Bank faoliyatida axborot komplekslari va texnologiyalari MUNDARIJA KIRISH …………………………………………………… ………4 1.bob Bank faoiliyati rivojlanishida axborot komplekslari va texnologiyalarining ahamiyati ………………………………….….10 1.1 Bank faoiliyatini boshqarishda yangi texnologiyalardan samarali foydalanish masalalari ……………………………………………….10 1.2 Bank elektron tizimlarida axborot va texnik taminoti talablari…....17 2.bob Raqamli iqtisodiyot va bank muassasalari rivojlanoish tendensiyalari ……………………………………………………….29 2.1 Elektron pul utkazmalarining raqamli iqtisodiyotdagi moxiyati ….29 2.2 Maxalliy va xalqaro hisob-kitob hamda tulovlar tizimlari rivojlanishi tendensiyalari. ………………………………………………………..35 3-bob Bank xizmatlarini modernizatsiyalashda axborot komplekslari va texnologiyalarining tadbiqlari ……………………………………..43 3.1 Bank sektorida blokcheyn texnologiyasidan foydalanish istiqbollari……………………………………………………………43 3.2 O‘zbekistonda online banking tizimining rivojlanishi……………49 IV-BOB HAYOT FAOLIYATI XAVFSIZLIGI.......................................57 4.1 Xavfsizlik muammolari..................................................................57 4.2 Favqulodda holatlarda xavfsizlik tadbirlarini rejalashtirish................59 4.3 Favqulodda holatlar oqibatlarini bartaraf etish...........................................62 4.4 Barqaror rivojlanish shartlari va xavfsizlik masalalari.......................64 XULOSA…………………………..……………………...………66 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati…………………………….…68 1

Annotatsiya Bu bitiruv malakaviy ishda bank faoliyatida axborot komplekslari va texnologiyalari haqida tahliliy va amaliy ma'lumotlar berilgan. Bank faoliyatini axborotlashtirishning ahamiyati, bank elektron tizimiga qo‘yiladigan talablar, axborot texnologiyalarining hayotiylik sikli, bank elektron tizimining axborot va texnik ta'minoti tushunchalari o‘rganish,tahlil qilish va natijalarni aniqlashdan iborat Аннотация В дипломной работе дана аналитическая и практическая информация об информационных комплексах и технологиях в банковской деятельности. Важность информатизации банковской деятельности, требования к системе электронного банкинга, жизненный цикл информационных технологий, концепции информационно-технического обеспечения системы электронного банкинга состоят в изучении, анализе и определении результатов. Annotation Analytical and practical information about information complexes and technologies in banking activity is given in this graduation thesis. The importance of informatization of banking activities, the requirements for the electronic banking system, the life cycle of information technologies, the concepts of information and technical support of the electronic banking system consist of studying, analyzing and determining the results. 2

Kirish Prezidentning “O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni imzolangach, bank tizimiga chakana bank xizmatlariga ixtisoslashgan “raqamli” banklar va bank bo‘linmalarini tashkil etish hamda innovatsion bank texnologiyalaridan foydalangan holda mijozlarga xizmat ko‘rsatish sifatini yana-da kengaytirish vazifasi yuklatilgan.Shunga ko‘ra, O‘zbekistonda 2020 yilda “Anorbank” va “TBC bank”lar raqamli bank sifatida ro‘yxatga olindi.Darhaqiqat, “raqamli bank” tushunchasi 2015-2020 yillar davomida Yevropa davlatlarida jadallik bilan rivojlangan. Raqamli banklar o‘z mijozlariga yana-da qulaylik va foydali xizmatlarni taqdim etish maqsadida zamonaviy raqamli innovatsiyalardan keng foydalanadi.Bugungi kunda raqamli bank sanalmish “Anorbank” va “TBС bank”lar ham o‘z mijozlariga mobil ilovalar yoki statsionar kompyuterlar orqali to‘liq raqamli xizmatni taqdim etmoqda. Bu shuni anglatadiki, raqamli bank mijozi 24/7 tizimida bank xizmatlaridan foydalanishi mumkin. Ya ni, raqamli bankʼ tizimida mijozga mobil dasturi, mobil dasturga asosan esa yuqori texnologiyali IT- infratuzilma bilan ta mirlangan bank operatsiyalarining yuqori moslashuvchanligi ʼ taqdim etiladi. Masalaning qo‘yilishi. Bank faoiliyatida axborot komplekslari va texnologiyalarini joriy etishni takomillashtirish,bank elektron tizimlarida axborot va texnik taminot talablarini mukammallashtirish,O‘zbekistonda online banking tizimini rivojlanishini qullab quvvatlash,bank xizmatlarini modernizatsiyalashda axborot komplekslari va texnologiyalarining tadbiqlarini kurib chiqish Mavzuning dolzarbligi. Bugo‘ngi kunda banklarning asosiy muammolaridan biri bu - bank elektron tizimiga yo‘naltiriladigan investitsiyalarni boshqarishdir. Chunki ban elektron tizmida bank industriyasi o‘zgarishlari va bank faorliyati haqida zamonaviy tasavvur to‘liq aksetishi lozim. Biznesning strategik yo‘nalilaridagi muvaffaqiyat 3

to‘lig‘icha yangi tizimlar realizatsiyasiga bog‘liq. Bu muammoni echa olgan raqobatlashayotgan banklar 2000 yilda etakchilik orasida bo‘ladi. Bankning muvaffaqiyatli ishlashi axborotlashtirishga jiddiy munosabatsiz iloji yo‘q. Avtomatlashtirilgan tizimlar bankni muvaffaqiyatga olib keluvchi bank faoliyatini rivojlantirish yo‘llari izlanishni qo‘llab-quvvatlashi lozim. Lekin ko‘pincha bu tizimlar mehnatning “qo‘l texnologiyasi”ni to‘liq takrorlaydi (bunday vaziyatni anglatuvchi maxsus inglizcha atama “electronic concretc” ham paydo bo‘ldi). Ayni vaqtda zamonaviy bank texnologiyalaridan foydalanish bankka mijozlar bilan ishlash, bozor tadqiqoti, moliyaviy boshqaruv kabi asosiy sohalarda yordam berishi, hisbo va hisobot bo‘yicha bank ichki operatsiyalarini mutlaqo ishonchli qilishi, yanada foydali xizmatlar joriy etishi mumkin. Qator etakchi banklar amaliyoti ko‘rsatadiki, avtomatizatsiya stixiyali harakterga ega bo‘lib, ayrim tasodifiy funktsiyalar majmui avtomatlashtirilgan bo‘lib chiqadi. Axborotlashtirishni o‘tkazish strategiyasiga ega bo‘lish muhim: nimani avtomatlashtirish va qanday vositalar bilan, buni yaqqol tasavvur etish lozim. Xato tanlov qimmatga tushadi. Nafaqat texnika va dasturiy ta’minot harid etish uchun pul bekorga sarflanadi, balki ularni o‘zlashtirish uchun sarflangan inson resurslari ham behuda ketadi. Optimal bo‘lmagan tanlov bankni yangi xizmatlar bilan bozorga chiqishni qiyinlashtiradi yoki bank ishining har bir yangi yo‘nalishi uchun tizimni qayta ishlashga majbur qiladi. Ishning maqsad va vazifalari. Bank faoliyatida axborot komplekslari va texnologiyalari, aynan turli maqsadlarni va vazifalarni bajarish uchun joriy etilgan va kelajakda amalga oshirilishi kerak. Bu yoki undan foydalanish, quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Ishtirokchilarga hizmat ko‘rsatish: Banklar, axborot komplekslari va texnologiyalari orqali mijozlarga qulaylik va xizmatlar ko‘rsatish imkonini yaratadi. Mijozlar, internet bank, mobil bank, ATM'lar, onlayn pul o‘tkazmalari va boshqa texnologiyalardan foydalanib, hisobvarag‘larini boshqarish, omonatlar qilish, pul o‘tkazish va hisob-kitoblarni ko‘rib chiqish imkoniyatiga egalar. 2. Ma'lumotlarni boshqarish: Banklar uchun axborot komplekslari va 4

texnologiyalari, ma'lumotlarni to‘plash, saqlash, tahlil qilish va boshqa boshqaruv jarayonlarini ta'minlashda muhimdir. Bu, moliyaviy hisob-kitoblar, transaksiyalar, hisobvarag‘lar, kreditlar va boshqa ma'lumotlar to‘plamlarini boshqarishda banklarga yordam beradi. 3. Xavfsizlik va himoya: Axborot komplekslari va texnologiyalari, banklar uchun axborot xavfsizligini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. Bu texnologiyalar, ma'lumotlarni shifrlash, hujjatlar va transaksiyalarni himoya qilish, zaharlanishga qarshi o‘tkazmalar, biometrik identifikatsiya tizimlari va yozuvli imzolar kabi xavfsizlik usullarini o‘rnatishda qo‘llaniladi. 4. Ishga kirishning tezligi: Axborot komplekslari va texnologiyalari, banklar uchun ishga kirish jarayonlarini tezlashtirishda muhimdir. Bu texnologiyalar, avtomatlashtirilgan jarayonlarga asoslangan to‘lov tizimlari, avtomatik ko‘rsatkichlar, hisob-kitob sistemlari va boshqa texnologiyalarni o‘z ichiga oladi. 5. Iqtisodiyati oshirish: Banklar uchun axborot komplekslari va texnologiyalari, ish faoliyatini optimallashtirish va iqtisodiyati oshirishda muhim ahamiyatga ega. Bu texnologiyalar, ish jarayonlarini avtomatiklashtirish, hujjatlarni elektronlashtirish, hujjat almashish va mijozlarga elektronik xizmatlar ko‘rsatish imkonini beradi. Bu esa ishga sarflanadigan vaqt va resurslarni kamaytiradi. Bank faoliyatida axborot komplekslari va texnologiyalari, banklarga eng yangi texnologiyalardan foydalanish imkonini beradi va ularni muvaffaqiyatli va innovatsion bo‘lib ishlashga olib keladi. Bu, banklar uchun joriy vaqtning talablari va mijozlarning ko‘ngillari ustida ishlaydigan yuqori sifatli xizmatlar ko‘rsatish imkonini yaratadi. Tadqiqot predmeti va ob’ekti. Tadqiqot ob’ekti bank faoiliyatida raqamli texnologiyalarini qullab quvvatlashini amalda tadbiq etish,elektron pullarni rivojlanishi kuzatib borish, predmeti elektron pul o‘tkazmalarini raqamli iqtisodiyotdagi moxiyati bank elektron tizimini har tamonlama mustahkamlashdan iborat. 5