Fridrix Nitshening "Zardo’sht tavallosi" asarida komillik haqidagi fikrlari Mundarija I.Kirish………………........…………………………………………….…….…3 II.Asosiy qism………………...……………………………………….…….…..4 1.bob. Fridrix Nitshe va uning "Zardo’sht tavallosi " asari xususida……………4 1.1. Fridrix Nitshe uning hayoti va ijodi………………......…………… ... ….….4 1.2. "Zardo’sht tavallosi "asarining vujudga kelish tarixi………………… ... …..11 2.bob. "Zardo’sht tavallosi " asarida komil inson ĝoyasini aks etishi….……… . .16 2.1. "Komillik" tushunchasi va uning falsafiy mohiyati……………….…… .... ..16 2.2. "Zardo’sht tavallosi "asarida komillik masalasi……………….....……… .... 19 3.bob. "Zardo’sht tavallosi " asarining hozirgi davr jahon falsafasi taraqqiyotidagi o’rni ………………………….……………………………….………….………..24 3.1. "Zardo’sht tavallosi " asarida yaxshilikning falsafiy jahatdan bayon etilishi……………………………………………………………………….……..24 3.2. Jahon falsafasida "Zardo’sht tavallosi " asarining falsafiy ahamiyati… . …27 III.Xulosa…………………..………………………………………..………….31 IV.Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati……………………………………….34 1

Kirish XIX asr Germaniyada "Hayot falsafasi»ga asos solgan faylasuflardan Fridrix Nitshe hisoblanadi.«Men odam emasman, men dinamitman», deyishni xush ko’ruvchi nemis faylasufi Fridrix Nitsshe (1844-1900) ning barcha yozganlari, barcha hikmatlari tom ma’noda dinamit xususiyatiga ega. Ta’riflanganidek, bu dinamit fikrlar shiddat bilan portlab, yana o’z ichidan go’zal va harakatchan — inkor qiluvchi va tasdiqlovchi fikrlarni yaratadi. Nitsshe falsafasining markazida inson turadi. Bu — axloq falsafasi degani. Nitsshe bu borada ilgarilab ketadi: illatlarni fazilat tarzida, fazilatlarni illat tarzida taqdim qiladi. Chunki uning nazdida inson shu darajada «axloqiylashib» ketganki, u ezguliksiz yashay olmaydi. Ammo gap shundaki, inson ezgulikni ko’proq niqob sifatida ishlatadi, natijada hamma yoqni soxta ezgulik, soxta fazilat bosib ketgan, inson rosmana qadam tashlab yashashi uchun joy yo’q. Kishilarning o’zligini namoyon qila olmaganidan, chekiga tushgan vazifani bajarmaganidan, ko’tarilishi mumkin bo’lgan yuksaklikka ko’tarilmaganidan – maydalashib ketgan buyuklikdan g’azablanadi, alam bilan, jahl bilan fikrlaydi. Nitsshening «Zardo’sht tavallosi» asari faylasufning boshqa asarlaridan butunlay farq qiladi. Bu asarda Sharq falsafiy qarashlari ta’siri sezilib turadi. Mazkur asar mumtoz nemis falsafasi an'analari chegarasidan chiqib, ezoterik asar sifatida yaratildi. Nitshe qalami orqali payg'ambar Zardo'sht so'zga kirdi. Nitshening "Zardo'sht tavallosi" asari boshqa asarlaridan butunlay farq qiladi. Tabiat jonli mavjudot sifatida namoyon bo'ladi. "Zardo’sht tavallosi " 4 qismdan iborat bo’lgan nasriy doston hisoblanadi. Bu asarda hech kimnikiga o’xshamaydigan va hech kimni takrorlanmaydigan olamga ega bo’lgan tarzida yozilgan. 1 1 . «Зардушт тавалоси». //Тарж. Иброхим Гафуров. «Янги аср влоли» нашриёти, 2007 йил 3 бет 2

I-BOB. Fridrix Nitshe va uning "Zardo’sht tavallosi " asari xususida 1.1 Fridrix Nitshe uning hayoti va ijodi Fridrix Nitshe (15.10.1844 - 24.08.1900) Reken shahrida pastor (ruhoniy) oilasida tuG'ildi. Nitshe 5 yoshga to'lganda otasi vafot etadi. Nitshening bolaligi ayollar davrasida o'tadi. Otasi vafotidan keyin uning oilasi Naumburgga ko'chib o'tadi. 10 yoshli Nitshe gimnaziyaga o'qishga kiradi. 14 yoshda esa iqtidorli o'quvchi bo'lganligi uchun "Shulpfort" nomli mashhur internatda o'qiydi. Mazkur intemat "Ta'limotlar darvozasi" deb nomlanardi. Bu yerda ijtimoiy-gumanitar fanlar yuqori saviyada o'qitilar edi. Nitshe 1864 yilda 20 yoshda Bonn universiteti studenti bo'ladi. 2 semestr o'qigandan so'ng Nitshe o'zining ustozi Richel bilan Leypsigga ketadi. Frederikning boshqa talabalar bilan murakkab munosabati universitetni o'zgartirish sabablari orasida muhim rol o'ynadi. Leypsigda Nitsshe ajoyib ilmiy muvaffaqiyatlarni namoyish etdi. U shunchalik ajoyib ediki, u hali ham talaba bo'lgan Bazel Universitetida yunon filologiyasidan dars berishga taklif qilindi. Bunday narsa Evropa universitetlari tarixida bo'lmagan. Yoshligida u otasi singari ruhoniy bo'lishni orzu qilar edi, ammo universitet yillarida uning din haqidagi qarashlari jangari ateizmga aylandi. Filologiya ham tezda Nitsshega murojaat qilishni to'xtatdi. O'qituvchilik faoliyatini boshlagan yili Nitshe taniqli bastakor Richard Vagner bilan do'stlashdi. Vagner Nitshedan qariyb o'ttiz yosh katta edi, lekin ular tezda ikkalasini ham qiziqtirgan turli xil masalalarni muhokama qilgan holda umumiy tilni topdilar: qadimgi Yunoniston san'atidan boshlab, ikkalasi ham ehtirosli bo'lgan Shopengauer falsafasi va qayta tashkil etish haqidagi fikrlar, dunyo va nemis millatining tiklanishi haqida edi. Vagner o'zining bastakorlik ijodida hayot va dunyoning tuzilishi haqidagi fikrlarni ifodalash usuli sifatida qaradi. Nitsshe va Vagner bir-biriga juda yaqin bo'lib qolishdi, ammo bu do'stlik atigi uch yil davom etdi. 1872 yilda Vagner boshqa shaharga ko'chib o'tdi va Nitsshe bilan munosabatlari sovuqlashdi. Ular dunyoning tuzilishi va hayot mazmuni haqidagi tushunchalar qanchalik uzoqlashsa. 1878 yilda 3

Vagner Nitsshening yangi kitobi haqida yomon gapirib, uni ruhiy kasallikning achinarli namoyishi deb atadi. Bu so'nggi ajralishga olib keldi. Bir necha yil o'tgach, Nitsshe "Casus Wagner" kitobini nashr etdi, u erda u sobiq do'stining san'atini kasal va go'zallik uchun etarli emas deb atadi. Universitetda hali o'qishni tugatmasdanoq, ustozi Richel tavsiyasiga binoan Bazel (Shveysariya) universiteti professor lavozimiga taklif etiladi. 1869 yildan 1879 yilgacha Nitshe Bazel universitetida mumtoz (klassik) filologiya professori lavozimida ishlaydi. Nitshe bu davrdagi mashhur insonlar bilan tanishish sharafiga muyassar bo'ldi. 1867 yilda Nitshe armiyaga chaqirildi. U harbiy xizmatga chaqiruvni fojia sifatida qabul qilmadi, aksincha, bundan xursand bo'ldi. U harbiy sarguzashtlarning romantizmini va kuch, qat'iy intizom va buyruqlarning qisqa, aniq so'zlarini namoyish etishni yaxshi ko'rardi. Nitsshe hech qachon sog'lig'i bilan ajralib turmagan va armiya xizmati uning vujudidagi ozgina narsalarga putur etkazgan. Otliq artilleriya polkida to'liq bo'lmagan bir yillik xizmatidan so'ng, u jiddiy jarohat oldi va bo'shatildi. Biroq, ikki yil o'tgach, Frantsiya-Prussiya urushi boshlanganda, Frederik Bazel universitetida o'qituvchilik lavozimiga kirganida Prussiya fuqaroligidan voz kechganiga qaramay, o'z ixtiyori bilan frontga ketdi. Faylasuf dala kasalxonasiga tartibli ishga qabul qilingan. Bu safar Nitsshe urushning qonli haqiqatini ko'rdi. U urushlarga bo'lgan munosabatini juda qayta ko'rib chiqdi, ammo u hayotining oxirigacha taraqqiyotning harakatlantiruvchi kuchi deb hisobladi. Tinchlikni yangi urushlar vositasi sifatida seving , deb yozgan u keyinchalik o'zining mashhur Zaratustra aytgan kitobida.Sog'liqni saqlash muammolari Fridrix Nitsshega yoshligidan hamroh bo'ldi. U zaif asab tizimini meros qilib oldi. 18 yoshida u qattiq bosh og'rig'ini boshlagan. U urushda birinchi harbiy xizmat va difteriya paytida olgan travma uning tanasini oxirigacha yo'q qilishga olib keldi. 30 yoshida u deyarli ko'r bo'lib qoldi, u dahshatli bosh og'rig'idan azob chekdi. Nitsshe opiat bilan davolash qilingan, bu esa oshqozonning og'ir buzilishiga olib kelgan. Natijada, 1879 yilda Nitsshe hali juda yoshligida sog'lig'i sababli nafaqaga 4

chiqqan. Universitet unga nafaqa to'lagan. Nitsshe umrining oxirigacha kasallik bilan kurashdi, ammo nafaqaga chiqqanidan keyin u hayotni va atrofidagi barcha narsalarni tushunishga ko'proq vaqt ajrata oldi. Darhaqiqat, sog'lig'ining yomonligi va kasalligi Fridrix Nitsshega tarix uni tanigan narsaga aylandi - dunyoni anglashda katta yutuqlarga erishgan faylasuf. Shu tufayli Nitshe 1879 yilda 35 yoshida iste'foga chiqadi. 1879-1889 yillarda u bir necha marotaba yashash joyini o'zgartiradi. 1899 yildan telbalik boshlanadi. Nitshe o'ziga o'zi Iso, Dionis bo'lib ko'rinadi va 1900 yili 25 avgustda olamdan ko'z yumadi. Yoshlik chog'larida Nitshe A.Shopengauer asarlarini sevib o'qiydi, ayniqsa, uning "Dunyo: iroda va tasavvur sifatida" nomli asarini yodlab olar darajada sevib o'qiydi. Keyinroq zamondoshlari - F.Lange, YE.Dyuring asarlari bilan qiziqdi, jumladan E.Fon Gartman tadqiqotlari ham uni qiziqtirdi. Klassik faylasuflardan u Aflotun, Fukidit, Diogen Laersiylami yaxshi bilar edi. O'z ta'limotini u Geraklit, Empedokl, Spinoza, Gyote ta'limotlariga asoslanganini aytadi. Russo va Lyuter falsafasiga Nitshe o'z pozitsiyasini qarshi qo'yadi. Falsafiy - tarixiy adabiyotlarda Nitshe dunyoqarashi rivojini 3 davrga bo'lib o'rganiladi. Faylasuf sifatida Nitshening ilk davri 1871-1876 yillarni o'z ichiga oladi. Bu davrda Nitshening quyidagi ishlari chop etiladi: "Fojianing musiqa ruhidan tug'ilishi" va "Bevaqt qoralamalar" (1 va 2 qismlari). Nitshe bu davmi "davr bilan munosabat" deb nomlaydi. Ikkinchi davr 1876- 1879 yillami o'z ichida oladi. Bu davrda quyidagi ishlar chop etiladi: «lnsonga xos, haddan tashqari insonga xos», «Turli-tuman fikrlar va hikmatli so'zlarn, «Yo'lovchi va uning soyasi», «lnsonga xos, haddan tashqari insonga xos» ikkinchi jildi, «Tonggi shu'la», «Quvnoq bilimlarn. F.Nitshe bu davrni "tanqidiy davr", deb ataydi. Va- nihoyat, uchinchi davr bu «buzg'unchilik» davri, 1880-1887 yillar «Zardo' sht tavallosi», «Achchiq hikmat», «Yaxshilik va yomonlikning narigi tarafida», «Quvnoq bilimlarnning 5-kitobi, «Axloqning kelib chiqishi», «Sanamlarning oqshomi», «Dajjol» («Antixrist»), «YESSE NOMO». Bu davr to'g'risida shunday 5