logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. DAVLATNING OILANI MUHOFAZA QILISH SOHASIDAGI SIYOSATI

DAVLATNING OILANI MUHOFAZA QILISH SOHASIDAGI SIYOSATI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1314.6337890625 KB
Ko'chirib olish
DAVLATNING OILANI MUHOFAZA QILISH SOHASIDAGI SIYOSATI REJA: KIRISH ASOSIY QISIM 1. Oila jamiyatning asosiy bo’g’ini 2. Oilaning jamiyat va davlat himoyasida bo’lishi 3. Oila huquqining tamoyillari. 4. Bugungi kunda Oila masalasiga qaratilayotgan etibor XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Oila muqaddas! Milliy qadriyatlarimizga asoslangan holda, ishonch bilan aytishimiz mumkinki, o’zligini anglagan har qanday inson o’z oilasi va o’z yaqinlari, vatandoshlari to’g’risida qayg’urmasa. Darhaqiqat, Hurmatli yutrboshimiz “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asarlarida -“har qaysi millatning o’ziga xos ma’naviyatini shakllantirish va yuksaltirishda, hech, shubhasiz, oilaning o’rni va ta’siri beqiyosdir”- deb ta’kidlaganlagan edilar. Davlatning rivoji va taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq faravonligi va jamiyatning yuksak darajada rivojlanishi oila hamda oiladagi tarbiya bilan bevosita bog’liq. Ertangi kun ijodkori, siz bilan bizning umidimiz, davlatning rivoji va taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq faravonligi va jamiyatning yuksak darajada rivojlanishi oila va oiladagi tarbiya bilan hamda kamol topayotgan umidli yosh barkamol avlod bilan bevosita bog’liq. Mustaqil O’zbekistonda bu borada amalga oshirilayotgan tadbirlar hamda erishilgan yutuqlar dunyo hamjamiyati tomonidan tan olinib, yuksak baholanmoqda. Biz bundan haqli ravishda g’ururlanishimiz va faxrlanishimiz mumkin. Shu bois, O’zbekiston Respublikasi oila huquqi, uning tizimi va tamoyillari mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega mavzulardan biridir. Kurs ishining maqsadi. Mazkur kurs ishining maqsad va vazifalari aniq belgilangan bo’lib, ish reja asosida yozilgan. Bunda oila huquqi tushunchasi va huquqiy asoslari hamda oila huquqi tizimini, oilaviy huquqiy-munosabatlarning turlari va oila huquqining tamoyillarini, nikoh, oila munosabatlari bu munosabatlarda er-xotin, ota-ona, farzandlar va boshqa qarindoshlar o’rtasidagi oilaviy munosabatlarni tahlil qila olish, oila qonunchiligi me’yorlarini tushunish va qo’llay olish malakalarini shakllantirishdagi huquqiy bilimlar vositasida huquqiy madaniyatni yuksaltirishga qaratilgandir. Kurs ishining vazifalari. Oila sohasidagi huquqiy munosabatlarning asosiy manbayi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hisoblanadi. Jamiyat va davlatning oilaga g‘amxo‘rligi ijtimoiy siyosatimizning muhim yo‘nalishiga aylangan. - er-xotinning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - ota-onaning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - nikoh tuzishda teng huquqlilik; - voyaga yetmagan bolalarning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - ota-onalar va bolalar, er-xotin, sobiq er-xotin, qarindoshlar va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari; - nikohning tugatilish asoslari; - er-xotinning umumiy mol-mulkka egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf etish huquqi; - nikoh shartnomasini tuzishda er-xotinning huquqlari va majburiyatlari; - farzandlikka olish tartibi; - bolaning huquq va manfaatini himoya qilish bo‘yicha ota-onaning huquq va majburiyatlari; - ota-onaning bolani tarbiyalash hamda ung - ota-onalik huquqidan mahrum qilish asoslari; - vasiylik va homiylikka murojaat etish huquqi. Kurs ishining ob’yekti, subyekti va predmeti. Har qanday boshqa munosabatlarda bo‘lganidek, oilaviy huquqiy munosabatlarda ham uch element: ob’yekt, subyekt, predmeti, subyektiv huquq va majburiyatlarni ko‘rishimiz mumkin. Oilaviy munosabatlarning subyekti bo‘lib, er-xotin, ota-ona, bolalar, vasiylar va homiylar, boshqa qarindosh-urug‘lar hamda oila qonunlari sohasida u yoki bu munosabatlarni hal etishda ishtirok etuvchi yuridik shaxslar, fuqarolar uyushmasi, muassasalar, organlar, ijtimoiy birlashmalar hisoblanadi. Oila a’zolariga, oilaning sobiq a’zolariga tegishli qonun bilan himoya qilinadigan axloqiy va moddiy qadriyatlar yuzasidan oila huquqi subyektlari qabul qiladigan harakat va qarorlar oilaviy huquqiy munosabatlarning obyektlari bo‘lishi mumkin. Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishining amaliy ahamiyati shundan iboratki undagi huquqiy madaniyat va uning tarixiy shakillari hamda shkillanishining ijtimoiy, ta’limiy va metodik asoslarning tahlil qilishi ochib berishi, demokratik jamiyat uchun muhum bo’lgan bu vazifalarni o’quvchilarda shakillantrish hamda rivojlantrishning ilmiy asoslarini yaxshiroq bilib olishga yordamlashadi. Kurs ishining tuzulishi va hajmi. Kurs ishiga kirish, asosiy qism, 4 ta paragrif, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. 1. Oila jamiyatning asosiy bo’g’ini О il а j а miyat t а ri х id а а z а ld а n m а vjud bo’lm а g а n. Ibtid о iy j а m оа tuzumining birinchi b о sqichid а , kishil а r to’d а -to’d а bo’lib yash а yotg а n d а vrd а jinsl а r о r а sid а gi mun о s а b а tl а r mu а yyan t а rtib-q о id а g а eg а bo’lm а y, to’d а d а gi b а rch а erk а kl а r v а а yoll а r bir-birl а rig а umumiy er- хо tin his о bl а ng а n. L е kin, bu о il а l а rd а h а li er- хо tin nik о hi b а rq а r о r а l о hid а х o’j а likk а eg а bo’lm а g а n. Ijtim о iy ishl а b chiq а rish ch о rv а chilik v а d е hq о nchilikning riv о jl а nishi bil а n erk а kl а r m е hn а tining q а dri о shdi, m а hsul о t ishl а b chiq а rishd а ulushi о rtdi, bin о b а rin, ul а rning ijtim о iy m а vq е i h а m tubd а n o’zg а rdi. Mаvjud qоidа tаrtiblаr — fаrzаndlаrning оnаgаginа tеgishli bo’lishi, оnа mulkigа mеrоsхo’r sаnаlishi erkаklаrning yangi mаvqеigа zid kеlib qоldi. Nаtijаdа оtа хuquqigа аsоslаngаn pаtriаrхаl оilа vujudgа kеldi. Оilа хаlqning, jаmiyatning hаyoti, turmushigа оid urf-оdаtlаrni o’zidа sinоvdаn o’tkаzаdi. Yaхshilаrini o’z bаg`ridа аsrаb-аvаylаb kеlаjаk аvlоdlаrgа еtkаzаdi. Оilа o’z fаrzаndlаrini tаrbiyalаb, ulаrgа umuminsоniy qаdriyatlаrni singdirish bilаn ulаrgа bоshlаng`ich ij-timоiy yo’nаlish bеrаdi. O’z fаrzаndlаrini kаttа оqimgа — jаmiyatgа qo’shish bilаn esа оilа jаmiyat yo’nаlishi, iqtisоdiyoti, mаdаniyati vа mа`rifаtini hаm bеlgilаshgа o’z tа`sirini ko’rsаtаdi. SHuning uchun hаm Shаrqdа оilа qаdimqаdimdаn muqаddаs qo’rg`оn hisоblаnib kеlingаn. Хususаn, o’zbеk оilаlаrining sеrildizlik, sеrbutоklik хususiyatlаri hоzir hаm sаqlаnib turibdi. O’zbеklаrdа оilаlаrning muаyyan turmush tаrzi shаkllаnib hаyotiy tаjribа оrttirib bоrishi, tеjаmli vа sаrishtа ro’zg`оr tutishi, fаrzаndlаrni оdоbli, mа`nаviy еtuk bo’lib kаmоl tоpishidа kеksаlаr, оtа-оnаning rоli kаttа. o’zbеk оilаlаri o’zlаrining mustаhkаmligi, sаrаnjоm-sаrishtаligi, bоlаjоnligi, qаrindоsh-qоndоshlik rishtаlаrini hurmаt qilishi, mехr-оqibаtli vа bоshqа qаdriyatlаri bilаn аjrаlib turаdi. O’zbеkistоnning dаvlаt mustаqilligi tufаyli хаlqimizning аzаliy milliy urf-оdаt vа mаrоsimlаri qаytаdаn tiklаnа bоshlаndi, bu udumlаr оilаni mustаhkаmlаshdа muhim o’rin egаllаydi. O’zbеkistоn hukumаti оilа mаsаlаlаrigа dаvlаt siyosаti dаrаjаsidа bаjаrilishi lоzim bo’lgаn ustuvоr vаzifа sifаtidа qаrаydi. O’zbеkistоn Rеspublikаsi Kоnstitutsiyasining 63-mоddаsigа kurа, оilа jаmiyatning аsоsiy bo’g`ini hisоblаnаdi, u jаmiyat hаmdа dаvlаt tоmоnidаn muhоfаzаdа bo’lish huquqigа egа. Оnаlik vа bоlаlikni muhоfаzа qilish bo’yichа bоshqа qоnuniy hujjаtlаr hаm qаbul qilinib, аmаliy tаdbirlаr bеlgilаngаn. Оilаni jаmiyatning rаvnаq tоpilishidаsh tutgаn o’rni vа ishtirоkini yanаdа оshirish, оilа lаrning huquqiy, ijtimоiy, iqtisоdiy, mа`nаviy-ахlоqiy mаnfааtlаrini vа fаrоvоnligini yaхshilаshni dаvlаt tоmоnidаn qo’llаb-quvvаtlаshni kuchаytirish hаmdа izchil tа`minlаsh mаqsаdidа O’zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti 1998 yilni «Оilа yili» dеb e`lоn qildi. Shungа аsоsаn, оilа mаnfааtlаrini tа`minlаsh bоrаsidа аmаlgа оshirilаdigаn tаdbirlаr to’g`risidа dаvlаt dаsturi ishlаb chiqildi. O’zbеkistоn Rеspublikаsi хоtin- qizlаr qo’mitаsi huzuridа Rеspublikаsi «Оilа» ilmiy-аmаliy mаrkаzi tаshkil etildi. Оilаviy hаyot mаsаlаlаrini huquqiy tаrtibgа sоlishgа bаg`ishlаngаn O’zbеkistоn Rеspublikаsining оilа kоdеksi qаbul qilingаn. Bахtli оilаlаr tufаyli bахtli jаmоа vujudgа kеlаdi. Chunki, bахtli оtаоnаlаr bахtli bоlаlаrni ulg`аytirаdilаr. Bir-birigа mеhr qo’ygаn оtа-оnаlаrning fаrzаndlаri hаm birbirlаrigа mеhr qo’yadilаr. Оilа hаr bir хаlqning, millаtning dаvоmiyligini sаqlаydigаn, milliy qаdriyatlаrning rivоjini tа`minlаydigаn, yangi аvlоdni dunyogа kеltirib, uni mа`nаviy vа jismоniy bаrkаmоl qilib tаrbiyalаydigаn, jаmiyatning аsоsiy nеgizi hisоblаnuvchi muqаddаs mаskаndir. Оilа tаbiаtning eng go’zаl mo’jizаlаridаn biri bo’lib, u insоnlrgа хоs “tаbiiy-biоlоgik”, iqtisоdiy, huquqiy, mа`nаviy munоsаbаtlаrigа аsоslаngаn ijtimоiy birlikdir. Оilа – kishilаr hаyotining eng muhim qismi, fuqаrоlik jаmiyatining tаyanch nuqtаsidir. Bu muqаddаs mаskаndа insоn dunyogа kеlаdi, аynаn mаnа shu еrdа u mа`nаviy vа ахlоqiy jihаtdаn kаmоl tоpаdi. Оilаdа mеhr- muhаbbаtning yuzаgа kеlishi vа hukm surishi uchun quyidаgi shаrtlаrning bo’lishi ko’zdа tutilаdi: – оilа а`zоlаrining birbirini qаdrlаshi; – оilа а`zоlаrining bir- birlаrigа ishоnishi vа himоyalаshi; – yaqinlik, o’zаrо yordаm vа o’y-fikrlаrini o’rtоqlаshish; – mаs`uliyatni his qilishlаri (оtаоnаlаrning o’z burch vа mаs`uliyatlаrini his etishi); – qiyinchiliklаrgа qаrshi birgаlikdа kurаshib, ulаrni hаl qilishlаri; – o’zligini ifоdа etа оlish vа bахtli yashаsh uchun munоsib muhit yarаtа оlish; – sоg`lоm mоddiy vа mа`nаviy hаyotgа egа bo’lishlаri; Yuqоridа sаnаb o’tilgаn ehtiyojlаr оilа muhitidа qоndirilmоg`i lоzim. Pаyg`аmbаrimiz аlаyhissаlоm bir hаdislаridа: “Nikоh mеning sunnаtimdir, kim sunnаtimdаn vоz kеchsа, u mеndаn emаs” (ya`ni ummаtim emаs), dеgаnlаr (Ibn Mоjа rivоyati). Oila sohasidagi huquqiy munosabatlarning asosiy manbayi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hisoblanadi. Jamiyat va davlatning oilaga g‘amxo‘rligi ijtimoiy siyosatimizning muhim yo‘nalishiga aylangan. Oila sog‘lom ekan – jamiyat mustahkam, jamiyat mustahkam ekan – mamlakat barqarordir. Shuning uchun ham oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini sifatida e’tirof etilib, bolaning shaxs sifatida shakllanishi, kelgusida jamiyatda o‘z o‘rnini topishi hamda ma’naviy barkamol inson bo‘lib yetishishida asosiy poydevor hisoblanadi. Xalqimiz tarixiga nazar tashlasak, eng qadrli an’analar: halollik, rostgo‘ylik, ornomus, sharm-u hayo, mehr-u oqibat, mehnatsevarlik kabi barcha insoniy fazilatlar eng avvalo oilada shakllangan. Odobli, bilimdon va aqlli, mehnatsevar, imone’tiqodli farzand nafaqat ota-onaning, balki butun jamiyatning eng katta boyligidir Oila munosabatlarining O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida aks ettirilishi oilani yuksak axloqiy-ma’naviy normalar asosida mustahkamlashning yorqin namunasidir. O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida O‘zbekiston fuqarolari bolalarni voyaga yetgunlariga qadar boqish va tarbiyalashga majburligi, farzandlar ota-onalari to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilishlari va ularga yordam berishlari shartligi ko‘rsatib o‘tilgan. Farzandlar ota-onalarining nasl-nasabidan va fuqarolik holatidan qat’i nazar, qonun oldida tengdirlar, onalik va bolalik davlat tomonidan muhofaza qilinadi. O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi. Oilaning jamiyatdagi rolini ta’minlashda, uning huquqiy muhofazasi va ijtimoiy mavqeyini mustahkamlashda Oila kodeksining roli kattadir. O‘zbekiston Respublikasining Oila kodeksi jahon hamjamiyatida umumiy e’tirof etilgan huquqiy normalarga to‘la mos ravishda tuzilgani holda, «oila — jamiyatning tayanch tuzilmasidir», degan g‘oyaga asoslangan. Oila to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining vazifalari oilani mustahkamlashdan, oilaviy munosabatlarni o‘zaro muhabbat, ishonch va hurmat, hamjihatlik, bir-biriga yordam berish hamda oila oldida uning barcha a’zolarining mas’ulligi hissi asosida qurishdan, biron-bir shaxsning oila masalalariga o‘zboshimchalik bilan aralashishiga yo‘l qo‘ymaslikdan, oila a’zolari o‘z huquqlarini to‘sqinliksiz amalga oshirishini hamda bu huquqlarning himoya qilinishini ta’minlashdan iboratdir. Oilaviy munosabatlarni tartibga solish erkak va ayolning ixtiyoriy ravishda nikoh ittifoqini tuzishi, er va xotinning shaxsiy hamda mulkiy teng huquqliligiga asoslanadi. Oila to‘g‘risidagi qonun hujjatlari bilan tartibga solinadigan munosabatlar Oilaviy huquqiy munosabatlar deganda fuqarolar o‘rtasida bo‘ladigan va oilaviy huquqiy normalar bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar tushuniladi. Oila huquqi oila a’zolari o‘rtasidagi shaxsiy nomulkiy va mulkiy munosabatlarni tartibga soladi. Shaxsiy nomulkiy munosabatlarga er-xotinning familiyasi, bolalar tarbiyasi, oila turmushi masalalarini hal qilish, mashg‘ulot turi, kasb va turar joy tanlash huquqlari kiradi. Er va xotinning nikoh davomida orttirgan umumiy mulklari, shuningdek, nikoh qayd etilgunga qadar bo‘lajak er-xotinning umumiy mablag‘lari hisobiga olingan mol-mulklari, agar qonun yoki nikoh shartnomasida boshqacha holat ko‘zda tutilmagan bo‘lsa, ularning birgalikdagi umumiy mulki hisoblanadi va mulkiy munosabatlar bilan tartibga solinadi. Oilaviy-huquqiy munosabatlar o‘zining ba’zi bir belgilari bilan fuqarolik-huquqiy munosabatlarga o‘xshab ketadi. Biroq bu o‘xshashlik faqat tashqi ko‘rinishdir. Fuqarolik huquqiy munosabatlarning asosini mulkiy munosabatlar, oilaviy huquqiy munosabatlar asosini esa mulkiy bo‘lmagan shaxsiy munosabatlar tashkil etadi. Oila huquqi birinchi navbatda shaxsiy munosabatlarni tartibga soladi. Fuqarolarning O‘zbekiston Respublikasi oila qonunlarida nazarda tutilgan huquqlari, erkinliklari va majburiyatlari tarkibiga quyidagilar kiradi: - er-xotinning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - ota-onaning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - nikoh tuzishda teng huquqlilik; - voyaga yetmagan bolalarning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - ota-onalar va bolalar, er-xotin, sobiq er-xotin, qarindoshlar va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari; - nikohning tugatilish asoslari; - er-xotinning umumiy mol-mulkka egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf etish huquqi; - nikoh shartnomasini tuzishda er-xotinning huquqlari va majburiyatlari; - farzandlikka olish tartibi; - bolaning huquq va manfaatini himoya qilish bo‘yicha ota-onaning huquq va majburiyatlari; - ota-onaning bolani tarbiyalash hamda ung - ota-onalik huquqidan mahrum qilish asoslari; - vasiylik va homiylikka murojaat etish huquqi. Ota-onalik huquqidan mahrum etish instituti oilaviy huquqiy munosabatlarda alohida o‘rin tutadi. Oilaviy huquqiy munosabatlar deganda fuqarolar o‘rtasida bo‘ladigan va oilaviy huquqiy normalar bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlar tushuniladi. Oila huquqining subyektlari Har qanday boshqa munosabatlarda bo‘lganidek, oilaviy huquqiy munosabatlarda ham uch element: subyekt, subyektiv huquq va majburiyatlarni ko‘rishimiz mumkin. Oilaviy munosabatlarning subyekti bo‘lib, er-xotin, ota-ona, bolalar, vasiylar va homiylar, boshqa qarindosh-urug‘lar hamda oila qonunlari sohasida u yoki bu munosabatlarni hal etishda ishtirok etuvchi yuridik shaxslar, fuqarolar uyushmasi, muassasalar, organlar, ijtimoiy birlashmalar hisoblanadi. Oila a’zolariga, oilaning sobiq a’zolariga tegishli qonun bilan himoya qilinadigan axloqiy va moddiy qadriyatlar yuzasidan oila huquqi subyektlari qabul qiladigan harakat va qarorlar oilaviy huquqiy munosabatlarning obyektlari bo‘lishi mumkin. 5) Oilaviy munosabatlarda fuqarolarning teng huquqliligi. Oilaviy munosabatlarni tartibga solish erkak va ayolning ixtiyoriy ravishda nikohlanib tuzgan ittifoqi, er va xotinning shaxsiy hamda mulkiy huquqlari tengligi, ichki oilaviy masalalarning o‘zaro kelishuv yo‘li bilan hal qilinishi, oilada bolalar tarbiyasi, ularning farovon hayot kechirishi va kamoloti haqida g‘amxo‘rlik qilish, voyaga yetmagan va mehnatga layoqatsiz oila a’zolarining huquq va manfaatlarini himoya qilish ustuvorligi tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Barcha fuqarolar oilaviy munosabatlarda teng huquqlarga egadirlar. Nikoh tuzish chog‘ida jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsiy va ijtimoiy mavqeyi hamda boshqa holatlarga qarab, huquqlarni muayyan tarzda bevosita yoki bilvosita cheklashga, bevosita yoki bilvosita afzalliklar belgilashga hamda oilaviy munosabatlarga aralashishga yo‘l qo‘yilmaydi. Oilaviy munosabatlarda fuqarolarning huquqlari faqat qonunga asosan va faqat oiladagi boshqa a’zolarning hamda o‘zga fuqarolarning axloqi, sha’ni, qadrqimmati, sog‘lig‘i, huquqlari va qonun bilan qo‘riqlanadigan manfaatlarini himoya qilish maqsadida zarur me’yordagina cheklanishi mumkin. 2. Oilaning jamiyat va davlat himoyasida bo'lishi Boy ilmiy-madaniy merosimiz, qadimiy urf-odat hamda an analarimizdan ayonki,ʼ har qanday zamon va makonda ham oila biz uchun muqaddas qadriyat sanalgan. Binobarin, tarbiyaviy, ma naviy-ma rifiy, ruhiy-axloqiy, iqtisodiy-huquqiy ʼ ʼ munosabatlarga asoslangan ijtimoiy birlik hisoblanmish oila qanchalik mustahkam bo lsa, jamiyat ham shunchalik barqaror taraqqiy etishini ajdodlarimiz juda yaxshi ʻ anglashgan. Shu bois ota-bobolarimiz oilaga juda katta e tibor bilan qarashgan. Buyuk ʼ allomalarimiz Mahmud Koshg ariy, Ahmad Yugnakiy, Kaykovusdan tortibʻ Beruniy, Ibn Sino, Forobiy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug bek va boshqalargacha ʻ o z asarlarida oilaviy masalalar, xususan, oila a zolari o rtasidagi o zaro ʻ ʼ ʻ ʻ munosabatlar, bola tarbiyasida ota-ona, bobo-buvining o rni, komil va vatanparvar ʻ shaxsni yetishtirishda bu muhim ijtimoiy institutning roliga alohida yondashib, ibratli hikoyatlar, rivoyatlar, farzandlarga maktublar, hikmatli so zlar, she riy ʻ ʼ satrlar orqali pand-nasihatlar, hayotiy xulosalar yozib qoldirganlar. Mahmudxo ja ʻ Behbudiy, Abdurauf Fitrat, Abdulla Avloniy, Abdulla Qodiriy, Cho lpon, Munavvarqori ʻ Abdurashidxonov kabi ma rifatparvarlarimiz ham odob-axloqi go zal, jismonan va ʼ ʻ ma nan yetuk avlodni tarbiyalashning yagona yo li — barqaror oila qurish ekanini, ʼ ʻ oilani mustahkamlamasdan davlat va jamiyat taraqqiyotiga erishib bo lmasligini ʻ ta kidlashgan. ʼ Bugungi shiddat bilan o zgarib borayotgan globallashuv davriga kelib ham ʻ O zbekiston o z istiqboli va kelajagini oilani rivojlantirish, uni e zozlashda, deb ʻ ʻ ʼ bilayotgani yuqoridagi an anaviy qadriyatlarimizni yanada boyitgan holda ʼ zamonaviy, namunali va farovon oilani barpo etish davlat siyosatining ustuvor yo nalishlaridan biriga aylanganida ham yaqqol namoyon bo lmoqda. ʻ ʻ Prezidentimizning joriy yil 2 fevraldagi “Xotin-qizlarni qo llab-quvvatlash va oila ʻ institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish choratadbirlari to g risida”gi Farmoni bilan milliy hamda ma naviy qadriyatlarimiz ʻ ʻ ʼ asosida ushbu sohada yillar davomida to planib qolgan, e tibordan chetda qolib ʻ ʼ kelgan muammolar yechimi yuzasidan tegishli davlat organlari hamda jamoat tashkilotlari oldiga eng muhim va dolzarb vazifalar qo yildi. Mazkur Farmonga ʻ binoan, Vazirlar Mahkamasi huzurida “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazi oila instituti sohasida yagona davlat siyosatini yurituvchi tizim sifatida tashkil etildi. Markazning asosiy vazifasi davlat va jamoat tashkilotlari, parlament, siyosiy partiyalar, ommaviy axborot vositalari hamda fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini O zbekiston oilalarini mustahkamlash g oyasi atrofida birlashtirish, buʻ ʻ boradagi ishlarni muvofiqlashtirib borish, mamlakatda faqat sog lom oila — ʻ sog lom jamiyat ustuni bo la olishini aholi ongiga singdirish, ilmiy-innovatsion ʻ ʻ tadqiqotlarni amalga oshirish orqali oila institutini mustahkamlash etib belgilangani mamlakatimizda bu borada mutlaqo yangi bosqichdagi sa y-harakatlar ʼ boshlanganidan dalolat beradi. O z navbatida, umuminsoniy va milliy oilaviy qadriyatlarni tahlil qilish asosida ʻ zamonaviy, namunali oila mezonlarini belgilash hamda “Oila jamiyat va davlat himoyasida” konstitutsiyaviy prinsipini keng targ ib etish va jamiyatga singdirish ʻ masalalariga kompleks yondashish faoliyatimizda ustuvor ahamiyat kasb etmoqda. Xususan, oilani mustahkamlash va rivojlantirish, oilalarda ma naviy-axloqiy ʼ muhitni yaxshilash, jamiyatda eng ibratli oilaviy an analarni saqlab qolish hamda ʼ targ ibot qilish masalalari bo yicha hududlarda qator fundamental, amaliy va ʻ ʻ innovatsion tadqiqotlar olib borilayotir. Misol uchun, zamonaviy muvaffaqiyatli oila mezonlari qanday bo lishi kerak, degan mavzuda respublikamizning turli ʻ viloyatlarida 800 dan ortiq oilalarda ijtimoiy so rovlar o tkazilib, yakuniy natijalar ʻ ʻ bo yicha zamonaviy oilaning modeli ishlab chiqildi. Tadqiqot o tkazilgan oilalar ʻ ʻ vakillarining fikrlariga ko ra, oiladagi sog lom va barqaror, osoyishta psixologik ʻ ʻ muhit; yuksak ma naviy-axloqiy tarbiya; yetarli darajadagi iqtisodiy va maishiy ʼ sharoitlar; oila a zolarining ta lim yo nalishida oliy ma lumotlilik darajasi; ʼ ʼ ʻ ʼ sihatsalomatlikka alohida e tibor qaratish zamonaviy namunali oilaning asosiy ʼ mezonlari qatoriga kiradi. Shu o rinda har qancha achchiq bo lmasin, ochiq aytish kerak, tadqiqotlarimizning ʻ ʻ ko rsatishicha, keyingi paytlarda xalqimizga xos bo lmagan ayrim illatlar — ʻ ʻ oilaviy ajrashishlar, turli nizoli vaziyatlar, ishsizlik, oiladagi nosog lom muhit, ʻ ma naviy tushkunlik, ehtiyojmandlik, jinoyatga qo l urish holatlari kabi omillar ʼ ʻ notinch, noqobil, kemtik oilalar va qator ijtimoiy-ma naviy muammolarni paydo ʼ qilmoqda. Ayniqsa, ajrashishlar sonining kamaymayotgani kishida jiddiy tashvish uyg otadi. ʻ Respublikamizning uchta viloyatida olib borgan tadqiqotlarimizdan ma lum ʼ bo ldiki, oilalar barbod bo lishiga quyidagi omillar asosiy sabab bo lmoqda: ʻ ʻ ʻ Psixologik omil — oiladagi og ir psixologik muhit, o zaro tushunishning yo qligi, ʻ ʻ ʻ oiladagi doimiy nizolar, ota-onalarning yosh er-xotin hayotiga aralashishlari, yosh er-xotinlarni begonalashtirib qo yish, bir-biriga befarqlik; ʻ Ijtimoiy omil — ichkilikbozlik, farzandsizlik, er yoki xotinning salomatligi yaxshi emasligi; Ma naviy-axloqiy omil — er-xotindan birining uzoq vaqt davomidagi nikohdan ʼ tashqari aloqalari; Iqtisodiy omil — turarjoy sharoitlarining qoniqarli emasligi, moddiy yetishmovchilik, ishsizlik, erning oilani ta minlamasligi, mehnat migranti sifatida ʼ chet elga ketgan er-xotindan birining oilasi bilan aloqasi uzilgani, qarzlarni uzolmaslik. E tirof etish lozim, hozirgi kunga qadar 11800 dan ortiq nizoli oilalarning ishi ʼ sudga yetib bormasdan, FHDYO organi va sudga ajrashish uchun ariza bergan 3100 dan ziyod oilalarni esa hamkor tashkilotlar bilan birgalikda yarashtirishga erishildi. Umuman, buzilib ketish arafasida turgan 14645 ta oila saqlab qolindi. Olib borilgan tadqiqotlarimiz xulosalariga tayanib, ajrashishlarning oldini olish, oilalarni mustahkamlashga qaratilgan qator takliflar ishlab chiqdik. Bizningcha, eng avvalo, mahalla fuqarolar yig inlari huzuridagi Yarashtirish komissiyalari va ʻ “Otaonalar universiteti” tuzilmalari uchun malakali kadrlar tayyorlashni yo lga ʻ qo yish zarur. Oila qurayotgan fuqarolarni tegishli qonunchilik asosida er- ʻ xotinning huquq va majburiyatlari, xususan, nikoh shartnomasini tuzish tartiblari, shart-sharoitlari, oqibatlari yuzasidan huquqiy savodxonligini oshirish lozim. Bu borada keng qamrovli targ ibot ishlarini yuritish, tegishli uslubiy qo llanmalar ʻ ʻ yaratish, metodik tavsiyalar ishlab chiqish maqsadga muvofiq. Umumta limʼ maktablaridan tortib, oliy o quv yurtlarining dasturlarigacha oila saboqlarini ʻ o rgatuvchi dars mashg ulotlarini kiritish foydadan xoli bo lmaydi. ʻ ʻ ʻ 3. Oila huquqining tamoyillari. Oila huquqi tamoyillari deganda, ushbu huquq sohasining mohiyatini aniqlab beradigan hamda huquqiy mustahkamlanganligi sababli u 1 mummajburiy ahamiyatga ega bo’lgan asosiy negiz, rahbariy qoidalar tushuniladi. Oila huquqi tamoyillarini hisobga olmasdan uning normalarini to’g’ri sharhlab va qo’llab bo’lmaydi. Oila huquqi tamoyillari nafaqat huquqni qo’llash amaliyoti uchun, balki shu bilan birga amaldagi oila qonunchiligining mohiyatini anglash hamda uning keyingi takomillashtirilishi uchun ham muhim ahamiyatga ega. Oila huquqining asosiy tamoyillari quyidagilardan iborat: Oilani jamiyat va davlat muhofazasida bo’lish huquqi Oila jamiyatning asosiy bo’g’inidir hamda jamiyat va davlat muhofazasida bo’lish huquqiga ega (O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 63-modda). A) Oila davlat himoyasida Oila davlat himoyasida deyilganda avvalo vujudga kelgan oilalarni saqlab qolish va ularni mustahkamlashga qaratilgan davlat tomonidan ko’rilgan tadbir choralarni tushuniladi. Davlatning oila xususidagi g’amho’rligi avvalombor hukumat yuritayotgan kuchli ijtimoiy siyosatda namoyon bo’lmoqda. Davlat rahbarligida amalga oshirilayotgan siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va ma’naviy islohiy chora-tadbirlarning bosh maqsadi inson, oila manfaatlarini qanoatlantirishdan iborat. Oilaning davlat muhofazasida ekanligi Respublikamiz Prezidentining farmonlarida o’z ifodasini topmoqda. Jahonning bir guruh tadqiqotchi olimlari tomonidan respublikada oilani, onalik va bolalikni himoya qilish borasida qilinayotgan ishlar 1 Islom Karimov. Xavfsizlik va barqaror taraqqiyot yo‘lida. 6-jild. – T.: “O‘zbekiston” 1998, 400- 401betlar. o’rganib chiqildi. Natijalar chet ellardagi ahvol bilan taqqoslaganda, biror bir mamlakat Prezidenti elni, oilalarni ijtimoiy himoyalash borasida bizning Yurtboshimiz kabi ko’p qaror va farmonlar qabul qilinmaganligi ma’lum bo’ldi. Hazrati Alisher Navoiyning “Mahbub ui-qulub” asarida “Yaxshi xotin – oilaning davlati va baxti” 28 – degan fikrlarida juda katta ma’no bor. Darhaqiqat, oilaning boyligi va tinchligi davlatning ham boyligi bo’lib, u davlatning siyosati hamda oilaga bo’lgan g’amxo’rligi bilan bog’liq. B)Oila jamiyat muhofazasida Jamiyat tomonidan oila muhofaza qilinadi deyilganda, mamlakatda mavjud bo’lgan jamiyatlar va jamg’armalar tomonidan nodavlat notijorat tashkilotlarni oilaga ham moddiy, ham ma’naviy yordam berishlari tushuniladi. Bu qoida mustaqil Respublikaning Konstitutsiyasida belgilangan yangi qoidadir. Mamlakatimizda jamoat tashkilotlari har xil jamg’armalar hisobidan oilani mustahkamlash, bolalar manfaatini himoya qilish uchun turli moddiy va ma’naviy yordam ko’rsatib kelmoqda. Mamlakatdagi jamoat tashkilotlar tarkibiga kasaba uyushmalari, jamg’armalar, yoshlar va xotin-qizlar harakatlari, kasbiy assotsiatsiyalar, klublar va boshqalar kiradi. Jumladan, 4 ta siyosiy partiya, 2 ta harakat, 46 jamiyat, 5 ta qo’mita, 24 assotsiatsiya, 18 ta tarmoq kasaba uyushmalari, 35 ta jamg’arma, 15 utsyushma, 32 ta federatsiya, 31 ta boshqa tashkilotlar mavjud. Shuningdek, respublikamizda hisob ro’yhatiga olingan 1500 viloyat, 20 dan ortiq horijiy davlatlarning jamoat tashkilotlari mavjud. 5100 dan ziyod nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyat yuritmoqda va bu ko‘rsatkich 2000- yilga qaraganda 2,5 barobar ko‘pdir. Fuqarolar yig‘inlari va o‘zini o‘zi boshqarish organlari – mahallalar soni 10 mingdan ortiqni tashkil etadi. “Kamolot” yoshlar ijtimoiy harakati, O‘zbekiston xotin-qizlar qo‘mitasi, “Sog‘lom avlod uchun”, “Nuroniy” jamg‘armalari, “Ijod” fondi va boshqalar. Mamlakatimizda Ombudsman, Inson huquqlari bo‘yicha milliy markaz, “Ijtimoiy fikr” jamoatchilik markazi, Amaldagi qonun hujjatlari monitoringi instituti kabi inson huquqlari bo‘yicha milliy institutlar va boshqa bir qator tashkilotlar faoliyat ko‘rsatmoqda. Fuqarolik institutlarining roli va ahamiyatini kuchaytirishga qaratilgan 200 dan ortiq qonun hujjatlari qabul qilingan. “Nodavlat notijorat tashkilotlari faoliyatining kafolatlari to‘g‘risida”gi Qonuni, “Jamoat fondlari to‘g‘risida”gi, “Homiylik to‘g‘risida”gi qonunlar, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekistonda fuqarolik jamiyati institutlari rivojlanishiga ko‘maklashish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori va boshqa qator hujjatlar qabul qilindi . Jamoat tashkilotlari o’z maqsad va vazifalariga muvofiq ravishda respublikada o’tkazilayotgan keng ko’lamli islohotlarga munosib hissa qo’shib oilalarni mustahkamlashga ko’maklashmoqda. Masalan, ekologiya va salomatlik sohasida "Ekosan", ehtiyojmand kishilarga va nogironlarga ijtimoiy yordam ko’rsatishda "Navro’z" jamg’armalari, nogironlar jamiyatlari, onalik va bolalikni muhofaza qilish, xotin-qizlarning jamiyat hayotidagi faolligini oshirishda Xotin-qizlar qo’mitalari, mehnatkashlarning kasbiy va boshqa qonuniy manfaatlarini ifoda etishda kasaba uyushmalari, iste’dodli yoshlarni qo’llab-quvvatlashda "Ulug’bek”, "Umid" jamg’armalari faoliyatini alohida ta’kidlab o’tish mumkin. Nima uchun mamlakatimizda oilaga jamiyat tomonidan bu qadar katta e’tibor berilmoqda? Chunki oila jamiyatning bir bo’lagi, uzviy qismi bo’lib, uning bosh bo’g’inini tashkil etadi. U qancha mustahkam bo’lsa, jamiyat ham shuncha mustahkam bo’ladi. Oila ayni vaqtda jamiyatning, avvalo, uning jamiyat manfaatlari bilan chambarchas bog’liq ekanligida hamda ijtimoiy vazifalarida yaqqol aks etadi. 2) Barcha fuqarolar-jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar qonun oldida tengligi. Oila huquqida barcha fuqarolar millati, irqidan qat’iy nazar teng ekanligi ifodalangan "...barcha fuqarolar bir xil huquq va erkinliklarga ega bo’lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, e’tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat’iy nazar, qonun oldida tengdirlar 31 . Bu xalqlar do’stligidan kelib chiqadigan o’zgarmas qoida bo’lib oila huquqida o’z ifodasini topib odamlarni har xil millatga tegishli ekanligi yoki irqiga mansubligi oilaviy munosabatlarda hech qanday ahamiyatga ega emasligini anglatadi. Nikoh tuzish uchun fuqarolarni har xil millatga, dinga e’tiqod etishligi to’siq bo’lolmaydi. Bolalarni farzandlikka olishda farzandlikka oluvchilarni bolalardan boshqa millatga tegishli ekanligi ham monelik qilolmaydi. Hayotimizda nikoh, farzandlikka olish tufayli fuqarolarning bir oilaga birlashganligini ko’plab uchratish mumkin. Respublikada 130 dan ortiq millat va elat vakillari, jumladan Navoiy viloyatida ham ko’p millat vakillari, 108 ta millat vakillari birgalikda yashab, mehnat qilib kelmoqda. 3) Hamma oilaviy munosabatlarda ayol bilan erkak teng huquqlidirlar. Amaldagi O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 46-moddasi 32 ga binoan, xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar. Bu tamoyil konstitutsion qoidaga aylandi. Jamiyatda ayol bilan erkakning teng huquqliligi mamlakatimizda erishilgan jinsidan qat’iy nazar fuqarolarni siyosiy tengligiga asoslanidi. Bu tamoyil Oila kodeksining 2-moddasida quyidagicha ifodalangan: oila munosabatlarni tartibga solish erkak va ayolning ixtiyoriy ravishda nikohlanib tuzgan ittifoqi, er va xotinning shaxsiy hamda mulkiy huquqlari tengligi, ichki oilaviy masalalarning o’zaro kelishuv yo’li bilan hal qilinishi, oilada bolalar tarbiyasi, ularning farovon hayot kechirishi va kamoloti haqida g’amho’rlik qilish, voyaga yetmagan va mehnatga layoqatsiz oila a’zolarining huquq va manfaatlarini himoya qilish ustuvorligi tamoyillari asosida amalga oshiriladi. Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqliligi haqidagi fikrlar quron va hadislarda ham uchraydi. Bu tamoyil milliy an’analarimizda ham kuzatiladi. Masalan ‘jannat onalar oyog’I ostida”, “singilning akada haqqi bor”, “o’z ayolini hurmat qilish” kabilarning farz ekanligi xalqimiz orasida keng e’tirof etiladi. 4) Oilaviy munosabatlarda ishtirok etuvchilarni ma’naviy va moddiy qo’llabquvvatlash hamda ularning o’zaro bir-biriga g’amho’rlik qilishi. Bu tamoyil oilaviy munosabatlarning mazmunidan kelib chiqib ular moddiy hisobkitoblardan holi bo’lgan bir-biriga muhabbat, hurmat kabi hissiyotlarga asoslanadi. Er va xotin, ota-ona va bolalar, bobo-buvi va nabiralar, aka-ukalar va opa-singillar, farzandlikka olganlar va farzandlikka olinganlar va hokazolar o’rtasidagi munosabatlar-avvalo nikoh, qon-qarindoshlik yoki oilaviy rishtalar bilan bog’liq bo’lgan shaxslar o’rtasidagi shaxsiy munosabatlardir. Oilaviy munosabat ishtirokchilarining bir-biriga munosabati umum axloqiy tamoyilga va ma’naviy me’yorlar bilan tartibga solinadi. Bu esa huquqiy demokratik davlatni muvaffaqiyat bilan qurayotgan jamiyat a’zolariga xosdir. Oila a’zolari o’rtasidagi munosabatlarning huquqiy tartibga solinishi mana shu tamoyillarga tayanadi va ularga to’la mos keladi. Ba’zi hollarda qonun oila a’zolarining o’z yaqinlariga g’amho’rlik qilish majburiyatini yuklaydi. Oila kodeksining 109-moddasiga binoan voyaga yetgan, mehnatga layoqatli bolalar mehnatga layoqatsiz, yordamga muhtoj o’z ota-onasiga ta’minot berishlari va ular to’g’risida g’amho’rlik qilishlari shart. Amaldagi qonunda oila a’zolarining aliment to’lash to’g’risidagi kelishuv tartibi e’tirof etiladi va ushbu tartib jamiyatda o’rnatilgan fuqarolarning o’zaro munosabatlari qurilishiga oid axloqiy mezonlarga mos keladi. Zarur hollarda oila a’zosi moddiy ta’minotni sudning hal qiluv qaroriga asosan undiriladi. Ko’p hollarda oila a’zolarining bir-biriga aliment ta’minoti davlat va ijtimoiy fondlardan olinadigan mablag’larga qo’shimchadir. Bu fondlarning ko’payishi va ular orqali fuqarolar ehtiyojlarining yanada ko’proq qondirilishi bilan aliment majburiyatlari jamiyatda o’z ahamiyatini yo’qota boradi. 5) davlat tomonidan onalik, otalik va bolalikni muhofaza etish va ularning manfaatlarini har taraflama himoya qilish. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 65-moddasini 2-qismi va Oila kodeksining 4-moddasi 1-qismiga binoan oila, onalik, otalik va bolalik davlat himoyasidadir. Insonni dunyoga kelishligi juda katta baxtdir. U muomala layoqatiga to’lib mustaqil ravishda o’z hohishi bilan nikoh munosabatiga kirib oilasida bolalar tug’ilsa unga berilgan eng ulug’ nom, unvon bu onalik, otalik va bolalikdir. Onalik. Demokratik huquqiy davlat va adolatli fuqarolik jamiyatida onalikni himoya etishga alohida ahamiyat beriladi. Chunki ayolning asosiy vazifasi insoniyat zanjirini bardavom ettirish, onalik ham jamiyat hayotidagi muhim bir ish bo’lib qoladi. Onalikni boshqa hech bir vazifa bilan almashtirilishi mumkin emas. Ayol kishi uchun dunyoda onalik baxtidan buyukroq baxt yo’q. Ona bo’lish, farzand ko’rish, alla aytish ayol uchun baxtdir. Otalik. Oila huquqining tamoyili bo’lgan "Onalik va bolalikni muhofaza qilinishi" jumlasi yoniga amaldagi Oila kodeksiga "Otalik" degan so’z ham qo’sxildir. Bu mustaqillik sharofati tufayli bo’ldi. Chunki to’liq ma’noda "Oilaning, onalik, otalik va bolalikning muhofaza qilinishi" bilan belgilanadi. Xotinni homiladorlik davri bo’lajak ota uchun ham jiddiy sinovdir. Bu davrda er bo’lajak ona va bola to’g’risida g’amho’rlik qilishi, xotinning eson-omon qutulib olishga tayyorlanib borishi uchun yaxshi shart-sharoit yaratib berishda qo’lidan kelgancha harakat qilishi lozim. Unga tegishlicha ruhiy-iqtisodiy muhitning yaratilishi homiladorlikning sog’lom kechishini ta’minlaydi. Otalikning davlat tomonidan himoya qilish kafolati sifatida oilasida har bir bola tug’ilganda erkaklarga ish haqi saqlangan holda bir haftalik ta’til berilsa maqsadga muvofiq bo’ladi, chunki oilada bolani dunyoga kelishida erkak ham ayol bilan teng ishtirok etib u ham imtyozli huquqqa ega bo’lishi belgilansa to’g’ri bo’ladi. Bolalik. Bola, ota-onaning quvonchi, fahri, baxti, er-xotinni bir-biriga payvand qiladigan ham farzanddir. Bolaga mehr-muhabbat tuyg’usi onalarda juda kuchli bo’ladi. Ona o’z bolasini tug’ilmasidan ancha avval sevishga va unga jonini ham berishga qodir zot. Bola paydo bo’lganidan tug’ilgunga qadar onasi hisobiga oziqlanadi, rivojlanadi. "Ona o’z jonidan jon, o’z tanidan tan ado etadi", deb bejiz aytishmagan. Aholisining yarmidan ko’prog’ini 18 yoshgacha bo’lgan voyaga yetmagan bolalar tashkil etadigan respublikada bolalar huquqlarini ta’minlash alohida ahamiyatga ega. O’zbekiston Respublikasi BMT ning 1989-yildagi “Bola huquqlari to’g’risida”gi Konvensiyasiga 1992-yilda qo’sxildi va 2008-yil yanvarda O’zbekiston Respublikasining “Bola huquqlari to’g’risida”gi Qonuni qabul qilindi. Oila huquqining manbalari hisoblangan O’zbekiston Respublikasining barcha huquqiy-me’yoriy hujjatlarida umume’tirof etgan xalqaro huquq tamoyillari to’liq o’z ifodasini topgan. 6) Ihtiyoriy va erkin nikoh. Nikoh tuzish uchun bo’lajak er-xotin o’z roziligini erkin ifoda etish qobiliyatiga ega bo’lishi kerak. Nikoh tuzishga majbur qilish ta’qiqlanadi (Oila koyedksining 14moddasi). Jamiyatda nikoh erkak bilan ayol o’rtasidagi tenglik va o’zaro hohish asosida tuzilgan erkin ittifoq va ahdnoma bo’lib, maqsadi oila qurish, farzandlarni jamiyatning munosib kishilari qilib tarbiyalashdan iborat. Nikoh tuzishning muhim shartlaridan biri nikohlanuvchilarning ihtiyoriy va erkin ittifoqidir. Nikohga kirishning o’zaro rozilik sharti buzilishi faqat uning haqiqiy emas, deb tanilishigagina emas, balki g’ayriqonuniy hatti-harakat sodir etib nikohga kirishga zo’rlagan, aldagan va qo’rqitgan shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortishga ham asos bo’ladi. Oila kodeksining 16- moddasiga ko’ra, nikoh to’zishga quyidagi holatlar monelik qiladi: - Loaqal bittasi ro’yxatga olingan boshqa nikohda turgan shaxslar o’rtasida; - Nasl – nasab shajarasi bo’yicha to’g’ri tutashgan qarindoshlar o’rtasida, shuningdek farzandlikka oluvchilar bilan farzandlikka olinganlar o’rtasida, loaqal bittasi ruhiyat bo’zilishi sababli sud tomonidan muomilaga layoqatsiz deb topilgan shaxslar o’rtasida yo’l qo’yilmaydi. Nikohning o’zaro rozilik va ixtiyoriy asosda to’zilishi, oilaning barqaror va mustahkam bo’lishiga imqoniyat yaratadi. Erkak va ayolning o’zaro roziligi bilan nikoh to’zishningmuhimligi va ahamiyati BMT Bosh Assambliyasining o’zaro roziligi bilan «Inson huquqlari Umumjahon Deklaratsiyasi» da ham ta’kidlangan. Deklaratsiyaning 16- moddasiga ko’ra 34 «nikoh, nikohdan o’tayotgan ikkala tomonning hohish va batomom roziligi bilangina to’zilishi mumkin». Nikoh to’zish uchun berilgan rozilik, chinakam bo’lishi kerak. O’zaro qo’rqitish, zo’rlik, aldash yoki ruhan ta’sir etish yo’li bilan majbur qilish orqali olinishi mumkin emas. Zo’rlik, qo’rqitish, aldash natijasida to’zilgan nikoh, nikohning haqiqiy emas deb topilishiga asos bo’ladi. Bu g’ayriqonuniy hatti-harakatni sodir etgan shaxsga nisbatan jinoiy javobgarlik qo’llaniladi. 7) Faqat yakka nikohlikni tan olish va uni mustahkamlash uchun yordam berish. Yakka nikohlik tamoyili bizning mamlakatda mavjud bo’lgan yuksak istiqlol mafkurasi me’yorlaridan kelib chiqadi. Bunday qoida jamiyat taraqqiyotining hozirgi bosqichidagi oila munosabatlarining talablariga to’la javob beradi. Amaldagi qonunda belgilangan yakka nikohlik hayotda mavjud bo’lgan haqiqat bilan muvofiq bo’lib odamlar hulq-atvoridagi qoidalarga mos keladi. Bu qoidaning buzilishi faqat nikohni haqiqiy emas deb hisoblashdan tashqari qonunni buzgan shaxslarni jinoiy javobgarlikka tortishga ham asos bo’ladi. 8) Davlat tartibi asosida nikohdan erkin ajralish Davlat nazorati asosida nikohdan erkin ajralish (Oila kodeksining 37-moddasi). Nikohdan ajralish er-xotinning shaxsiy huquqi, ammo nikohdan ajralish ijtimoiy manfaatga ta’sir etishligini, oilani buzilishligini hisobga olib davlat nikohdan ajralish tartibi va asoslarini belgilaydi, bunda er-xotinlarga yordam berib, o’ylamasdan qabul qilingan qarorni oldini olishni nazarda tutadi. Amaldagi qonunchilik nikohdan erkin ajralish davlat tartibini belgilab, yetarli darajada shaxsiy va ijtimoiy manfaatlarni himoya qilishni ta’minlaydi. 9) Bolalarni mustaqillik va milliy istiqlol mafkurasi g’oyasi asosida tarbiyalash. Mustaqillik va milliy istiqlol mafkurasi hamma zamonlarda ham eng dolzarb siyosiy-ijtimoiy masala, har qanday jamiyatni sog’lom, ezgu maqsadlar sari birlashtirib, uning o’z maqsadlariga erishish uchun ma’naviy-ruhiy kuch-quvvat beradigan poydevor bo’lib kelgan. Chunki, mafkura-jamiyatda yashaydigan odamlarning hayot mazmunini, ularning intilishlarini o’zida mujassamlashtiradi. Bolalar o’z taraqqiyot yo’lini, ertangi kun ufqlarini o’zining milliy g’oyasi, milliy mafkurasi orqali belgilab olishga intilishlari lozim. "Oila-mafkuraviy tarbiyaning eng muhim ijtimoiy omillaridan biridir. Chunki oilajamiyat negizi bo’lib, ko’p asrlik mustahkam ma’naviy tayanchlarga ega. Milliy mafkuramizga xos bo’lgan ilk tushunchalar, avvalo, oila muhitida singadi. Bu jarayon bobolar o’giti, ota ibrati, ona mehri orqali amalga oshadi. Oiladagi sog’lom muhit-sog’lom mafkurani shakllantirish manbaidir. Jamiyatda har bir oilaning mustahkamligi, farovonligini, o’zaro hurmat va ahillikni ta’minlashmilliy mafkurada ko’zda tutilgan maqsadlarni amalga oshirishda tayanch bo’ladi". Nikoh to’zish tartibi va shartlari. 4 Bugungi kunda Oila masalasiga qaratilayotgan etibor Jamiyatdagi har qanday qusur va kamchiliklarning ildizini aksar hollarda oilalardagi ijtimoiy-ma’naviy muhitdan izlash nechog‘li o‘zini oqlagani kabi kuchli, barqaror hamda farovon davlat tizimi negizini ham, avvalo, mustahkam oilalar tashkil etishini bugun tobora chuqur anglab yetmoqdamiz. Shu ma’noda, Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev milliy va ma’naviy qadriyatlarimizdan kelib chiqqan holda oila institutini rivojlantirish, bu sohada yillar davomida e’tibordan chetda qolib kelgan bo‘shliq hamda muammolar yechimi yuzasidan tegishli davlat organlari va jamoat tashkilotlari oldiga dolzarb vazifalarni qo‘yayotgani bejiz emas. Ko‘plab ijtimoiy og‘riqlarga sabab bo‘luvchi erta nikohlarning jamiyatimizda kuzatilayotgani, har yili ajralishlar soni 10-11 foiz oshib borayotgani, ayollar jinoyatchiligi, voyaga yetmaganlar nazoratsizligi hamda huquqbuzarligi ko‘p uchrayotgani, afsuski, ayni haqiqatdir. Bunday noxush manzaralarga uzil-kesil chek qo‘yish va ularning oldini olish uchun, albatta, oilalar bilan ishlash tizimiga hayotiy, samarador mexanizmlarni joriy qilish zamon talabiga aylandi. Binobarin, davlatimiz rahbarining 2018 yil 2 fevraldagi “Xotin-qizlarni qo‘llab-quvvatlash va oila institutini mustahkamlash sohasidagi faoliyatni tubdan takomillashtirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni zamirida ham, asosan, ana shu maqsadlar o‘z ifodasini topgan. Mazkur Farmon bilan “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazining yagona tizim sifatida Vazirlar Mahkamasining huzurida tashkil etilgani bugungi shiddatkor globallashuv jarayonida axborotlashgan oila jamiyatning asosiy bo‘g‘ini sifatida muhofaza qilish hamda mustahkamlashga muhtoj ekani va har qanday davlatning istiqboli oila mustahkamligi bilan chambarchas bog‘liqligini yaqqol tasdiqlab turibdi. Ta’kidlash joiz, ayni vaqtga qadar oilalarni alohida ijtimoiy institut sifatida monitoring qiluvchi hamda bu boradagi yagona siyosatni amalga oshiruvchi davlat organi mavjud emas edi. Oilalar bilan ishlagan tashkilotlar tarqoq ravishda faoliyat yuritardi. Masalan, mahalla instituti faqatgina mahalla kesimida, xotin-qizlar qo‘mitasi ayollar masalasida, sog‘liqni saqlash tizimi ona va bola salomatligi yo‘nalishida hamda shu kabi boshqa qator tashkilotlar ham o‘z ob’ekti tizimida davlatimizning oila siyosatida ishtirok etib kelardi xolos. Mutlaqo yangidan shakllantirilgan Markazning asosiy vazifasi esa davlat hamda jamoat tashkilotlari, parlament, siyosiy partiyalar, ommaviy axborot vositalari va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini O‘zbekiston oilalarini mustahkamlash yagona g‘oyasi atrofida birlashtirish, bu borada samarali davlat siyosatini yuritish, mamlakatda faqat sog‘lom oila sog‘lom jamiyat ustuni bo‘lishi to‘g‘risidagi tushunchani aholi ongiga singdirishdan iboratdir. Biz ushbu maqsadlar yo‘lida yetakchi olimlar hamda mutaxassislarni, lozim bo‘lsa, xorijiy ekspertlarni Markaz faoliyatiga keng jalb qilamiz. Barcha darajadagi oilalar rivojiga tegishli masala va muammolarni ilmiy usullarda, amaliy tadqiqot olib borish orqali tahliliy yondashgan holda hal etish niyatidamiz. Albatta, bugungi zamondagi turli tahdidlar sharoitida oilalardagi qiyinchiliklar ko‘rsatkichlari aniq masshtabini aniqlash, ularni har bir hudud kesimida, hududning o‘zigagina xos geografik, etnikijtimoiy, tarixiy, madaniy-ma’rifiy xususiyatlaridan kelib chiqib, har taraflama o‘rganish talab qilinadi. Oila mustahkamligiga erishish, zamonaviy namunali oila modelini shakllantirish uchun, birinchi navbatda, barcha sohadagi ilmiy ishlanmalar holatini inventarizatsiyadan o‘tkazish hamda istiqbolda amalga oshirish lozim bo‘lgan fundamental amaliy va innovatsion ilmiy ishlar rejasini ishlab chiqish nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu borada O‘zbekiston ilm- fanida muayyan yutuqlar bor, albatta. Ko‘pgina davlat hamda nodavlat, xalqaro tashkilotlar grantlari orqali dolzarb loyihalar hayotga tatbiq qilinayotgan bo‘lsa-da, oldinda bajariladigan izlanishlar ko‘lami hali juda katta. Ayniqsa, demografiya yo‘nalishi bo‘yicha ilmiy ishlar va mutaxassislarning yetarli emasligi, oilaviy psixologlarning deyarli yo‘qligi, shaxslararo munosabatlar, oilaviy tadbirkorlik, ijtimoiy xizmat sohasidagi ziddiyatlar, ularni bartaraf etishning ilmiy yechimlarini topish masalalarida tizimli faoliyatni yo‘lga qo‘yishimiz zarur. Shu paytgacha oila sohasida olib borilgan ilmiy ishlar aynan hududlardagi muammoli masalalar bilan uyg‘un emas, shu sababli aksariyat tadqiqotlar o‘zini oqlamagan, ya’ni real hayotga joriy qilinmagan. Demak, bizning ustuvor vazifalarimizdan biri, bu — sohadagi haqiqiy ilm sohiblarini atrofimizga birlashtirish, dolzarb izlanishlarga muayyan hududlarga xos bo‘lgan muammolardan kelib chiqib yondashish, tadqiqot natijalarini amaliyotga tatbiq etishda bosh-qosh bo‘lib, oilalardagi qiyinchiliklarni bartaraf qilishning ilmiy xulosalarini ishlab chiqish hamda amalda qo‘llashdir. Ana shu ezgu maqsadlar yo‘lida joriy yilning 9 aprel kuni Toshkent shahrida ilk bor O‘zbekistonning taniqli oilashunos olimlari, ekspertlari, tadqiqotchilari, huquqshunoslari, demograflari, psixologlari, iqtisodchilari, sotsiologlari, tarixchilari, dinshunoslari, shuningdek, prokuratura, adliya, FHDYo organlari, Maktabgacha ta’lim, Xalq ta’limi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim, Bandlik va mehnat munosabatlari vazirliklari vakillari, jami yuz nafardan ziyod mutaxassislarni bir davraga jamuljam qildik. Ushbu anjumanda O‘zbekistonda oila institutini mustahkamlash hamda rivojlantirish sohasida yagona davlat siyosatining tamoyillari atroflicha muhokama etildi. Ma’lum bo‘ldiki, qilingan ishlardan ko‘ra, amalga oshirilajak ishlarimiz ko‘p ekan va biz faqat birlashib, bir yoqadan bosh chiqarib hozirgi kundagi muammo hamda bo‘shliqlarni hal etishimiz mumkin ekan. Alalxusus, anjuman ishtirokchilari bilan “Sog‘lom oila — sog‘lom jamiyat” konseptual g‘oyasini hayotga tatbiq qilishga yo‘naltirilgan yagona davlat siyosatini olib borish bo‘yicha istiqboldagi vazifalarni kelishib oldik. Xususan, oilaning reproduktiv salomatligi va demografik rivojlanishini, uning farovonligi hamda xotirjamligini oshirish masalalarini kompleks o‘rganishni tashkil etish, zamonaviy oilani rivojlantirish, oilaning ichki munosabatlari, shaxslararo munosabatlarni, boy madaniy tarixiy meros va an’anaviy oilaviy qadriyatlar muammolari bo‘yicha fundamental, amaliy hamda innovatsion tadqiqotlarni muntazam o‘tkazib boramiz. O‘z navbatida, umuminsoniy hamda milliy oilaviy qadriyatlarni tahlil qilish asosida zamonaviy namunali oilaning mezonlarini belgilash hamda “Oila jamiyat va davlat himoyasida” konstitutsiyaviy prinsipini keng targ‘ib etish hamda jamiyatga singdirish masalalariga ilmiy-innovatsion jihatdan yondashamiz. Anjumanda qator xalqaro tashkilotlar, chet el davlatlarining oilashunoslari qatnashgani esa oila — nikoh munosabatlari sohasidagi ilg‘or xorijiy amaliyotni ilmiy tahlillarga tayangan holda chuqur o‘rganish, xalqaro va xorijiy tashkilotlar, ilmiy-tadqiqot muassasalari bilan uzviy hamkorlik hamda tajriba almashishni yo‘lga qo‘yish borasidagi dastlabki qadamlarimizdan bo‘ldi. Anjuman yakunlariga ko‘ra, O‘zbekiston Respublikasida oila institutini mustahkamlash Konsepsiyasining loyihasi tayyorlandi va yaqin vaqtlarda qabul qilinishi mo‘ljallanmoqda. Xuddi shuningdek, voyaga yetmaganlarni huquqiy himoya qilishning moddiy protsessual masalalari, ajralishlarning oldini olish, yoshlarga oilaviy munosabatlarning huquqiy hamda psixologik asoslarini o‘rgatish, oiladagi ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni mustahkamlash, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari imkoniyatlaridan samarali foydalanish orqali zamonaviy namunali oilaning mezonlarini ishlab chiqish va boshqa ko‘plab mavzularda nafaqat poytaxtda, balki chekka hududlarda ham xonadonma-xonadon yurgan holda ilmiy izlanishlar olib borilib, chora-tadbirlar ishlab chiqilmoqda. Ma’lumki, sudlar tomonidan qaror qabul qilinayotganida, eng avvalo, ajralishlarning oldini olish, mazkur jarayonda ayollar hamda bolalar manfaatlarini muhofaza etish, ayniqsa, ularni uy-joy bilan ta’minlashga qaratilgan choralarni ko‘rish, shuningdek, erta va qarindoshlar o‘rtasidagi hamda shar’iy nikohlarning oldini olish, bu borada javobgarlikni kuchaytirish bo‘yicha “Oila” markazi mas’ul xodimlari tomonidan Oila, Jinoyat, Uy-joy, shuningdek, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodekslari tegishli moddalariga o‘zgartishlar kiritish yuzasidan, “Mediatsiya to‘g‘risida”gi, “Oilaviy zo‘ravonlikka qarshi kurash to‘g‘risida”gi va “Aholining reproduktiv salomatligi to‘g‘risida”gi qonun loyihalariga takliflar berildi. Faoliyatimiz boshlangan qisqa davr ichidagi dastlabki ilmiy-amaliy tadqiqotlarimiz natijalari yoshlarning oilaviy turmushga tayyor emasligi, kelinga qaynona yoki oilaning boshqa a’zolari turli ko‘rinishda zug‘umlar o‘tkazishi, xotinning er tomonidan kamsitilishi, qudalar o‘rtasidagi tushunmovchilik, arzimas oldi-berdilar ham yoshlarni bir-biridan ajratib yuborishi, boshqa jiddiy muammolarni keltirib chiqarishi mumkinligidan dalolat bermoqda. Demak, oila institutini mustahkamlash uchun aholi, ayniqsa, yoshlar orasida tushuntirish-targ‘ibot ishlarini shunchaki hisobot emas, balki haqchil, to‘g‘ri va samarali olib borish hayotiy zaruratga aylanmoqda. Tabiiyki, bu “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazidan zamonaviy usul va yondashuvlarni amaliyotga tatbiq etishni talab qiladi. Shu ma’noda, eng avvalo, yoshlarni, o‘g‘il-qizlarimizni nafaqat jismonan, balki huquqiy, ruhiy, ma’naviy, moddiy tayyorgarligi masalasi ham o‘ta dolzarb va bu borada keng qamrovli izlanishlar olib borishimiz lozim. Jumladan, yoshlarni turmushga tayyorlashni bola tug‘ilishidan boshlash kerakligi, ta’lim tizimiga axloqshunoslik, oila sohasiga yo‘naltirilgan fanlarni kiritish, turmushdan avval yoshlarni psixologik jihatdan birbiriga mutanosibligini tekshirish, tibbiy nazorat samaradorligini oshirish, eng muhimi, turmush qurish uchun qanday bilimlarga ega bo‘lishi lozimligini nikoh yoshidagi shaxslarga yetkazishimiz darkor. Umuman, oila madaniyati hamda ma’rifatini butun umr mobaynida mustahkamlab borish lozimligi prinsipini shakllantirishga erishishimiz zarur. Albatta, faoliyatimizning eng ustuvor tomoni, bu — oilaviy ajralishlarning oldini olishga qaratilgan. Bu yo‘nalishda kuni kecha Sirdaryo viloyatida olib borilgan ilmiy izlanishlarimizni yakunladik. “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazining mas’ul xodimlari, fan doktorlari, professorlar va fan nomzodlari, ilmiy tadqiqotchilardan iborat 4 ta ishchi guruhi Sirdaryo viloyatining 4 ta shahar hamda 7 ta tumanida xonadonma-xonadon yurib tadqiqotlar olib borishdi. Ma’lum bo‘lishicha, viloyat aholisi mamlakat aholisining 2,5 foizinigina tashkil etadi, biroq bu hududdagi ajralishlar respublika ko‘rsatkichining 4 foizini qamrab olmoqda. Yoki viloyatda ajralishlar 2012 — 2017 yillarda 92 foizga oshib ketgani holat o‘ta jiddiy ekanidan dalolatdir. Ko‘rinib turibdiki, bu borada olib boradigan ishlarimizni tubdan o‘zgartirishimiz, oilaviy munosabatlarni mustahkamlashning samarali ta’sirchan usullarini ishlab chiqishimiz va bu masalaga o‘ta mas’uliyat bilan yondashishimiz shart. Shu bilan birga, ijtimoiy qiyin ahvolga tushib qolgan oilalar ham Markazimizning doimiy diqqat-e’tiborida turishini qayd etish o‘rinli. Bu masalaga Namangan viloyati misolida mutaxassislarimiz yangicha innovatsion yondashuvni joriy qilishga kirishdi. Xususan, To‘raqo‘rg‘on tumanidagi qator muassasalar (hokimlik, sog‘liqni saqlash, bandlik, FHDYo, ichki ishlar, mahalla va boshqalar) bilan hamkorlikda avval oilaga ko‘rsatiladigan xizmatlar kompleks o‘rganib chiqildi. Keyingi bosqichda bu axborot bilan ishlash yuzasidan oila sohasi mutaxassislariga trenerlar yordamida mukammal bilim beriladi. “Oila” markazi mutaxassislari davlat hamda nodavlat tashkilotlariga oilaga xizmat ko‘rsatishni ta’minlab beruvchi mutaxassis sifatida yaqinlashtiriladi. Natijada qiyin ahvolga tushgan oilalar davlat xizmatidan bahramand bo‘ladi. Bu jahon amaliyotida mavjud tajriba bo‘lib, ijtimoiy ish kasbiga ega bo‘lgan xodimlar faoliyati katta istiqbolga ega. Bunda oila to‘liq davlat himoyasi hamda ko‘magi bilan ta’minlanadi. Markazimiz xodimlarining vazifasi esa mahallalarda qiyin ahvolga tushgan oilalarni aniqlashda ko‘maklashish, ularning manzilli ro‘yxatlarini shakllantirish, ma’lumotlari bazasini to‘plash, mahalla xizmatchilari va boshqa tegishli mutaxassislarning malakasini oshirish hamda davlat xizmati manzilli yetib borishi ustidan monitoring yuritishdan iboratdir. Binobarin, ushbu yo‘nalish va umuman, oilalar bilan ishlashda barcha soha mutaxassislari kerakli bilim hamda ko‘nikmaga ega bo‘lishi kerak. Aynan shu maqsadda davlatimiz rahbarining Farmoni bilan “Oila” ilmiy-amaliy tadqiqot markazi zimmasiga ilk bor maxsus o‘quv kurslarini tashkil etish vazifasi yuklatildi va bu kurslarda mutaxassislar oila psixologiyasi, oila ma’naviyati, yoshlarni turmushga tayyorlash, sog‘lom hamda mustahkam oila barpo etish, muxtasar aytganda, oila sohasidagi davlat siyosatining asoslari bo‘yicha muntazam ravishda bilim, malaka va tajribalarini oshirib borishadi. “Oila” markazining Toshkent shahar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi hamda barcha viloyatlar boshqarmalari huzurida yoshlarni oilaviy hayotga tayyorlash, oiladagi nizoli holatlarni hal qilishning huquqiy va psixologik asoslarini o‘rgatish, ajralishlarning oldini olish, shuningdek, oiladagi ma’naviy-axloqiy qadriyatlarni mustahkamlashga oid boshqa masalalar bo‘yicha kadrlar malakasini oshirish hamda ularni qayta tayyorlash bo‘yicha ana shunday maxsus o‘quv kurslari erta-indin o‘z faoliyatini boshlashi kutilmoqda. 15 may — Xalqaro oila kuni munosabati bilan joriy yilning 8 may kuni Vazirlar Mahkamasi yig‘ilishining bayoni bilan Oilalar mustahkamligini ta’minlash, oilaning farzand tarbiyasi borasidagi mas’uliyatini oshirish, oilaviy qadriyatlarni mustahkamlash, jamiyatda tinchlik va barqarorlikni saqlashda oilaning tutgan o‘rnini targ‘ib qilish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar dasturi qabul qilindi. Unga muvofiq, 10 — 17 may kunlari mamlakatimizda “Mustahkam oila haftaligi” deb e’lon qilindi. Ayni kunlarda butun respublikamiz bo‘ylab joylarda oilalar barqarorligini ta’minlashga qaratilgan ma’naviy-ma’rifiy uchrashuvlar, yuzma-yuz muloqotlar, savol-javoblar, viktorinalar, sport- sog‘lomlashtirish musobaqalari, ilmiy-amaliy konferensiyalar, kitobxonlik kunlari va boshqa turli mavzulardagi tadbirlar o‘tkazish avj pallaga kirgan. Bular, albatta, quvonarli. Biroq bugungi globallashuv sharoiti ijtimoiy-iqtisodiy omillar juda tez o‘zgarayotgan bir chog‘da chinakam ma’naviyat o‘chog‘i, milliy an’ana va urf-odatlarni asrab-avaylash manbai — oilalar bilan ishlashni tobora kuchaytirishni taqozo etmoqda. Davlatimiz rahbari shu yil 7 fevral kuni mutasaddilar ishtirokida o‘tgan yig‘ilishda, Sirdaryo hamda Namangan viloyatlariga tashrif buyurganida ham sohada hali amalga oshirish zarur bo‘lgan qator dolzarb vazifalar turganiga urg‘u berar ekan, oilaga e’tibor aslida bu o‘zligimizga e’tibor ekanini alohida ta’kidladi. Hozirgi paytda mamlakatimizda 7 milliontadan ortiq oilalar mavjud. Ularda kamolga yetayotgan bolalar esa — ertamiz egalari, kelajagimiz. Har bir oilaning mustahkam bo‘lishi, ularda sog‘lom muhit qaror topishi farzandlar tarbiyasida muhim rol o‘ynaydi. Ayniqsa, yurtimizdagi tinchlik-osoyishtalik, ijtimoiy barqarorlikni kafolatlashda ham katta o‘rin tutadi. Shunday ekan, bu boradagi sa’yharakatlar ko‘lamini kengaytirish maqsadga muvofiq va bu zimmamizga katta mas’uliyat yuklaydi. XULOSA Davlatning rivoji va taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq faravonligi va jamiyatning yuksak darajada rivojlanishi oila hamda oiladagi tarbiya bilan bevosita bog’liq. Ertangi kun ijodkori, siz bilan bizning umidimiz, davlatning rivoji va taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq faravonligi va jamiyatning yuksak darajada rivojlanishi oila va oiladagi tarbiya bilan hamda kamol topayotgan umidli yosh barkamol avlod bilan bevosita bog’liq. Mustaqil O’zbekistonda bu borada amalga oshirilayotgan tadbirlar hamda erishilgan yutuqlar dunyo hamjamiyati tomonidan tan olinib, yuksak baholanmoqda. Biz bundan haqli ravishda g’ururlanishimiz va faxrlanishimiz mumkin. Shu bois, O’zbekiston Respublikasi oila huquqi, uning tizimi va tamoyillari mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega mavzulardan biridir. Оilаning аsоsiy vаzifаsi hаm jаmiyatgа fidоyi kоmil insоnlаrni еtishtirib bеrishdаn ibоrаt. Zеrо, sоg`lоm bоlа bu sоg`lоm оilаning mеvаsidir. Sоg`lоm insоn dеgаndа, fаqаt jismоniy sihаt-sаlоmаtlikni emаs, bаlki o`zbеk хаlqigа хоs shаrqоnа оdоbахlоq, milliy g`оya vа bаg`rikеnglik, insоnpаrvаrlik kаbi ezgu his-tuyg`ulаr ruhidа kаmоl tоpgаn mа`nаn еtuk insоnni tushunishimiz mumkin. Zеrо, mа`nаviy sоg`lоm insоnlаr аvvаlо yurt tinchligi, хаlq fаrоvоnligi vа хаlqning ertаngi kuni uchun qаyg`urа оlаdilаr. Bеvоsitа оilаdаgi sоg`lоm muhit, sоg`lоm mаfkurа, mа`nаviy sоg`lоm insоnning tаyanch mаnbаidir dеya оlаmiz. Jаmiyatimiz mustаhkаm tаyanchi bo`lmish оilа nаfаqаt ertаngi kun shахslаrini tаrbiyalаydi, bаlki vаtаn vа ertаngi kun uchun qаyg`urа оlish qоbiliyatini hаm shаkllаntirа оlishi shubhаsizdir. Foydalanilgan adabiyotlar 1.Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. Toshkent, « O ‘zbekiston», 2017 yil, 488 bet. 2.Mirziyoycv Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O`zbekiston davlatini birgahkda bаrро etamiz. Toshkent, « O ‘zbekiston», 2016 yil, 56 bet. 3. Mirziyoyev Sh.M. Qonun ustvorligi va inson manfaatlarini ta’minlash-yurt tarqqiyoti va xalq farovonligining garovi. Toshkent, «O'zbekiston», 2017 yil, 48 bet. 4. Bobur B . O ’ M ., Xoldorov E . D . O ’., Shumqorova Sh . P . Oila kelib chiqishining mazmun mohiyati . Scientific progress. – 2021. – Т . 2. – №. 1. – С . 70-74. 5. Qyumov Abdumalik Abdukamol o ’ g ’ li " Tarrbiya va madaniyat jamiyat rivojidagi muhum yo ; nalish ." Scientific progress 1.5 (2021). 6. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat yengilmas kuch”-T; Ma’naviyat 2009-yil 7. Inomova K.M. “oilada bolalarning ma’naviy ahloqiy tarbiyasi”-T; fan-1999., 151 b 8. Tadjiyeva S. N. Sobirova A.D. “Oila va bolalar bilan ijtimoiy ish” kurs o’tkazish uchun xrestomatiya T;-2009, 320-bet. Elektron manbalar www.Ziyo.uz www. Pedagog.uz www. Ref.uz

DAVLATNING OILANI MUHOFAZA QILISH SOHASIDAGI SIYOSATI REJA: KIRISH ASOSIY QISIM 1. Oila jamiyatning asosiy bo’g’ini 2. Oilaning jamiyat va davlat himoyasida bo’lishi 3. Oila huquqining tamoyillari. 4. Bugungi kunda Oila masalasiga qaratilayotgan etibor XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Oila muqaddas! Milliy qadriyatlarimizga asoslangan holda, ishonch bilan aytishimiz mumkinki, o’zligini anglagan har qanday inson o’z oilasi va o’z yaqinlari, vatandoshlari to’g’risida qayg’urmasa. Darhaqiqat, Hurmatli yutrboshimiz “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” asarlarida -“har qaysi millatning o’ziga xos ma’naviyatini shakllantirish va yuksaltirishda, hech, shubhasiz, oilaning o’rni va ta’siri beqiyosdir”- deb ta’kidlaganlagan edilar. Davlatning rivoji va taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq faravonligi va jamiyatning yuksak darajada rivojlanishi oila hamda oiladagi tarbiya bilan bevosita bog’liq. Ertangi kun ijodkori, siz bilan bizning umidimiz, davlatning rivoji va taraqqiyoti, yurt tinchligi, xalq faravonligi va jamiyatning yuksak darajada rivojlanishi oila va oiladagi tarbiya bilan hamda kamol topayotgan umidli yosh barkamol avlod bilan bevosita bog’liq. Mustaqil O’zbekistonda bu borada amalga oshirilayotgan tadbirlar hamda erishilgan yutuqlar dunyo hamjamiyati tomonidan tan olinib, yuksak baholanmoqda. Biz bundan haqli ravishda g’ururlanishimiz va faxrlanishimiz mumkin. Shu bois, O’zbekiston Respublikasi oila huquqi, uning tizimi va tamoyillari mavzusidagi bitiruv malakaviy ishi bugungi kunda dolzarb ahamiyatga ega mavzulardan biridir. Kurs ishining maqsadi. Mazkur kurs ishining maqsad va vazifalari aniq belgilangan bo’lib, ish reja asosida yozilgan. Bunda oila huquqi tushunchasi va huquqiy asoslari hamda oila huquqi tizimini, oilaviy huquqiy-munosabatlarning turlari va oila huquqining tamoyillarini, nikoh, oila munosabatlari bu munosabatlarda er-xotin, ota-ona, farzandlar va boshqa qarindoshlar o’rtasidagi oilaviy munosabatlarni tahlil qila olish, oila qonunchiligi me’yorlarini tushunish va qo’llay olish malakalarini shakllantirishdagi huquqiy bilimlar vositasida huquqiy madaniyatni yuksaltirishga qaratilgandir.

Kurs ishining vazifalari. Oila sohasidagi huquqiy munosabatlarning asosiy manbayi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi hisoblanadi. Jamiyat va davlatning oilaga g‘amxo‘rligi ijtimoiy siyosatimizning muhim yo‘nalishiga aylangan. - er-xotinning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - ota-onaning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - nikoh tuzishda teng huquqlilik; - voyaga yetmagan bolalarning (shaxsiy va mulkiy) huquqlari va majburiyatlari; - ota-onalar va bolalar, er-xotin, sobiq er-xotin, qarindoshlar va boshqa shaxslarning aliment majburiyatlari; - nikohning tugatilish asoslari; - er-xotinning umumiy mol-mulkka egalik qilish, foydalanish va uni tasarruf etish huquqi; - nikoh shartnomasini tuzishda er-xotinning huquqlari va majburiyatlari; - farzandlikka olish tartibi; - bolaning huquq va manfaatini himoya qilish bo‘yicha ota-onaning huquq va majburiyatlari; - ota-onaning bolani tarbiyalash hamda ung - ota-onalik huquqidan mahrum qilish asoslari; - vasiylik va homiylikka murojaat etish huquqi. Kurs ishining ob’yekti, subyekti va predmeti. Har qanday boshqa munosabatlarda bo‘lganidek, oilaviy huquqiy munosabatlarda ham uch element: ob’yekt, subyekt, predmeti, subyektiv huquq va majburiyatlarni ko‘rishimiz mumkin. Oilaviy munosabatlarning subyekti bo‘lib, er-xotin, ota-ona, bolalar, vasiylar va homiylar, boshqa qarindosh-urug‘lar hamda oila qonunlari sohasida u yoki bu munosabatlarni hal etishda ishtirok etuvchi yuridik shaxslar, fuqarolar uyushmasi, muassasalar, organlar, ijtimoiy birlashmalar hisoblanadi. Oila a’zolariga, oilaning sobiq a’zolariga tegishli qonun bilan himoya qilinadigan axloqiy va moddiy qadriyatlar yuzasidan oila huquqi subyektlari qabul qiladigan harakat va qarorlar oilaviy huquqiy munosabatlarning obyektlari bo‘lishi mumkin.

Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishining amaliy ahamiyati shundan iboratki undagi huquqiy madaniyat va uning tarixiy shakillari hamda shkillanishining ijtimoiy, ta’limiy va metodik asoslarning tahlil qilishi ochib berishi, demokratik jamiyat uchun muhum bo’lgan bu vazifalarni o’quvchilarda shakillantrish hamda rivojlantrishning ilmiy asoslarini yaxshiroq bilib olishga yordamlashadi. Kurs ishining tuzulishi va hajmi. Kurs ishiga kirish, asosiy qism, 4 ta paragrif, xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat.

1. Oila jamiyatning asosiy bo’g’ini О il а j а miyat t а ri х id а а z а ld а n m а vjud bo’lm а g а n. Ibtid о iy j а m оа tuzumining birinchi b о sqichid а , kishil а r to’d а -to’d а bo’lib yash а yotg а n d а vrd а jinsl а r о r а sid а gi mun о s а b а tl а r mu а yyan t а rtib-q о id а g а eg а bo’lm а y, to’d а d а gi b а rch а erk а kl а r v а а yoll а r bir-birl а rig а umumiy er- хо tin his о bl а ng а n. L е kin, bu о il а l а rd а h а li er- хо tin nik о hi b а rq а r о r а l о hid а х o’j а likk а eg а bo’lm а g а n. Ijtim о iy ishl а b chiq а rish ch о rv а chilik v а d е hq о nchilikning riv о jl а nishi bil а n erk а kl а r m е hn а tining q а dri о shdi, m а hsul о t ishl а b chiq а rishd а ulushi о rtdi, bin о b а rin, ul а rning ijtim о iy m а vq е i h а m tubd а n o’zg а rdi. Mаvjud qоidа tаrtiblаr — fаrzаndlаrning оnаgаginа tеgishli bo’lishi, оnа mulkigа mеrоsхo’r sаnаlishi erkаklаrning yangi mаvqеigа zid kеlib qоldi. Nаtijаdа оtа хuquqigа аsоslаngаn pаtriаrхаl оilа vujudgа kеldi. Оilа хаlqning, jаmiyatning hаyoti, turmushigа оid urf-оdаtlаrni o’zidа sinоvdаn o’tkаzаdi. Yaхshilаrini o’z bаg`ridа аsrаb-аvаylаb kеlаjаk аvlоdlаrgа еtkаzаdi. Оilа o’z fаrzаndlаrini tаrbiyalаb, ulаrgа umuminsоniy qаdriyatlаrni singdirish bilаn ulаrgа bоshlаng`ich ij-timоiy yo’nаlish bеrаdi. O’z fаrzаndlаrini kаttа оqimgа — jаmiyatgа qo’shish bilаn esа оilа jаmiyat yo’nаlishi, iqtisоdiyoti, mаdаniyati vа mа`rifаtini hаm bеlgilаshgа o’z tа`sirini ko’rsаtаdi. SHuning uchun hаm Shаrqdа оilа qаdimqаdimdаn muqаddаs qo’rg`оn hisоblаnib kеlingаn. Хususаn, o’zbеk оilаlаrining sеrildizlik, sеrbutоklik хususiyatlаri hоzir hаm sаqlаnib turibdi. O’zbеklаrdа оilаlаrning muаyyan turmush tаrzi shаkllаnib hаyotiy tаjribа оrttirib bоrishi, tеjаmli vа sаrishtа ro’zg`оr tutishi, fаrzаndlаrni оdоbli, mа`nаviy еtuk bo’lib kаmоl tоpishidа kеksаlаr, оtа-оnаning rоli kаttа. o’zbеk оilаlаri o’zlаrining mustаhkаmligi, sаrаnjоm-sаrishtаligi, bоlаjоnligi, qаrindоsh-qоndоshlik rishtаlаrini hurmаt qilishi, mехr-оqibаtli vа bоshqа qаdriyatlаri bilаn аjrаlib turаdi. O’zbеkistоnning dаvlаt mustаqilligi tufаyli хаlqimizning аzаliy milliy urf-оdаt vа mаrоsimlаri qаytаdаn tiklаnа bоshlаndi, bu udumlаr оilаni mustаhkаmlаshdа muhim o’rin egаllаydi. O’zbеkistоn hukumаti оilа mаsаlаlаrigа dаvlаt siyosаti dаrаjаsidа bаjаrilishi lоzim bo’lgаn ustuvоr vаzifа sifаtidа qаrаydi. O’zbеkistоn

O'xshashlar

ZIRABULOQ-ZIYOVUDDIN TOG’ VA TOG'OLDILANDSHAFTLARINI MUHOFAZA QILISH
Respublikada axolini ijtimoiy muhofaza qilish sog'liqni saqlash
Ekologiya va inson. Atrof muhid tizimi, uni muhofaza qilish yo’llari
CHIZMACHILIK FANINING MUHANDISLIK SOHASIDAGI O‘RNI
Yahyo Gʻulomov arxeologiya sohasidagi tadqiqotlari