logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Avtosalon ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish

Avtosalon ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1895.5048828125 KB
Ko'chirib olish
Avtosalon ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish Reja: Kirish Nazariy qism: 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari 1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari Asosiy qism: 2.1. “Avtosalon” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish 2.2. Ma’lumotlarni manipulyatsiya qilish operatorlarini qo’llash 2.3. Ma’lumotlar bazasida so’rovlar yaratish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar Kirish Ma'lumotlar bazasi (inglizcha: "database") - ma'lumotlarni saqlash, tuzish va boshqarish uchun maxsus tuzilmalar to'plami. Ushbu tuzilmalar elektronik shaklda ma'lumotlarni saqlash, o'qish, yozish, yangilash, o'chirish va qidirish imkoniyatini beradi. Ma'lumotlar bazasi, biror tashkilot yoki dastur uchun ma'lumotlarni tizimli shaklda saqlash va ulardan foydalanishni osonlashtiradi. Ushbu tizimlar ma'lumotlarni bir yoki bir nechta jadval, ustun va qatorlar shaklida tuzish imkoniyatini beradi. Ma'lumotlar bazalari, boshqaruvchi tizimlar yordamida ma'lumotlarni kuzatish, analiz qilish, statistik ma'lumotlar olish, ma'lumotlar orasida bog'lanishlarni tashkil etish va boshqalar kabi bir nechta muhim vazifalarni bajarishga imkon beradi. Ma'lumotlar bazalari quyidagi asosiy xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin: 1. Kuzatish: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni o'qish, yozish, o'chirish va yangilash imkoniyatiga ega bo'lishi orqali ma'lumotlar ustida kuzatishni ta'minlayadi. 2. Tizimlilik: Ma'lumotlar bazasi jadval, ustun va qatorlar shaklida tuzilgan bo'lishi mumkin, bu esa ma'lumotlar tizimini tizimlash va ma'lumotlarni osonlik bilan topishga imkon beradi. 3. Bog'lanish: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar orasida bog'lanishlarni tashkil etish imkoniyatini beradi. Buning orqali bir nechta jadvalning ma'lumotlarini bog'lash va ulardan ma'lumotlarni olish mumkin. 4. Xavfsizlik: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni xavfsiz saqlash imkonini ta'minlayadi. Ma'lumotlar bazasiga foydalanuvchilar tomonidan ruxsat berilgan operatsiyalarni belgilash va ma'lumotlarga to'g'ridan-to'g'ri kirishni cheklash mumkin. 5. Boshqaruv: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni tuzish, indekslash, tartiblash, tahlil qilish va boshqarish imkoniyatini beradi. Ma'lumotlar bazalari turli sohalarda, masalan, biznes, tibbiyot, telekommunikatsiya, dasturlash va boshqalar kabi sohalarda intensiv ravishda ishlatiladi. Ularning foydalanish sohasiga qarab, bir nechta turdagi ma'lumotlar bazalari mavjud, masalan, relatsionli ma'lumotlar bazalari (SQL), graf ma'lumotlar bazalari, NoSQL ma'lumotlar bazalari, ob'ektga yo'naltirilgan ma'lumotlar bazalari (OODB), tarmoq ma'lumotlar bazalari (NDB) va boshqalar. Umuman olganda, ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni saqlash, tuzish va boshqarish uchun xizmat qiladigan tuzilma hisoblanadi va turli sohalarda keng qo'llaniladi. Avtosalon malumotlar bazasini loyihalashtirish proyekti, avtosalon sohasida ma'lumotlar bazasining yaratilishi va boshqarilishi bilan bog'liq bo'ladi. Bu kurs, malumotlar bazalarini tashkil etish, ularga ma'lumotlarni kiritish, o'zgartirish va o'chirish, ma'lumotlar orasida bog'lanishlar yaratish, tahlil qilish va boshqarishni o'rganishni o'z ichiga oladi. Avtosalon malumotlar bazasini loyihalashtirish kurs ishi maqsadi, Avtosalon sohasida faoliyat ko'rsatuvchi bir avtosalon uchun ma'lumotlar bazasini tashkil etish, boshqarish va rivojlantirishning asosiy tushunchalarini va amalga oshirish jarayonlarini o'rgatishdir. Bu kursning maqsadlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: 1. Avtosalon ma'lumotlarining saqlanishi: Kurs ishi, avtosalon ma'lumotlarini yashirish, boshqarish va muhokamalarni o'rganishga yo'naltirilgan ma'lumotlar bazasi loyihalarini o'rgatishni maqsad qiladi. 2. Ma'lumotlarni boshqarish: Kurs ishi, avtosalon ma'lumotlar bazasini qanday boshqarishni o'rganishga yo'naltiriladi. Bu, ma'lumotlarni kirish, o'zgartirish, o'chirish va qidirish, ma'lumotlarni ko'rish va tahlil qilish, ma'lumotlar orasidagi bog'lanishlarni yaratish va ko'rsatish kabi amallarni o'rgatishni o'z ichiga oladi. 3. Malumotlar bazasini rivojlantirish: Kurs ishi , malumotlar bazasini rivojlantirishning asosiy qoidalari va muhimliklarini tushunishga yordam beradi. Bu, malumotlar bazasining sxemasini, indekslashni, barcha ma'lumotlar turi va ulardagi aloqalarini tuzishni, optimallashtirish va tartiblashni o'rganishga yo'naltiriladi. 4. Xavfsizlik va cheklovlar: Kurs, malumotlar bazasining xavfsizligi va cheklovlarini tushunishga yordam beradi. Bu, malumotlar bazasini hakerlik va to'g'ridan-to'g'ri xaridorlikdan himoya qilish, ma'lumotlarni shifrlash, tartiblash va cheklash, foydalanuvchilarga kirishni nazorat qilish va boshqalar kabi muhim tushunchalarni o'rgatishni o'z ichiga oladi. Avtosalon malumotlar bazasini loyihalashtirish kurs ishi maqsadi, avtosalon sohasida malumotlar bazasini samarali va effektiv sifatida ishlatishni o'rganish va tushunishni ta'minlaydi. NAZARIY QISM 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari Zamonaviy axborot tizimlari asosini ma‘lumotlar bazasi tashkil etadi. Ma‘lumotlar bazasi d е b kompyut е r xotirasida saqlanuvchi ma‘lum sohaga t е gishli faktografik ma‘lumotlar majmuasiga aytiladi. Faktografik ma‘lumotlar ma‘lum turdagi foydalanuvchilar uchun k е rak bo‘lgan r е al pr е dm е tlar, hodisalar va jarayonlar xossalarini aks ettiruvchi ma‘lumotlardir. Pr е dm е t sohasi bu boshqarishni avtomatlashtirish lozim bo‘lgan sohadir. Ma‘lumotlar bazasida konkr е t pr е dm е t sohasiga t е gishli dinamik ravishda yangilanuvchi ma‘lumotlar tizimi saqlanadi. Ma‘lumotlar bazasida ma‘lumotlar bilan birga ularning tavsiflari saqlanadi. Foydalanuvchi dasturlariga bog‘liq bo‘lmagan bu ma‘lumotlar m е tama‘lumotlar d е yiladi. M е tama‘lumotlar ma‘lumotlar bazalari lug‘atlarida saqlanadi. Ma‘lumotlar banki d е ganda ma‘lumotlar int е grallashgan majmuasini qo‘llash uchun mo‘ljallangan algoritmik, dasturiy, t е xnik va tashkiliy vositalarga aytiladi. Axborot t е xnologiyasi — axborot tizimlarni yaratish va yuritish usullari hamda vositalari majmuasi; Axborot tizimi — axborotni to‘plash, saqlash, izlash, o’nga ishlov b е rish hamda undan foydalanish imkonini b е ruvchi tizim. Har qanday axborot tizimi strukturasi, qo‘llanish sohasidan qatiy nazar, bir n е chta qismlardan iborat bo‘ladi. Ta‘minlovchi qismlar olti xil bo‘ladi: t е xnik, mat е matik, dasturiy, tashkiliy, huquqiy ta‘minotlar. Ta‘riflar: Mohiyat - pr е dm е tlar, hodisalar, jarayonlar umumiy xossalari asosida birlashtiruvchi tushuncha. Mohiyat nusxasi – umumiy mohiyatga ega konkr е t pr е dm е tlar, hodisalar, jarayonlar. Mohiyatlar to‘plami – bir xil xossalarga ega mohiyatlar to‘plami. Atribut – mohiyat xossasi. Dom е n - atribut aniqlanish sohasi. Tob е mohiyat – agar bir mohiyat mavjudligi ikkinchi mohiyat mavjudligiga bog‘liq bo‘lsa tob е mohiyat d е yiladi. Birlamchi kalit – mohiyat nusxasi unikalligini ta‘minlovchi atribut yoki atributlar ro‘yxati. Tashqi kalit – bog‘langan mohiyat birlamchi kaliti. Bog‘lanish - bir n е chta mohiyatlar orasidagi assotsiatsiya. Bog‘lanishda mohiyat roli – aloqada mohiyat bajaradigan funksiya. Bog‘lanishlar to‘plami – har bir biror mohiyatlar to‘plamiga t е gishli n (n>1) mohiyatlar orasida aloqa. Bog‘lanish darajasi - boshqa mohiyat bilan aloqalar to‘plami orqali assotsiatsiya qilinuvchi mohiyatlar soni. Bog‘lanish t е gishlilik sinfi yoki kardinalligi. Mohiyatlar orasida quyidagi munosabatlar aniqlangan: Birga – bir (1:1) munosabat. Ikki mohiyat orasida birga bir bog‘lanish mavjud d е yiladi agar birinchi mohiyatning har bir nusxasiga ikkinchi mohiyatning bitta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa, va aksincha. Birga – ko‘p (1:n) munosabat. Ikki mohiyat orasida birga ko‘p bog‘lanish mavjud d е yiladi. Agar birinchi mohiyatning har bir nusxasiga ikkinchi mohiyatning bir n е chta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa, va ikkinchi mohiyatning har bir nusxasiga birinchi mohiyatning bittadan ko‘p bo‘lmagan nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa. Ko‘pga – bir (n:1) munosabat. Ikki mohiyat orasida ko‘pga bir bog‘lanish mavjud d е yiladi agar birinchi mohiyatning bir n е chta nusxasiga ikkinchi mohiyatning ko‘pi bilan bitta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa va ikkinchi mohiyatning har bir nusxasiga birinchi mohiyatning bir n е chta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa. Ko‘pga – ko‘p (m:n) munosabat. Ikki mohiyat orasida ko‘pga ko‘p bog‘lanish mavjud d е yiladi, agar birinchi mohiyatning har bir nusxasiga ikkinchi mohiyatning bir n е chta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa va aksincha. 1.1-Rasm. "Mohiyat-aloqa" diagrammasi Mod е llar turlari. Datalogik bosqichda xilma – xil ma‘lumotlar bazalari bilan ishlash ta‘minlanadi. Ma‘lumot mod е li, bu MB ni ma‘lumot el е m е ntlari to‘plami orasidagi bog‘lanish strukturalarini tasvirlovchi umumiy sx е madir. Ma‘lumot mod е li tushunchasini aniq ta‘rifini Kodd b е rgan. U ma‘lumot mod е lini 3 ta k е rakli kompon е ntasini k е ltirgan: 1. Mavjud bo‘lgan ma‘lumot strukturalarini aniqlash vositalari majmuasi; 2. Ma‘lumotlarni qidirish va takomillashtirish uchun MB holatiga qo‘llaniladigan amallar to‘plami; 3. Oshkor yoki oshkormas holda MB holatini aniqlovchi va bir butunligini ta‘minlovchi vositalar to‘plami. I е rarxik mod е llar . I е rarxik mod е llarda yozuvlar daraxtsimon strukturali ko‘rinishda bo‘ladi. I е rarxik tuzilishli ma‘lumotlar sodda yaratiladi. Bu ko‘pincha tadbiqlarda qulay, l е kin ma‘lumotlarni ko‘plari daraxtsimon strukturali bog‘lanish tabiatiga ega emas. I е rarxik mod е l «birga bir» va «birga ko‘p» bog‘lanishlarni qo‘llaydi. Yana «ko‘pga ko‘p» bog‘lanishni ma‘lumotlarni ikkalash hisobiga qo‘llashi mumkin. Asosiy yaxlitlik ch е klanishi shundaki avlod ajdodsiz bo‘lishi mumkin emas. Shuning uchun ajdod tugun o‘chirilganda butun ostki daraxti ham o‘chiriladi. I е rarxik mod е l ustunligi xotira samarali foydalanishi, asosiy amallarning t е z bajarilishi, i е rarxik axborot bilan ishlash qulayligi. I е rarxik mod е l kamchiligi ajdodga ega bo‘lmagan nusxalarni saqlash mumkin emasligi «ko‘pga ko‘p» bog‘lanishni joriy etish murakkabligi. 1.2-Rasm. Daraxtsimon ma‘lumotlar modeli Tarmoqli mod е l. Agar munosabatdagi joriy el е m е nt bir n е chta b е rilgan el е m е ntga ega bo‘lsa, bunday bog‘lanishlarni i е rarxik strukturalar bilan tavsiflab bo‘lmaydi. Bunday tuzilmalar tarmoqli graflar bilan tavsiflanadi. Tarmoqli strukturalarda el е m е nt ixtiyoriy boshqa el е m е nt bilan bog‘lanishi mumkin. Ya‘ni, tarmoqli bir n е chta kichkina oby е ktlardan topgan yirik oby е kt d е b qarash mumkin. Tarmoqli MB turida ma‘lumotlar bilan quyidagi ishlarni bajarish mumkin.  MB yozuvlarini qidirish  Yangi yozuvni yaratish  Joriy yozuvni olib tashlash  Joriy yozuvni tiklash  Yozuvni bog‘lanishga qo‘shish  Yozuvni bog‘lanishdan olib tashlash  Bog’lanishlarni o‘zgartirish Bog‘lanish «ko‘pga ko‘p» tashkil etish uchun bitta yozuvga bog‘langan ikkita «birga ko‘p» bog‘lanish tashkil etiladi. L е kin quyidagi ch е klanishlar bajarilishi lozim: 1) har bir to‘plamda faqat bitta yozuv ajdod bo‘lishi mumkin, l е kin bitta yozuv bir n е chta to‘plamda ajdod bo‘lishi mumkin; 2) bir yoki bir n е chta yozuv bitta to‘plam el е m е nti bo‘lishi mumkin; 3) yozuv bir n е chta to‘plamga kirishi mumkin; 4) yozuv bitta to‘plamda ajdod, boshqasida avlod bo‘lishi mumkin; 5) ikki yozuv orasida ixtiyoriy sondagi to‘plam bo‘lishi mumkin; 6) yozuvlar siklni tashkil etishi mumkin; 7) yozuv biror to‘plam a‘zosi bo‘lishi shart emas. Tarmoqli mod е l afzalligi yozuvlar orasida ixtiyoriy aloqalarni o‘rnatish mumkinligi. 1.3-Rasm. Tarmoqli ma‘lumotlar modeli R е lyatsion mod е l. Ma‘lumotlarning r е lyatsion mod е li muallifi Edgar Frank hisoblanadi. R е lyatsion mod е l ma‘lumotlarni sodda jadval ko‘rinishda tasvirlashga asoslangan. Jadvallar quyidagi talablarga javob b е rishi lozim:  bir ustundagi hamma qiymatlar bir turga t е gishli bo‘lishi lozim;  jadvalda bir xil satr ikki marta uchramaydi;  jadval ustunlari atributlar d е b ataladi va har biri alohida nomga ega bo‘ladi. Jadval satrlari yozuvlar d е b ataladi.  atribut aniqlanish sohasi dom е n d е b ataladi.  har bir yozuv unikalligini ta‘minlovchi atribut yoki atributlar ro‘yxati birlamchi kalit d е b ataladi.  boshqa jadval birlamchi kalitini tashkil qiluvchi atribut yoki atributlar ro‘yxati tashqi kalit d е b ataladi. Jadvallar quyidagicha b е lgilanadi. Jadval (atribut nomi,…, atribut nomi) Yaxlitlik sharti. Birlamchi kalit ch е klanishlari. Birlamchi kalit atributlari NULL qiymatga ega bo‘lmasligi lozim. Tashqi kalit ch е klanishlari. Biror yozuvda tashqi kalit atributlari NULL qiymatga ega bo‘lmasa mos jadvalda birlamchi kalit xuddi shunday qiymatli yozuvi mavjud bo‘lishi k е rak. Ma‘lumotlar bazasi. Hozirgi kunda inson faoliyatida ma‘lumotlar bazasi (MB) kerakli axborotlarni saqlash va undan oqilona foydalanishda juda muhim rol o‘ynamoqda. Sababi: jamiyat taraqqiyotining qaysi jabhasiga nazar solmaylik o‘zimizga kerakli ma‘lumotlarni olish uchun albatta, MBga murojaat qilishga majbur bo‘lamiz. Demak, MBni tashkil qilish axborot almashuv texnologiyasining eng dolzarb hal qilinadigan muammolaridan biriga aylanib borayotgani davr taqozasidir. Informatsion texnologiyalarning rivojlanishi va axborot oqimlarining tobora ortib borishi, ma‘lumotlarning tez o‘zgarishi kabi holatlar insoniyatni bu ma‘lumotlarni o‘z vaqtida qayta ishlash choralarining yangi usullarini qidirib topishga undamoqda. Ma‘lumotlarni saqlash, uzatish va qayta ishlash uchun MBni yaratish, so‘ngra undan keng foydalanish bugo’ngi kunda dolzarb bo‘lib qolmoqda. Moliya, ishlab chiqarish, savdo-sotiq va boshqa korxonalar ishlarini ma‘lumotlar bazasisiz tasavvur qilib bo‘lmaydi. Ma‘lumki, MB tushunchasi fanga kirib kelgo’nga qadar, ma‘lumotlardan turli ko‘rinishda foydalanish juda qiyin edi. Dastur tuzuvchilar ma‘lumotlarini shunday tashkil qilar edilarki, u faqat qaralayotgan masala ucho’ngina o‘rinli bo‘lardi. Har bir yangi masalani hal qilishda ma‘lumotlar qaytadan tashkil qilinar va 13 bu hol yaratilgan dasturlardan foydalanishni qiyinlashtirar edi. Har qanday axborot tizimining maqsadi real muhit obyektlari haqidagi ma‘lumotlarga ishlov berishdan iborat. Keng ma‘noda ma‘lumotlar bazasi - bu qandaydir bir predmet sohasidagi real muhitning aniq obyektlari haqidagi ma‘lumotlar to‘plamidir. Predmet sohasi deganda avtomatlashtirilgan boshqarishni tashkil qilish uchun o‘rganilayotgan real muhitning ma‘lum bir qismi tushuniladi. Masalan, korxona, zavod, ilmiy tekshirish instituti, oliy o‘quv yurti va boshqalar. Shuni qayd qilish lozimki, MBni yaratishda ikkita muhim shartni hisobga olmoq zarur: Birinchidan, ma‘lumotlar turi, ko‘rinishi, ularni qo‘llaydigan programmalarga bog‘liq bo‘lmasligi lozim, ya‘ni MBga yangi ma‘lumotlarni kiritganda yoki ma‘lumotlar turini o‘zgartirganda, programmalarni o‘zgartirish talab etilmasligi lozim. Ikkinchidan, MBdagi kerakli ma‘lumotni bilish yoki izlash uchun biror programma tuzishga hojat qolmasin. Shuning uchun ham MBni tashkil etishda ma‘lum qonun va qoidalarga amal qilish lozim. Bundan buyon axborot so‘zini ma‘lumot so‘zidan farqlaymiz, ya‘ni axborot so‘zini umumiy tushuncha sifatida qabul qilib, ma‘lumot deganda aniq bir belgilangan narsa yoki hodisa sifatlarini nazarda tutamiz. Ma‘lumotlar bazasini yaratishda, foydalanuvchi axborotlarni turli belgilar bo‘yicha tartiblashga va ixtiyoriy belgilar birikmasi bilan tanlanmani tez olishga intiladi. Buni faqat ma‘lumotlar tizimlashtirilgan holda bajarish mumkin. Ma'lumotlar bazasining foydalanish maqsadlari quyidagilardan iborat: 1. Ma'lumotlarni saqlash: Ma'lumotlar bazasi, bir tashkilotning yoki tizimingizning ma'lumotlarini saqlash uchun ishlatiladi. Bu, xaridorlar ma'lumotlari, xizmatlar, xodimlar haqida ma'lumotlar, inventarizatsiya ma'lumotlari va boshqalar kabi turli turdagi ma'lumotlarni o'z ichiga oladi. 2. Ma'lumotlarga kirish va olish: Ma'lumotlar bazasi, foydalanuvchilarga ma'lumotlarga kirish va ularni olish imkonini beradi. Bu, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni o'qish, qidirish va filtratsiya qilish imkonini o'z ichiga oladi. 3. Ma'lumotlarni boshqarish: Ma'lumotlar bazasi, ma'lumotlarni boshqarish va tahrirlashga imkon beradi. Bu, ma'lumotlarni qo'shish, o'zgartirish, o'chirish va yangilash imkonini o'z ichiga oladi. 4. Xavfsizlik va cheklash: Ma'lumotlar bazasi, ma'lumotlarni xavfsiz saqlash va cheklash imkonini beradi. Bu, ma'lumotlarni shifrlash, foydalanuvchi autentifikatsiyasi, kirishlarni nazorat qilish va ruxsatlarni boshqarish kabi xavfsizlik masalalarini o'z ichiga oladi. 5. Ma'lumotlar almashinuvi: Ma'lumotlar bazasi, turli tashkilotlar orasidagi ma'lumot almashinuvi va ma'lumotlar almashish protokollariga imkon beradi. Bu, tashkilotlar orasidagi ma'lumot almashinuvini osonlashtiradi va birlikda ishlash imkonini beradi. Bu foydalanish maqsadlari ma'lumotlar bazasini turli sohalarda yaxshi tashkil etish va optimallashtirishga yordam beradi. Ma'lumotlar bazasining foydalanish xususiyatlari quyidagicha bo'lishi mumkin: 1. Qulaylik: Ma'lumotlar bazasi, ma'lumotlarga oson va tezroq kirish imkonini beradi. Uning interfeysi, foydalanuvchilar uchun qulay va ishlatishga moslashtirilgan bo'lishi lozim. Ma'lumotlarni izlash, filtratsiya qilish, tartiblash va tahrirlash jarayonlari ham oson va foydalanishga moslashtirilgan bo'lishi kerak. 2. Xavfsizlik: Ma'lumotlar bazasi, ma'lumotlarni xavfsiz saqlashga imkon beradi. Bu, foydalanuvchi autentifikatsiyasi, ma'lumotlarni shifrlash, kirishlarni nazorat qilish, ruxsatlarni boshqarish va xavfsizlik sohasidagi boshqa masalalarni o'z ichiga oladi. Xavfsizlik, ma'lumotlar bazasining integriteti va foydalanuvchilarning ma'lumotlarga faqat kerakli ruxsatlarga ega bo'lishini ta'minlayadi. 3. Bog'lanish va birlashuv: Ma'lumotlar bazasi, bir nechta jadval va ma'lumotlar almashinuvi orqali bog'lanishni ta'minlayadi. Bu, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni bog'lash, ma'lumot almashish va ma'lumot almashinuvi bilan birlikda ishlash imkonini beradi. Bu, ma'lumotlar bazasining integratsiyasini va ma'lumot almashinuvi jarayonlarini osonlashtiradi. 4. Tahlil va hisobotlar: Ma'lumotlar bazasi, ma'lumotlarni tahlil qilish va hisobotlar yaratishga imkon beradi. Bu, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlardan statistik tahlil olish, grafiklar va diagrammalar yaratish, hisobotlar generatsiyalash va ma'lumotlardagi tartibni tahlil qilish imkonini beradi. Bu foydalanuvchilarga ma'lumotlarni tahlil qilish va qarorlar qabul qilish uchun yordam beradi. 5. Isitilganlik: Ma'lumotlar bazasi, foydalanuvchilar tomonidan amalga oshiriladigan so'rovlarga tez vaqtda javob berishga imkon beradi. Bu, ma'lumotlar bazasining yuqori isitilganlik va ishlab chiqarish tezligini ta'minlash imkonini beradi. Foydalanuvchilar tashrif buyurishlariga tez va to'g'ri javob olishi muhimdir. Bu foydalanish xususiyatlari ma'lumotlar bazasini samarali, qulay va ishlatishga moslashtiradi. Ularni qo'llab-quvvatlash va ma'lumotlarni ishlab chiqarish, tahlil qilish, boshqarish va ko'rsatish jarayonlarini osonlashtiradi. 1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari Hozirgi vaqtda turli korxonalarning faoliyatini axborot tizimisiz faoliyat ko'rsatilmaydi, bu esa ma'lumotlarni to'plash va qayta ishlashni avtomatlashtirishga imkon beradi. Kerakli ma'lumotlarni o'z ichiga olgan ma'lumotlarni saqlash va kirish uchun ma'lumotlar bazasi yaratildi. Zamonaviy axborot tizimlari ma'lumotlar intig'ilishi kontseptsiyasiga asoslangan juda ko'p miqdordagi ma'lumotlar, murakkab tashkilot bilan tavsiflanadi, bu ko'plab foydalanuvchilarning turli talablarini qondirish zarurati bilan ajralib turadi. Har qanday axborot tizimining maqsadi haqiqiy dunyo hajmi to'g'risidagi ma'lumotlarni qayta ishlashdir. Keng ma'noda, ma'lumotlar bazasi har qanday sohada haqiqiy dunyoning muayyan ob'ektlari haqida ma'lumot to'plami. Mavzu sohasi ostida men real dunyoning (Korxona yoki universitet) boshqaruv va avtomatlashtirishni tashkil qilish uchun o'rganilishi uchun odatiy holdir. "Ma'lumotlar bazasi" atamasi bir nechta shartlarga ega. Ular qarama-qarshi emas, balki bitta tushuncha bo'yicha turli nuqtai nazarni anglatadi. Keling, ulardan birida yashaymiz: Ma’lumotlar bazasi bu — tartiblangan ma’lumotlarni saqlovchi va qayta ishlovchi axborot modeli hisoblanadi. Soddaroq qilib aytganda, bir hil turdagi axborotlarni o‘zida saqlovchi va berilgan so‘rovlar orqali ularni taqdim etuvchi model. Misol uchun, kitoblar javoni, bu ma’lumotlar bazasi hisoblanadi, ya’ni bir hil turdagi (kitoblarni) ob’yektlarni o‘zida saqlaydi, yoki bo‘lmasa telefon raqamlar yozilgan kitobcha, bu yerda ism, telefon raqam kabi bir hil tipdagi ma’lumotlar saqlanadi, bu ham ma’lumotlar bazasi. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimi — bu ma’lumotlar bazasini hosil qiluvchi, ma’lumotlarni qayta ishlovchi va qidiruvchi tizim hisoblanadi. Qisqa qilib aytganda, MBBT barcha jarayonlarni amalga oshiradi. Ma’lumotlar bazasi faqat ma’lumotlarni saqlaydi, qolgan barcha ishlarni MBBT bajaradi. Ma’lumotlar bazasidagi ma’lumotlar, SQL so‘rov tillari orqali boshqariladi, bu tilda MBBT’ga so‘rov beriladi, bu so‘rov u yerda qayta ishlanib, natija olish uchun ma’lumotlar bazasiga murojaat qiladi, u yerdan so‘rovga mos ma’lumotni olib, so‘rovga javob beradi: So‘rov berish: SQL so‘rov -> MBBT -> Ma’lumotlar bazasi natija olish: Ma’lumotlar bazasi -> MBBT — > So‘rovga javob Quyidagi dasturlar MBBT’ga misol bo‘la oladi: — Oracle; — MySQL; — Microsoft Office Access; — MariaDB; — Microsoft SQL Server; Xulosa shuki, siz o‘ylagan bu dasturlar, ma’lumotlar bazasi emas, balki MBBT hisoblanadi. Axborot modeli ushbu maqsadga muvofiq tanlangan va tuzilgan ob'ekt haqidagi ma'lumotlarni tushunadi. Ma'lumotlar modeli - ma'lumotlar bazasida ma'lumotlar bazasidagi mantiqiy tuzilmalarning turlarini aniqlash va ma'lumotlar bazasida ma'lumotlar bazasida mantiqiy tuzilmalarning turlarini aniqlash va ma'lumotlar bazasining yaxlitligini aniqlash va qo'llab-quvvatlash usullari. Birinchi ma'lumotlar bazalari fayl tizimlari asosida yaratilgan va ular bilan ishlash uchun barcha javobgarlik ushbu bazalarni ishlatgan dasturiy ta'minotga joriy qilingan. Fayl ma'lumotlar bazalari hozir amalda foydalanilmaydi. Zamonaviy ma'lumotlar bazasi texnologiyasida ma'lumotlar bazasini yaratish, uni qo'llab- quvvatlash va foydalanuvchiga kirish maxsus dasturiy ta'minot vositalari - ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari yordamida markazlashtirilgan. Zamonaviy ma'lumotlar bazasi serverlari foydalanuvchi bilan yuqori saviyada o'zaro ta'sir qilish uchun barcha turdagi o'zgarishlar va mexanizmlarni o'z ichiga oladi. Ushbu rivojlanish vositalari, foydalanuvchilarga ilovalar sifatida, DBBMS sifatida ishlaydigan dasturlarni yaratishga imkon beradi. ZBBMS - bu ko'plab odamlar ushbu dasturlarga xizmat ko'rsatadigan va ishlarining natijasidan foydalanadigan dasturiy ta'minot paketidir. Dasturlar ma'lumotlar bazasi menejmenti tizimidan foydalanishda ishlatiladigan barcha kompyuter dasturlarini o'z ichiga oladi. Barcha DBMS funktsiyalarini bajarish uchun uchta turdagi dasturiy ta'minot talab qilinadi: 1) tizim dasturi (uskunaning barcha tarkibiy qismlarini boshqaradi va kompyuterda ishlaydigan boshqa barcha dasturlarga kirishni ta'minlaydi); 2) dasturiy ta'minot DBMS (DBMS funktsiyalarini amalga oshiradigan ma'lumotlar bazasini boshqaradi); 3) dastur dasturlari va yordam dasturlari (atrof-muhitga kiritish va atrof-muhitda ularni boshqarish, dasturiy dasturlar ma'lumotlar bazasida saqlanadigan ma'lumotlarni hisobot va jadvallar sifatida ifodalash uchun ishlatiladi. DBTS dasturi dasturiy ta'minot dasturiy ta'minotini bo'shatishni anglatadi. Agar biz funktsional majburiyatlarning asosini olsak, oltita asosiy guruh DBMM-ga ajratilishi mumkin: 1) Tizim ma'murlari - javobgar va ishonchli dasturiy ta'minotni ta'minlash 2) Ma'lumotlar bazasi ma'murlari - DBMM-ni taqdim eting va uni boshqaring, yozuvlar yarating, ma'lumotlarni saqlashning ishonchliligi bilan bog'liq tartib- qoidalarni bajaradi (huquqlar, cheklovlar, cheklovlar, cheklovlar) 3) Tizim tahlilchilari - ma'lumotlar tuzilmasi, dasturlar va hisobotlarni tizimlashtirish bo'yicha ishlarni amalga oshirish 4) Ma'lumotlar bazasi dizaynerlari - dizayn dizaynerlik tarkibi 5) Dasturchilar - amaliy dasturiy ta'minotni ishlab chiqish 6) Yakuniy foydalanuvchilar kundalik operatsiyalarni amalga oshirish uchun amaliy dasturlarni qo'llashadi. Ma'lumotlar bazasi quyidagilarni o'z ichiga oladi: 1) Ma'lumotlar (ma'lumotlar bazasida saqlanadigan barcha haqiqiy materiallar). Tuzilishi kerak bo'lgan xom ashyolar 2) Metadata (tizim katalogining tarkibi). Jadvallar, foydalanuvchi huquqlari, cheklovlar va boshqa ma'lumotlar bazasi ob'ektlari haqida ma'lumot berish 3) protseduralar - tizimning muhim tarkibiy qismi. Korxona doirasidagi tijorat, texnologik va texnik tadbirlarni saqlash standartlarini belgilash va mijozlar bilan o'zaro munosabatlar. Ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimlari ma'lumotlar bazasining boshqarishini amalga oshiradigan va undagi ma'lumotlarni boshqarishni osonlashtiradigan dasturlardir. Bu tizimlarning asosiy vazifalari quyidagicha bo'lishi mumkin: 1. Ma'lumotlar bazasini yaratish: Boshqarish tizimi, ma'lumotlar bazasini yaratish va sozlash jarayonini osonlashtiradi. Bu, ma'lumotlar bazasining strukturasi, jadval va ustunlarining tuzilishi, indekslarni o'rnatish va boshqa asosiy sozlashlarni o'z ichiga oladi. 2. Ma'lumotlarni qo'shish, o'zgartirish va o'chirish: Boshqarish tizimi, ma'lumotlar bazasiga ma'lumotlarni qo'shish, o'zgartirish va o'chirish imkonini beradi. Bu, ma'lumotlarni yangilash, ma'lumotlar bazasidagi yuqori darajadagi o'zgartirishlarni amalga oshirish va ma'lumotlarni o'chirish jarayonlarini osonlashtirishni ta'minlaydi. 3. Ma'lumotlarni qidirish: Boshqarish tizimi, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni qidirish imkonini beradi. Bu, ma'lumotlar bazasida turli qidirish shartlarini ishlatish, filtratsiya qilish va ma'lumotlarni izlashni osonlashtiradi. 4. Ma'lumotlarni tahlil va hisoblash: Boshqarish tizimi, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni tahlil qilish va hisobotlar yaratish imkonini beradi. Bu, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlardan statistikalar olish, grafiklar va diagrammalar yaratish, hisobotlar generatsiyalash va tahlil qilishning boshqa asosiy funktsiyalarini o'z ichiga oladi. 5. Xavfsizlik va cheklash: Boshqarish tizimi, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni xavfsiz saqlash va cheklash imkonini beradi. Bu, foydalanuvchi autentifikatsiyasi, ma'lumotlarni shifrlash, kirishlarni nazorat qilish, ruxsatlarni boshqarish va xavfsizlikning boshqa asosiy ko'rinishlarini o'z ichiga oladi. 6. Integritet va tartib: Boshqarish tizimi, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni tartiblash va integritetni ta'minlash imkonini beradi. Bu, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni organizatsiya qilish, bog'lash, tashqi cheklovchilar va qonunvoringizga mos keladigan asosiy qonuni cheklashlarni o'z ichiga oladi. 7. Monitoring va nazorat: Boshqarish tizimi, ma'lumotlar bazasini monitoring qilish va ma'lumotlar bazasidagi ishlarni nazorat qilish imkonini beradi. Bu, ma'lumotlar bazasidagi faoliyatni monitoring qilish, ma'lumotlar bazasidagi kamchiliklarni aniqlash va tuzatish, istisno holatlarga javob berish va boshqa monitoring va nazorat funktsiyalarini o'z ichiga oladi. Boshqarish tizimlari, ma'lumotlar bazasini samarali va moslashtirilgan usulda boshqarishga imkon beradi. Ularning asosiy vazifalari, ma'lumotlar bazasining turli jarayonlarini osonlashtirish, foydalanuvchilarga qulaylik va ish qulayligi ta'minlash, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni xavfsiz saqlash va cheklash va ma'lumotlarni tahlil qilish va hisobotlash jarayonlarini amalga oshirishdir. ASOSIY QISM 2.1. “Avtosalon” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish Qo’yilgan masala yuzasidan ma’lumotlar bazasida 9 ta jadvallar hosil qilindi. Ular orasidagi bog’lanishlar mos keluvchi (ustma-ust tushuvchi) maydonlari yordamida bog’langan. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar orasidagi munosabatlar quyidagi to’rtta turda bo’lishi mavjud: birga-bir, birga-ko’p, ko’pga-bir, ko’pga-ko’p. Masala yuzasidan ma’lumotlar bazasini loyilahashda birga-ko’p va ko’pga-ko’p bog’lanish munosabatlaridan foydalanildi. Birga-ko’p bog’lanish munosabati ma’lumotlar bazasini loyihalashda ko’p uchraydi va uning vazifasi takrorlanmaydigan qiymat oluvchi (kalit) maydonga ega bo’lgan jadvalning har bir yozuvi qiymatiga ushbu maydon qiymatlari orqali bog’langan jadvaldagi ko’p sondagi yozuvlarini mos qo’yishdir. Ma’lumotlar bazasidagi jadvallar va uning tarkibiy qismlari – maydonlari haqidagi ma’lumotlarni keltiramiz: Filiali avtosalon bilan bog’langanligi ko’rsatuvchi jadval Filiali Tipi Izoh idFiliali int Kalit maydon nomi Varchar(25) Filial nomi rahbar Varchar(25) Filial rahbari manzili Varchar(25) Filial manzili tel_raqam Int(17) Filial telefon raqami tash_top_yili Date Qachon tashkil topgani Id Avtosalon int Tashqi kalit maydon “Xodimlar” - xodimlar haqida malumot saqlovchi jadval Xodimlar Tipi Izoh idXodimlar int Kalit maydon Ism_familya Varchar(35) Xodimni ism familyasi manzili Varchar(55) Xodimning yashash manzili E_mail manzili Varchar(45) E_mail manzili Tel_raqam Int(15) Xodimni shaxsiy telefon raqami vazifasi Varchar(65) Xodimi avtosalondagi vazifasi Filial_idFiliali int Filial bilan bodlanish idsi IdAvtosalon int Avtosalon bilan boglanish idsi idBolimlar int Bolimlar bilan bog’lanish idsi “Mijozlar” - mijozlar haqida malumot saqlovchi jadval Mijozlar Tipi Izoh idMijozlar int Kalit maydon Ism_famiya Varchar(35) Mijoz ism-famiyasi Tel_raqam Int(15) Mijozni shaxsit tel raqami yoshi Varchar(45) Mijoz yoshi E-mail Varchar(65) E-mail manzili Filial_idFiliali Varchar(65) Filial bilan bodlanish idsi IdAvtosalon int Avtosalon bilan boglanish idsi idBolimlar int Bolimlar bilan bog’lanish idsi idXodimlar int Xodimlar bilan bog’lanish idsi “Bolimlar” - bolimlar haqida malumot saqlovchi jadval Bolimlar Tipi Izoh idBolimlar int Kalit maydon Ism_familya Varchar(35) Rahbar ism-famiyasi Xodimlar_soni Int(15) Bolimdagi xodimlar soni shaxsit tel raqami nomi Varchar(45) Mijoz yoshi vazifasi Varchar(65) E-mail manzili Filial_idFiliali Varchar(65) Filial bilan bodlanish idsi idAvtosalon int Avtosalon bilan boglanish idsi “Avtosalon” - avtosalon haqida malumot saqlovchi jadval Avtosalon Tipi Izoh idAvtosalon int Kalit maydon nomi Varchar(35) Avtosalon nomi manzili Int(15) Avtosalon manzili hududi Varchar(45) Qancha hududan tash_topgani e-mail Varchar(65) E-mail manzili vebsayt Varchar(65) Avtosalonni vabsayti Tel_raqam int Avtosalon teelfon raqami “Hamkorlar” - Hamkorlar haqida malumot saqlovchi jadval Hamkorlar Tipi Izoh idHamkorlar int Kalit maydon nomi Varchar(35) Hamkorlarni nomi manzili Varchar(45) Hamkorlar manzili Tel_raqam int Hamkorlar telfon raqami “Lavozimlar” -Lavozimlar haqida malumot saqlovchi jadval Lavozimlar Tipi Izoh idLavozimlar int Kalit maydon nomi Varchar(35) Lavozim nomi Vazifasi Varchar(65) Lavozim vazifasi idXodimalar int Xodimlar bilan bog’lanish idsi “Mashinalar” -Lavozimlar haqida malumot saqlovchi jadval Mashinalar Tipi Izoh idMashinalr int Kalit maydon nomi Varchar(35) Mashina nomi markasi Varchar(25) Mashina markasi chiqarilgan_yili Int(10) Mashinaning chiqarilgan yili rangi Varchar(20) Mashinaning rangi turi Varchar(15) Mashinaning turi IdAvtosalon int Avtosalon bilan bog’lanish idsi “Hujjatlar” -Hujjatlar haqida malumot saqlovchi jadval Mashinalar Tipi Izoh idMashinalr int Kalit maydon nomi Varchar(35) Hujjatning nomi vazifasi Varchar(25) Hujjatning vazifasi IdXodimlar int Xodimlar bilan bog’lanish idsi Relatsion modelning korinishi 2.2. Ma’lumotlarni manipulyatsiya qilish operatorlarini qo’llash CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Avtosalon` ( `idAvtosalon` INT NOT NULL, `nomi` VARCHAR(25) NOT NULL, `manzili` VARCHAR(45) NOT NULL, `hududi` VARCHAR(20) NOT NULL, `e-mail` VARCHAR(45) NOT NULL, `tel_raqam` INT(14) NOT NULL, `veb_sayt` VARCHAR(45) NULL, PRIMARY KEY (`idAvtosalon`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Bo'limlar` ( `idBo'limlar` INT NOT NULL, `nomi` VARCHAR(45) NOT NULL, `rahbar` VARCHAR(45) NOT NULL, `vazifasi` VARCHAR(45) NOT NULL, `xodimlar soni` INT NOT NULL, `Kredit_idKredit` INT NOT NULL, `idAvtosalon1` INT NOT NULL, `idFiliali` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`idBo'limlar`, `idAvtosalon1`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Filiali` ( `idFiliali` INT NOT NULL, `rahbar` VARCHAR(45) NOT NULL, `nomi` VARCHAR(45) NOT NULL, `manzili` VARCHAR(45) NULL, `tel_raqam` INT(14) NOT NULL, `idAvtosalon` INT NOT NULL, `tash top yili` YEAR NULL, PRIMARY KEY (`idFiliali`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Hamkorlar` ( `idHamkorlar` INT NOT NULL AUTO_INCREMENT, `nomi` VARCHAR(25) NOT NULL, `manzili` VARCHAR(45) NULL, `tel_raqam` INT(14) NOT NULL, `e-mail manzili` VARCHAR(45) NOT NULL, `idAvtosalon` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`idHamkorlar`, `idAvtosalon`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Hujjatlar` ( `idHujjatlar` INT NOT NULL AUTO_INCREMENT, `nomi` VARCHAR(45) NOT NULL, `sanasi` DATE NOT NULL, `vazifai` VARCHAR(45) NOT NULL, `turi` VARCHAR(20) NOT NULL, PRIMARY KEY (`idHujjatlar`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Hujjatlar_has_Mijozlar` ( `idHujjatlar` INT NOT NULL, `idMijozlar` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`idHujjatlar`, `idMijozlar`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Lavozim` ( `idLavozim` INT NOT NULL AUTO_INCREMENT, `nomi` VARCHAR(25) NOT NULL, `vazifasi` VARCHAR(25) NOT NULL, `idXodimlar` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`idLavozim`, `idXodimlar`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Mashina_ranglari` ( `idTur` INT NOT NULL, `rang_nomi` VARCHAR(45) NULL, PRIMARY KEY (`idTur`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Mashina_turlari` ( `idRang` INT NOT NULL, `nomi` VARCHAR(45) NULL, `tonnasi` VARCHAR(45) NULL, `idMashinalar` INT NOT NULL, `Mashinalar_nomi` VARCHAR(45) NOT NULL, `idTur` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`idRang`, `idMashinalar`, `Mashinalar_nomi`, `idTur`)) DROP TABLE IF EXISTS `Mashinalar` ; CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Mashinalar` ( `idMashinalar` INT NOT NULL, `nomi` VARCHAR(45) NULL, `markasi` VARCHAR(25) NOT NULL, `chiqarilgan yili` DATE NOT NULL, `idTur` INT NOT NULL, `Mijozlar_idMijozlar` INT NOT NULL, `Mijozlar_idXodimlar` INT NOT NULL, `Mijozlar_idFiliali` INT NOT NULL, `Mijozlar_idAvtosalon` INT NOT NULL, `Mijozlar_idBo'limlar` INT NOT NULL, `rangi` VARCHAR(45) NOT NULL, PRIMARY KEY (`idMashinalar`, `idTur`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Mijozlar` ( `idMijozlar` INT NOT NULL AUTO_INCREMENT, `tel_raqam` INT(14) NOT NULL, `yoshi` INT(2) UNSIGNED NULL, `ism_familya` VARCHAR(45) NOT NULL, `e-mail` VARCHAR(45) NULL, `idXodimlar` INT NOT NULL, `idFiliali` INT NOT NULL, `idAvtosalon` INT NOT NULL, `idBo'limlar` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`idMijozlar`, `idXodimlar`, `idFiliali`, `idAvtosalon`, `idBo'limlar`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Xodimlar` ( `idXodimlar` INT NOT NULL AUTO_INCREMENT, `tel_raqam` INT NOT NULL, `ism_familya` VARCHAR(50) NOT NULL, `e-mail manzil` VARCHAR(80) NULL, `manzili` VARCHAR(45) NOT NULL, `vazifasi` VARCHAR(45) NULL, `Filiali_idFiliali` INT NOT NULL, `idAvtosalon` INT NOT NULL, `idBo'limlar` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`idXodimlar`)) CREATE TABLE IF NOT EXISTS `Xodimlar_has_Hujjatlar` ( `Xodimlar_idXodimlar` INT NOT NULL, `Hujjatlar_idHujjatlar` INT NOT NULL, PRIMARY KEY (`Xodimlar_idXodimlar`, `Hujjatlar_idHujjatlar`)) 2.3 Ma’lumotlar bazasida so’rovlar yaratish Jadvalga malumotlar qoshish 1) INSERT ni bosamiz 2) INSERT INTO orqali satrlarni kiritamiz 3) Satrlarni kiritish 4) GO bosish orqali jadvalga malumotlar qoshiladi. Shu tarzda hamma jadvalga istalgancha malumot qoshishimiz mumkin. DELETE buyruqi SQL-da ma'lumotlarni o'chirish uchun ishlatiladi. DELETE buyruq jadvaldan qatorlarni o'chirish uchun foydalaniladi. DELETE FROM `mijozlar` WHERE ism_familya = 'Dilshod Jabbarov'; UPDATE operatori ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni yangilash uchun ishlatiladi. UPDATE `mijozlar` SET `ism_familya`='Alisher Uzoqov' WHERE ism_familya='Vali Shamsiyev'; Matematik amallar ishlatish SELECT id,nomi,`xodimlar soni` +12 FROM `bolimlar`; SELECT   id , nomi , `xodimlar  soni`   + 12   FROM   `bolimlar` ; Mantiqiy amallar SELECT `id`, `nomi`, `rahbar`, `xodimlar soni` FROM `bolimlar` WHERE `xodimlar soni` = 6; DISTINCT operatori SQL so'rovlari yordamida to'plamdagi dublikat qiymatlarni olib tashlash uchun ishlatiladi. Bu operator, bir yoki bir nechta ustunlarni tanlashda foydalaniladi va faqatgina bir marta paydo bo'lgan qiymatlarni qaytaradi. SELECT DISTINCT ism_familya FROM `xodimlar`; WHERE operatori SQL so'rovlari bilan shartlarni belgilash uchun ishlatiladi. Ushbu operator orqali ma'lum bir shartni bajarilishiga qarab jadvaldagi kerakli ma'lumotlarni filtrlash mumkin. "IN" operatori SQL-da belgilangan bir nechta qiymatlar orasida tekshirish uchun ishlatiladi. Ushbu operator, berilgan ustun (sutraf) qiymatlarini belgilangan qiymatlar ro'yxati bilan solishtiradi va agar belgilangan qiymatlar orasida bir hil qiymat mavjud bo'lsa, shu ma'lumotlarni qaytaradi. SELECT * FROM hujjatlar WHERE turi IN ('rasmiy', 'yurudik'); LIKE SELECT *FROM mijozlar WHERE ism_familya LIKE '%Mir%'; ISNULL SELECT *FROM hamkorlar WHERE manzili IS NULL; NOT SELECT * FROM mijozlar WHERE NOT yoshi < 18; Xulosa Ma'lumotlar bazasi, kompyuter tizimida elektron shaklda saqlanadigan tuzilgan ma'lumotlar yoki ma'lumotlarning uyushgan to'plami hisoblanadi. Ma'lumotlar bazasi tizimi, ma'lumotlarni tashkil etish, boshqarish, hisobot berish, xavfsizlik va kirishni boshqarish, masshtablilik va unumdorlikni ta'minlash kabi funktsiyalarni o'z ichiga oladi. SQL, ma'lumotlar bazalari bilan ishlash uchun foydalaniladigan dasturlash tili hisoblanadi. SQL ma'lumotlarni so'rash, manipulyatsiya qilish, aniqlash va boshqarish uchun ishlatiladi. Avtosalon malumotlar bazasi avtomobillar haqida ma'lumotlarni saqlash va boshqarish uchun mo'ljallangan. Bu bazada avtomobillar, ularning xususiyatlari, narxlari, yangilanishlari va boshqalar saqlanadi. Avtosalon relatsion modelini MySQL Workbench dasturida yaratasiz. Relatsion model jadvallar va ularning aloqali ma'lumotlari orqali ma'lumotlarni tashkil etishni ta'minlaydi. Men ushbu kurs ishini tayyorlash jarayonida ma’lumotlar bazasi texnalogiyalar fanidan bir qancha yangi ma’lumotlarga ega bo’ldim.Ma’lumotlar bazasi bilan ishlashni bilib oldim. Bunda asosan SQL(structured Query Language)-bu so’rov tili ko’plab opertorlardan tashkil topgan bo’lib bu orqali ma’lumotlar bazasiga murojaat qilishni o’rgandim. Dastlab Avtosalon kuzatuvlar olib borib, u haqida ma’lumotlar to’pladim. Avtosalon ma’lumotlar bazasining jadvallarini yaratdim va ularni mos ma’lumotlar bilan to’ldirdim. Bunda men SQL(structured Query Language)- tilidan foydalanib, Avtosalon ma’lumotlar bazasini yaratdim va uni ma’lumot bilan to’ldirdim. Men SQL tili bilan ishlash jarayonida bir qancha so’rov operatorlari bilan tanishdim va ulardan ma’lumotlar bazasini ishlab chiqishda foydalandim. Umuman olganda ushbu kurs menga “Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari” fanidan olgan nazariy va amaliy bilimlarimni yanada mustahkamlashga yordam berdi. Umuman olganda, ushbu kurs ishi Avtosalon ma'lumotlar bazasini boshqarish tizimini loyihalash, amalga oshirish va so'rovlarni tahlil qilish bo'yicha keng qamrovli hujjat bo'lib xizmat qiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. "Database Systems: Design, Implementation, and Management" - Carlos 2. Coronel, Steven Morris, and Peter Rob. 3. "Database Management Systems" - Raghu Ramakrishnan and Johannes Gehrke. 4. "Database System Concepts" - Abraham Silberschatz, Henry F. Korth, andS. Sudarsha 5. Khurshid Davronov. "MB va uning manbalaridagi ma'lumotlarni samarali qidirish". "O'zbekiston Kutubxonalar va Informatika Markazi" jurnali. 2016. 6. Shavkat Mamatov. "MB va uning usullari". "Iqtisodiyot va innovatsiyalar" jurnali. 2018. 7. Dilshod Teshabaev. "MB va uning muhimligi". "O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Vestnik" jurnali. 2017. 8. Ziyoviddin Yusupov. "MB: ma'lumotlar bazasi turlari va ularning mohiyati". "Innovatsion texnologiyalar va taraqqiyot" jurnali. 2019. 9. Azamat Turaev. "MB turlari va ularning samarali ishlatilishi". "Xalqaro ilmiy- texnik konferensiyasi materiallari". 2016. 10. Saidazam Khalmatov. "MB turlari va ularning ishlatilishi". "O'zbekiston Respublikasi Inson va Jamiyat Bilimlari Akademiyasi Adabiyoti va San'ati" jurnali. 2018. 11. Nargiza Karimova. "MB turlari va ularning muhimligi". "O'zbekiston Respublikasi Milliy Kutubxonasi jurnali". 2017. 12. Mokhirjon Azimov. "MB va ularning ishlatilishi". "O'zbekiston Respublikasi Inson va Jamiyat Bilimlari Akademiyasi Adabiyoti va San'ati" jurnali. 2019. 13. Nodira Azimova. "MB: muhimligi va samarali ishlatilishi". "O'zbekiston Milliy Universiteti ilmiy jurnali". 2018. 14. Anvarjon Qodirov. "MB va uning manbalaridagi ma'lumotlarni izlash usullari". "O'zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Vestnik" jurnali. 2019. 15. Shahlo Tursunova. "MB turlari va ularning ishlatilishi". "O'zbekiston Milliy Universiteti ilmiy jurnali". 2017. 16. Shohruz Toshmatov. "MB va uning muhimligi". "O'zbekiston Respublikasi Milliy Kutubxonasi jurnali". 2019. 17. Dilfuza Karimova. "MB turlari va ularning samarali ishlatilishi". "O'zbekiston Respublikasi Inson va Jamiyat Bilimlari Akademiyasi Adabiyoti va San'ati" jurnali. 2016. Foydalanilgan saytlar I. https://www.w3schools.com/sql/func_sqlserver_max.asp II. https://docs.microsoft.com/ru-ru/sql/t-sql/functions/format-transact-sql?view=sql- server-ver15 III. https://www.phpmyadmin.net/ IV. https://ru.wikipedia.org/wiki/PhpMyAdmin V. https://www.mysql.com/

Avtosalon ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish Reja: Kirish Nazariy qism: 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari 1.2. Ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari Asosiy qism: 2.1. “Avtosalon” ma’lumotlar bazasining mantiqiy strukturasi va uni shakllantirish 2.2. Ma’lumotlarni manipulyatsiya qilish operatorlarini qo’llash 2.3. Ma’lumotlar bazasida so’rovlar yaratish Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish Ma'lumotlar bazasi (inglizcha: "database") - ma'lumotlarni saqlash, tuzish va boshqarish uchun maxsus tuzilmalar to'plami. Ushbu tuzilmalar elektronik shaklda ma'lumotlarni saqlash, o'qish, yozish, yangilash, o'chirish va qidirish imkoniyatini beradi. Ma'lumotlar bazasi, biror tashkilot yoki dastur uchun ma'lumotlarni tizimli shaklda saqlash va ulardan foydalanishni osonlashtiradi. Ushbu tizimlar ma'lumotlarni bir yoki bir nechta jadval, ustun va qatorlar shaklida tuzish imkoniyatini beradi. Ma'lumotlar bazalari, boshqaruvchi tizimlar yordamida ma'lumotlarni kuzatish, analiz qilish, statistik ma'lumotlar olish, ma'lumotlar orasida bog'lanishlarni tashkil etish va boshqalar kabi bir nechta muhim vazifalarni bajarishga imkon beradi. Ma'lumotlar bazalari quyidagi asosiy xususiyatlarga ega bo'lishi mumkin: 1. Kuzatish: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni o'qish, yozish, o'chirish va yangilash imkoniyatiga ega bo'lishi orqali ma'lumotlar ustida kuzatishni ta'minlayadi. 2. Tizimlilik: Ma'lumotlar bazasi jadval, ustun va qatorlar shaklida tuzilgan bo'lishi mumkin, bu esa ma'lumotlar tizimini tizimlash va ma'lumotlarni osonlik bilan topishga imkon beradi. 3. Bog'lanish: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlar orasida bog'lanishlarni tashkil etish imkoniyatini beradi. Buning orqali bir nechta jadvalning ma'lumotlarini bog'lash va ulardan ma'lumotlarni olish mumkin. 4. Xavfsizlik: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni xavfsiz saqlash imkonini ta'minlayadi. Ma'lumotlar bazasiga foydalanuvchilar tomonidan ruxsat berilgan operatsiyalarni belgilash va ma'lumotlarga to'g'ridan-to'g'ri kirishni cheklash mumkin. 5. Boshqaruv: Ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni tuzish, indekslash, tartiblash, tahlil qilish va boshqarish imkoniyatini beradi. Ma'lumotlar bazalari turli sohalarda, masalan, biznes, tibbiyot, telekommunikatsiya, dasturlash va boshqalar kabi sohalarda intensiv ravishda ishlatiladi. Ularning foydalanish sohasiga qarab, bir nechta turdagi ma'lumotlar bazalari mavjud, masalan, relatsionli ma'lumotlar bazalari (SQL), graf ma'lumotlar bazalari, NoSQL ma'lumotlar bazalari, ob'ektga yo'naltirilgan ma'lumotlar bazalari (OODB), tarmoq ma'lumotlar bazalari (NDB) va boshqalar. Umuman olganda, ma'lumotlar bazasi ma'lumotlarni saqlash, tuzish va boshqarish uchun xizmat qiladigan tuzilma hisoblanadi va turli sohalarda keng qo'llaniladi. Avtosalon malumotlar bazasini loyihalashtirish proyekti, avtosalon sohasida ma'lumotlar bazasining yaratilishi va boshqarilishi bilan bog'liq bo'ladi. Bu kurs, malumotlar bazalarini tashkil etish, ularga ma'lumotlarni kiritish, o'zgartirish va o'chirish, ma'lumotlar orasida bog'lanishlar yaratish, tahlil qilish va boshqarishni

o'rganishni o'z ichiga oladi. Avtosalon malumotlar bazasini loyihalashtirish kurs ishi maqsadi, Avtosalon sohasida faoliyat ko'rsatuvchi bir avtosalon uchun ma'lumotlar bazasini tashkil etish, boshqarish va rivojlantirishning asosiy tushunchalarini va amalga oshirish jarayonlarini o'rgatishdir. Bu kursning maqsadlari quyidagilarni o'z ichiga oladi: 1. Avtosalon ma'lumotlarining saqlanishi: Kurs ishi, avtosalon ma'lumotlarini yashirish, boshqarish va muhokamalarni o'rganishga yo'naltirilgan ma'lumotlar bazasi loyihalarini o'rgatishni maqsad qiladi. 2. Ma'lumotlarni boshqarish: Kurs ishi, avtosalon ma'lumotlar bazasini qanday boshqarishni o'rganishga yo'naltiriladi. Bu, ma'lumotlarni kirish, o'zgartirish, o'chirish va qidirish, ma'lumotlarni ko'rish va tahlil qilish, ma'lumotlar orasidagi bog'lanishlarni yaratish va ko'rsatish kabi amallarni o'rgatishni o'z ichiga oladi. 3. Malumotlar bazasini rivojlantirish: Kurs ishi , malumotlar bazasini rivojlantirishning asosiy qoidalari va muhimliklarini tushunishga yordam beradi. Bu, malumotlar bazasining sxemasini, indekslashni, barcha ma'lumotlar turi va ulardagi aloqalarini tuzishni, optimallashtirish va tartiblashni o'rganishga yo'naltiriladi. 4. Xavfsizlik va cheklovlar: Kurs, malumotlar bazasining xavfsizligi va cheklovlarini tushunishga yordam beradi. Bu, malumotlar bazasini hakerlik va to'g'ridan-to'g'ri xaridorlikdan himoya qilish, ma'lumotlarni shifrlash, tartiblash va cheklash, foydalanuvchilarga kirishni nazorat qilish va boshqalar kabi muhim tushunchalarni o'rgatishni o'z ichiga oladi. Avtosalon malumotlar bazasini loyihalashtirish kurs ishi maqsadi, avtosalon sohasida malumotlar bazasini samarali va effektiv sifatida ishlatishni o'rganish va tushunishni ta'minlaydi.

NAZARIY QISM 1.1. Ma’lumotlar bazasi va uning asosiy tushunchalari Zamonaviy axborot tizimlari asosini ma‘lumotlar bazasi tashkil etadi. Ma‘lumotlar bazasi d е b kompyut е r xotirasida saqlanuvchi ma‘lum sohaga t е gishli faktografik ma‘lumotlar majmuasiga aytiladi. Faktografik ma‘lumotlar ma‘lum turdagi foydalanuvchilar uchun k е rak bo‘lgan r е al pr е dm е tlar, hodisalar va jarayonlar xossalarini aks ettiruvchi ma‘lumotlardir. Pr е dm е t sohasi bu boshqarishni avtomatlashtirish lozim bo‘lgan sohadir. Ma‘lumotlar bazasida konkr е t pr е dm е t sohasiga t е gishli dinamik ravishda yangilanuvchi ma‘lumotlar tizimi saqlanadi. Ma‘lumotlar bazasida ma‘lumotlar bilan birga ularning tavsiflari saqlanadi. Foydalanuvchi dasturlariga bog‘liq bo‘lmagan bu ma‘lumotlar m е tama‘lumotlar d е yiladi. M е tama‘lumotlar ma‘lumotlar bazalari lug‘atlarida saqlanadi. Ma‘lumotlar banki d е ganda ma‘lumotlar int е grallashgan majmuasini qo‘llash uchun mo‘ljallangan algoritmik, dasturiy, t е xnik va tashkiliy vositalarga aytiladi. Axborot t е xnologiyasi — axborot tizimlarni yaratish va yuritish usullari hamda vositalari majmuasi; Axborot tizimi — axborotni to‘plash, saqlash, izlash, o’nga ishlov b е rish hamda undan foydalanish imkonini b е ruvchi tizim. Har qanday axborot tizimi strukturasi, qo‘llanish sohasidan qatiy nazar, bir n е chta qismlardan iborat bo‘ladi. Ta‘minlovchi qismlar olti xil bo‘ladi: t е xnik, mat е matik, dasturiy, tashkiliy, huquqiy ta‘minotlar. Ta‘riflar: Mohiyat - pr е dm е tlar, hodisalar, jarayonlar umumiy xossalari asosida birlashtiruvchi tushuncha. Mohiyat nusxasi – umumiy mohiyatga ega konkr е t pr е dm е tlar, hodisalar, jarayonlar. Mohiyatlar to‘plami – bir xil xossalarga ega mohiyatlar to‘plami. Atribut – mohiyat xossasi. Dom е n - atribut aniqlanish sohasi. Tob е mohiyat – agar bir mohiyat mavjudligi ikkinchi mohiyat mavjudligiga bog‘liq bo‘lsa tob е mohiyat d е yiladi. Birlamchi kalit – mohiyat nusxasi unikalligini ta‘minlovchi atribut yoki atributlar ro‘yxati. Tashqi kalit – bog‘langan mohiyat birlamchi kaliti. Bog‘lanish - bir n е chta mohiyatlar orasidagi assotsiatsiya.

Bog‘lanishda mohiyat roli – aloqada mohiyat bajaradigan funksiya. Bog‘lanishlar to‘plami – har bir biror mohiyatlar to‘plamiga t е gishli n (n>1) mohiyatlar orasida aloqa. Bog‘lanish darajasi - boshqa mohiyat bilan aloqalar to‘plami orqali assotsiatsiya qilinuvchi mohiyatlar soni. Bog‘lanish t е gishlilik sinfi yoki kardinalligi. Mohiyatlar orasida quyidagi munosabatlar aniqlangan: Birga – bir (1:1) munosabat. Ikki mohiyat orasida birga bir bog‘lanish mavjud d е yiladi agar birinchi mohiyatning har bir nusxasiga ikkinchi mohiyatning bitta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa, va aksincha. Birga – ko‘p (1:n) munosabat. Ikki mohiyat orasida birga ko‘p bog‘lanish mavjud d е yiladi. Agar birinchi mohiyatning har bir nusxasiga ikkinchi mohiyatning bir n е chta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa, va ikkinchi mohiyatning har bir nusxasiga birinchi mohiyatning bittadan ko‘p bo‘lmagan nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa. Ko‘pga – bir (n:1) munosabat. Ikki mohiyat orasida ko‘pga bir bog‘lanish mavjud d е yiladi agar birinchi mohiyatning bir n е chta nusxasiga ikkinchi mohiyatning ko‘pi bilan bitta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa va ikkinchi mohiyatning har bir nusxasiga birinchi mohiyatning bir n е chta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa. Ko‘pga – ko‘p (m:n) munosabat. Ikki mohiyat orasida ko‘pga ko‘p bog‘lanish mavjud d е yiladi, agar birinchi mohiyatning har bir nusxasiga ikkinchi mohiyatning bir n е chta nusxasi mos k е lishi mumkin bo‘lsa va aksincha. 1.1-Rasm. "Mohiyat-aloqa" diagrammasi Mod е llar turlari. Datalogik bosqichda xilma – xil ma‘lumotlar bazalari bilan ishlash ta‘minlanadi. Ma‘lumot mod е li, bu MB ni ma‘lumot el е m е ntlari to‘plami orasidagi bog‘lanish strukturalarini tasvirlovchi umumiy sx е madir. Ma‘lumot mod е li

O'xshashlar

Universitet ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
“MAKTAB” ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
“Univerisitet” ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
Shifoxona ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish
Fakultet ma’lumotlar bazasini loyihalashtirish va ishlab chiqish