logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Ekologik muomolar, paydo bo’lishi, oldini olish.

Ekologik muomolar, paydo bo’lishi, oldini olish.

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

161.5 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Ekologik muomolar, paydo bo’lishi, oldini olish. REJA: Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari. Ekologik muomolar yechimiga amaliy ishlar orqali erishish. Ekologik muammolarni hal qilishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. Global ekologik muammolar yechimlari Ekkologik muammolarni yechish yo'llari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar. 1. Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari. Fan texnika inqilobi jamiat va tabiatning o’zaro munosabatida sifat jixatidan yangi bosqichni boshlab berdi. Bu bosqich tabiiy boyliklarni o’zlashtirish g’oyat zarurligi sayyoramizdagi mavjud resurslardan misli ko’rilmagamn darajada foydalanish bilan tavsiflanadi. Fan texnika inqilobi ilgari ma’lum bo’lmagan texnik va txnologik vositalarni yuzaga keltirdi. Inson fan va texnika inqilobi natijasida tabiatga munosabat borasidagi erkinlikda yangi bosqichga ko'tarildi, natijada u o'ziga ilgari buysunmagan ko’pgina kuchlarni jilovlab oldi. Fan texnikaning shiddatli taraqqiyoti hozirgi vaqtda insonning tabiatga ta'sir ko’rsatishi doirasi va mikeslarining kengayganligi shunga olib keldiki, antropogen omillarning ta'sirida tabiiy muhitda o’zgarishlar ro'y bermoqda. Bunday o’zgarishlar esa hayotning moddiy asoslarini qo'pormoqda. Insonni o'rab olgan atrof-muhitni, jamiyat hayot faoliyati uchun yaroqsiz holatga aylantirmoqda, sayyoramizning o'lib borish xavfini tug'dirmoqda. Hayot kechirish vositalarini saqlab qolish muammosi; Asr mavzusiga aylanib, jahon jamoatchiligi diqqat markazida turibdi. Ishlab chiqarish jarayonlari oqibatida muhitning ifloslanishi kelgusi avlodlar uchun mutloqo ochiq-ko’rinib turgan xavf bo’libgina qolmay, balki u hozirning o'zida ham ijtimoiy halokat yoqasiga kelib qoldi. Fan texnika inqilobi atrofimizni o'rab turgan tabiatga ijtimoiy ta'sirning kuchayishi tabiatning jamiyatga ta'siri kuchayishiga olib kelganligini yaqqol ko’rsatmoqda. Ishlab chiqarish jarayonlarining ro'y berayotgan jadallashuvi xalq xo'jaligiga tobora o'sib boruvchi miqdorlarda tabiat boyliklarini jalb qilishni taqozo etadi. Bu bilan jamiyatning tabiatga bevosita qaramligini ham kuchaytiradi. Hozirgi fan texnika inqilobi davrida insonning tabiat boyliklaridan foydalanish imkoniyatlari g'oyat kengayadi. Shu bilan birga sanoat ishlab chiqarishning tabiatga va atrof muhitga xavfli zararli tasiri ancha ortadi. Keyingi 100 yilda insoniyat energetika boyliklarini ming barobar ko’paytirdi. Bu esa unga tabiatga jiddiy va oqibatlari uzoqqa cho'ziladigan tasir o'tkazish imkonini beradi. Fan texnika inqilobi davomida bu ko’rsatkichlar yana o'sib boradi. Rivojlangan mamlakatlarda tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmi endilikda har 15 yilda 2 barobarga ortmokda. Shunga muvofiq ravishda atmosferani, suv havzalarini, tuproqni bulg'ovchi xo'jalik faoliyati chiqindilari miqdori ham 2 barobar ko’paymoqda. Ishlab chiqarish tabiatdan 100 shartli birlikni oladi, lekin 3-4 qismidan foydalanadi xolos. qolgani esa ifloslangan modda va chiqindilar ko’rinishida atrof-muhitga chiqarib tashlanadi. Industriya jihatidan rivojlangan mamlakatlarda tabiatdan har yili jon boshiga 30 tonna modda chiqarib olinadi, shundan ayrim hollarda 1-1.5 % etmasa istemol qilinadigan mahsulot shakliga kiradi, qolgani esa ko’pincha tabiat uchun ham xavfli bo’lgan chiqindiga aylanadi. Fan texnika inqilobi shunga olib keldiki, birinchidan biosferaning xarakat qilish jarayonlari jadallashadi, ikkinchidan biosferaning materiya va energiyaning yangi ko’rinishlari joriy qilinadiki, ular tabiatda tabiiy ko'rinishda bo'lmaydi: uchinchidan tabiat kuchlari va qonuniyatlari tobora yangi yo'nalishlari harakatga ega bo’lib boradi. Jamiyatning tabiat bilan munosabatlaridagi uygunlashuv talablari insoniyat oldiga yangi-yangi muammolarni qo'yaversa, bora-bora muammolar ham ko'ndalang bcHadi. Hozir atrof muhitga ta'sir o'tkazishning asosiy yo'nalishlari - bu ilmiy texnika taraqqiyotini industrlashtirish va sanoatning yuqori sur'atlarda o'sishi, moddiy iste'molning yuqori darajadaligi deb xisoblanmoqda. Keyingi yillarda ilgari ma'lum bo'lmagan butun bir guruh kasalliklar yuzaga keldi va aniqlandi , o'ziga xos epidemiologik hamda amaliyotga ega yuqumli kasalliklar, oldini olish murakkab bcHgan genetik kasalliklar, endokrin, allergik va zaharlanish kasalliklari, shu jumladan ilgari bo'lmagan kimyoviy moddalar massasini ko’payishidan avj oladigan zaharlanishi-allergik kasalliklar shular jumlasidandir. Shunday qilib atrof muhit aholining sog'lig'ini va umuman inson rivojini belgilovchi omillar orasida muhim rol o'ynadi. Sog'liqni yaxshilash va mustahkamlash uchun shart-sharoitlar yaratilsa, uning ta'sirini hazm qilish mumkin. Ijtimoiy guruhda odamlar birligi tarixiy shakllari oila, ishlab chiqarish jamoasi, kasbkorlar guruhi, millat, davlat, ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya turli darajalarda aloqalar va munosabatlarning ijtimoiy tizimini chuqur urganmasdan inson ekologiyasini tushunib bo'lmaydi. Ekologik vaziyat turli ijtimoiy- iqtisodiy formatsiyalarda jamiyat va tabiatning o'zaro ta'siri aniq shakllarining rivojlanish darajasiga bevosita bog^liqdir. Organizm bilan atrof-muhit o'rtasidagi munosabat moslashuv negizida ro'y beradi. I.P.Pavlovning fikricha, jonzot eng umumiy tavsifi shundan iboratki u o'zining muayyan o'ziga xos faoliyati bilan nafaqat tashqi kuzatuvchilarga balki shuningdek alohida davrida aloqada bo’lgan boshqa kuzatuvchilarga ham javob beradi. Ya'ni jonli mavjudot moslashish qobiliyatigaega bo’ladi. Bu xususiyat turli tarzda namoyon bo"ladi, unga faqat tor ma'noda qaramaslik kerak. Hayvonot turlarining katta guruxi ob-havo sharoitlariga ham sust va faol moslashadi. Shu nuqtai nazardan moslashuv shunday jarayondirki, u ham organizmlarga ham uni o'rab turgan atrof muhitga ta'lluqlidir. Insoniyat jamiyati o'zining butun tarixi davomida atrof muhit bilan uzliksiz-munosabatda bo’ladi. Bunda u atrof muhitga muttasil moslashib boradi. Lekin bu moslashuv faol xarakterga ega bo’ladi. O'z atrofidagi muhitni va turmush tarzini asta-sekin takomillashtira borish insonning moslashuvida ayni faol shakl hisoblanadi. Inson atrof muhitga o'z ta'sirini mehnat orqali amalga oshiradi. U ijtimoiy ishlab chiqarish jamiyatini tabiatdan ajratibgina qolmay, balki jamiyatni tabiatning qolgan qismi bilan boglaydi ham. Boshqa jonli organizmlardan farqli o'larok, ayni ishlab chiqarish tabiatni o'zgartiruvchanlik faoliyati o'ziga xos va insonga xos faoliyatidir. Inson o'z atrofidagi muhitni shakllantiradi. Tabiat va inson jonli mavjudotlarni tashkil etadi. Jamiyat tabiatdan tashqari o'zining noorganiq jismida yashay olmaydi. Xorijiy ijtimoiy amaliyotchilar, ijtimoiy gigienachilar fan texnika taraqqiyotining insoniyat taqdiriga ta'sirini baholab, fan va texnika o'z-o'zidan insoniyatni elektron jannatga olib keladi, deb xisoblaydilar. Unda hozirgi zamonning barcha ziddiyatlari bartaraf etiladi , odamlar va maorif rivoji ta'siri ostida eng oliy axloqiy sifatlarga ega bo’ladilar. Keyingi vaqtda yangi texnikaning umumiy tez rivojlanishi bilan birga xavfsizlikni ta'minlashda ham sezilarli siljish kuzatilmoqda. Ammo hayotning barcha jabhalari jadal texnikalashayotgani, texnikaviy uskunalar sonining keskin ko’payishi, ular hayoti tabiiy sharoitlarini uning sog'lig'i va hayotini muhofaza qilishning samarali chegaralari jiddiy ravishda keskinlashmoqda. Bu ziddiyat o'z manbasiga ko’ra ishlab chiqarish munosabatlari xarakteri bilan bog’liq emas va texnikani keng qo'llaydigan har bir jamiyatda paydo bulaveradi. Ammo ishlab chiqarish munosabatlari xarakteri bu ziddiyatlarni hal etishning shakl va usullariga o'z ta'sirini ko’rsatadi. o'tmishdan xulosa chiqarib, ilmiy texnikaviy va muxandislik loyihalarini chinakamiga va ulkan miqyoslarga ijtimoiy ekspertiza qilishni yo'lga qo'yish zarur. Bu ishga keng jamoatchilikni jalb etish lozim. Ana shunda loyihalarni nazoratsiz ishlab chiqish va ularni amalga oshirish oqibatida ro'y berishi mumkin bo’lgan ekologik va boshqa qusurlarni juda kamaytirish va qolaversa to'la yo'q qilisb mumkin. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish muammolari jiddiy tus olgan hozirgi davrda tabiat va jamiyat urtasidagi munasabatlarni muvozanatga keltirish asosiy vazifalardan xisoblanadi. Tabiat, inson va jamiyat o'rtasidagi o'zaro aloqadorlik muammosi asosiy masalalardan biridir. Tabiat jamiyatning yashash muhiti , uning moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirish manbai hisoblanadi. Jamiyat tabiat rivojlanishining oliy bosqichi bo'lib, alohida ijtimoiy mazmunga ega. Tabiat va jamiyat o'zaro uzviy boglangan bir butun materiyaning ikki qismi, o'ziga xos ijtimoiy ekosistema hisoblanadi. Tabiat va jamiyatning o'zaro aloqadorlik tizimida inson markaziy o'rin egallaydi. Inson bir vaqtning o'zida ham tabiat ham jamiyatning ajralmas qismi bo’lib, ijtimoiy-biologik mohiyatga ega. Modda va energiya almashinuvi tabiat mavjudligining asosidir. Materiya xarakatning yuqori shakli bo’lgan jamiyat tabiatning alohida qismi sifatida yashaydi va rivojlanadi. Jamiyat rivojlanishining turli bosqichlarida uning tabiatga bo’lgan munosabati ham o'zgarib borgan. Ibtidoiy jamoa tuzumida insoniyat tabiatga sezilarli ta'sir o'tkazmagan. quldorlik tuzumida dehqonchilik va chorvachilikning vujudga kelishi tabiatga ta'sirning kuchayishiga sabab bo’lgan. Feodalizm tuzumida mehnat vositalarining takomillashuvi, aholi sonining ortib borishi natijasida insonning ta'sir doirasi va surati o'sib borgan. Kapitalistik ijtimoiy-iqtisodiy tuzum qaror topishi bilan fan va texnika rivoji, sanoat, transportning vujudga kelishi, tabiiy boyliklarning tezkor o'zlashtirilishi tabiatga ta'sirning yuqori darajasiga etkazdi. Atrof muhitning zararli chiqindilar bilan ifloslanishi muammosi kelib chiqdi. Tabiat va jamiyat o'rtasida o'ziga xos antropogen modda va energiya almashinuvi vujudga keldi. Antropogen modda almashinuvi yani xom ashyolarini tabiatdan oshig'i bilan olinishi va zararli chiqindi xolida atrof muhitga tashlanishi tabial va jamiyat o'rtasidagi azaliy muvozanatning buzilishiga sabab bo'ldi. Tabiat va jamiyat munosabatlarining rivojlanishida biogen, antropogen va texnogen (noogen) bosqichlar ajratiladi. Tubiiy muhit holatining inson ta'sirida o'/garishi, jonli va jonsiz komponentlarga kuchli antropogen ta'sir ekologik muammolarni keltirib chiqaradi. Mahalliy, mintaqaviy va umumjahon ekologik muammolarni ajratish mumkin. Ayrim yirik shahar, sanoat markazlari joylashgan alohidaa tumanlarda mahalliy, Orolbo'yi, Chernobilda mintaqaviy ekologik tang vaziyatlar vujudga kelgan. Ozon tuynuklari muammosi, kislotali yomgirlar, cho'lga aylanish, dunyo okeanining ifloslanishi va boshqalar umumsayyoraviy ekologik muammolarhisoblanadi. Yer yuzida ekologik tang vaziyatli hududlarning keskin ko’payishi ekologik inqiroz xavfining real ekanligini ko’rsatadi. Agar keyingi 30-40 yil ichida ekologik muammolarni hal qilish uchun barcha zarur chora tadbirlar ko'rilmasa, ekologik inqiroz muqarrar bo"lib qolishi mumkin. Tabiat va jamiyatning o'zaro mutanosib rivojlanishi koevolyutsiya deb ataladi. Bu rivojlanish suratlari o'zaro mos kelmasa inqirozga olib keladi. Jamiyatning tabiatga ta'sirini meyorga solib turish lozimdir. Ekologiya deganda organizmlarning o'zaro va muhit bilan aloqadorligini o'rganadigan biologik fan tushuniladi. Tabiatni muhofaza qilish deganda barcha avlodlarning extiyojlarini hisobga olgan xolda tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish va atrof muhitni mussafo xolida saqlashga qaratilgan, ilmiy asosda amalga oshiriladigan mahalliy, davlat va xalqaro tadbirlar majmuasi tushuniladi. Tabiatni muhofaza qilish deganda kompleks fan ham nazarda tutiladi. Demak, ekologiya va tabiatni muhofaza qilish tushunchalari alohida mazmun va maqsadga ega bcHgan tushunchalardir. Ekologiya tabiatni muhofaza qilishning nazariy asosi xisoblanadi. Hozirgi vaqtda inson faoliyati ta'sirida biosferaning cfzgarishi juda tezlik bilan borayapti. Inson Yer kurrasining qiyofasini o'zgartirishda katta geologik kuch sifatida vujudga kelganini V.I.Vernadskiy tomonidan takidlab o'tilgan edi. Insonning tabiiy jarayonlardan noto'g'ri foydalanishi natijasida XX asrning o'rtalarida ekologik muammolar juda avj olib ketdi. Ekologik muammo deganda insonning tabiatga ko’rsatayotgan ta'siri bilan bog^liq xolda tabiatning insonga aks ta'siri, ya'ni uning iqtisodiyotida, hayotda xo'jalik ahamiyatiga molik bo’lgan jarayonlar, tabiiy xodisalar bilan bog'liq bo’lgan har qanday xodisa tushuniladi. (iqlim o’zgarishi, hayvonlarning yalpi ko'chib ketishi) tabiatdagi muvozanatning buzilishi oqibatida turli miqyosdagi ekologik muammolar shakllanmokda. 2. Ekologik muomolar yechimiga amaliy ishlar orqali erishish. Yurtimizda boshqa sohalar qatori ekologik barqarorlikni ta’minlash, aholining qulay tabiiy muhitga ega bo‘lishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, tabiiy resurslardan oqilona va samarali foydalanish, yuzaga kelayotgan ekologik muammolarning oldini olishva ularning salbiy oqibatlarini bartaraf etish masalalariga ham jiddiy e’tibor qaratib kelinmoqda. Prezidentimizning 2017 yil 12 iyuldagi Oliy Majlis palatalari, siyosiy partiyalar va O‘zbekiston ekologik harakati vakillari bilan uchrashuvdagi ma’ruzasida hokimiyat vakillik organlari hamda siyosiy partiyalar va Ekologik harakatning o‘tgan davrdagi faoliyati tanqidiy ruhda tahlil etilib, islohotlarni chuqurlashtirish yuzasidan oldimizda turgan muhim vazifalar belgilab berildi. Xususan, Ekologik harakat hamda uning Qonunchilik palatasidagi deputatlik guruhining istiqboldagi vazifalari aniq ko‘rsatib o‘tildi. Xo‘sh, o‘tgan davrda Ekoharakat hamda uning Qonunchilik palatasidagi deputatlar guruhi bundan qanday xulosalar chiqardi, boshqacha aytganda, faoliyatimizda qanday ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi? Avvalo, sohaga oid yangi qonun loyihalari yaratish, mavjudlarini takomillashtirish, nazorat-tahlil faoliyatini bugungi talab darajasida kuchaytirish, uzluksiz ekologik ta’lim konsepsiyasini ishlab chiqish, ekologik nazoratning jamoatchi inspektorlari tizimini rivojlantirish, aholi ekologik madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan tizimli ishlarni amalga oshirish, atrof-muhitga zararli ta’sir ko‘rsatuvchi obyektlarni va suv tozalash inshootlarini inventarizatsiyadan o‘tkazish bo‘yicha chora-tadbirlar dasturi qabul qilinib, hayotga izchil tatbiq etilmoqda. O‘tgan davrda Ekoharakat deputatlari guruhi tomonidan qonunchilik tashabbusi asosida bitta yangi qonun hamda 8 ta qonunni takomillashtirishga qaratilgan qonun loyihalari ishlab chiqildi. Masalan, yangi tahrirdagi “O‘rmon to‘g‘risida”, Hayvonot dunyosini va o‘simlik dunyosini muhofaza qilish va ulardan foydalanish to‘g‘risidagi qonun hujjatlari takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasining ayrim qonunlariga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqidagi qonunlarqabul qilindi. Shuningdek, “Qayta tiklanuvchi energiya manbalari to‘g‘risida”, “Chiqindilar to‘g‘risida”, “Atmosfera havosini muhofaza qilish to‘g‘risida”, “Ekologik ekspertiza to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”, “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi O‘zbekiston Respublikasi Qonuniga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi qonun loyihalari tayyorlanib, Qonunchilik palatasiga kiritish mo‘ljallanmoqda. Qonun loyihalarini ishlab chiqish, ular hayotiyligini ta’minlash maqsadida qonun ijodkorligi jarayoniga keng jamoatchilik, olimlar va ekspertlar jalb qilinayotgani muhim ahamiyat kasb etmoqda. Misol uchun, ushbu qonun loyihalarini ishlab chiqish jarayonida o‘tkazilgan 40 dan ortiq ishchi guruhlari tadbirlarida 230 dan zi±d taklif va mulohazalar o‘rtaga tashlandi. Birgina yangi tahrirdagi “O‘rmon to‘g‘risida”gi qonun loyihasi bo‘yicha 2017 yil iyul-avgust oylarida jamoatchilik vakillarini jalb etgan holda o‘tkazilganmuhokamalarda 110 dan ortiq takliflar, fikr va mulohazalar olindi. Parlament hamda deputatlar faoliyati bilan yoshlarni keng tanishtirish, ularningEkoharakat deputatlari guruhi bilan doimiy muloqotini o‘rnatish maqsadida Ekoharakatning “Yoshlar qanoti” va O‘zbekiston ±shlar ittifoqi faollari bilan ochiq muloqotlar o‘tkazish, ularni guruh yig‘ilishlariga jalb etish ishlari tizimli ravishda amalga oshirib kelinayotir. Parlament va deputatlik nazoratini samarali yo‘lga qo‘yish ham doimiy e’tiborimizda. Shu paytgacha 11 davlat hamda xo‘jalik boshqaruvi organlari funksional vazifalaridan kelib chiqqan holda, ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari bilan bog‘liq faoliyati ustidan ana shunday nazorat yo‘lga qo‘yildi. Shuningdek, Ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish davlat qo‘mitasi bilan birgalikda ekologik xavfsizlikni ta’minlash, soha qonunchiligini takomillashtirish, atrof-muhitni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona foydalanish hamda aholining bu boradagi madaniyatini yuksaltirish bo‘yicha harakatlar dasturi tasdiqlandi. Shu asosda ekologiya hamda atrof-muhitni muhofaza qilish borasidagi hujjatlarni takomillashtirish, aholi ekologik madaniyatini yuksaltirish hamda atrof- muhitni muhofaza qilishda ular faolligini kuchaytirish, sohaga axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy etish, jamoatchilik ekologik nazorati tizimini rivojlantirish, jamoatchi inspektorlarni o‘qitish va ular malakasini oshirish, chiqindilar bilan bog‘liq muammolarni hal etish bo‘yicha bir qator samarali ishlar olib borildi. Masalan, Fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari faoliyatini muvofiqlashtirish bo‘yicha hududiy kengashlar hamkorligida yurtimizdagi 8982 ta mahalla fuqarolar yig‘inida zarur chora-tadbirlar bajarilib, har bir mahalla bo‘yicha ekologik nazoratning jamoatchi inspektorligiga nomzodlar zaxirasi shakllantirildi. Hozirgi paytda ularning sohaga oid bilim va malakasini oshirish choralari ko‘rilayotir. Sohaga tegishli qonunlar, davlat dasturlari, Prezident Farmon hamda qarorlari ijrosini o‘rganish bo‘yicha 10 dan ziyodnazorat-tahlil tadbirlari o‘tkazildi. Shular asnosida respublikamizning barcha hududini qamrab olgan holda, sayyor yig‘ilishlar tashkil etilayotir. Misol uchun, Jizzax viloyatida “O‘rmon to‘g‘risida”gi Qonun ijrosi, Buxoroda Dezinfeksiya stansiyasi bosh vrachi hamda “Agrokimyohimoya” hududiy aksiyadorlik jamiyati direktorining termitlarga qarshi kurash va profilaktika chora-tadbirlarining ijrosi to‘g‘risidagi axboroti, Qoraqalpog‘iston Respublikasida Prezidentimizning 2017 yil 18 yanvardagi qarori bilan tasdiqlangan “2017 — 2021 yillarda Orolbo‘yi mintaqasini rivojlantirish Davlat dasturi”ning bajarilishi holatini nazorat-tahlil tartibida o‘rganish yakuni yuzasidan tashkil etilgan sayyor yig‘ilish ana shular jumlasidan. Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasining “Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida”gi Qonuni aholining iste’mol, maishiy va boshqa ehtiyojlari uchun suv obyektlaridan foydalanish qismining ijro etilishi yuzasidan Sog‘liqni saqlash hamda Uy-joy kommmunal xizmat ko‘rsatish vazirliklari, Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish, Geologiya va mineral resurslar davlat qo‘mitalari axboroti yuzasidan parlament eshituvlari bo‘lib o‘tdi. Ayni chog‘da “Xavfli chiqindilarni transchegaraviy tashish va ularni yo‘q qilish ustidan nazorat qilish to‘g‘risida”gi Bazel konvensiyasi bajarilishi holati o‘rganilib, Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish masalalari qo‘mitasi eshituvi tashkil etildi. Orol fojiasi oqibatlarini yumshatish, hudud aholisi salomatligini muhofaza qilish, ularning turmush darajasini yanada yaxshilash, hududning ijtimoiy-iqtisodiy, ekologik barqarorligini ta’minlashga yo‘naltirilgan chora-tadbirlarni amalga oshirishda ham harakat va uning deputatlar guruhi faollik ko‘rsatmoqda. Birgina misol: joriy yil 7-8 iyun kunlari “Orol fojiasi oqibatlarini yumshatish bo‘yicha hamkorlikdagi harakatlar: yangicha yondashuvlar, innovatsion yechimlar va investitsiyalar” mavzuida xalqarokonferensiya o‘tkazildi va Toshkent rezolyutsiyasi qabul qilindi, Orolbo‘yi mintaqasining ekologik hamda ijtimoiy- iqtisodiy vaziyatini yaxshilashga yo‘naltirilgan loyihalar to‘plami ma’qullandi. Yirik sanoat korxonalarida vakillarimizni tayinlash bo‘yicha ham tizimli ishlar amalga oshirilyapti, ya’ni atrof-muhitga ta’siri bo‘yicha I va II toifaga mansub 593 korxonada vakillarimiz ish boshladi. Qolaversa, 760 dan ortiq korxonalar faoliyati o‘rganildi. Tanishuvlar jarayonida ularning atrof-muhitga salbiy ta’sirini kamaytirish, ilg‘or texnologiyalarni ishlab chiqarishga keng tatbiq etish yuzasidan zarur tavsiyalar berildi. Aholining ekologik madaniyatini yuksaltirish, jumladan, yosh avlod ongida ona tabiatni asrab-avaylash, unga daxldorlik hissini kuchaytirish bo‘yicha ham muayyan ishlar ro‘yobga chiqarildi. Ekoharakat va uning deputatlari guruhi tegishli vazirlik hamda idoralar hamkorligida yosh avlodning ekologik savodxonligini oshirish, ekologik ta’lim va tarbiya jarayonini samarali tashkil etishga qaratilganO‘zbekiston Respublikasining “Ekologik ta’lim konsepsiyasi”, uni amalga oshirish bo‘yicha “Yo‘l xaritasi” hamda Vazirlar Mahkamasi qaroriloyihalari ishlab chiqilib, hukumatga taqdim etildi. Respublikamizning 7ta hududida Oliy Majlis huzuridagi Nodavlat notijorat tashkilotlarini va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlarini qo‘llab-quvvatlash Jamoat fondi tomonidan ajratilgan ijtimoiy buyurtma doirasida aholining ekologik madaniyatini oshirish, tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, ularni atrof-muhitni muhofaza qilish ishlariga jalb etishga qaratilgan 350 dan ortiq targ‘ibot bannerlari o‘rnatildi. Yoshlarning ekologik madaniyatini yuksaltirishga qaratilgan ma’ruzalar to‘plami va boshqa targ‘ibot materiallari tayyorlandi. Shuningdek, suv, chiqindi muammolariga bag‘ishlangan videoroliklar tayyorlanib, markaziy telekanallarda namoyish etilmoqda. Umuman olganda, O‘zbekiston ekologik harakati oldida turgan dolzarb vazifalardan kelib chiqib, deputatlar guruhi bilan hamkorlikda o‘tgan bir yil davomida respublikamizning barcha hududida 111300 dan ortiq faollar ishtirok etgan 2500 ga yaqin amaliy-tahliliy tadbirlar o‘tkazildi. Vakillarimiz parlament a’zolari tomonidan hududlarda o‘tkazilayotgan o‘rganishlarda ham faol qatnashmoqda. O‘tgan davrda 3911 xonadonga kirilib, 10701 nafar fuqaro bilan muloqot o‘tkazildi. Natijada aholi tomonidan ko‘tarilgan 1100 dan ortiq muammolarning aksariyat qismi mahalliy davlat hokimiyati organlari bilan joyida hal etildi. O‘zbekiston ekologik harakati tomonidan chiqindilarni qayta ishlash jarayoniga chet el investitsiyalarini jalb etish masalasiga ham katta e’tibor berilmoqda. Xususan, “SEMAK Equipment’s and Technology” MCHJ bilan hamkorlik memorandumi imzolandi. Unga muvofiq, Jizzax viloyatida investitsiya qiymati 400 ming AQSH dollariga yaqin, yiliga 25 ming tonna chiqindini qayta ishlaydigan korxona quriladi. Hozirgi paytda bunyodkorlik ishlari jadal olib borilyapti. Erishilgan ushbu yutuqlar o‘zimizniki. Oldimizda esa hali vazifalar ko‘p. Ekologik ta’lim-tarbiyani rivojlantirishga qaratilgan “Ekologik ta’lim konsepsiyasi”ning qabul qilinishini jadallashtirish, chiqindilar bilan bog‘liq ishlarni amalga oshirish bo‘yicha huquqbuzarliklar uchun javobgarlikni yanada kuchaytirishni nazarda tutuvchi “O‘zbekiston Respublikasining Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksiga o‘zgartish va qo‘shimchalar kiritish haqida”gi, suv zaxiralarini muhofaza qilish, suv iste’moli, suvlarning davlat hisobotini yuritish, suv xo‘jaligi inshootlariga zarar yetkazganlik uchun jismoniy va yuridik shaxslar mas’uliyatini oshirish bo‘yicha qonun loyihalarini ishlab chiqish shular sirasidandir. Bundan tashqari, Orol muammosining salbiy ta’sirlarini bartaraf etish, hudud aholisining yashash sharoitini yanada yaxshilash, bu boradagi mavjud kamchiliklarni xalqaro hamjamiyat va hamkor davlatlar moliyaviy ko‘magini jalb etgan holda hal etish istiqboldagi faoliyatimizda muhim yo‘nalishlar hisoblanadi. Ko‘rinib turibdiki, oldimizda turgan vazifalar nihoyatda zalvorli. Ularni muvaffaqiyatli tarzda amalga oshirish har birimizdan bor bilim va mahoratimizni ishga solishni, yanayam aniqroq aytadigan bo‘lsak, Vatanimiz taraqqiyoti yo‘lida yonib yashashni talab etadi. Ana shunda xalqimizning bizga bildirgan ishonchini ma’lum darajada oqlagan bo‘lamiz. Ekologik muammolarni hal qilishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. Global ekologik muammolar yechimlari Insoniyat sayyoramizdagi faoliyati ko'lami jihatidan eng katta geologik kuch sifatida namoyon bo'ladi. Va agar biz sayyoramiz hayoti bilan solishtirganda insonning qisqa vaqtini eslasak, uning faoliyatining ahamiyati yanada aniqroq namoyon bo'ladi. Yigirmanchi asrda ilmiy-texnikaviy inqilob, ishlab chiqaruvchi kuchlarning jadal rivojlanishi va bir vaqtning o'zida tajovuzkor iste'mol jamiyatining rivojlanishi tabiat va jamiyat o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning tabiatini tubdan o'zgartirishga olib keldi. Umuman olganda, biosferaga ruxsat etilgan ta'sir miqdori hozirda bir necha marta oshib ketgan. Zamonaviy tsivilizatsiya va biosfera inson faoliyati natijasida hosil bo'ladigan xavfli chiqindilar bilan bardosh bera olmaydi va asta- sekin tanazzulga yuz tutadi. Inson kuchining o'sishi tabiat uchun salbiy oqibatlarning kuchayishiga olib keladi va pirovardida insonning mavjudligi uchun xavfli bo'lgan, uning faoliyati oqibatlarining ko'payishiga olib keladi, ularning ahamiyati endigina tushunila boshlaydi. Bizning davrimizning o'ziga xos xususiyati insonning tabiiy muhitga ta'sirining kuchayishi va globallashuvi bo'lib, bu ta'sirning salbiy oqibatlarining misli ko'rilmagan ko'lami bilan birga keladi. Va agar ilgari insoniyat har qanday tsivilizatsiyaning o'limiga olib kelishi mumkin bo'lgan mahalliy va mintaqaviy ekologik inqirozlarni boshdan kechirgan bo'lsa-da, lekin umuman insoniyatning keyingi taraqqiyotiga to'sqinlik qilmagan bo'lsa, hozirgi ekologik vaziyat global ekologik inqiroz bilan to'la. Insoniyat atrof-muhitga beparvo munosabat keltirib chiqaradigan xavf darajasini tushunish uchun juda sekin. Ayni paytda ekologik muammolar kabi o‘ta og‘ir global muammolarni hal etish xalqaro tashkilotlar, davlatlar, mintaqalar va jamoatchilikning zudlik bilan birgalikdagi sa’y-harakatlarini talab qiladi. Mening ishimning maqsadi - hozirgi zamonning eng keskin global ekologik muammolari, ularning paydo bo'lishining asosiy sabablari, olib kelgan oqibatlari va ushbu muammolarni hal qilish yo'llarini ko'rib chiqish. 1. GLOBAL Atrof-muhitni muhofaza qilish muammolari 1.1 Yerning ozon qatlamining emirilishi Ozon qatlamining ekologik muammosi ilmiy nuqtai nazardan unchalik murakkab emas. Ma'lumki, Yerdagi hayot sayyoramizning shafqatsiz ultrabinafsha nurlanishidan qoplagan himoya ozon qatlami hosil bo'lgandan keyingina paydo bo'lgan. So'nggi o'n yilliklarda ushbu qatlamning intensiv ravishda yo'q qilinishi kuzatildi. Ozon qatlami muammosi 1982-yilda, Antarktidadagi Britaniya stantsiyasidan uchirilgan zond 25-30 kilometr balandlikda ozonning keskin pasayishini aniqlaganida paydo bo lgan. O'shandan beri Antarktidada har doim turli shakl vaʻ o'lchamdagi ozon "teshigi" qayd etilgan. 1992 yildagi so'nggi ma'lumotlarga ko'ra, u 23 million kvadrat metrga teng. km, ya'ni butun Shimoliy Amerikaga teng maydon. Keyinchalik xuddi shunday "teshik" Kanada Arktika arxipelagi ustida, Svalbard ustidan, keyin esa Yevroosiyoning turli joylarida topilgan. Aksariyat olimlar freonlarni yoki xlorftorokarbonlarni atmosferada ozon tuynuklari deb ataladigan sabablar deb bilishadi. Azotli o‘g‘itlarning qishloq xo‘jaligida qo‘llanilishi; ichimlik suvini xlorlash, freonlarning sovutgichlarda, yong'inni o'chirishda, erituvchi va aerozollarda keng qo'llanilishi, millionlab tonna xlorftormetanlarning rangsiz neytral gaz shaklida atmosferaning quyi qatlamlariga tushishiga olib keldi. Yuqoriga qarab, xlorfluorometanlar ultrabinafsha nurlanish ta'sirida bir qator birikmalarga parchalanadi, ulardan xlor oksidi ozonni eng intensiv ravishda yo'q qiladi. Bundan tashqari, yuqori balandlikda uchadigan zamonaviy samolyotlarning raketa dvigatellari, shuningdek, kosmik kemalar va sun'iy yo'ldoshlarni uchirishda juda ko'p ozon parchalanishi aniqlandi. Ozon qatlamining emirilishi Yerdagi barcha hayotning mavjudligi uchun haqiqiy tahdiddir. Sayyora ozon qatlamining buzilishi va ultrabinafsha nurlanishning ortib borayotgan dozalarining kirib borishi Yer-atmosfera tizimining radiatsiya balansiga sezilarli ta'sir ko'rsatishi va Yer iqlimi uchun oldindan aytib bo'lmaydigan oqibatlarga, shu jumladan issiqxona effektining kuchayishiga olib kelishi mumkin; ekvatorial zonada planktonlarning nobud bo'lishi, o'simliklarning o'sishini inhibe qilishi, ko'z va saraton kasalliklarining keskin ko'payishi, shuningdek, odamlarning immunitet tizimining zaiflashishi bilan bog'liq kasalliklar tufayli okeanning o'rnatilgan biogenezini yo'q qilishga olib keladi. va hayvonlar; atmosferaning oksidlanish kuchini oshirish, metallarning korroziyasi va boshqalar. Ushbu tendentsiyadan xavotirda bo'lgan xalqaro hamjamiyat allaqachon Ozon qatlamini himoya qilish to'g'risidagi Vena konventsiyasi (1985) bilan freon chiqindilariga cheklovlar kiritgan. 1.2 Kislota yomg'irlari Zamonamizning eng keskin global muammolaridan biri bu yog'ingarchilik va tuproq qoplamining kislotaliligini oshirish muammosidir. Har yili Yer atmosferasiga 200 millionga yaqin qattiq zarrachalar (chang, kuyik va boshqalar), 200 million tonna oltingugurt dioksidi (SO2), 700 million tonna oltingugurt dioksidi chiqariladi. tonna uglerod oksidi, 150 mln. tonna azot oksidi, bu jami 1 milliard tonnadan ortiq zararli moddalarni tashkil etadi. Kislota yomg'irlari (yoki to'g'rirog'i), kislotali yog'ingarchilik, chunki zararli moddalarning tushishi yomg'ir shaklida ham, qor, do'l shaklida ham yuzaga kelishi mumkin, ekologik, iqtisodiy va estetik zarar keltiradi. Kislota yog'ingarchiliklari natijasida ekotizimlardagi muvozanat buziladi. Kislota yomg'irlari inson faoliyati natijasida juda ko'p miqdorda oltingugurt, azot, uglerod oksidlarining emissiyasi bilan yuzaga keladi. Atmosferaga tushgan bu oksidlar uzoq masofalarga tashib, suv bilan o'zaro ta'sir qiladi va oltingugurt, oltingugurt, azot, nitrat va karbon kislotalari aralashmasining eritmalariga aylanadi, ular quruqlikka "kislota yomg'irlari" shaklida tushadi, ular bilan o'zaro ta'sir qiladi. o'simliklar, tuproqlar, suvlar. Kislotali tuproqli hududlar qurg'oqchilikni bilmaydi, lekin ularning tabiiy unumdorligi pasayadi va beqaror; ular tezda tugaydi va ularning hosildorligi past; metall konstruktsiyalarning zanglashi; binolar, inshootlar, arxitektura yodgorliklari va boshqalar buziladi. Oltingugurt dioksidi barglarda adsorbsiyalanadi, ichkariga kiradi va oksidlanish jarayonlarida ishtirok etadi. Bu o'simliklardagi genetik va turlarning o'zgarishiga olib keladi. Dunyoning ko'plab mintaqalarida o'rmonlarning nobud bo'lishining sabablaridan biri kislotali yomg'irdir. Kislota yomg'irlari nafaqat er usti suvlarining va tuproqning yuqori gorizontlarining kislotalanishiga olib keladi. Pastga qarab suv oqimi bilan kislotalilik butun tuproq profiliga tarqaladi va er osti suvlarining sezilarli darajada kislotalanishiga olib keladi. Ushbu muammoni hal qilish uchun atmosferani ifloslantiruvchi birikmalarni tizimli o'lchash hajmini oshirish kerak. 1.3 Erning iqlim o'zgarishi XX asrning o'rtalariga qadar. iqlimning o'zgarishi nisbatan kam odamga va uning iqtisodiy faoliyatiga bog'liq edi. O'tgan o'n yilliklar davomida bu holat keskin o'zgardi. Antropogen faoliyatning global iqlimga ta'siri bir nechta omillarning ta'siri bilan bog'liq bo'lib, ulardan eng muhimlari: Atmosferadagi karbonat angidrid, shuningdek, iqtisodiy faoliyat jarayonida atmosferaga chiqadigan ba'zi boshqa gazlar miqdorining oshishi; Atmosfera aerozollari massasining ortishi; Xo'jalik faoliyati jarayonida hosil bo'ladigan issiqlik energiyasining atmosferaga kirib borishi miqdorining oshishi. Yer yuzasida karbonat angidrid, metan, azot oksidi, xlorftorokarbonlar va boshqa gazlar kontsentratsiyasining oshishi Yer yuzasidan ortiqcha infraqizil nurlanishni koinotga qaytarmaydigan “gaz pardasi”ning paydo bo‘lishiga olib keladi. Natijada, energiyaning muhim qismi sirt qatlamida qoladi va "issiqxona effekti" deb ataladi. Atmosferadagi karbonat angidrid va boshqa issiqxona gazlari miqdorining bosqichma-bosqich ortib borishi allaqachon Yer iqlimiga sezilarli ta'sir ko'rsatib, uni isish tomon o'zgartirmoqda. Oxirgi 100 yil ichida Yerdagi o rtacha haroratʻ 0,6°C ga ko tarildi. Olimlarning hisob-kitoblari shuni ko'rsatadiki, issiqxona ʻ effektining rivojlanishi bilan u har 10 yilda 0,5 ° C ga oshishi mumkin. Erdagi haroratning oshishi qaytarib bo'lmaydigan jarayonlarga olib kelishi mumkin: Muzliklar va qutb muzlarining erishi natijasida Jahon okeani sathining ko'tarilishi, o'z navbatida, hududlarni suv bosishi, botqoqliklar va pasttekisliklar chegaralarining siljishi, daryolar og'izlarida suvning sho'rlanishining oshishi, odamlarning nobud bo'lishiga olib keladi. turar joy; Permafrostning geologik tuzilmalarining buzilishi; Suv resurslarining gidrologik rejimining, miqdori va sifatining o'zgarishi; Ekologik tizimlarga, qishloq va o'rmon xo'jaligiga ta'siri (iqlim zonalarining shimolga siljishi). Issiqlik tendentsiyasi kuchaygan sari ob-havo sharoitlari o'zgaruvchan bo'lib, iqlim ofatlari yanada halokatli bo'ladi. 20-asr oxirida insoniyat iqlim o zgarishi bilan ʻ bog liq eng murakkab va o ta xavfli ekologik muammolardan birini hal qilish ʻ ʻ zarurligini anglab yetdi va 1970-yillarning o rtalarida bu yo nalishda faol ishlar ʻ ʻ boshlandi. Jenevada bo lib o tgan Butunjahon iqlim konferensiyasida (1979) ʻ ʻ Butunjahon iqlim dasturiga asos solindi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasining global iqlimni muhofaza qilish to'g'risidagi rezolyutsiyasiga muvofiq, BMTning iqlim o'zgarishi bo'yicha doiraviy konventsiyasi (1992) qabul qilindi. Konventsiyaning maqsadi atmosferadagi issiqxona gazlari kontsentratsiyasini global iqlim tizimiga xavfli ta'sir ko'rsatmaydigan darajada barqarorlashtirishdir. Kiotoda bo lib o tgan BMTning iqlim o zgarishi bo yicha ʻ ʻ ʻ ʻ doiraviy konventsiyasini (UNFCCC) imzolagan davlatlarning III konferensiyasida sanoatlashgan mamlakatlar va mamlakatlar uchun issiqxona gazlari emissiyasini kamaytirish bo yicha ma lum miqdoriy majburiyatlarni belgilab beruvchi ʻ ʼ BMTning iqlim o zgarishi bo yicha Kioto protokoli (1997) qabul qilindi. o'tish ʻ ʻ davridagi iqtisodiyotlar. Kioto protokolini global isish jarayonini sekinlashtirish va uzoq muddatli istiqbolda - global iqlim o'zgarishi xavfini kamaytirish uchun nima qilish kerakligi tomon harakatning boshlanishi sifatida ko'rish mumkin. 1.4 Chuchuk suvning kamayishi 1900 yildan 1995 yilgacha bo'lgan davrda dunyoda chuchuk suv iste'moli 6 barobar oshdi, bu aholining o'sish sur'atidan 2 baravar ko'pdir. Deyarli hozirmi? Dunyo aholisi toza suvga ega emas. Agar chuchuk suv iste'molining hozirgi tendentsiyalari davom etsa, 2025 yilga kelib Yer yuzidagi har uch kishidan ikki nafari suv tanqisligi sharoitida yashaydi. Insoniyatni chuchuk suv bilan ta'minlashning asosiy manbai, umuman olganda, faol qayta tiklanadigan er usti suvlari bo'lib, taxminan 39 000 km? yilda. 1970- yillarda har yili qayta tiklanadigan bu ulkan chuchuk suv resurslari Yer sharining bir aholisini o rtacha 11 ming m ga yaqin suv resurslari bilan ta minladi? vaʻ ʼ yigirmanchi asrning oxiriga kelib - yiliga 6,5 ming m? gacha. 2050 yilga kelib Yer aholisining o'sishi (9 milliardgacha) prognozini hisobga olgan holda, suv ta'minoti yiliga 4,3 ming m? gacha kamayadi. Biroq, berilgan o'rtacha ma'lumotlar umumlashtirilgan xarakterga ega ekanligini hisobga olish kerak. Aholining va suv resurslarining butun dunyo bo'ylab notekis taqsimlanishi ba'zi mamlakatlarda aholining yillik chuchuk suv bilan ta'minlanishi yiliga 2000-1000 m? (Janubiy Afrika mamlakatlari) ga kamayishi yoki 100 ming m gacha ko'tarilishiga olib keladi? / yil (Yangi Zelandiya). Er osti suvlari ehtiyojni qondiradimi? yer aholisi. Ulardan noratsional foydalanish va ekspluatatsiya qilish usullari insoniyatni alohida tashvishga solmoqda. Dunyoning ko'plab mintaqalarida er osti suvlarini qazib olish tabiatning ularni yangilash qobiliyatidan sezilarli darajada oshib ketadigan hajmlarda amalga oshiriladi. Arabiston yarim orolida, Hindiston, Xitoy, Meksika, MDH mamlakatlari va AQShda keng tarqalgan. Er osti suvlari sathi yiliga 1-3 m ga pasayib boradi. Suv resurslarining sifatini muhofaza qilish qiyin vazifadir. Suvdan iqtisodiy maqsadlarda foydalanish suv aylanishining bo'g'inlaridan biridir. Ammo tsiklning antropogen aloqasi tabiiydan sezilarli darajada farq qiladi, chunki bug'lanish jarayonida inson tomonidan ishlatiladigan suvning faqat bir qismi atmosferaga qaytadi. Uning yana bir qismi, ayniqsa, shaharlar va sanoat korxonalarini suv bilan ta’minlashda sanoat chiqindilari bilan ifloslangan oqava suvlar holida qaytadan daryo va suv omborlariga quyiladi. Bu jarayon ming yillar davomida davom etmoqda. Shahar aholisining ko'payishi, sanoatning rivojlanishi, qishloq xo'jaligida mineral o'g'itlar va zararli kimyoviy moddalarning qo'llanilishi, er usti chuchuk suvlarining ifloslanishi global miqyosda bo'ldi. Eng jiddiy muammo shundaki, 1 milliarddan ortiq odam toza ichimlik suviga ega emas, dunyo aholisining yarmi esa tegishli sanitariya va gigiyena xizmatlaridan foydalana olmaydi. Ko'pgina rivojlanayotgan mamlakatlarda yirik shaharlardan oqib o'tadigan daryolar kanalizatsiya hisoblanadi va bu aholi salomatligi uchun xavf tug'diradi. Jahon okeani - Yer sayyorasining eng katta ekologik tizimi bo'lib, barcha o'zaro bog'langan qo'shni dengizlar bilan to'rtta okeanning (Atlantika, Hind, Tinch okeani va Arktika) suv zonalarini ifodalaydi. Dengiz suvi butun gidrosferaning 95% ni tashkil qiladi. Suv aylanishining muhim bo'g'ini bo'lib, u muzliklar, daryolar va ko'llarni oziq-ovqat bilan ta'minlaydi va shu bilan o'simlik va hayvonlarning hayotini ta'minlaydi. Dengiz okeani sayyoramizda hayot uchun zarur shart- sharoitlarni yaratishda juda katta rol o'ynaydi, uning fitoplanktoni tirik mavjudotlar tomonidan iste'mol qilinadigan umumiy kislorodning 50-70% ni ta'minlaydi. Ilmiy-texnik inqilob Jahon okeani resurslaridan foydalanishda tub o'zgarishlar olib keldi. Shu bilan birga, ko'plab salbiy jarayonlar ilmiy-texnik inqilob bilan ham bog'liq bo'lib, ular orasida Jahon okeani suvlarining ifloslanishi ham bor. Okeanning neft, kimyoviy moddalar, organik qoldiqlar, radioaktiv sanoat korxonalari ko'milgan joylari va boshqalar bilan ifloslanishi halokatli darajada ortib bormoqda. Hisob-kitoblarga ko'ra, ifloslantiruvchi moddalarning asosiy qismini Jahon okeani o'ziga oladi. Xalqaro hamjamiyat dengiz muhitini samarali himoya qilish yo‘llarini faol izlamoqda. Hozirgi kunda 100 dan ortiq konventsiyalar, bitimlar, shartnomalar va boshqa huquqiy hujjatlar mavjud. Xalqaro shartnomalar Jahon okeanining ifloslanishining oldini olishni belgilaydigan turli jihatlarni tartibga soladi, jumladan: Oddiy ish paytida hosil bo'lgan ifloslantiruvchi moddalarning chiqishini ma'lum sharoitlarda taqiqlash yoki cheklash (1954); Kemalardan, qisman statsionar va suzuvchi platformalardan ekspluatatsiya chiqindilari bilan dengiz muhitini ataylab ifloslanishining oldini olish (1973); Chiqindilarni va boshqa materiallarni tashlashni taqiqlash yoki cheklash (1972); Baxtsiz hodisalar va falokatlar natijasida ifloslanishning oldini olish yoki uning oqibatlarini kamaytirish (1969, 1978). Birlashgan Millatlar Tashkilotining Dengiz huquqi to'g'risidagi konventsiyasi (1982 yil) Jahon okeanining yangi xalqaro huquqiy rejimini shakllantirishda etakchi o'rinni egallaydi, u zamonaviy sharoitlarda Jahon okeanini muhofaza qilish va undan foydalanish muammolari majmuasini o'z ichiga oladi. ilmiy va texnologik inqilob. Konventsiya xalqaro dengiz tubi hududi va uning boyliklarini insoniyatning umumiy merosi deb e'lon qildi. 1.5 Yerning tuproq qoplamining buzilishi Er resurslari muammosi nafaqat er fondining cheklanganligi, balki tuproq qoplamining biologik mahsulotlar ishlab chiqarish uchun tabiiy qobiliyatining har yili nisbatan kamayib borishi sababli ham eng o'tkir global muammolardan biriga aylandi. dunyo aholisi) va mutlaqo (odam faoliyati natijasida tuproqning yo'qotish va degradatsiyasining ko'payishi tufayli). Insoniyat o'z tarixida butun dunyoda haydalganidan ko'ra ko'proq unumdor yerlarni qaytarib bo'lmaydigan darajada yo'qotdi, bir vaqtlar unumdor ekin maydonlarini cho'llarga, cho'llarga, botqoqlarga, butazorlarga, er-xotinlar va jarlarga aylantirdi. Yer resurslari sifatining yomonlashuvining asosiy sabablaridan biri tuproq eroziyasi - eng unumdor gorizontlarning yuqori qismi va uning ostida joylashgan tuproq hosil qiluvchi jinslarning yer usti suvlari va shamol ta'sirida vayron bo'lishidir. Insonning iqtisodiy faoliyati ta'siri ostida tezlashtirilgan eroziya yuzaga keladi, bu ko'pincha tuproqning to'liq yo'q qilinishiga olib keladi. 20-asrda yer sharida tuproq eroziyasi natijasida bir necha o n million gektar ekin maydonlariʻ qishloq xo jaligi aylanmasidan chiqib ketdi va bir necha yuz million gektar ʻ eroziyaga qarshi chora-tadbirlarga muhtoj. Erning ko'plab mintaqalarida qurg'oqchilik kuchaymoqda - keng maydonlarda namlik miqdori kamaymoqda. Cho'llarning tarqalish xavfi ostida erning 1/5 qismi. BMT hisob-kitoblariga ko'ra, 20-asrning ikkinchi yarmida Sahroi Kabirning maydoni 650 ming kvadrat kilometrga o'sdi, uning chekkasi yiliga 1,5-10 km, Liviya cho'li esa yiliga 13 km gacha ko'tarildi. . Sug'orma dehqonchilikning qurg'oqchil iqlim sharoitida uzoq qurg'oqchilik davri bilan rivojlanishi tuproqning ikkilamchi sho'rlanishiga olib keladi. Dunyodagi sug'oriladigan yerlarning taxminan 50% sho'rlanishga ta'sir qiladi. Rio-de-Janeyroda (1992) bo'lib o'tgan BMTning atrof-muhit va rivojlanish bo'yicha konferentsiyasida birinchi marta cho'llanishga qarshi kurashish sohasida dunyoning barcha mamlakatlari tomonidan kelishilgan va kelishilgan harakatlar zarurligi haqidagi g'oya ilgari surildi. Yerlarning vayron bo lishining oldini olish va qurg oqchilik oqibatlarini ʻ ʻ yumshatish uchun davlatlar va aholining sa y-harakatlarini birlashtirishga ʼ qaratilgan cho llanishga qarshi kurash bo yicha BMTning maxsus konventsiyasini ʻ ʻ ishlab chiqish taklif etildi (1994-yilda qabul qilingan). Konventsiya turli geoiqlim zonalarida, shu jumladan Yevropada er degradatsiyasining barcha shakllariga qarshi kurashishga qaratilgan. Tuproqning fizik, fizik-kimyoviy, kimyoviy, biologik va biokimyoviy xususiyatlarining buzilishiga olib keladigan har qanday harakatlar uning ifloslanishiga olib keladi. Tuproqning ifloslanishi keng miqyosda sodir bo'ladi: ochiq usulda qazib olish jarayonida, noorganik chiqindilar va sanoat chiqindilari, qishloq xo'jaligi, transport va kommunal xizmatlar natijasida. Eng xavflisi - erning radioaktiv ifloslanishi. Er, er osti va er usti suvlari, atmosfera havosining ifloslanishi ishlab chiqarish, iqtisodiy faoliyat va kundalik hayot jarayonida hosil bo'ladigan chiqindilarning to'planishi bilan tobora ko'proq bog'liq. Dunyoda har yili chiqindilar miqdori ortib bormoqda va ba'zi ma'lumotlarga ko'ra, 30 milliard tonnaga yetdi (barcha turdagi chiqindilar). Jahon iqtisodiyotining rivojlanish tendentsiyalari tahlili shuni ko'rsatadiki, chiqindilar miqdori har 10-12 yilda ikki barobar ortib bormoqda. Chiqindilarni yo'q qilish uchun ko'proq erlar xo'jalik muomalasidan olib tashlanmoqda. Ishlab chiqarish va iste’mol chiqindilarining shakllanishi va to‘planishi tabiiy muhitning ekologik muvozanatining buzilishiga olib keladi va inson salomatligiga real xavf tug‘diradi. Chiqindilarni boshqarish sohasidagi ustuvor yo'nalishlar quyidagilar deb e'tirof etilishi mumkin: resurslarni tejovchi va kam chiqindili texnologiyalarni joriy etish hisobiga chiqindi hosil qilish hajmini qisqartirish; ularni qayta ishlash darajasini oshirish, yangi texnologiyalarni ishlab chiqish va joriy etishni ta’minlash, zaharli ishlab chiqarish chiqindilarini utilizatsiya qilish, zararsizlantirish va utilizatsiya qilish komplekslarini yaratish, maishiy chiqindilarni qayta ishlashning sanoat usullarini joriy etish; Chiqindilarni poligonlarda nazorat ostida utilizatsiya qilishni tashkil qilishni nazarda tutuvchi ekologik xavfsiz utilizatsiya, mavjud poligonlar ustidan nazoratni yaxshilash va yangilarini qurish. 1.6 Biologik xilma-xillikni saqlash Ilmiy-texnika inqilobi davrida inson o'simlik va hayvonot dunyosini o'zgartiruvchi asosiy kuchdir. So'nggi o'n yilliklardagi inson faoliyati hayvonot olamining ko'plab turlarining, birinchi navbatda, sutemizuvchilar va qushlarning yo'q bo'lib ketish darajasi ancha kuchliroq bo'lib, oldingi ming yilliklardagi turlarning yo'qolishining hisoblangan o'rtacha darajasidan sezilarli darajada oshib ketishiga olib keldi. Biologik xilma-xillikka bevosita tahdidlar odatda ijtimoiy-iqtisodiy omillarga asoslanadi. Shunday qilib, aholining o'sishi oziq-ovqatga bo'lgan ehtiyojning oshishiga, qishloq xo'jaligi erlarining mos ravishda kengayishiga, erdan foydalanishning faollashishiga, binolar uchun erdan foydalanishga, iste'molning umumiy o'sishiga va tabiiy resurslarning degradatsiyasining kuchayishiga olib keladi. BMT ekspertlari tomonidan tuzilgan so nggi so rovlarga ko ra, chorak milliongaʻ ʻ ʻ yaqin o simlik turi, ya ni har sakkizinchi turi yo qolib ketish xavfi ostida. Barcha ʻ ʼ ʻ sutemizuvchilar turlarining taxminan 25% va qushlar turlarining 11% ning omon qolishi ham muammoli. Jahon okeanida baliqchilikning kamayishi davom etmoqda: so'nggi yarim asrda baliq ovlash deyarli besh baravar ko'paydi, okeandagi baliqchilikning 70 foizi chegaragacha yoki undan tashqarida foydalanilmoqda. Biologik xilma-xillikni saqlash muammosi asosan o'rmon resurslarining tanazzulga uchrashi bilan bog'liq. O'rmonlar dunyodagi biologik xilma-xillikning 50% dan ortig'ini o'z ichiga oladi, landshaft xilma-xilligini ta'minlaydi, tuproqlarni shakllantiradi va himoya qiladi, suvni saqlash va tozalashga yordam beradi, kislorod ishlab chiqaradi va global isish xavfini kamaytiradi. Aholi sonining ko'payishi va jahon iqtisodiyotining rivojlanishi o'rmon mahsulotlariga global talabning oshishiga olib keldi. Natijada so‘nggi 300 yil ichida sayyoramizning o‘rmon maydonining 66-68 foizi vayron bo‘lgan. Cheklangan miqdordagi turlarni kesish katta o'rmon maydonlarining tur tarkibining o'zgarishiga olib keladi va biologik xilma-xillikning umumiy yo'qolishining sabablaridan biridir. 1990-2000 yillarda. Rivojlanayotgan mamlakatlarda o rmonzorlarning haddan tashqari ʻ kesilishi, qishloq xo jaligi erlariga aylanishi, kasallik va yong inlar natijasida o n ʻ ʻ ʻ millionlab gektar o rmon yerlari yo qolgan. Tropik o'rmonlarda ayniqsa xavfli ʻ ʻ vaziyat yuzaga keldi. 21-asrda o'rmonlarni kesishning hozirgi sur'ati bilan ba'zi mintaqalarda (Malayziya, Indoneziya) o'rmonlar butunlay yo'q bo'lib ketishi mumkin. Biologik xilma-xillikning oldindan aytib bo'lmaydigan qiymatini bilish, uning tabiiy evolyutsiyani saqlash va biosferaning barqaror ishlashi uchun ahamiyati insoniyatni inson faoliyatining ayrim turlari natijasida yuzaga keladigan biologik xilma-xillikning pasayishi tahdidini tushunishga olib keldi. Jahon hamjamiyatining tashvishi bilan birgalikda BMTning atrof-muhit va rivojlanish bo'yicha konferentsiyasi (1992) boshqa muhim hujjatlar qatorida Biologik xilma-xillik to'g'risidagi konventsiyani qabul qildi. Konventsiyaning asosiy qoidalari tabiiy biologik resurslardan oqilona foydalanish va ularni asrash bo‘yicha samarali chora- tadbirlarni amalga oshirishga qaratilgan. 4. EKKOLOGIK MUAMMOLARNI YECHISH YO'LLARI Ko'rib chiqilayotgan global muammolarning har biri qisman yoki to'liq hal qilish uchun o'z imkoniyatlariga ega. Ekologik muammolarni hal qilishda ma'lum umumiy yondashuvlar to'plami mavjud. Atrof-muhit sifatini yaxshilash bo'yicha chora-tadbirlar: 1. Texnologik: Yangi texnologiyalarni ishlab chiqish, davolash inshootlari, yoqilg'i o'zgarishi, Ishlab chiqarish, hayot, transportni elektrlashtirish. 2. Arxitektura-rejalashtirish faoliyati: Aholi punkti hududini rayonlashtirish, Aholi punktlarini obodonlashtirish, Sanitariya muhofazasi zonalarini tashkil etish. 3.Iqtisodiy. 4. Yuridik: Atrof-muhit sifatini saqlash uchun qonun hujjatlarini yaratish. Bundan tashqari, o'tgan asrda insoniyat ekologik muammolarni hal qilishning bir qancha original usullarini ishlab chiqdi. Ushbu usullar qatoriga turli xil "yashil" harakatlar va tashkilotlarning paydo bo'lishi va faoliyatini kiritish mumkin. Faoliyat doirasi bilan ajralib turadigan “Green Peacea”dan tashqari, bevosita ekologik aksiyalarni amalga oshiruvchi shu kabi tashkilotlar ham mavjud. Ekologik tashkilotning yana bir turi mavjud: ekologik faoliyatni rag'batlantiruvchi va homiylik qiluvchi tuzilmalar (Yovvoyi tabiat fondi). Atrof-muhit muammolarini hal qilish sohasida turli xil uyushmalarga qo'shimcha ravishda, bir qator davlat yoki jamoat ekologik tashabbuslari mavjud: Rossiya va dunyoning boshqa mamlakatlaridagi ekologik qonunchilik, turli xalqaro shartnomalar yoki "Qizil kitoblar" tizimi. Ekologik muammolarni hal etishning eng muhim yo'llari qatorida ko'pchilik tadqiqotchilar ekologik toza, kam chiqindi va chiqindisiz texnologiyalarni joriy etish, tozalash inshootlarini qurish, ishlab chiqarishni oqilona taqsimlash va tabiiy resurslardan foydalanishni ham alohida ta'kidlaydilar. XULOSA Ushbu ishda men asosiy ekologik muammolarni va ularni hal qilish yo'llarini ko'rib chiqishga harakat qildim. Ekologik vaziyatni tahlil qilish asosida biz global ekologik muammolarni yakuniy va mutlaq hal qilish haqida emas, balki hal qilish ko'lamini kamaytirishga yordam beradigan muayyan muammolarning o'zgarishi istiqbollari haqida gapirishimiz kerak degan xulosaga kelishimiz mumkin. global bo'lganlar. Tabiatni muhofaza qilish asrimizning vazifasi, ijtimoiy muammoga aylangan muammodir. Atrof-muhitga tahdid solayotgan xavf haqida qayta-qayta eshitamiz, lekin baribir ko'pchiligimiz ularni tsivilizatsiyaning yoqimsiz, ammo muqarrar mahsuli deb hisoblaymiz va biz hali ham yuzaga kelgan barcha qiyinchiliklarni engish uchun vaqtimiz borligiga ishonamiz. Biroq, insonning atrof-muhitga ta'siri dahshatli darajada bo'ldi. Vaziyatni tubdan yaxshilash uchun butun insoniyatning maqsadli va puxta o'ylangan harakatlari kerak bo'ladi. Atrof-muhitga nisbatan mas'uliyatli va samarali siyosat atrof-muhitning hozirgi holati to'g'risida ishonchli ma'lumotlarni, muhim ekologik omillarning o'zaro ta'siri to'g'risida asosli bilimlarni to'plagandagina, tabiatga inson tomonidan etkazilayotgan zararni kamaytirish va oldini olishning yangi usullarini ishlab chiqqandagina mumkin bo'ladi. . ADABIYOTLAR 1. Akimova, T.A. Ekologiya: Tabiat-Inson-Texnologiya: Universitetlar uchun darslik T.A. Akimova, A.P. Kuzmin, V.V. Haskin. - M .: Birlik, 2001. - 343 b. 2. Bobylev, S.N. BMTning Mingyillik rivojlanish maqsadlari va Rossiyaning ekologik barqarorligini ta'minlash S.N. Bobylev // Ekologiya va huquq. - 2006. - 1- son 3. Brodskiy, A.K. Umumiy ekologiyaning qisqa kursi: A.K. Brodskiy. - 3-nashr. - Sankt-Peterburg: DEAN, 1999 yil. - 223s. 4. Tabiatni muhofaza qilish: darslik N.D. Gladkov va boshqalar. - M.: Ma'rifat, 1975. - 239s. 5. Gorelov, A.A. Ekologiya: darslik A.A. Gorelov. - M.: Markaz, 1998 -238-yillar. Allbest.ru saytida joylashgan

Mavzu: Ekologik muomolar, paydo bo’lishi, oldini olish. REJA: Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari. Ekologik muomolar yechimiga amaliy ishlar orqali erishish. Ekologik muammolarni hal qilishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. Global ekologik muammolar yechimlari Ekkologik muammolarni yechish yo'llari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar.

1. Ekologik muammolar va ularning kelib chiqish sabablari. Fan texnika inqilobi jamiat va tabiatning o’zaro munosabatida sifat jixatidan yangi bosqichni boshlab berdi. Bu bosqich tabiiy boyliklarni o’zlashtirish g’oyat zarurligi sayyoramizdagi mavjud resurslardan misli ko’rilmagamn darajada foydalanish bilan tavsiflanadi. Fan texnika inqilobi ilgari ma’lum bo’lmagan texnik va txnologik vositalarni yuzaga keltirdi. Inson fan va texnika inqilobi natijasida tabiatga munosabat borasidagi erkinlikda yangi bosqichga ko'tarildi, natijada u o'ziga ilgari buysunmagan ko’pgina kuchlarni jilovlab oldi. Fan texnikaning shiddatli taraqqiyoti hozirgi vaqtda insonning tabiatga ta'sir ko’rsatishi doirasi va mikeslarining kengayganligi shunga olib keldiki, antropogen omillarning ta'sirida tabiiy muhitda o’zgarishlar ro'y bermoqda. Bunday o’zgarishlar esa hayotning moddiy asoslarini qo'pormoqda. Insonni o'rab olgan atrof-muhitni, jamiyat hayot faoliyati uchun yaroqsiz holatga aylantirmoqda, sayyoramizning o'lib borish xavfini tug'dirmoqda. Hayot kechirish vositalarini saqlab qolish muammosi; Asr mavzusiga aylanib, jahon jamoatchiligi diqqat markazida turibdi. Ishlab chiqarish jarayonlari oqibatida muhitning ifloslanishi kelgusi avlodlar uchun mutloqo ochiq-ko’rinib turgan xavf bo’libgina qolmay, balki u hozirning o'zida ham ijtimoiy halokat yoqasiga kelib qoldi. Fan texnika inqilobi atrofimizni o'rab turgan tabiatga ijtimoiy ta'sirning kuchayishi tabiatning jamiyatga ta'siri kuchayishiga olib kelganligini yaqqol ko’rsatmoqda. Ishlab chiqarish jarayonlarining ro'y berayotgan jadallashuvi xalq xo'jaligiga tobora o'sib boruvchi miqdorlarda tabiat boyliklarini jalb qilishni taqozo etadi. Bu bilan jamiyatning tabiatga bevosita qaramligini ham kuchaytiradi. Hozirgi fan texnika inqilobi davrida insonning tabiat boyliklaridan foydalanish imkoniyatlari g'oyat kengayadi. Shu bilan birga sanoat ishlab chiqarishning tabiatga va atrof muhitga xavfli zararli tasiri ancha ortadi. Keyingi 100 yilda insoniyat energetika boyliklarini ming barobar ko’paytirdi. Bu esa unga tabiatga jiddiy va oqibatlari uzoqqa cho'ziladigan tasir o'tkazish imkonini beradi. Fan texnika inqilobi davomida bu ko’rsatkichlar yana o'sib boradi. Rivojlangan mamlakatlarda tovarlar va xizmatlarning umumiy hajmi endilikda har 15 yilda 2 barobarga ortmokda. Shunga muvofiq ravishda atmosferani, suv havzalarini, tuproqni bulg'ovchi xo'jalik faoliyati chiqindilari miqdori ham 2 barobar ko’paymoqda. Ishlab chiqarish tabiatdan 100 shartli birlikni oladi, lekin 3-4 qismidan foydalanadi xolos. qolgani esa ifloslangan modda va chiqindilar ko’rinishida atrof-muhitga chiqarib tashlanadi. Industriya jihatidan rivojlangan mamlakatlarda tabiatdan har yili jon boshiga 30 tonna modda chiqarib olinadi, shundan ayrim hollarda 1-1.5 % etmasa istemol qilinadigan mahsulot shakliga kiradi, qolgani esa ko’pincha tabiat uchun ham xavfli bo’lgan chiqindiga aylanadi. Fan texnika inqilobi shunga olib keldiki, birinchidan biosferaning xarakat qilish jarayonlari jadallashadi, ikkinchidan biosferaning materiya va energiyaning yangi ko’rinishlari

joriy qilinadiki, ular tabiatda tabiiy ko'rinishda bo'lmaydi: uchinchidan tabiat kuchlari va qonuniyatlari tobora yangi yo'nalishlari harakatga ega bo’lib boradi. Jamiyatning tabiat bilan munosabatlaridagi uygunlashuv talablari insoniyat oldiga yangi-yangi muammolarni qo'yaversa, bora-bora muammolar ham ko'ndalang bcHadi. Hozir atrof muhitga ta'sir o'tkazishning asosiy yo'nalishlari - bu ilmiy texnika taraqqiyotini industrlashtirish va sanoatning yuqori sur'atlarda o'sishi, moddiy iste'molning yuqori darajadaligi deb xisoblanmoqda. Keyingi yillarda ilgari ma'lum bo'lmagan butun bir guruh kasalliklar yuzaga keldi va aniqlandi , o'ziga xos epidemiologik hamda amaliyotga ega yuqumli kasalliklar, oldini olish murakkab bcHgan genetik kasalliklar, endokrin, allergik va zaharlanish kasalliklari, shu jumladan ilgari bo'lmagan kimyoviy moddalar massasini ko’payishidan avj oladigan zaharlanishi-allergik kasalliklar shular jumlasidandir. Shunday qilib atrof muhit aholining sog'lig'ini va umuman inson rivojini belgilovchi omillar orasida muhim rol o'ynadi. Sog'liqni yaxshilash va mustahkamlash uchun shart-sharoitlar yaratilsa, uning ta'sirini hazm qilish mumkin. Ijtimoiy guruhda odamlar birligi tarixiy shakllari oila, ishlab chiqarish jamoasi, kasbkorlar guruhi, millat, davlat, ijtimoiy-iqtisodiy formatsiya turli darajalarda aloqalar va munosabatlarning ijtimoiy tizimini chuqur urganmasdan inson ekologiyasini tushunib bo'lmaydi. Ekologik vaziyat turli ijtimoiy- iqtisodiy formatsiyalarda jamiyat va tabiatning o'zaro ta'siri aniq shakllarining rivojlanish darajasiga bevosita bog^liqdir. Organizm bilan atrof-muhit o'rtasidagi munosabat moslashuv negizida ro'y beradi. I.P.Pavlovning fikricha, jonzot eng umumiy tavsifi shundan iboratki u o'zining muayyan o'ziga xos faoliyati bilan nafaqat tashqi kuzatuvchilarga balki shuningdek alohida davrida aloqada bo’lgan boshqa kuzatuvchilarga ham javob beradi. Ya'ni jonli mavjudot moslashish qobiliyatigaega bo’ladi. Bu xususiyat turli tarzda namoyon bo"ladi, unga faqat tor ma'noda qaramaslik kerak. Hayvonot turlarining katta guruxi ob-havo sharoitlariga ham sust va faol moslashadi. Shu nuqtai nazardan moslashuv shunday jarayondirki, u ham organizmlarga ham uni o'rab turgan atrof muhitga ta'lluqlidir. Insoniyat jamiyati o'zining butun tarixi davomida atrof muhit bilan uzliksiz-munosabatda bo’ladi. Bunda u atrof muhitga muttasil moslashib boradi. Lekin bu moslashuv faol xarakterga ega bo’ladi. O'z atrofidagi muhitni va turmush tarzini asta-sekin takomillashtira borish insonning moslashuvida ayni faol shakl hisoblanadi. Inson atrof muhitga o'z ta'sirini mehnat orqali amalga oshiradi. U ijtimoiy ishlab chiqarish jamiyatini tabiatdan ajratibgina qolmay, balki jamiyatni tabiatning qolgan qismi bilan boglaydi ham. Boshqa jonli organizmlardan farqli o'larok, ayni ishlab chiqarish tabiatni o'zgartiruvchanlik faoliyati o'ziga xos va insonga xos faoliyatidir. Inson o'z atrofidagi muhitni shakllantiradi. Tabiat va inson jonli mavjudotlarni tashkil etadi. Jamiyat tabiatdan tashqari o'zining noorganiq jismida yashay olmaydi. Xorijiy ijtimoiy amaliyotchilar, ijtimoiy

gigienachilar fan texnika taraqqiyotining insoniyat taqdiriga ta'sirini baholab, fan va texnika o'z-o'zidan insoniyatni elektron jannatga olib keladi, deb xisoblaydilar. Unda hozirgi zamonning barcha ziddiyatlari bartaraf etiladi , odamlar va maorif rivoji ta'siri ostida eng oliy axloqiy sifatlarga ega bo’ladilar. Keyingi vaqtda yangi texnikaning umumiy tez rivojlanishi bilan birga xavfsizlikni ta'minlashda ham sezilarli siljish kuzatilmoqda. Ammo hayotning barcha jabhalari jadal texnikalashayotgani, texnikaviy uskunalar sonining keskin ko’payishi, ular hayoti tabiiy sharoitlarini uning sog'lig'i va hayotini muhofaza qilishning samarali chegaralari jiddiy ravishda keskinlashmoqda. Bu ziddiyat o'z manbasiga ko’ra ishlab chiqarish munosabatlari xarakteri bilan bog’liq emas va texnikani keng qo'llaydigan har bir jamiyatda paydo bulaveradi. Ammo ishlab chiqarish munosabatlari xarakteri bu ziddiyatlarni hal etishning shakl va usullariga o'z ta'sirini ko’rsatadi. o'tmishdan xulosa chiqarib, ilmiy texnikaviy va muxandislik loyihalarini chinakamiga va ulkan miqyoslarga ijtimoiy ekspertiza qilishni yo'lga qo'yish zarur. Bu ishga keng jamoatchilikni jalb etish lozim. Ana shunda loyihalarni nazoratsiz ishlab chiqish va ularni amalga oshirish oqibatida ro'y berishi mumkin bo’lgan ekologik va boshqa qusurlarni juda kamaytirish va qolaversa to'la yo'q qilisb mumkin. Ekologiya va tabiatni muhofaza qilish muammolari jiddiy tus olgan hozirgi davrda tabiat va jamiyat urtasidagi munasabatlarni muvozanatga keltirish asosiy vazifalardan xisoblanadi. Tabiat, inson va jamiyat o'rtasidagi o'zaro aloqadorlik muammosi asosiy masalalardan biridir. Tabiat jamiyatning yashash muhiti , uning moddiy va ma'naviy ehtiyojlarini qondirish manbai hisoblanadi. Jamiyat tabiat rivojlanishining oliy bosqichi bo'lib, alohida ijtimoiy mazmunga ega. Tabiat va jamiyat o'zaro uzviy boglangan bir butun materiyaning ikki qismi, o'ziga xos ijtimoiy ekosistema hisoblanadi. Tabiat va jamiyatning o'zaro aloqadorlik tizimida inson markaziy o'rin egallaydi. Inson bir vaqtning o'zida ham tabiat ham jamiyatning ajralmas qismi bo’lib, ijtimoiy-biologik mohiyatga ega. Modda va energiya almashinuvi tabiat mavjudligining asosidir. Materiya xarakatning yuqori shakli bo’lgan jamiyat tabiatning alohida qismi sifatida yashaydi va rivojlanadi. Jamiyat rivojlanishining turli bosqichlarida uning tabiatga bo’lgan munosabati ham o'zgarib borgan. Ibtidoiy jamoa tuzumida insoniyat tabiatga sezilarli ta'sir o'tkazmagan. quldorlik tuzumida dehqonchilik va chorvachilikning vujudga kelishi tabiatga ta'sirning kuchayishiga sabab bo’lgan. Feodalizm tuzumida mehnat vositalarining takomillashuvi, aholi sonining ortib borishi natijasida insonning ta'sir doirasi va surati o'sib borgan. Kapitalistik ijtimoiy-iqtisodiy tuzum qaror topishi bilan fan va texnika rivoji, sanoat, transportning vujudga kelishi, tabiiy boyliklarning tezkor o'zlashtirilishi tabiatga ta'sirning yuqori darajasiga etkazdi. Atrof muhitning zararli chiqindilar bilan ifloslanishi muammosi kelib chiqdi. Tabiat va jamiyat o'rtasida o'ziga xos antropogen modda va energiya almashinuvi vujudga keldi. Antropogen modda almashinuvi yani xom ashyolarini tabiatdan oshig'i bilan olinishi va zararli chiqindi xolida atrof muhitga

tashlanishi tabial va jamiyat o'rtasidagi azaliy muvozanatning buzilishiga sabab bo'ldi. Tabiat va jamiyat munosabatlarining rivojlanishida biogen, antropogen va texnogen (noogen) bosqichlar ajratiladi. Tubiiy muhit holatining inson ta'sirida o'/garishi, jonli va jonsiz komponentlarga kuchli antropogen ta'sir ekologik muammolarni keltirib chiqaradi. Mahalliy, mintaqaviy va umumjahon ekologik muammolarni ajratish mumkin. Ayrim yirik shahar, sanoat markazlari joylashgan alohidaa tumanlarda mahalliy, Orolbo'yi, Chernobilda mintaqaviy ekologik tang vaziyatlar vujudga kelgan. Ozon tuynuklari muammosi, kislotali yomgirlar, cho'lga aylanish, dunyo okeanining ifloslanishi va boshqalar umumsayyoraviy ekologik muammolarhisoblanadi. Yer yuzida ekologik tang vaziyatli hududlarning keskin ko’payishi ekologik inqiroz xavfining real ekanligini ko’rsatadi. Agar keyingi 30-40 yil ichida ekologik muammolarni hal qilish uchun barcha zarur chora tadbirlar ko'rilmasa, ekologik inqiroz muqarrar bo"lib qolishi mumkin. Tabiat va jamiyatning o'zaro mutanosib rivojlanishi koevolyutsiya deb ataladi. Bu rivojlanish suratlari o'zaro mos kelmasa inqirozga olib keladi. Jamiyatning tabiatga ta'sirini meyorga solib turish lozimdir. Ekologiya deganda organizmlarning o'zaro va muhit bilan aloqadorligini o'rganadigan biologik fan tushuniladi. Tabiatni muhofaza qilish deganda barcha avlodlarning extiyojlarini hisobga olgan xolda tabiiy boyliklardan oqilona foydalanish va atrof muhitni mussafo xolida saqlashga qaratilgan, ilmiy asosda amalga oshiriladigan mahalliy, davlat va xalqaro tadbirlar majmuasi tushuniladi. Tabiatni muhofaza qilish deganda kompleks fan ham nazarda tutiladi. Demak, ekologiya va tabiatni muhofaza qilish tushunchalari alohida mazmun va maqsadga ega bcHgan tushunchalardir. Ekologiya tabiatni muhofaza qilishning nazariy asosi xisoblanadi. Hozirgi vaqtda inson faoliyati ta'sirida biosferaning cfzgarishi juda tezlik bilan borayapti. Inson Yer kurrasining qiyofasini o'zgartirishda katta geologik kuch sifatida vujudga kelganini V.I.Vernadskiy tomonidan takidlab o'tilgan edi. Insonning tabiiy jarayonlardan noto'g'ri foydalanishi natijasida XX asrning o'rtalarida ekologik muammolar juda avj olib ketdi. Ekologik muammo deganda insonning tabiatga ko’rsatayotgan ta'siri bilan bog^liq xolda tabiatning insonga aks ta'siri, ya'ni uning iqtisodiyotida, hayotda xo'jalik ahamiyatiga molik bo’lgan jarayonlar, tabiiy xodisalar bilan bog'liq bo’lgan har qanday xodisa tushuniladi. (iqlim o’zgarishi, hayvonlarning yalpi ko'chib ketishi) tabiatdagi muvozanatning buzilishi oqibatida turli miqyosdagi ekologik muammolar shakllanmokda. 2. Ekologik muomolar yechimiga amaliy ishlar orqali erishish. Yurtimizda boshqa sohalar qatori ekologik barqarorlikni ta’minlash, aholining qulay tabiiy muhitga ega bo‘lishi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, tabiiy

O'xshashlar

SAMARQAND SHAHRI ATMOSFERA HAVOSINI AVTOTRANSPORT VOSITALARI TA`SIRIDA IFLOSLANISHI VA UNI OLDINI OLISH CHORA TADBIRLARI
ZARAFSHON VODIYSIDAGI SUG`ORILADIGAN YERLARNING EKOLOGIK VAZIYATINI YOMONLASHUVI VA UNI OLDINI OLISHGA QARATILGAN MELIORATIV TADQIQOT
Ekologik muammolar
XRISTIANLIKNING PAYDO BO‘LISHI VA TARQALISHI
QADIMGI MISRDA ILK DAVLATLARNING PAYDO BO‘LISHI