yarimsharsimon shaklga ega bo‘ladi va sharsimon ta’surot yaratadi. O‘zida sublimatsion va termomum bosish tehnologiyasini o‘zida mujassamlagan termik printerlar ham mavjud. Bunday printerlarda bitta uskunada ham qorali, ham oqli suratlarni bosish mumkin. Matritsali printerlar. Matritsali printerlar lazerli va oqimli printerlardan farq qiladi.Eng katta farq:lazerli yoki oqimli printerlar kabi matritsali printerlar qog‘ozni to‘liq shakllantirmaydi,faqat belgilar oqimi bilan ishlaydi. Matritsali printerlar razreshenyasi bosmalovchi mehanizm imkoniyatlariga bog‘liq. Matritsa bo‘yaydigan tasma orqali qog‘ozga uriladigan metall ignalar to‘rini ifodalaydi.Unda lazerli yoki oqimli printerlar kabi xotirada ma’lumotlar to‘plami yoki fotosezuvchan baraban shabloni yo‘q. Shunday qilib matritsali printer kengaytmasi ignalar soni bilan aniqlanadi(ko‘pincha 9 yoki 24) 24 ignali printer 9 ignali printerga qaraganda nuqtasini kattaligi kichikroq printerlarni qolgan turlariga o‘xshab, belgilarni aks etish uchun nuqtalarni katta miqdorda ishlatish, ulardagi “qo‘pollikni”kamaytiradi. Matritsali printerlarda interpolyatsiyani yoki kengaytmasini yahshilash uchun tehnologiyani qo‘llashning iloji yo‘q, shuning uchun matritsali printerlar kengaytmasi doiymiy kattalikda bo‘ladi. Ular asosan ASC II- simvollar oqimi bilan ishlaydilar, demak, ularga xotiraning katta hajmi kerak emas. Matritsali printerlarni ishlash tezligi belgilarni sekund ichida bosish orqali o‘lchanadi. Matritsali printerni bosma’ jarayoni juda oddiy. Buning uchun PCL yoki Post Script ga o‘xshash betni ta’riflash uchun murakkab tilni ishlatish shart emas. Komp’yuterdan kelayotgan ma’lumotlar oqimi escape – belgilar ketma – ketligiga ega va bu ma’lumotlar printerni asosiy, bet o‘lchovi va bosma’ sifati kabi o‘lchovlarini belgilash uchun ishlatiladi. Printerni boshqaradigan kodlarni shakllantirishni barcha murakkab jarayonlari komp’yuterda bajariladi. Matritsali printerda qog‘oz vertikal lotokga joylashtiriladi va valik yordamida qatorma – qator suriladi. Bosmalovchi boshcha gorizontal maxsus yonalish bo‘yicha harakat qiladi va qog‘ozda tasvirni bosib chiqaradigan metall ignalardan (ko‘pincha 9ta yoki 24ta ignalar ) matritsa iborat bo‘ladi. Ignalar va qog‘oz orasida yozuv mashinkasidagi kabi bo‘yaydigan tasmasi joylashgan. Ignalar (tasma orqali ) tasvirni shakllantirish uchun qog‘ozda qator kichkina nuqtalarni yaratadi. Grafik tasvirlarni matritsali printerlarda bosma’ qilish yo‘qori sifatni bermaydi, shuning uchun bunday printerlar matnli xujjatlarni bosma’ qilish uchun ishlatiladi. Deyarli hamma matritsali printerlarda bosma’ qilishda ham alohida qog‘ozlarni, ham rulonli qog‘ozlarni ishlatish mumkin. Matritsali printerlarni hozirgi kunda kam uchratamiz chunki ularni oqimli va lazerli printerlarga almashtirdi. Matritsali printerlar ishlatiladigan yagona joy – banklar va savdo shaxobchalari. 16 Profilaktik xizmat . Matritsali printerlar qolgan printerlarga qaraganda ko‘proq chang va ifloslarni “yig‘ar” ekan. Bu bo‘yaydigan tasma va bosmalovchi boshcha orasidagi kontakt natijasidan, hamda printerda qog‘ozni uzoq harakat qilishi natijasida sodir bo‘ladi. Printer ishlaganda bo‘yaydigan tasma doyim bosmalovchi boshchada “toza “ joyi bo‘lishi uchun harakat qiladi. Bunday harakatda tasmadan bo‘yoq qolmagan joyidan tukchalari ajralib chiqaveradi. Bu tukchalar ignalarni to‘xtab qolishiga sabab bo‘ladi. Ishlamayotgan ignani boshlash juda oson: belgilarni bosayotganda “bo‘shliq “ hosil bo‘ladi. Iflosliklarni bartaraf etish uchun bo‘yaydigan tasmalarni maxsus turlarini olib ishlatish zarur. Qog‘oz printerda uzoq vaqt bo‘lgani uchun qo‘shimcha muommolar kelib chiqadi. Matritsali printyerdai qog‘oz uzatilishi uzatish mexanizmi va qog‘oz chetlaridagi teshikchalar orqali amalga oshiriladi. Qog‘ozdagi teshikchalarni printerga to‘g‘ri o‘rnatilgani uni to‘g‘ri uzatilishini, hamda printerni kamroq ifloslanishini ta’minlaydi. Agar kerakli joyda teshik bo‘lmasa, yo‘naltiruvchi mexanizm teshikni o‘zi hosil qiladi. Tabiyki, bunda qog‘oz bo‘lakchalari printer ichiga tushadi. Printyerdagi qog‘oz changgini tozalash uchun changyutgichdan foydalanish zaruz, bosmalash boshchasini esa spirtli suyuqlik bilan tozalab artib turish kerak. Printerni kompyuterga o’rnatish Ko'p printer drayveri operatsion sistemangiz bilan birga keladi va printerni avtomatik ravishda ulab, uni avtomatik ravishda o'rnatadi. Agar haydovchi yo'q bo'lsa, uni kompyuteringiz uchun yangilanib yuklab olishingiz mumkin. Yangilash tugagandan so'ng, u o'rnatilishi kerakmi yoki yo'qligini ko'rish uchun kompyuterni printerga ulang. To'g'ri haydovchilarni topish uchun siz printer modelingizni kiritishingiz kerak bo'ladi. Haydovchi faylini tushirgandan so'ng, uni kompyuteringizdan boshqaring va ekrandagi ko'rsatmalarga rioya qiling.  Kompyuterga printerni o'rnatish jarayoni uch bosqichga bo'linadi:  Printerni quvvat manbaiga ulang;  Printerni kompyuterga ulang;  Drayvni o'rnatish; Printerni o'rnatish uchun sizga hech qanday muammo tug'dirmasligi uchun, ushbu bosqichlarning uchtasini iloji boricha batafsilroq ko'rib chiqamiz. Odatda printerning drayverini o'rnatishda printerni ulamaslik kerak, ammo yaxshi natijalarga erishish uchun printer ishlab chiqaruvchining ko'rsatmalariga amal qiling. Chalg'ichni printerni o'rnatmoqchi bo'lgan kompyuterga ulang va ishga tushiring. Printerni o'rnatayotgan kompyuter uchun to'g'ri haydovchi fayllarini yuklab qo'yganingizga ishonch hosil qiling. Faylni yuklab olayotgan kompyuterda emas. 17 Bosib chiqarish texnologiyasi bo'yicha printerlarning turlari Inkjet bosib chiqarish eng keng tarqalgan bosib chiqarish texnologiyasidir. Bu eng ko'p ishlatiladigan siyohli printerlardir. Inkjet printerlar maxsus siyoh lentalarda saqlanadigan suyuq siyohni talab qiladi. Inkjet printerlarning asosiy afzalliklari:  Printerning o'zi uchun past narx;  Ultriumlarni to'ldirishning nisbiy qulayligi (o'ziga xos modelga bog'liq);  Bosib chiqarish xarajatlarini sezilarli darajada kamaytiradigan CISS-dan foydalanish imkoniyati; Murakkab printerlarning asosiy kamchiliklari:  Sekin bosib chiqarish tezligi;  Asl lentalarning yuqori narxi;  Ba'zi turdagi kartridjlarni to'ldirish imkoniyati yo'qligi;  Printerni uzoq vaqt ishlamay qolganida kartridjlarni quritish; Lazerli bosib chiqarish yana bir mashhur chop etish texnologiyasidir. Lazerli printerlar siyohni chang shaklida ishlatadilar. Qora va oq lazerli printerlar juda ko'p sonli sahifalarni bitta kartridjda chop etishga imkon beradi. Bu lazerli printerlarni chop etish uchun ideal qiladi. Asosiy afzalliklari:  Bosib chiqarish tezligi yuqori;  Yuqori aniqlikdagi rasm;  Bitta kartrij zaryadida ko'plab sahifalarni chop etish; Lazerli printerlarning asosiy kamchiliklari:  Ultriumlarni to'ldirishning murakkab jarayoni;  Printerlar va lentalari, ayniqsa rangli modellar uchun yuqori narxlar; Bo'yoqni sublimatsiya bilan bosib chiqarish - ishlatiladigan bosib chiqarish texnologiyasi. Ushbu turdagi printer suyuq siydikni chetlab o'tib, bug'lanib ketadigan qattiq siyohdan foydalanadi, bu sublimatsiya deb ataladi. Asosiy afzalliklari:  Tasvirning yuqori sifati; Bo'yoq sublimatsiya printerlarining asosiy kamchiliklari:  Yuqori narx ta'minot vositalari;  Dar ixtisoslashuv; 18 Printerni kompyuterga ulang. Printerning keyingi bosqichi kompyuter yoki noutbukga bevosita bog'liq. Printerni ulash uchun turli interfeyslarni ishlatish mumkin. Ammo, uyda eng ko'p ishlatiladigan oddiy hisoblanadi. Shuning uchun biz ushbu variantni ko'rib chiqamiz. Printer bilan birga kompyuterga ulanish uchun USB kabeliga o'tish kerak. To'plamda kabel bo'lmasa yoki u allaqachon yo'qolgan bo'lsa, siz eng yaqin elektron do'konga bunday kabelni sotib olishingiz mumkin. USB kabelni sotib olayotganda siz bilishingiz kerak bo'lgan yagona narsa simi versiyasidir. Endi printerlar USB 2.0 yoki USB 3.0 interfeysi bilan jihozlangan bo'lishi mumkin. Printerni USB ulagichiga qarang, ko'k va uzunroq bo'lsa, u holda bu USB 3.0. Agar u oq (kulrang / qora) va burchakli burchakli kvadrat bo'lsa, u holda bu USB 2.0. (6-rasm) 6-rasm. Shunday qilib, o'ng kabel (USB 2.0 yoki USB 3.0) kabelning bir uchini kompyuterga, ikkinchisini esa printerga ulang. USB kabelning turli tomonlarida ulagichning boshqa shakli mavjudligiga e'tibor bering. To'g'ri konnektor "A turi" deb nomlanadi, u kompyuterga ulanadi. Kvadrat (USB 2.0) yoki ko'k rangli uchburchak ulagichi (USB 3.0) «B tipi» deb nomlanadi va printerga ulanadi. (7-rasm) 19 7-rasm. Printerni kompyuterga va elektr ta'minotiga ulaganingizdan so'ng siz o'rnatishga tayyorsiz. Odatda, printer bilan birga haydovchi disk mavjud. Ushbu diskdan chop etish uchun haydovchini o'rnatishingiz kerak, undan keyin printerni ishlatishingiz mumkin. (8-rasm) 8-rasm. Drayver diskini haydovchiga joylashtiring va haydovchi o'rnatilishini boshqaring. Print drayveri o'rnatish jarayoni ancha sodda va boshqa dasturlarni o'rnatish bilan deyarli bir xil. Diskdan foydalanib, mahalliy printerni ulash Birinchi qadam printerni kompyuterga USB port orqali ulashdir. Keyin "Ishga tushirish" bo'limiga o'ting, "Devices and Printers" -ni tanlang va ochilgan oynada "Install Printer" ni bosing. Shundan so'ng, derazaga "Mahalliy printerni qo'shish" ni tanlash kerak bo'ladi. Keyin "Mavjud portni ishlatish" qatorini belgilang va taqdim etilgan ro'yxat orasida USB-ni tanlang. (9-rasm) 20 9-rasm. Mavjud portni ishlatish Keyin chop etish uchun drayverlarni o'rnatishingiz kerak. Odatda, ro'yxat sizga kerakli ro'yxatda ko'rinmaydi. Bunday holda, "Diskdan diskni o'rnatish" tugmasini bosishingiz kerak va tizim ularni yuklab olishingiz mumkin bo'lgan yo'lni tanlang. "Yog'ochni" qurilmaning o'zi bilan birga kelgan diskda topish mumkin yoki uni internetdan yuklab olishingiz mumkin. Shuni esda tutingki, chop etish uchun haydovchi bepul yuklab olishi mumkin, ammo barcha saytlar uchun yuklab olish narxi talab etilsa, ishlab chiqaruvchining rasmiy veb-saytiga o'ting va kerakli ma'lumotlarni yuklab oling. Keyingi qadam, kerakli qatorda printer nomini kiritish (yoki har qanday narsani qoldirib qo'yish), bu nom ostida ushbu kompyuterda ko'rinadi. (10-rasm) 10-rasm. 21 Mehnat muhofazasi Texika xafsizligi Zamonaviy axborot stenalardan EHMlardan foydalanishda texnika havfsizligi qodalariga rioya qilishni ikkita qismiga bo’lish mumkin.  EXM dan foydalanishni o’rganishda  EXM dan foydalanilganda O’rganishning texnika xavfsizligining umumiy qoidalari quyidagilardan iborat bo’ladi:  O’quv kompyuter xonalarida ishlash uchun texnika xavfsizligi bo’yicha birinchi ixtisoslik guruxiga ega bo’lgan qo’lanmasini bilgandan so’ng ruxsat beriladi.  Kompyuter qurilmalarini moylash va tozalash, yuvish, ko’zdan kechirish, tarmoqdan o’chirish holati amalga oshiriladi.  O’quv kompyuterlar simlarini umumiy tarmoqqa ulangan xolda uzish yoki ulash qat’iyan man etiladi.  O’quv kompyuterlari elektr tarmog`iga ulangan xolatda uning ustidagi qoplamasini echish man etiladi, chunki uning elektron nurlanish moslamalari yuqori elektr kuchlariga ega.  O’quv kompyuteriga nazoratsiz yopiq xolatda qoldirish mutlaqo man etiladi.  O’quv kompyuter xonalarida kompyuterlardan foydalaniladi, so’ng ulash sim o’chirish tarmoqdan o’chirish lozim.  O’quv kompyuter xonasi yong’inga qarshi kurash talablariga ko’ra to’liq ta’minlangan bo’lishi lozim. O’rgangandan keyin erga ulangan xolda foydalanish uchun quyidagi texnikaxavfsiziligi qoidalariga rioya qilish kerak:  Elektr xavfsizligi  Yon’g’in xavfsizligi  Elektr xavfsizligi Darstur uslubida ishlash xonasi elektr xavfsizligi jixatidan to’liq javob berishi kerak. Ular quruq doimo bir xil xaroratda bo’lishi kerak, pollari izolyattsiya qilingan bo’lishi kerak, changsiz va xamisha qurilmalar erga ulanga bo’lishi lozim. Kompyuter yerga ulangan xolda 220 Volt quvvatga ega bo’lgan tokdan foydalaniladi. 22 Foydalanuvchi kuchi elektr tok ta’sirida faqat avariya paytida zararlanish mumkin. Foydalanuvchi kompyuterning simlarining joylash sxemasi bilan to’liq tanishga bo’lishi lozim va ularni ishlatishni elektrdan foydalanish qoidalarini buzmasligi lozim. Yong’in xavfsizligi Kompyuter o’rnatilgan binolar yong’in xavfining D kotigoriyasini 3 darajasiga loyiqdir. Xisoblash markazidagi yong’inlar juda xavfli bo’ladi va ko’p zarar etkazishi mumkin. Chunki zamonaviy EXM lar elektr toki asosida ishlaydi va elektr qurilmalarining elektr moslamalarining elektr qismidan yong’in chiqsa, yong’in paydo bo’ishi mumkin. Bundan tashqari elektr tok sxemasining ommaviylari juda zich joylashgan bo’lib, ularning islash paytida havo haroratida juda ham yuqori bo’ladi. Shuning uchun elektr tok ommaviylarining harorati oshmasilgi uchun ventilyatsiya qurilmalari ishlashini ta’minlash lozim. Yong’in paydo bo’lsa, ham uni suv yoki qum bilan o’chirish mumkin emas chunki EHMning ko’pchilik elementlar kuchlanishi bilan ishlatiladi, shuning uchun yong’inni o’chirish uchun poroshokli sastavlardan foydalanish lozim. Ular sublimatsionar va ko’chma bo’lishi mumkin va avtomattik ravishta ulanishi kerak bo’ladi. Hosirgi paytda modul poroshokli ulagichlar ОПА-5О, ОПА-100, YAПП(9) ishlab chiqarilgan. Binoda yomg’rni o’chirish uchunYПC – 500 pomoshlikli o’chirg’ich yaratilgan bo’lib, u pomoshnikni saqlash uchun shinasidan yuqori siqilgan gaz balandlaridan redoktor va turboprovodda iborat bo’lgan. Yonilg’ini oldini olish uchun ИП – 104 va ИП 212 axborotchilardan foydalaniladi. Foydalaniluvchilarni kompiyuterda ishlashga ruxsat olishdan oldin ularga yong’in xavsizligini qoidalari va yong’in bilan kurashish usullari bilan tanishtirish lozim, bundan tashqari kompiyuterlar joylashgan xonalardamahsus yong’indan evakuasiya qilish ko’rgazma vositalari mavjud bo’lishi kerak. Chiqish joyi aniq ko’rsatilishi lozim. Yuqorida ko’rsatilgan qoidalariga to’liq rioya qiladigan abonentni kompyuterdan foydalanishga ruxsat berish mumkin. Sanitariya va gigyena . Stol va stullarga talablar. Kompyuter xonasida stol va stullar talablar mavjud bo’lib, stol blandligi yerdan 68-77 sm bo’lib, stullar esa aylanuvchan bo’lishi kerak. Chunki stol-stullar o’z garbati biloan to’g’ri kelmasa, foydalanuvchi tezda charchab qoladi. Stol va stullar shunday joylashtirilishi lozimki, ular insonlarga turib yurishiga halaqit bermasligi kerak. Inson antropomotrik o’lchovlarini hisobga olish: 23  Insonni antrpomotirik o’lchovlari quyidagicha: o’rtacha balandilgi 1m 72 sm, yelka kengligi 39 sm, qo’llar yoyilmasi 160 sm.  Agarda bu antrpomotirik o’lchovlari hisobga olinmasi, tinglovchilar ish paytida bir-biriga halaqit berishi mumkin. Monitordan insonni ko’zigacha antimal masofa Monitor ko’zdan ozgina pastroqda va 50 sm kam bo’lmagan masofada joylashishi kerak. Monitor va ko’z orasidagi masofa 60-70 sm bo’lishi tavsiya qilinadi, bu masofa kichik bo’lsa insionni ko’zi tezroq charchaydi. Manitorni dizayn va rangi o’ziga e’tiborni jalb qilmasilgi lozim. Shuning uchun monitorning sirt tomonida xar xil reklama yopishtirgichlarni olib tashlash kerak. Monitoni ekrani zangori va ko’k ranglarga bo’yalishi shart. Chunki bu ranglar inson ko’ziga eng yahshi ranglardan hisonlanadi. Kompyuter avlodlar 1 – avlod mashinalari. Bu kompyutеrlar XX 40-yillarida paydo bo`lgan. Edison tomonidan 1883 yil vakuumdagi tuk utkazish mumkinligini kashf kilinganiga karamay. 1904 yili Flеming birinchi vakum diodli elеktron lampani qurdi. Kеyinchalik Li dе Forrеst vakumniy triod kashf etdi, kеyin gaz tulatilgan elеktron lampa – tiratron kashf kilindi. 30-yillargacha elеktron vakumli va gaz tulatilgan lampalar radiotеxnikada ishlatilgan. Lеkin 1931 yilda ingliz olimi Vinni-Vilyams (fizik ekspеrimеntlar uchun) elеktr impulsli tiratron schеtchik ishlab chikdi, shu bilan u elеktron lampalarga yangi yo’nalish ochib bеrdi. EXMda elеktron lampalar ishlatilishi juda katta muammolar kеltirib chiqarardi. Lampalarning uzunligi 7 sm bo’lganligi uchun mashina xajmi juda katta bulardi. Xar 7-8 minutda bir lampa ishdan chiqardi, undagi lampalar 15 - 20 mingta bulishini xisobga olsak kuygan lampani topib almashtirishga juda kup vaqt kеtardi.(1-rasm) 24 1-rasm. Bundan tashkari ular uzidan juda katta issiklik enеrgiyasi chiqarardi, uni ishga solish uchun maxsus sovutgichlar kеrak edi. I avlod kompyutеrlariga Mark 1, ENIAC, EDSAC (Electronic Delay Storage Automatic Calculator), UNIVAC (Universal Automatic Computer) misol bo’la oladi. 2 – avlod mashinalari. "Nyu-York Tayms" gazеtasining 1948 yilning 1 iyulida "Bеll tеlеfon laboratoriz" firmasi elеktron lampa o’rnini bosa oladigan elеktron kurilma ishlab chikarganini e'lon qiladi. Fizik-tеorеtik Djon Bardin va mazkur firmaning ekspеrimеntatori Uoltеr Brayttеn birinchi tranzistor yaratishdi. Tranzistorga asoslangan birinchi kompyutеrlar 50-yillarning oxirlarida paydo bo`ldi. 60-yillarda tashqi tomondan ancha kichikrok kompyutеrlar paydo bo’ldi. Digital Equipment firmasi 1965 yilda birinchi xolodilnikka tеng kеladigan kiymati atigi 20000 $ ni tashkil kiladigan mini-kompyutеr PDP-8 yaratdi. Tranzistorning eng qulay jixati shunda ediki 1 tarnzistor 40 ta elеktron lampalar urnini bosa olardi. Kompyutеrdagi eng katta yangilik tеzligining bir sеkundga million opеratsiya bajara olishi bo’ldi. Tranzistorli kompyutеrlar oilasiga "Strеtch" (Angliya), "Atlas" (SShA). Usha davrdagi "BESM-6" (SSSR). (2-rasm) 25 2-rasm. 3 – avlod mashinalari. Tranzistorlar o’ziga yarasha ikkinchi avlod kompyutеrlarini kеltirgan bo’lsa uchinchi avlod kompyutеrlari yaratilishiga sabab intеgral sxеmalar bo’ldi. Intеgral sxеma (uni yana kristall-dеb xam atashadi), usti krеmni kristalidan iborat bulib 10 mm 2 xajmga ega edi. Birinchi intеgral sxеmalar (IS) 1964 yil paydo bo’ldi. Boshida ular faqat kosmik va harbiy soxada ishlatildi. Xozir esa ularni xar kayеrda uchratish mumkin (avtomobil, Kir yuvish moshinasi va x.k.). Kompyutеrlarga kеladigan bo’lsak IS siz ularni tasavvur etib bulmaydi! Bitta IS 1000 tranzistorning urnini bosa olardi. Bir so’z bilan aytganda kichkina bir kristall 30-tonnali Eniakning vazifasini bajara oladi! Uchinchi avlod EXMning ishlash tеzligi 100 baravar oshdi. (3-rasm) 4 – avlod mashinalari. Katta intеgral sxеmalar, kristalda bir nеcha IS lar o’rnatish mumkinligini isbotlanganligi bilan boshlangan. Mikroelеktronikaning usishi bitta kristallda minglab intеgral sxеmalar joylashga imkon bеrdi. 1980 yilga kеlib, uncha katta bulmagan kompyutеrning markaziy protsеssorini 1,61 sm 2ga urnatish mumkin ekanligini ishlab chikishdi. Mikrokompyutеrlar davri boshlandi. 26 Zamonaviy mikro EHMning tеzligi qanday? U 10 baravar uchinchi avlodkompyutеrlaridan. 10 baravar tеzroq ishlaydi. Shaxsiy kompyuter tuzilish strukturasini yaratish Kompyuter (ingl. computer – hisoblagich) – elektron shaklga ega turli ma’lumotlarni qabul qilish, yig’ish, saqlash, ularga ishlov berish, axborot uzatish, hisoblash kabi imkoniyatlarga ega b o’ lgan qurilma. Kompyuterlarning turlari:  Mini kompyuterlar ( MiniComputer )  Portativ kompyuterlar ( Notebook )  Shaxsiy kompyuterlar ( Personal Computer)  Server kompyuterlar ( Servers )  Super kompyuterlar ( Super Computer) Shaxsiy kompyuterlar odatda ikkita qismga ajratib ko’rsatiladi. Birinchisi - apparat qismi u Hardware deb, va ikkinchisi - dasturiy ta’minot qismi, u Software deb nomlanadi, ya’ni KOMPYUTER=APPARATURA+DASTURLAR formulasi o’rinli bo’ladi. Shaxsiy kompyuter tarkibiga quyidagilar kiradi:  sistema bloki;  monitor;  klaviatura;  “sichqoncha”. Bular ShKning standart konfigurasiyasidir. Istalgan kompyuter:  arifmetik - mantiqiy qurilma (AMQ);  xotirada saqlovchi qurilma;  boshqaruv qurilmasi;  kiritish-chiqarish qurilmalari; 1-rasm. Shaxsiy kompyuterning tuzilishi. 27 Ona plata, sistemali plata (ruschada materinskaya plata, inglizchada Motherboard yoki mainboard) - kompyuterning yoki EHMsi sistemaining asosiy, ko‘p qatlamli murrakab platasi bo‘lib, kompyuter qismlarini uning ustiga qurish uchun xizmat qiladigan qurilma. Har bir murrakab elektron qurimlmalarning (televizor, telefon va boshqa) asosiy platalari ham shunday ataladi. Ma’lumotlarni qayta ishlash bilan bog‘liq biror masalani yangi axborot texnologiyasi doirasida samarali bajarish uchun qo‘llaniladigan kompyuterning imkoniyatlarini bilish lozim. Ushbu imkoniyat xaqidagi bilimlar kompyuterning konfiguratsiyasi tushunchasini tashkil etadi. Ona plata ustiga protsessor, mikrosxemalar, chipsetlar uchun slotlar (raz’yomlar), opretiv xotira uchun (OX) mahsus ajratilgan slotlar, kontrollerlar uchun shinalar, interfeyslar va boshqa tashqi qurilmalar uchun kirish-chiqish portlaridan va sovutish sistemai qurilmalari o‘rnatiladi. Protsessor (markaziy protsessor, mikroprotsessor deb ham aytiladi). Kompyuterning eng muxim qismini protsessor, (ya’ni protsessor va boshqaruv qurilmasi) tashkil etadi. Dastur yordamida berilgan ma’lumotlarni o‘zgartiradigan, hamma hisoblash jarayonlarini boshqaradigan hamda hisoblash ishlariga tegishli moslamalarning o‘zaro aloqasini o‘rnatadigan qurilma — bu protsessor yoki mikroprotsessor deb ataladi. Arifmetik va mantiqiy amallarni bajarish, xotiraga murojat qilish, dasturdagi ko‘rsatmalarning berilgan ketma-ketlikda bajarilishini boshqarish va boshqa amallar 12 protsessor zimmasida bo‘ladi. Bir so‘z bilan aytganda, protsessor kompyuterning barcha ishini boshqaradi va barcha ko‘rsatmalarini bajaradigan qurilma. 28 Kompyuter arxitekturasi Arxitektura - bu kompyuter konstruktsiyasining eng umumiy tamoyillari bo'lib, ular ishning dasturiy boshqaruvini va asosiy funktsional birliklarning o'zaro ta'sirini amalga oshiradi. Bu darajada zamonaviy radiotexnika va mikroelektronikaning sxemali echimlarini bilish shart emas. Ikkinchisi, odatda, informatika chegarasidan tashqarida, bu faqat kompyuterlarning jismoniy elementlarini ishlab chiquvchilar tomonidan talab qilinadi. Bu arxitektura kontseptsiyasiga taalluqli bo'lgan kompyuter tuzilishida keng tarqalgan narsa. Shuni ta'kidlash kerakki, bunday umumiylikning maqsadi, oxir -oqibat, tushunarli bo'lgan istakdir: bitta oiladagi barcha mashinalar, ularning qurilmasi va ishlab chiqaruvchisidan qat'i nazar, bitta dasturni bajarishi kerak. Zamonaviy kompyuter o‘zaro bog‘langan - protsessorlar, tezkor xotira modullari va ma’lumotlarni kiritish-chiqarish qurilmalaridan iborat bo‘lishi mumkin. Rasmda bitta markaziy protsessorga ega bo‘lgan kompyuterning tuzilish chizmasi keltirilgan. (1-rasm) 1-rasm. Bitta protsessorli kompyuterning tuzilish chizmasi. Ushbu chizmani, kompyuterda uncha ko‘p bo‘lmagan ish tajribasiga ega foydalanuvchilar ham qaysidir darajada tushuntirib bera oladilar. Ammo zamonaviy kompyuterning ichki tuzilishi, uning qanday ishlashi, uning qanday dasturlanishi va umuman uning qanday tashkil qilinganligiga, ya’ni kompyuterning arxitekturasiga taaluqli bo‘lgan tushunchalarni, shu sohaning mutaxassisi sifatida mukammal tushunish, hamda ulardan o‘zining kundalik faoliyatida samarali foydalana olish ancha murakkab masala hisoblanadi. 29 Zamonaviy kompyuter arxitekturasini o‘rganishga bag‘ishlangan adabiyotlarda [1,2,16] kompyuter arxitekturasini, bir nechta sathlar ierarxiyasidan iborat ko‘rinishda ifodalab o‘rganish amalga oshirilgan. Ko‘pgina zamonaviy kompyuterlar ikki va undan ortiq sathlardan iboratdir. Rasmda kompyuter arxitekturasining olti sathdan iborat tuzilishga ega ko‘rinishda ifodalangan chizmasi keltirilgan. (2-rasm) 2-rasm. Olti sathli kompyuter. Demak, muqarrar ravishda shunday xulosa kelib chiqadiki, arxitektura nuqtai nazaridan, kompyuterning qurilishi haqidagi barcha ma'lumotlar muhim emas, faqat qandaydir tarzda dasturlashda va "foydalanuvchi" da kompyuter bilan ishlashda ishlatilishi mumkin bo'lgan ma'lumotlargina muhim. Quyida arxitekturaga taalluqli kompyuter qurilishining eng umumiy tamoyillari ro'yxati keltirilgan.  Kompyuter xotirasining tuzilishi;  Xotira va tashqi qurilmalarga kirish usullari;  Kompyuter konfiguratsiyasini o'zgartirish qobiliyati;  Buyruqlar tizimi; 30  Ma'lumot formatlari;  Interfeysni tashkil qilish Yuqorida aytilganlarning barchasini umumlashtirib, biz arxitekturaning quyidagi ta'rifini olamiz: "Arxitektura - bu ishning dasturiy boshqaruvini va uning asosiy funktsional birliklarining o'zaro ta'sirini amalga oshiradigan kompyuterni qurishning eng umumiy tamoyillari". Kompyuter arxitekturasi nazariyasining asosini taniqli amerikalik matematik Jon von Neyman qo'ydi. U 1944 yilda, uning dizayni tanlanganidan so'ng, dunyodagi birinchi quvurli kompyuter ENIACni yaratishga qo'shildi. Ish paytida, uning hamkasblari G. Goldshteyn va A. Berks bilan o'tkazilgan ko'plab munozaralarda fon Neyman printsipial jihatdan yangi kompyuter haqida fikr bildirdi. 1946 yilda olimlar "Elektron hisoblash moslamasining mantiqiy dizaynini oldindan ko'rib chiqish" klassik maqolasida kompyuterlarni qurish printsiplarini bayon qilishdi. O'shandan beri yarim asr o'tdi, lekin unda keltirilgan qoidalar bugungi kunda ham o'z ahamiyatini yo'qotmaydi. Yuqorida keltirilgan har bir sathga tegishli bo‘lgan ma’lumotlar, amallar va tavsiflar xillarining to‘plami arxitektura deb ataladi. Arxitektura - kompyuterni qanday dasturlanishi, ishlanishi va ishlatilishi kabi jihatlariga bog‘liq tushuncha hisoblanadi. Masalan, biron-bir dasturni yozish va ishlatish uchun zarur bo‘ladigan xotiraning xajmi haqidagi ma’lumot - bu arxitekturaning bir qismidir. Ushbu xotiraning qanday ishlab chiqilganligi, ya’ni unda qo‘llanilgan texnologiya esa arxitekturaning bir qismi hisoblanmaydi. Kompyuterning yoki kompyuter tizimining dasturiy elementlarini loyihalash usullarini o‘rganish bilan biz, kompyuter arxitekturasini o‘rganamiz. Amaliyotda kompyuter arxitekturasi va kompyuterni tashkil qilish degan iboralar sinonim iboralar sifatida qo‘llaniladi. Tizimli blok qismlari, va uni qismlarga ajratish va o’zgartirish Sistema bloki - kompyuterning markaziy qismi hisoblanadi. Kompyuter - deyilganda aynan sistema bloki tushuniladi. Sistema bloki kompyuterning ishlashini ta’minlovchi: prosessor, xotirada saqlovchi qurilma, qattiq va yumshoq disklardan iborat yig’uvchilardan tashkil topgan. Sistema blokida “yoqish/o’chirish” tugmasi joylashtirilgan. Sistema bloki 31 odatda dESCtor (yassi) yoki town (minora) ko’rinishida ishlab chiqariladi. Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashtiriladi. Sistema bloki bu kompyuterning eng asosiy kismi (rasm 5.) Uning ichida:  ona platasi  mikroprosessor  kattik disk yoki vinchester  tezkor va kesh xotira mikrosxemalar  elektron sxemalar  kontrollerlar  adabterlar  elektr ta’minlovchi blok  disk yurituvchilari joylashadi. 3-rasm. Bu sistema blokiga xamma tashki kurilmalar boglanadi va u ularning ishini ta’minlaydi. Ona platasi (Asosiy plata) Mother board - Asosiy elektrosxema bulib unga prosessor, tezkor va kesh xotira mikrosxemalari, kontroller va adabter elektrosxemalari urnatiladi, kattik disk va disk yurituvchilari ulanadi Operativ xotira - kompyuterning muhim qismi bo’lib, prosessor undan amallarni bajarish uchun dastur berilganlarni oladi va amalni bajarib, natijani yana unda saqlaydi. 32 Operativ xotira o‘zida kompyuterda ishlatilayotgan dasturlar va ma’lumotlarni saqlaydi. Ma’lumotlar doimiy xotiradan operativ xotiraga ko‘chiriladi, olingan natijalar zarur holda diskka qayta yoziladi. Kompyuter o‘chirilishi bilan operativ xotiradagi ma’lumotlar o‘chib ketadi. Zamonaviy kompyuterlarda 2, 4, 8 Gb va undan katta xajmga ega bo‘lgan operativ xotirlar ishlatiladi. Kompyuterlarning operativ xoirtasini ko‘tarish uchun Ona platalarda qo‘shimcha shinalr mavjud. Ikkita 2 Gb lik operativ xotiradan 4 Gb lik, yoki ikkita 4 Gb lik operativ xotiradan 8 Gb lik xoira yasash mumkin. Faqat bitta narsani etiborga olish kerak, bu ham bo‘lsa ona plataning imkoniyati bunga mos kelishi kerak, ya’ni ona plataning imkonidan chiqib kelish kerak degan so‘z. (4-rasm) 4-rasm Mikroprosessor - kompyuterning amal bajaradigan qismi bo’lib, u ma’lumotlarni berilgan dastur asosida qayta ishlaydi va u 140 tacha turli arifmetik va mantiqiy amallarni bajaradi. Mikroprosessor (CPU) kompyuterning «Miyasi» hisoblanadi, unda barcha hisob-kitoblar amalga oshiriladi, uning asosiy ko’rsatkichi tezligi hisoblanadi va megagers (Mgs) sekundlarda o’lchanadi, u qancha qatta bo’lsa,kompyuter shuncha tez ishlaydi. Protsessor ishlab chiqaruvchi kompaniyalar xozirgi kunda juda ham ko‘payib ketganligi tufayli protsessor turlari ham ko‘p. O‘zbekiston bozorlarida ko‘p uchraydigan, kompyuterlarda ko‘p qo‘llaniladigan protsessor va chiplar, bular: 1. Intel Corporation - AQShnin Kaliforniya shtatida 1968 yil Gordon Mur va Robert Noys tomonidan tashkil etilgan amerika korporatsiyasi. Bu korporatsiya asosan kompyuterni tashkil etuvchi elektron qurilmalar, mikrochiplar va mikro- protsessorlar ishlab chiqaradi. Bugungi kunda 8, 16 va undan ko‘p yadroli mikroprotsessorlar ishlab chiqararishni konveyrga qo‘yigan. 2. MediaTek Inc. (MTK) kompaniyasi. Kompaniya 28 maya 1997 yil Tayvanning Sinchju shahrida tashkil qilingan. Bo‘linmalari Xitoyda, Daniya, BAA, Indii, Yaponiya, Sharqiy Koreya, Singapur, Buyukbritaniya, AQSh va Shvetsiya mamlakatlarida joylashgan. 33 3. Advanced Micro Devices, Inc. (ingliz tilidan tarjimasi «Istiqbolli mikroqurilmalar») — 1969 yil AQShning Kaliforniya shtatining Sanniveyl shahrida Djerri Sanders va Djon Keri tomonlaridan tashkil qilingan. Bugungi kunda AMD mikrochiplarini ishlab chiqarish bilan mashxur. 4. ATI Technologies kompaniyasi — Kanadaning Ontario shahrida joylashgan bo‘lib, grafikaga oid protsessorlar va chipsetlar, ona (materinskaya) platalar ishlab chiqaruvchi kompaniya va boshqa juda ko‘p kompaniyalar mavjud. Qattiq disk (Jestkiy disk. HDD- hard disk drive ) - bu kompyuter bilan ishlashda foydalaniladigan axborotning doimiy saqlash qurilmasi. Qattiq disk (Vinchester) – kompyuter bilan ishlashda foydalaniladigan - operasion tizimlar, dastur-ilovalar, turli xil ma’lumotlar (matn, tasvir, musiqa, filmlar va boshq.) saqlanadigan axborotning doimiy saqlash qurilmasi. Qattiq disk - qattiq magnit dikdagi jamlagich yoki QMDJ (ingliz. hard (magnetic) disk drive, vinchester) - kompyuter xotirasida axborotni saqlab qoluvchi qurilma bo‘lib, magnitli yozish (magnitnaya zapis) printsipi asosida ishlaydi va dunyodagi aksaryat kompyuterlar ushbu qurilma bilan jihozlangan. (5- rasm) 5-rasm. Doimiy xotira - k ompyuterlarda berilganlar unga avvaldan joylashtirilgan doimiy xotira (BIOS ) - kiritish chiqarishning asosiy tizimi mavjud. Bunday xotiradan faqat o’qish mumkin bo’lganligi sababli, u ROM - faqat o’qish uchun ishlatiladi. Vazifasi, kompyuter jihozlarini ishlashini tekshirish, operasion sistemaning boshlang’ich yuklanishini ta’minlash, qurilmalarga xizmat ko’rsatishning asosiy funksiyalarini bajarish uchun ishlatiladi. QMDJlar egiluvchan disklardan (disketalar) farqi bularda axborot ferromagnitli material bilan qoplangan qattiq alyuminli yoki shisha platinkalarga yoziladi va bitta yoki birnecha plastinka disk bitta osga joylashtirilgan bo‘lishi mumkin. QMDJlar disklariga qoplama tariqasida ikki okisli xrom ham ishlatiladi. Birinchi vinchester - qattiq disk 1973 yilda IBM firmasida foaliyat ko‘rsatgan xodim Kennetu Xotonu 34 tomonidan ixtiro qilingan va bu diskning xotirasining xajmi 30Mb dan 2 ta modul bo‘lgan. 14 Zamonaviy kompyuterlarga o‘rnatilayotgan QMDJlarning xotirasining xajmi bugungi kunga kelib 1000 Gb dan oshib ketgan. Kesh xotira - kompyuterning ishlash tezligini oshirish uchun ishlatiladi. U tezkor xotira va mikroprosessor orasida joylashgan bo’lib, uning yordamida amallar bajarish tezkor xotira orqali bajariladigan amallardan ancha tez bajariladi. Videoxotira - monitor ekranida video ma’lumotlarni (videotasvirlarni) saqlab turish uchun ishlatiladi. Videoxotira bu grafik tasvirlar shakllanadigan maxsus operativ xotiradir. Uning kattaligi 512 Kb dan tortib 4 Mb gacha bo’lishi mumkin va ular 16,7 mln. rangni uzata olish imkoniyatiga ega bo’ladi. (6-rasm) 6-rasm. Kompyuterlardan grafikani, foto va vide axbortotlarni monitorga chiqarish vazifasini videokartalar bajaradi. Videokartalar o‘zlarining xotiralari xajmi va tez chiqaurvchanlik xususiyatlari bilan farq qiladi. Zamonaviy Opretsion sistemalari va multimedia dasturlarining talabini bajarish uchun albatda yuqori ko‘rsatgichga ega bo‘lgan audioadapter platasi mavjud bo‘lishi kerak. Xozirgi kompyuterlarga asosoan 128, 256 Mb/s va undan yuiori ko‘rsatgichga ega bo‘lgan videokartalar ishlatiladi. Sichqoncha – biror sirt bo’ylab surib yurgizilganda ichida joylashgan sharcha harakatga keladi, hosil bo’lgan signallar kompyuterga uzatiladi va ekranda yurgichning mos harakatlari yuzaga keladi. «Sichqonchada» o’rnatilgan tugmalar ko’magida boshqaruvchi buyruqlarni jo’natish mumkin. Sichqoncha mexanik harakatni signalga aylantiruvchi qurilma hisoblanadi va ushbu signal kursorning pozitsiyasini bildiradi yoki sahifani aylantirish uchun xizmat qilishi mumkin. Sichqoncha qurilmasi shahsiy kompyuterlar foydalanuv- chilarning grafikaviy interfeyslari paydo bo‘lgandan keyin keng qo‘llanila boshladi. Sichqoncha 1970 yil Duglas Engelbart tomonidan ixtiro qilinib 19801 yilda Xerox 8010 Star Information System kompaniyai tomonidan ishlab chiqilgan mikrokompyuter tarkibiga kiritilgan. 35 Usha vaqtda sichqonchaning bahosi tahminan 1000 AQSh dollari atrofida bo‘lgan. Bugungi kunda sichqonchani tahminan 10 AQSh dollariga sotib olsa bo‘ladi. Bugungi kunda sichqoncha har bir shahsiy kompyuter tarkibiga kiradigan muhim qurilma hisoblanadi. Trekbol – sichqoncha»ning to’nkarib qo’yilgan holatiga o’xshaydi, undan asosan notebook xilidagi ko’chma kompyuterlardan foydalaniladi . Joystik – tugmali harakatlanuvchi maxsus dastadan iborat qurilma, u asosan faqat o’yin yoki mashq bajaruvchi dasturlarni boshqarishda qo’llanadi . Multimedia vositalari bilan ishlash Multimedia vositalari (multimedia – ko‘pvositalilik) - bu insonga o‘zi uchun tabiiy muxit: tovush, video, grafika, matnlar, animatsiya va boshqalardan foydalanib, kompyuter bilan muloqatda bo‘lishga imkon beruvchi texnik va dasturiy vositalar majmuidir. Multimedia (multi - ko‘p, media - muhit) - bu kompyuter texnologiyalarining soxasi bo‘lib, turli axborot saqlovchi vositalaridagi turli fizik ko‘rinishda ifodalangan axborotlarga ishlov beradi. Grafik va tovush redaktorlari , kartografik axborot va matnlarga ishlov bera oladigan shaxsiy amaliy dasturlar bilan ishlash mumkin. Masalan, oddiy Word redaktorida tayyorlangan faylni grafik faylga aylantirish, bir formatdagi grafik fayllarni boshqa formatdagi grafik fayllarga aylantirish, bir necha multimedia ilovalarini yagona multimedia ilovalariga jamlash, multimedia ilovalarini o‘lchamini, hajmini, sifatini va tuzilishini multimedia dasturlari orqali amalga oshirish mumkin. Bunday dasturlarga Adobephotoshop, Adobe Flash, 3D Max kabi dasturlar kiradi. Multimedia vositalari asosida o‘quvchilarni o‘qitish quyidagi afzalliklarga ega.  Berilayotgan materiallarni chuqurroq, va mukammalroq o‘zlashtirish imkoniyati bor;  Ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi;  Ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni te’jash imkoniyatiga erishish;  Olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlanib, kerak bo‘lganda amaliyotda qo‘llash imkoniyatiga erishiladi. Microsoft Office 36 Microsoft Office — Microsoft korporatsiyasi tomonidan Microsoft Windows , Windows Phone, Android , Mac OS , iOS operatsion tizimlari uchun yaratilgan idora dasturlari to plamidir. Ushbu to plam tarkibiga turli xildagi hujjatlar:ʻ ʻ matn, jadval, ma lumotlar ombori ʼ va boshqalar bilan ishlash imkonini beruvchi dasturiy ta minotlarni o z ichiga oladi. Shuningdek ʼ ʻ VBA tilida yozilgan skriptlar va makroslarni qo llay oladi. (1-rasm) ʻ Microsoft Offiсe dasturlaridan foydalanuvchi har bir masalani yechishda, hujjatlarni taxrirlashda va boshqa ishlarda unimli foydalanishi mumkin. Officedan foydalangan foydalanuvchi ekranni o z xohishi bo yicha o zgartirishi, shriftlarni ʻ ʻ ʻ tanlashi, printerlarni tanlashi, boshqa tizimlarni disklarga yozishi, qo shimcha ʻ kompyuter qurilmalarini o rnatishi va hakozo imkoniyatlardan foydalanishi ʻ mumkin. Qisqa qilib aytganda, kompyuter ishini o z xohishiga moslab kompyuter ʻ xotirasi, ekranni, ishlash tezligi, qo shimcha qurilmalaridan optimal foydalanishi ʻ mumkin. Mashxur Microsoft korporatsiyasi shaxsiy kompyuterlardan foydalanuvchilar uchun ko pgina dasturlar va operatsion tizimlarni ishlab ʻ chiqarishni jadal rivojlantirmoqdalar. Jumladan, foydalanuvchilarning kompyuterdan foydalanish imkoniyatlarini oshirish uchun OFFICE dasturlar to plamini ham ishlab chiqarishgan. ʻ Ko pgina foydalanuvchilar Windows operatsion tizimi bilan OFFICE dasturlar ʻ to plamini chalkashtirishadi. To g'ri, bu ikkala dasturlarni ham Microsoft ʻ ʻ korporatsiyasi ishlab chiqqan va asosan shaxsiy IBM va Pentium kompyuterlariga o rnatishga mo ljallangan. ʻ ʻ Windows operatsion tizimi OFFICE dasturlarisiz bemalol ishlay oladi, lekin OFFICE dasturlari Windows dasturisiz ishlamaydi. Windows dasturlarining quyidagi versiyalari mavjud: Windows-3.X, Windows-95, Windows-98, Windows- 2000, Windows-2002, Windows NT, Windows XP va hokozo. Office dasturlar to plamini esa quyidagi versiyalari mavjud: Office-95, Office- ʻ 96, Office-97, Office-2000, Office-2002 va Office XP. Office-2003 dasturlar to plamini shaxsiy kompyuterga o rnatish uchun kompyuterda Windows ʻ ʻ operatsion tizimi o rnatilgan bo lishi, so ng kompyuter operativ xotirasi kamida 8- ʻ ʻ ʻ 16 Mb bo lishi va qattiq diskda kamida 250 Mbdan 700 Mbgacha (Officedan ʻ foydalanish imkoniyatiga qarab) bo sh joy bo lishi lozim. ʻ ʻ Microsoft Office bir nechta xilda sotuvga chiqariladi. Ularning farqi to plam ʻ tarkibi va narxida. Office dasturlar to plamining nisbatan to liqroq variantiga ʻ ʻ quyidagi dasturlar kiradi:  Microsoft Word — har xil ko rinishdagi oddiy va murakkab matnlarni ʻ taxrirlashga mo ljallangan matn muharriri. ʻ 37 o Muqobil dasturlar: OpenOffice.org Writer, LibreOffice Writer, StarOffice Writer, KWord, NeoOffice Writer, Corel WordPerfect, Apple Pages (bu faqat Mac OS tizimida) va AbiWord.  Microsoft Excel — har ko rinishdagi hisob—kitobli ma lumotlar bilanʻ ʼ ishlashga mo ljallangan elektron jadvalli dastur. ʻ o Muqobil dasturlar: OpenOffice.org Calc, LibreOffice Calc, KSpread, StarOffice, Gnumeric, Corel Quattro Pro va Apple Numbers (bu faqat Mac OS tizimida).  Microsoft PowerPoin t — ma lumotlarni taqdimot, reklama qilishga ʼ mo ljallangan taqdimot dasturi. ʻ o Muqobil dasturlar: OpenOffice.org Impress, LibreOffice Impress, KPresenter, Corel WordPerfect va Apple Keynote.  Microsoft Access — ma lumotlar ombori (bazasi) bilan ishlashga ʼ mo ljallangan dastur. ʻ o Muqobil dasturlar: OpenOffice.org Base, LibreOffice Base, Kexi.  Microsoft Publisher — har xil ko rinishdagi noshirlik ishlarini ʻ bajarishga mo ljallangan muharrir dastur. ʻ  Microsoft Outlook (Outlook Express bilan chalkashtirmang)— elekton pachtadan foydalanishga mo ljallangan dastur va hokazo Uning tarkibiga ʻ taqvim, ish rejalashtirgich, qaydnoma, manzillar kitobi va shaxsiy pochta kiradi.  Microsoft InfoPath — ma lumot yig ish va uni boshqarish dasturi. ʼ ʻ  Microsoft Communicator (Microsoft Lync) — insonlar bilan har tomonlama muloqot qilishni tashkilashtiradigan dastur.  Microsoft Visio — biznes va texnik diagrammalar bilan ishlovchi dastur.  Microsoft Project — loyihalar bilan ishlovchi dastur.  Microsoft Query — ma lumotlar omboridan ma lumot oluvchi va ʼ ʼ ko rib chiquvchi dastur. ʻ  Microsoft OneNote — qaydnomalar yozish uchun mo ljallangan dastur. ʻ  Microsoft Groove — birgalikdagi ishni qo llab quvvatlovchi dastur. ʻ  Microsoft SharePoint Designer — Microsoft SharePoint tizimida dastur yaratish uchun vosita.  Microsoft Picture Manager — rasmlar bilan ishlash.  Microsoft Document Image Writer — virtual printer.  Microsoft Diagnostics — Microsoft Officening zararlangan dasturlarini diagnostika qiluvchi va tuzatuvchi dastur. 38 1-rasm. Xulosa Men bu mustaqil ishimni yozish davomida zamonaviy printerlar bilan tanishdim. Ularning kelib chiqish tarixini o’rganib chiqdim. Ularni yaratgan shaxslar bilan tanishib o’zimga keraklich motivatsiya oldim. Men bu mustaqil ishimni yozishda bilim va asosiy ko’nikmalarga ega bo’lganimdan xursandman. Birinchi printer qachon kim tomonidan yaratilganini va uning ishlash prinsipini bilib oldim. Printer evolutsiyasini, nima uchun yaratilganligini ko’rib chiqdim. Printer nima ekanligini, nimadan iboratligini va qanday funksiyalarni bajarishini bilib oldim. Mening fikrimcha, hozir texnologiya rivojlanayotgan bir davrda, qobiliyatsiz mutaxasisga o’xshamaslik uchun mikroelektronik qurilmalar haqida hech bo’lmaganda ozroq tushunchaga ega bo’lish zarar qilmaydi. Xulosa qilib shuki aytishim mumkinki, kichik mikroelektronik qurilmalar ortida katta imkoniyatlar va istiqbollarni ochib beradigan buyuk kelajak turibdi. Umid qilamanki, ular insoniyat manfaati uchun ishlatiladi va mikrolektronika evolutsiyasini kashf qilishning yangi usullarini ochadi. 39 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Nigmatov X. va boshqalar. Zamonaviy axborot texnologiyalari. O’quv qo’llanma. “Navro’z” nashriyoti. Toshkent. 2015 y. 2. Nigmatov X., Tursunov N. Kompyuter tizimlari va tarmoqlari. O’quv qo’llanma. “Toshkent islom universiteti nashriot-matbaa birlashmasi” nashriyoti. Toshkent shaxri. 2018 й . 184 bet. 3. R.S. Gaonkar, ―Microprocessor Architecture Programming and Application , with 8085, Wiley Eastern Ltd., New Delhi, 2013.‖ 4. www.google.com 5. https ://uz.wikipedia.org 6. https://fayllar.org/mavzu-printer-turlari-ularning-ishlash-prinsiplari-hamda- kompy.html 40

Mavzu: Printerlar, ularning turi, vazifasi va farqi. Reja : 1. Printerlarning tarixi va uning turlari. 2. Printerlar haqida asosiy tushunchalar. 3. Printerlarning tuzilishi. 4. Boshqa ma’lumotlar.  Xulosa.  Foydalangan adabiyotlar. 1

Printer (inglizcha printer - printer) - bu saqlash moslamalarida (matn, grafika) saqlanadigan ma'lumotlarni, odatda qog'ozda, qog'ozga o'zgartiradigan qurilma. Ushbu jarayon bosib chiqarish deb ataladi va natijada olingan hujjat chop etiladi. Charlz Babb o'zining analitik dvigatelini - mexanik prototipni ishlab chiqayotganda hisob-kitob natijalarini qog'ozga bosib chiqarish kerakligi haqida o'yladi. zamonaviy kompyuterlar... Natijada, u shuningdek, insoniyat tarixidagi Difference Engine (Difference Engine) deb nomlangan birinchi printerni ixtiro qildi. Afsuski, ushbu qurilma muallifning hayoti davomida hech qachon yaratilmagan. To'g'ri, muallifning o'limidan 150 yil o'tgach, ushbu printer hali ham London Ilmiy Muzeyi tomonidan uning direktori Doron Suod boshchiligida yig'ilgan. Olingan qurilma 8000 qismdan iborat bo'lib, og'irligi 5 tonnani tashkil etdi. Shuni ta'kidlash kerakki, ushbu farq mexanizmi ishlab chiqishda, Bambuk bugungi kunda ham ishlatiladigan ko'plab g'oyalarni taklif qildi. Kompyuterlar paydo bo'lganda, dastlab ma'lumotlar qo'lda yozilgan yoki yozuv mashinkasida chop etilgan (buning uchun maxsus xodimlar yollangan). Kompyuterga ulanishi mumkin bo'lgan eng birinchi bosib chiqarish qurilmasi 1953 yilda Remington-Rand kompaniyasi tomonidan yaratilgan. Yozuv mashinkasiga juda o'xshash qurilma UNIPRINTER nomini oldi. Printerning asosiy qismi ko'plab "barglari" bo'lgan disk edi, ularning har biri harflardan iborat edi (harflar, raqamlar va maxsus belgilarning relyef tasviri). Maxsus perkussiya mexanizmi petalga urildi, u bosilgan lenta orqali qog'ozga urildi. Shu bilan birga, rangli chop etish g'oyasi tug'ildi - ular turli xil rangdagi bosma lentalarni ishlatishdi. UNIPRINTER- ning chop etish tezligi daqiqada 80000 belgini tashkil etdi! Keyinchalik ushbu turdagi printerlar "petal printerlari" deb nomlangan. Shuningdek, gulbarglarni maxsus barabanlar va lentalar bilan almashtirishga urinishlar bo'lgan. Ushbu texnologiya SSSRda ham paydo bo'lgan, u erda bunday mashinalar alfanumerik bosma asboblar ADC deb nomlangan. Ushbu printerlarda bir qator muhim kamchiliklar mavjud edi ular ishonchsiz, juda shovqinli edi, grafikalarni chop etishga imkon bermadi va har doim bir xil shrift bilan chop etildi. Nuqta matritsa bosib chiqarish texnologiyasi 1964 yilda Seyko Epson tomonidan ishlab chiqilgan. Birinchi nuqta matritsali printer 1970 yilda paydo bo'lgan. U Centronics Data Computer tomonidan ishlab chiqilgan. Bosib chiqarish uchun 7 ta ignadan iborat matritsa ishlatilgan (shuning uchun printer turining nomi). Printer Model 101 deb nomlandi. Nuqta matritsali printerlar tufayli grafikani ham chop etish imkoni paydo bo'ldi. Texnologiya tez rivojlandi va arzonlashdi. Shunday qilib, 1983 yilda allaqachon uy foydalanuvchisi tomonidan sotib olinishi mumkin bo'lgan birinchi printer sotuvga chiqarildi - uning narxi taxminan 700 dollarni tashkil qildi (masalan, Model 101 ning narxi 3000 dollar 2

atrofida edi). Ushbu printer Image Writer, C.ltoh Electronics kompaniyasining onasi bo'lgan. Nuqta matritsali printerlarning uyga kelishi texnologiyaning rivojlanishiga qo'shimcha turtki bo'ldi. Ammo nuqta matritsali printerlarning bir qator kamchiliklari mavjud, ularning asosiylari past sifati va shovqinidir. Biroq, ularning juda arzonligi va juda yuqori ishonchliligi tufayli nuqta matritsali printerlar bugungi kungacha saqlanib qoldi. Nuqta matritsali printerlarning kamchiliklari tadqiqotchilarni chop etishning yangi usullarini izlashga majbur qildi. Birinchi siyohli printerlar nuqta matritsalaridan bir muncha vaqt oldin paydo bo'ldi - 1976 yilda IBM korporatsiyasi Model 6640 deb nomlangan birinchi ishchi modelini taqdim etdi. Biroq, uy foydalanuvchilarining stollarida siyohli printerlar paydo bo'lishidan bir necha yil oldin emas edi. Inkjet printerlarni ishlab chiqishda Canon, Epson va Hewlett- Packard o'zlarining bosib chiqarish texnologiyalarini rivojlantirishda (BubbleJet, piezoelektrik usul va talab bo'yicha buyurtma bo'yicha) katta rol o'ynadilar. Birinchi rangli inkjet printer Hewlett-Packard tomonidan ishlab chiqilgan, u 1990-yillarning boshlarida turli xil rang va soyalarni ishlab chiqarish uchun siyohlarni bir-biriga aralashtirishga qodir printerni joriy qilgan. Lazerli printerlarga kelsak, shuni ta'kidlash kerakki, lazerli bosib chiqarishda ishlatiladigan texnologiya (elektrografiya) birinchi nuqta matritsali printerlar paydo bo'lishidan ancha oldin - 1938 yilda paydo bo'lgan. Uni amerikalik olim Chester Karlson ishlab chiqqan. O'shandan beri u qayta-qayta takomillashtirildi va takomillashtirildi. Biroq, faqat Xerox printerni yaratish uchun undan foydalanishni taxmin qilgan va u printerni yaratishda kopirayter texnologiyasidan foydalanishga qaror qilgan. Natijada 1971 yilda EARS apparati paydo bo'ldi, ular laboratoriya devorlarini hech qachon tark etmaydilar. Birinchi tijorat lazer printeri 1977 yilda paydo bo'lgan. U Xerox 9700 Elektron deb nomlangan. IBM, Apple va Hewlett- Packard lazer printerlarini ishlab chiqishda qo'shilishmoqda. Biroq, uzoq vaqt davomida bunday qurilmalar juda qimmat edi - ularning narxi bir necha ming dollarga yaqin edi. 1000 dollardan kam bo'lgan birinchi printer Hewlett-Packard tomonidan 90-yillarning boshlarida LaserJet IIP modelini yaratgan. Zamonaviy lazer printer uyda ishlatiladigan, nisbatan arzon (shunga qaramay, inkjet printerdan kattaroq buyurtma berish moslamasi), juda past bosib chiqarish narxiga ega. Yana bir nechta bosib chiqarish turlari mavjud - sublimatsiya, termal ... Ammo ular uyda umuman ishlatilmaydi yoki juda kamdan-kam hollarda qo'llaniladi. Bugungi kunda uchta texnologiya (matritsa, inkjet va lazer) eng ko'p ishlatiladigan va keng tarqalgan. Doimiy ravishda yaxshilanib va rivojlanib borishi bilan, ular tashkil topgan vaqtdan beri deyarli o'zgarishsiz qoldi. Ammo kim biladi, ehtimol yaqin kelajakda printerlar dunyosida haqiqiy inqilobni amalga oshiradigan texnologiya paydo bo'ladi. 3

4

Printerlar turlari (inkjet, lazer, nuqta matritsasi). Shu munosabat bilan, eng ko'p savollar keladi. To'g'ri, foydalanuvchilar "printerlarning turlarini" so'ramaydilar, ammo "qaysi printer yaxshiroq: inkjet yoki lazer?" (masalan). Menimcha, eng oson usul - har bir turdagi printerning afzalliklari va kamchiliklarini plastinka shaklida ko'rsatish: bu juda aniq ko'rinib turibdi. Lazerli . Lazerli printer quyidagicha ishlaydi:lazer nuri yordamida fotosezuvchi baraban betni elektrostatik tasvir yaratiladi. Barabanga joylashgan mahsus bo‘yalgan kukun ”toner” deyiladi.Bu “toner” betlarda mavjud tasvir yoki harflarga yopishadi. Baraban aylanib qog‘oz varag‘iga yopishib tonerni o‘tkazadi. Toner qog‘ozga mahkamlangandan keyin tayyor tasvir hosil bo‘ladi. Bunday tehnologiya nusxa ko‘chirish apparatlarida ishlatiladi. Okidata va Lexmark kompaniyalari chiqaradigan yorug‘diod printerlar ham huddi shu tarzda ishlaydi. Faqat lazer o‘rniga ularda yoritishdiodlaridan massiv ishlatiladi. Siyoh-oqimli (inkjet). Oqimli printerlarda siyohni yonlangan tomchilari sopl orqali qog‘ozga tarqaladi.Tarqatilish faqat tasvir yoki qaror shakllanishi kerak bo‘lgan joyda sodir bo‘ladi. Nuqta matritsasi . Matritsali printerlarda bo‘yaladigan tasma orqali qog‘ozga uriladigan yumaloq ignalar guruhi ishlatiladi. Bu ignalar to‘g‘ri to‘rtburchakli setkaga yig‘ilgan. Buni matritsa deymiz. Ma’lum ignalari matritsaga bosilganda turli belgi yoki tasvirlar shakllanadi. Bosishni eng zo‘r sifatli lazerli so‘ng oqimli, so‘ng esa matritsalilar ta’minlaydi. Lazerli printerlar narxi tushayapti, shuning uchun ular foydalanuvchilarning ko‘ngliga ularni arzon bo‘lib qolgan. Oxirgi paytda oqimli va matritsali printerlar asosan mahsuslashtirilgan bo‘lmoqda: oqimlilar rangli bosish uchun asosiy jihozga, matritsalilar esa asosan tez va arzon bosish uchun (masalan bank yoki magazinlarda cheklarni bosish uchun) ishlatishga aylanaypti. Kengaytma (resolution) – termini pechatlangan namunani sifati va kontrastini ta’riflash uchun ishlatiladi. Bosishni barcha ko‘rib chiqilayotgan tehnologiyalarida qog‘ozda nuqtalar bo‘lishi puli bilan yaratiladi. Printer kengaytmasi, demak bosishni sifati ham shu nuqtalarni hajmiga va bosishni soniga bog‘liq. Betlarni ko‘rganda matritsali printerday kichik kengaytmali bosilgan betlarga bir qarashda ko‘rsa bo‘ladi. Bu nuqtalarni katta bo‘lgani va bir hilda bo‘lgani uchun shunday bo‘ladi. Lazerli printerday bosilgan betlarda belgilar bir – biriga zich ko‘rinishda bo‘lib nuqtalar mayda joylashgan. Printerni kengaytmasi odatda dyuymdagi nuqtalarda (dofs per inch – dpi) o‘lchanadi; boshqacha qilib aytganda bir dyuym uzunlikdagi chiziqda printer shuncha alohida nuqtalar miqdorini bosish mumkin. Ko‘pgina printerlarda 5

O'xshashlar

Badminton sport turi
O’zbekiston Respublikasida mulk to’g’risidagi qonunga ko’ra faoliyat ko’rsatayotgan korxonalar turi va ularning tasnifi
TARJIMA TILLARARO VA MADANIYATLARARO KOMMUNIKATSIYANING TURI SIFATIDA
FENOLLAR VA ULARNING XOSILALARI.
Kompyuter platfomalari va ularning turlari