logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Gandbolchilarni jismoniy sifatlarini rivojlantirish

Gandbolchilarni jismoniy sifatlarini rivojlantirish

Yuklangan vaqt:

09.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47.421875 KB
Ko'chirib olish
MUNDARIJA KIRISH I BOB. BOLALAR VA O’SMIRLAR SPORT MAKTABLARIDA DASTLABKI TAYYORLOV GURUXIDA GANDBOL MASHGULOTLARINI TASHKIL QILISH USULLARI 1.1 Bolalar va o’smirlar sport maktablarida gandbol sport turiga dastlabki tayyorlov guruxiga yosh gandbolchilarni sport mashg’ulotiga tanlab olish usullari 1.2 Yosh Gandbolchi o`quvchilarini gandbolga o’rgatish uslubiyati 1.3 Yosh gandbolchilarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish II BOB. PEDAGOGIK TAJRIBALARNING SAMARADORLIGI VA ULARNING MUHOKAMASI 2.1 Yosh gandbolchilarni jismoniy sifatlarini tarbiyalash orqali tadqiqot natijalarining qiyosiy taxlili 2.2 O‘tkazilgan tajribani samaradorligi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Mamalakatimizda yosh avlodni har tamonlama barkamol inson etib tarbiyalash davlat siyosatining bosh masalalari sifatida qaraladi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti 2017-yil 3-iyuldagi ,,Jismoniy tarbiya va ommoviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3031sonli qarori va 2018-yil 5-martdagi ,,Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi davlat boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida’’gi PQ- 5368 sonli farmoni, 2020-yil 30-oktabrdagi ,,Sog’lom turmush tarzini keng targ’ib etish va ommoviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’rida”gi PQ- 6099 farmoni va 2020-yil 23-sentabrdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunlar qabul qilinib. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 3 iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi 3031-sonli Qarori / Xalq so‘zi, 4 iyun 2017 yil. Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368 sonli Farmoni. Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 16 iyuldagi “Davlat ta’lim muassasalari huzurida sport klublarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 542-sonli qarori. Respublikada oxirgi yillarda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, aholi o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, imkoniyatlari cheklangan shaxslarning jismoniy reabilitatsiyasi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish hamda mamlakatning xalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta’minlash borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, jismoniy tarbiya va sport sohasida aholi sog‘lig‘ini mustahkamlashga ko‘maklashadigan aniq dasturlarni amaliyotga joriy etish, yoshlarni sportga keng jalb qilish va ular orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish, sport turlari bo‘yicha yuqori natijalarni ta’minlaydigan mahoratli sportchilar bilan milliy terma jamoalarni shakllantirish va trenerlar uchun qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratish zarurati mavjud. Mamlakatda yuksak madaniyatga ega bo‘lgan har tomonlama yetuk hamda jismonan sog‘lom insonni shakllantirish maqsadida, aholining jismoniy tarbiya va sport sohasida malaka va bilimlarini orttirishga qaratilgan ustuvor yo‘nalishlarni belgilash, iqtidorli sportchilarni tanlab olish (seleksiya) jarayoniga innovatsion shakllar va usullarni joriy etish maqsadida, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirishda ularni jismonan sog‘lom, ruhiy va intellektual rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, qat’iy hayotiy nuqtai-nazarga ega, Vatanga sodiq yoshlarni tarbiyalash, demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonida ularning ijtimoiy faolligini oshirish….yosh avlodning ijodiy va intellektual salohiyatini qo‘llab-quvvatlash hamda amalga oshirish, bolalar va yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, ularni jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etishbelgilab qo‘yilgan.[45-b, 15-b,65-b,75- b] O’zbekistonda sog’lom avlodni kamol toptirish, ta’lim-tarbiya berishning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, jamiyatning rivojlanishida muhim ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy vazifalardan biri bo’lib xizmat qilmoqda. Bu esa yosh avlod tarbiyasini yanada kuchaytirish, ularni o’z xalqi, mustaqil davlati vajamiyati oldidagi burchini his etish ruhida tarbiyalashdek g’oyat muhim vazifalar bilan bog’liqdir. Mazkur mavzuni “Bolalar va o’smirlar sport maktablarida dastlabki tayyorlov guruxida Gandbol mashgulotlarini tashkil qilish metodikasini takomillashtirish” deb tanlashimizdan maqsad, bugungi kunda sport turlari ichida shug’ullanuvchilar soni jihatidan nihoyatda keng ommaviylashganligi bilan muhim o’rinni egallaydi. Gandbollning sirlarini to’la qonli mukammal egallash bugungi kunning dolzarb masallaridan biri hisoblanadi.[145-b, 115-b, 126-b] Shu nuqtai nazardan qaraganda biz tanlagan mavzuning dolzarbligi va muhimligi yaqqol namoyon bo’ladi. I . BOB. BOLALAR VA O’SMIRLAR SPORT MAKTABLARIDA DASTLABKI TAYYORLOV GURUXIDA GANDBOL MASHGULOTLARINI TASHKIL QILISH USULLARI. 1.1. Bolalar va o’smirlar sport maktablarida gandbol sport turiga dastlabki tayyorlov guruxiga yosh gandbolchilarni sport mashg’ulotiga tanlab olish usullari. Yosh gandbolchilarni tanlash va tayyorlashda umum-ta’lim maktablaridagi gandbol bo’yicha kuni uzaytirilgan va o’quv mashg’ulotlari chuqur o’zlashtiriladigan maxsus sinflar katta rol o’ynaydi. Bunda bolalar gandbolga mehr qo’yadilar va gandbol o’ynash sirlarini o’rganadilar. Har bir sport maktabida gandbol bo’yicha maxsus sinflarning ochilishi o’quv mashg’ulotlari mazmunini yana ham oshiradi. Bunda mashg’ulotlar kuniga 2 mahal o’tkaziladi. Bugungi kunda gandbolning kun sayin rivojlanishi jismonan eng baquvvat va iste’dodli o’yinchilarni tanlab olish talab qiladi. SHuning uchun ham gandbolchilarni tayyorlashdagi eng asosiy masala - umidli yoshlarni tanlab olishdir. Bolalar va o’smirlar sport maktablari hamda sport yo’nalishidagi maktab- internatlar Nizomida ko’rsatib o’tilganidek, iste’dodli va umidli sportchilarni tanlab olish butun o’qish jarayonida olib boriladi. Har yili o’qishga qabul qilish vaqtida o’quvchilarni tanlab olish yoki bir yosh guruhidan ikkinchisida o’tkazish masalasi ularni har tomonlama tekshirib ko’rish yo’li bilan hal etiladi. Keyingi yillarda gandbolga doir ko’pgina ilmiy maqolalar, usuli ko’rsatmalar va qo’llanmalarda yosh gandbolchilarni tanlab olish masalalari keng yoritil-moqda. Xususan, K.A.SHperlingning ilmiy asoslangan fikrlari, ayniqsa, foydalidir. Muallifning fikricha, xozirgi davrda gandbolchi tayyorgarligini boshqaruvchi yagona jarayon deb qaramoq kerak. Bolalalarning yoshlariga hamda ular oldiga qo’yi-ladigan mashg’ulotlarning maqsadi va vazifalariga ko’ra boshqaruvchi jarayonni 3-4 davrga bo’lish mumkin.[95-b, 108-b, 79-b,300-b] Birinchi davr (7-9 yosh) dastlabki tayyorgarlik davri deb qaraladi. Bu davrdagi asosiy vazifa bolalarda gandbolga bo’lgan qiziqishni uyg’otish va sport mahorati uchun umumiy zamin yaratishdir. Bu vazifalarni amalga oshirishda maxsus mashg’ulotlardan tashqari o`quv mashg`ulotdan keyingi sektsiya va to’garak ishlari vaqtidan foyda-laniladi. Ikkinchi davr (10-12 yosh) ham biologik ham pedagogik jihatdan tanlab ola boshlashning eng muhim davri hisoblanadi. Uchinchi davr (13-16 yosh) ixtisoslikni chuqur o’zlashtirish davri. To’rtinchi davr (16 yosh va undan katta) sportda takomillashish davridir. Bunda gandbolchi o’smirlar katta yoshlilar jamoalariga tanlab olinadi. Bu davr guruh va jamoalarni tashkil etish hamda mashg’ulotlarni olib borishda o’ziga xos xususiyatlarga ega. M.A.Godik fikricha, yosh gandbolchilar tayyorgarligini kompleks tekshirish dasturi o’ziga xos qator xususiyatlarga ega bo’ladi. Birinchidan, uning mazmuni o’yinchining barcha harakat va ruhiy sifatlarini imkon boricha to’la aks ettirishi kerak.[225-b, 148-b,147-b, 268-b] Ikkinchidan, tekshirish natijalari faqatgina yuklamalarni rejalashtirish uchun emas, balki tanlab olish, kelajagi bor iste’dodli yoshlarni aniqlash uchun ham hisobga olinadi. Dastlab sport turi talablariga javob bera oladigan va harakat malakalariga ega bo’lgan nomzodlar aniqlab olinadi. Tanlov sinovlari musobaqa shaklida o’tkaziladi. Tanlov rejasi bolalarning harakatli o’yinlarda ishtirok etishlari uchun bajariladigan nazorat mashq-larini o’z ichiga oladi. Keyinroq o’ziga xos malaka va mahoratga ega bo’lgan bolalar aniqlanadi. Bu davrda ularning gandbol bo’yicha o’quv mashg’ulotlari talablariga qobiliyati borligini aniqlovchi chuqur tekshirishlar o’tkaziladi. Murabbiylar pedagogik kuzatishlar va maxsus nazorat mashqlari tizimidan foydalanib, bolalarning gandbol o’yini uchun kerak bo’lgan ko’nikma va mahoratlari haqida to’liq ma’lumot oladilar. Gandbol mashg’ulotlarida bolaning (qobiliyatiga baho berish) harakatlari uchun va ruhiy xususiyatlarini aniqlaydigan nazorat mashqlari tanlanadi. Sinovlardan olingan natijalar maktabga yangi qabul qilingan o’quvchining kelajakda qanday o’qishi haqida murabbiyga ma’lumot beradi. Tanlab oladigan murabbiy tanlash sinovlarini bir necha bosqichda o’tkazadi. Gandbol bo’limi mashg’ulotlariga sog’ligi juda yaxshi bo’lgan 9-10 yoshli bolalar qabul qilinadi. Avval murabbiy bolalar bilan tanishadi. qobiliyatli bolalarni tanlab olgach, ular bilan nazorat sinovlari asosida gandbol bo’yicha dastlabki mashg’ulotlarni o’tkazadi. Keyinchalik bolalar gandbolning yosh sportchilarga qo’ya-digan talablari asosida tanlanadi. Bolada gandbol o’yiniga layoqat mavjudligini tas-diqlovchi o’ziga xos ko’rsatkichlarga baho berish birinchi navbatda test o’tkazish va kuzatish natijalariga bog’liq bo’ladi. Yosh gandbolchining o’ziga xos qobiliyatini rivoj- lantirish usul va vositalarini to’g’ri tanlash katta ahamiyatga ega.Gandbol bo’yicha o’quv guruhlari tashkil etish va bolalarning sportdagi natijalarini oldindan aytib berishda testlar o’tkazish usuli va o’yinga tayyorgarlikni tahlil qilish asos qilib olinadi. Bunda pedagogik mahorat va shug’ullanuvchilar sog’ligi to’g’risidagi ma’lu-motlarni ham e’tiborga olish lozim. Bundan tashqari, bolaning ruhiy imkoniyatlariga to’g’ri baho berish ham katta ahamiyatga ega bo’ladi. Bu yosh sportchining ruhiy sifatlari rivojlanish darajasini aniqlashga, gandbolchining o’yin usullarini yaxshi o’rganib olishga imkon beradi. [44;78-92-b]. Birinchi bosqichda gandbol o’yiniga qobiliyatli bolalar tanlanadi va tanlangan sport mutaxassisligi bo’yicha dastlabki mashg’ulotlar tashkil etiladi. Dastlabki tayyorgarlik bosqichida bolaning gandbol o’yiniga yaroqliligi, tanlangan mutaxassislikka bola imkoniyatlarining javob bera olishi va taklif etiladigan ta’sir vositalari hamda dastlabki ko’rsat-kichlarining o’zgarish darajasi aniqlanadi. Ikkinchi bosqichda bolaning tanlangan mutaxassis-likka qobiliyati test ko’rsatkichlari dinamikasining o’sib borishi asosida chuqur tahlil qilinadi. 1,5-2 yil mobaynida to’g’ri tashkil etilgan o’quv-mashg’ulotlari orqali gandbolchining o’yin faoliyati uchun kerak bo’lgan asosiy xususiyatlar bilib olinadi. Bolaning gandbolni tanlashi maqsadga qanchalik muvofiqligi 2 yil ichida bilinadi, shundan so’ng (trener) murabbiy bu xaqda qatiy qarorga kelishi mumkin. Binobarin, bolalarni tanlab olish, guruhlarni tashkil etish 2 yil davom etadi. Buning natijasida shu sport turini tanlagan yoshlarning maktabdagi o’qishlariga va boshqa shaxsiy xususiyatlari rivojlanishiga xalaqit bermagan holda ularning yuqori sport natijalariga erisha olishlarini aniqlab, o’quv guruhlarida qoldirish zarurligini oldindan aytib berish mushqo`l bo’ladi. Gandbol mashg’ulotlari bo’yicha o’quv guruhlarini tashkil etish uchun bolalarni tanlashda ularning bo’yiga ayniqsa katta ahamiyat berish lozim. [125-b, 31;48-57-b]. Gandbol bo’yicha sport maktablariga bolalarni tanlab olishda quyidagi testlar qo’llaniladi. 1. 30 m ga yugurish ( sek ). 2. To’pni olib 30 m² yurish ( sek ). 3. Tennis koptogini uzoqqa otish ( m ). 4. Turgan joyidan uzunlikka sakrash ( sm ). 5. Turgan joydan uch xatlab sakrash (bolalar uchun, sm ). 6. Oltita ustunchani aylanib o’tish (masofa 30 m , sek ). 7. Murakkab kompleks mashqlarni bajarishda hamda harakatli o’yinlarda qatnashish. Tanlov sinovlari o’tkazish uchun mo’ljallangan nazorat mashqlarini tahlil qilish shuni ko’rsatadiki, ular o’z xajmi va ko’rsatkichlari bo’yicha gandbol o’yini uchun zarur bo’lgan hozirgi zamon talablariga bemalol javob beradi, chunki ular harakat malakalarini hosil qilish asosida bolaning jismoniy qobiliyatlarini aniqlashga xolisona yordam berishi mumkin. [32; 197-b, 40;265-b, 44; 169-b]. Gandbol sport turiga “sport tanlovi” bu keljakda sport takomillashuvi, jumladan musobaqalar faoliyati bilan bog’liq bo’lgan katta nagruzkalarga bardosh bera oladigan va aynan shu jarayonlarda yuqori natijalarga erishiladigan istiqbolli bolalarni izlab topishga imkon yaratidagan usul, uslub va test-mashqlar majmuasini qo’llash jarayonidir. Sport tanlovi ko’p yillik sport tayyorgarligi bilan uzviy bog’liq bo’lib, sport malakalalarini o’zlashtirishning dastlabki bosqichidan eng yuqori bosqichigacha, ya’ni milliy terma jamoalari faoliyatida ham amalga oshiriladi. “Tanlov” tushunchasi o’z ichiga “munosiblik”, ya’ni bir sohaga (ma’lum faoliyatiga) insonni munosib yoki munosib emasligi masalasini kiritadi. Sportda o’rinbosarlarni tayyorlashda kelajak yosh sportchilarni tanlash tartibi muhim rol o’ynaydi. Sportda yuqori natijalarni ko’rsatish uchun sportchiga yuqori rivojlanish darajasidagi noyob morfologik ko’rsatrichlar, ajoyib jismoniy va ruhiy qobiliyatlar kompleksi bo’lishi kerak 6 . Bunday uyg ’ un-likka ega bo’lgan sportchilar juda kam. [45-b, 27; 72-b]. Sportchini tanlab olish – bu sportning aniq bir turida yuqori natijaga erishish qobiliyati bor bo’lgan talantli insonni tanlab olish jarayonidir. Sportda saralashning tashkillashtirish tizimi . Jahonda ishlab chiqarilgan sportchilarni tanlash tizimi o’z ichiga alohida tadbirlar tashkiloti, ko’p yillik jismoniy tayyorgarlik bilan bog’liq: 1. o’quvchini jismoniy tarbiya maqsadida me’yoriy kuzatish va sinovdan o’tkazish; 2. sportchilarni o’quv-mashg’ulot guruhlariga va sport maktablariga mos ravishda tanlash; 3. o’quvchilarni me’yoriy kuzatish va sportchilarni musobaqalarga saralash; 4. sportchilarni olimpiada o’yinlariga va boshqa yirik jahon musobaqalariga saralash. 5. Saralashning birdan-bir tizimi ishlab chiqarish har xil modellarda jamiyat tadbirlarida ko’rib chiqiladi. Ko’p yillik tayyorlovda asosan maqsadi, vazifasi, uslubiy rejalarda harakterlanadi va ular quyidagilardan iborat: 1. sinov dasturlari va texnologik tanlov; 2. tanlashning aniq formasini tashkil qilish; 3. mexanizmlarni aniqlash va tahlil qilish, yozma tanlash tizimini boshqarish. Sportchini yo’naltirish – bu sportchining qobiliyati, uning individual ustalik ko’rsatkichlarini shakllanishini o’rganish asosida yuqori sport ustalariga erishishning asosiy yo’nalishlarini aniqlashdir. [97-b, 30; 215-b]. Sportga yo’llanma - bu ya’ni, sportchi qobiliyatlarini sport maho-ratini shakllanishining individual xususiyatlarini o’rganish asosida yuqori sport mahoratiga erishishning kelajakdagi yo’nalishini aniqlashdir. Sportga yo’llanmani bu tashkiliy metodik tadbirlarni kompleks tartibini ular asosida sportchining ayrim bir sport turida qisqa ixtisoslanishi aniqlanadi 7 degan edi. Sportda tanlash bu ko’p bosqichli ko’p yillik jarayon bo’lib sportda tayyorgarlikning hamma bosqichlarida amalga oshiriladi. U sportchilarningqobiliyatlarini har tamonlama o’rganishga asoslanib ushbu qobiliyatlarning shakllanishi uchun yaxshi sharoit yaratishga qaratilgan. Sport turlarini ko’p bo’lishi, har bir shaxs sportni qaysidir bir turidan . yuqori mahoratlarni egallashga imkoniyat beradi. Bir sport turiga layoqatli bo’lmagan shaxs boshqa sport turidan yaxshi natijalarga erishishishi yoki ko’rsatkichlarga ega bo’lishi mumkin. Shuning uchun qobiliyatlarni tiklashni ayrim bir turidan yoki sport turlariga hamda guruhlarda amalga oshirish kerak. Sport qobiliyatlarni turg’unligi bilan ajralib turadigan sportchilar nasl qobiliyatlariga ham bog’liq. Nasl qobiliyatlari organizmga katta yuklama berilganda namoyon bo’ladi, shuning uchun yosh sportchining qobiliyatini yuqori natija ko’rsatishga qaratish kerak. Olimlar tomonidan sportchini tanlashning quyidagi 5 ta bosqichi aniqlangan:  birlamchi tanlov;  boshlang’ich tanlov ;  oraliq tanlov;  asosiy tanlov;  natijaviy oxirgi tanlov. Har bir bosqichning o’ziga yarasha usul va kriteriyalari, baholashning aniqlik darajasi va xulosaning qat’iyligi kabi qirralari mavjud. Masalan, birinchi tanlov bosqichida antropometrik va morfologik ko’rsatkichlari asosiy bo’lsa, oxirgi natijaviy tanlov bosqichida bu ko’rsatkichlar umuman hisobga olinmaydi. Bunda asosan sportchi muvaffaqiyati darajasi, tayyorgarlik darajasi, uning psixologik xususiyatlari, ijtimoiy ta’minlanganlik va sport bilan shug’ullanishni davom ettirish mativlari kabi ko’rsatkichlar asosiy rolь o’ynaydi. .[126-b, 254-b , 33; 232- b] Baholash boshlang’ich bosqichlarda asosan ijobiy va ko’rsatma harakteriga ega bo’lgan bo’lsa, 9 keyingi bosqichlarda baholash mezoni aniq va to’liq bo’lib boradi. Baholashning aniqligi va to’laligi murabbiyning sportchi bilan ish tajribasi, vrachlar va boshqa mutaxassislarning xulosalariga tayanadi. Bu xulosalar asoslangan natijaviy qaror qabul qilishni ta’minlaydi. portchini tanlash va yo’naltirish bir martalik bo’lmasdan u uzoq davom etadigan jarayon sifatida qaralishi zarur. Bu jarayon ichida sportchining quyidagi xususiyatlari haqidagi axborotlarni olishga imkon beradi:  sog’lig’i holati, uning fiziologik rivojlanish darajasi;  gavda tuzilishining ayrim muhim jihatlari;  biologik takomillashish jihatlari;  asab tizimi xususiyatlari;  organizmning funktsional imkoniyatlari;  insonni harakatlanish sifatlarining rivojlanish darajasi;  tayyorgarlik ko’rish va musobaqalardagi kuchlanishni o’ziga qabul qilish, qayta tiklanish qobiliyatlari;  sharoitni sezish, qabul qilish va unga qarshi adekvat qarorga kelishdagi psixo-fiziologik qobiliyatlar;  sportga bo’lgan tuyg’uni fikrlash, ish qobiliyati, tez qaror qabul qilish, uni bajarishga intilish, o’zini to’la tayyorlash; [ 25-38-b]  musobaqalardagi tajribalari, uning o’zining raqibiga o’rganish, hakamlarning jihatlarini qabul qilish. 1.2.Yosh Gandbolchi o`quvchilarini gandbolga o’rgatish uslubiyati. O‘yin texnikasi - Qo‘l to‘pi o‘yinida to‘p bilan va to‘psiz usullar bajariladi. Qo‘yilgan maqsadga erishmoq uchun o‘yinda qo‘llaniladigan xilma-xil maxsus usullar yig’indisi qo‘l to‘pi texnikasini tashkil etadi. Texnik usullar - bu qo‘l to‘pi o‘yinini vujudga keltirish vositasi demakdir. Yuksak sport natijalariga erishish ko‘p jihatdan gandbolchilarning ana shu xilma-xil vositalarni qanchalik to‘liq bilishiga, raqib jamoa o‘yinchilari qarshilik ko‘rsatayotgan, ko‘pincha esa charchoq orta borayotgan sharoitda o‘yin jarayonidagi turli holatlarda ularni qanchalik mohirlik bilan, samarali qo‘llashiga bog’liq. Qo‘l to‘pi texnikasini yaxshi bilish gandbolchining har tomonlama tayyorgarligi va har jihatdan kamol topishining ajralmas qismidir. O‘yin taraqqiyotining yuz yildan ortiq tarixi mobaynida gandbol texnikasida muayyan o‘zgarishlar ro‘y berdi. Bu taraqqiyotning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat: avval keng tarqalgan 11x11 o‘yin o‘rniga hozirgi kunda shiddatli, doimiy yuqori tezlikda harakat qiluvchi o‘yinchilar vujudga keldi. O‘yin texnikasida hujum va himoya bir-biridan farq qiladi. To‘pni ilish, uzatish, olib yurish va darvozaga otish hujum texnikasiga tegishlidir. To‘p yo‘lini to‘sish, uni tutib olish, urib qaytarish va darvozabon o‘yin texnikasi himoyasida qo‘llaniladi. Maydonda hujumchi va himoyachi sifatida harakat qilish hamda aldamchi harakatlar usuli o‘yin texnikasining asosini tashkil etadi. Dastlabki holat - turish, tayyorgarlik va harakat qilishni belgilaydi. Baland va past holatda turish har xil, qaysi holatda turishni vaziyat belgilaydi. Zamonaviy gandbolda ko‘pincha baland holatda turish (oyoqlar ozgina bukilib), oralig’i elka kengligida, gavda sal oldinga egilib, qo‘llar bukilgan holatda tutiladi. Qaysi o‘yinchi maydonda tez va tejamli harakat qilsa, o‘sha o‘yinchi ko‘proq foyda keltiradi. SHuning uchun har bir o‘yinchi tez start olishni, yugurayotib yo‘nalishni o‘zgartirishni, to‘xtash va sakrashni, orqa bilan erkin oldinga yurishni, yon tomon bilan yurishlarni bilishi shart. Hujum o‘yini texnikasi - To‘pni egallagan hujumchi butun vujudi bilan raqiblar darvozasiga to‘p kiritishga intiladi. Raqiblarning qarama-qarshiligini faqat maxsus usullar yordamida engishi mumkin. O‘yin texnikasining bu qismiga to‘pni ilish, ushlash, to‘pni erga urib olib yurish va egallab olish, chalg’itish (fint) va to‘siq (zaslon) qo‘yish usullari kiradi. To‘pni ilish. Bu to‘pni egallashga imkon beruvchi usul. To‘pni bir va ikki qo‘llab ilish mumkin. To‘pni ikki qo‘llab ilishda qo‘llarning panjalari bir-biriga yaqinlashtirilib voronkasimon chuqurlik hosil qilinadi, barmoqlar to‘pga tekkanidan so‘ng, uchib kelgan to‘p tezligini pasaytirish uchun qo‘llar bukiladi. To‘pni bir qo‘lda ilish juda murakkab. Ilish va keyingi qo‘lni silkitish ko‘pincha bunday holatda tutash harakatni tashkil etadi. To‘p bilan muvaffaqiyatli harakat qilish uchun uni to‘g’ri ushlash lozim. Agar o‘yinchi uni ikki qo‘llab ushlasa to‘p yaxshi nazorat qilinadi. Lekin to‘pni bir qo‘llab[311-b,39; 165-b]. yuqoridan yoki ochiq kaft bilan ham ushlash mumkin. Faqat bu holda to‘pni qattiq siqib ushlamaslik lozim, chunki bu qo‘lning panja bo‘g’imlari qotishiga olib keladi. To‘pni uzatish asosiy texnik usul hisoblanadi. To‘p uzatish ko‘p usullar yordamida, ayniqsa, boshqalarga qaraganda ko‘proq yuqoridan va qo‘l panjalari yordamida bajariladi. Uzatish texnikasining bajarilishi to‘p otish usulida ham farq qiladi. Qo‘llarni tirsak qismida bukgan holda yuqoridan to‘pni uzatish - qo‘l to‘pida to‘p uzatishning asosiy usulidir. Keyingi vaqtlarda yashirin holda - orqadan, bosh ortidan, oyoqlar orasidan to‘p uzatish ko‘proq ahamiyatga ega bo‘lmoqda. To‘p uzatish panjalarning faol ishlashi natijasida bajariladi. Qo‘l panjalari yordamida uzatilgan to‘p aniqlik va tezlikdan yutadi. To‘pni erga urib olib yurish. Bu usul bir joyda turganda, ko‘proq yurganda, yugurganda bajarilib, qo‘l to‘pi o‘yinchisining harakat qilishda qo‘llaniladigan asosiy usullaridan hisoblanadi. To‘pni erdan har-xil: yuqoriroq va pastroq sapchitib turib yurish mumkin. Bu usulda qo‘l to‘pi o‘yinchisi maydondan sapchib ketayotgan to‘pni pastga tushirib va keng yoyilgan barmoqlari bilan kutib oladi. U qo‘lini bukib, to‘pni biroz yuqoriga uzatadi, so‘ng uni yana maydonga ma’lum burchak bo‘yicha keskin itaradi. Bunda oyoqlar bukilgan, gavda biroz egilgan, bosh to‘g’ri tutilgan bo‘lishi kerak. To‘pni erga urib olib yurish to‘g’ri chiziq, yoysimon chiziq va doira bo‘ylab har xil yo‘nalishlarda bajarilishi mumkin. Yo‘nalishni, tezlikni, sapchish balandligini o‘z- gartirib hamda to‘pga qaramasdan erga urib olib yurishlar hozirgi zamon qo‘l to‘pi o‘yinida katta ahamiyatga ega bo‘lmoqda.[ 187-b, 32; 197-b]. To‘pni otish. Otish natijasi bir qator sharoitlarga bog’liq, shular orasida muhimi raqiblarga kutilmagan vaziyatda otish yo‘nalishini va usulini o‘zgartirishdir. To‘pni ko‘zlagan joyga yo‘naltirishda, ayniqsa, tezlik muhim rol o‘ynaydi – uning kuchi tezligiga bog’liq. To‘p otish texnikasini bajarishda uning inertsiyasi va vaznini hisobga olish zarur, to‘p otayotgan qo‘lning keng amplitudadagi harakati mushaklar qisqarishiga va gavdadagi barcha mushaklarning qisqarishiga qulay sharoit yaratadi. Lekin o‘yinda bir necha qadamdan so‘ng, keng amplitudada qo‘lni silkitib to‘p otishni qo‘llash anchagina mushkul. SHuning uchun o‘yinchilar va murabbiylarning ijodiy izlanishdan maqsadi tez otish texnikasini (harakatni tezlashtirib, to‘p ilgandan so‘ng darrov sakrab va hokazo) yaratishga qaratilgan. Darvozaga to‘p otish joydan, yurib kelib, sakrab va tayangan holatda bajariladi. Eng ko‘p tarqalgan usul – harakatda yuqoridan qo‘lni bukib to‘p otishdir. Qo‘llarni silkitish natijasida to‘pni otish holati o‘zgaradi. To‘p otish boshning orqa tomonidan, elka ustidan yoki yon tomondan bo‘lishi mumkin. Bu vujudga kelgan holat va texnikani bajarish xususiyatiga qarab aniqlanadi. Harakatda qo‘lni yuqorida bukib to‘p otish uch xil vaziyatda bajariladi: chalishtirma qadamlardan (skrestno‘y shag) so‘ng otish, chalishtirma qadamlarsiz otish va to‘xtab otish. Chalishtirma qadamlardan so‘ng o‘yinchi yugurib kelib sakrab to‘p otishi yoki ruxsat etilgan uch qadam qoidasidan foydalanishi mumkin. Agar o‘yinchi to‘pni o‘ng qo‘li bilan otmoqchi bo‘lsa, birinchi qadamni chap oyoq bilan boshlaydi, bu holda ikkinchi qadamini qo‘yishda shu oyoq kaftining ichki tomonini yugura boshlagan tarafiga qarab qo‘yadi. Shu holda to‘p ushlagan qo‘l to‘g’rilanib, boshning orqa tomoniga o‘tkaziladi va gavdaning yon tomoni darvozaga qaratiladi. To‘p bilan bo‘lgan qo‘lga qarama- qarshi oyoqga tayanil-gandan so‘ng to‘p otish harakati boshlanadi; bu holda gavdaning og’irligi oldinga o‘tkazilib, darvoza tomon buriladi va to‘p ushlagan qo‘l bukilib oldinga qarab tezlanish harakatini boshlaydi. Shuni hisobga olish kerakki, qo‘l harakati davomida tirsak panjalardan oldinda bo‘lmog’i kerak. To‘pni qo‘ldan chiqarishda vujudga keladigan kaft va bilak silkitilishi, keyinchalik gavdaning yuqori qismlariga nisbatan pastki qismlarini to‘xtatishga olib keladi. [311-b, 45; 52-b, 41; 18-b]. Yuqoridan qo‘lni bukib to‘p otish qo‘lni tez siltash yordamida bajariladi. Birinchi oldinga qo‘yilgan oyoqqa qarama-qarshi qo‘l to‘p bilan orqaga suriladi va keyingi qadamda gavdaning yuqori qismi bilan birga siltanadigan qo‘l oxirgi chegarasigacha orqa tarafga burilishi kerak. Keyingi qadamni qo‘yishda gavda darvoza tomon burilib tezlik bilan oldinga egiladi va to‘pni qo‘ldan chiqaradi. Bu usulning farqi shundaki, to‘p otish bir oyoqqa tayangan holda bajariladi. Yuqoridan qo‘lni bukib to‘xtab to‘p otish - bu eng tez otish usulidir. Bu erda dastlabki zaruriyat to‘pni sakrab ilish hisoblanadi, bunda to‘p otayotgan o‘yinchi qo‘lini siltashni boshlashi mumkin. Bu holda o‘yinchi avval o‘ng oyog’ini, so‘ng chap oyog’ini bosadi, tovon esa harakatning to‘xtashini ta’min etish uchun xizmat qiladi. To‘p otayotgan o‘yinchi qadam qo‘yishda gavdaning og’irligini darhol oldingi oyoqqa o‘tkazadi va gavdani darvoza tomon burib, qo‘l tirsagini bukkan holda to‘pni keskin oldinga yuboradi. Qo‘lni yuqorida bukib, sakrab (yuqoriga) to‘p otish uzoq masofadan (10-12 m ) darvozaga hujum qilishda qo‘llaniladi. Qo‘lni siltash va to‘pni qo‘ldan chiqarish havoda bajariladi. Depsinish keyinchalik oyoqda baja-rilishi kerak. To‘p otayotgan o‘yinchi to‘p ushlagan qo‘lini orqa tomonga yuborib, to‘psiz qo‘lini oldinga chiqaradi, gavdaning yuqori qismini otayotgan tomonga burib, depsinishdan bo‘sh oyog’ini bukishi lozim. To‘pni darvozaga otish o‘yinchining sakragandan keyingi parvozining eng yuqori nuqtasida, ko‘krak darvoza tomon burilib, oyoqlarning orasi keng ochilib bajariladi. [172-b,36;215-b]. Ba’zan qo‘lning aylanma harakatini (oldinga-pastga-orqaga) sekinlantirgan va ularni ikki tomonga yozgan holatida himoyachilar tomonidan qo‘yilgan to‘siq yonidan to‘p otishga ijozat beriladi. O‘yinda yiqilib otish zaruriyati tez-tez vujudga keladi. Bu to‘p otayotgan o‘yinchiga himoyachilardan qutulish, yo bo‘lmasa o‘zi bilan darvoza orasidagi masofani yaqinlashtirish imkonini beradi. To‘pni tayangan holda yiqilib darvozaga otish sakrab-yiqilib darvozaga to‘p otishdan farq qiladi. Birinchisi bekik vaziyatdan hujum boshlashda qo‘llanilib, ikkinchisi olti metrlik chiziqdan hujum qilishda ishlatiladi. Darvozaga bunday xilma-xil usulda to‘p otish muvozanat saqlash munosabatida anchagina murakkabdir, chunki o‘yinchi to‘pni muvozanatini yo‘qotgan holda dar- vozaga otadi. Boz ustiga, o‘yinchi yiqilishining yo‘nalishi har xil - oldinga va yon taraflarga bo‘lishi mumkin. Yuqorida qo‘lni bukkan holda yon tarafga egilib va yiqilib to‘p otish bekik vaziyatda hujum qilishga imkon beradi. Yon tomonga egilib to‘p otish bir yoki ikki oyoqqa tayangan holda bajariladi. Himoyachi qo‘llari bilan yon tomonidan qo‘ygan to‘siqdan qutulish uchun hujumchi to‘p otishni bajarishda gavdasini to‘psiz qo‘li tomonga egib, to‘pni boshi ustidan va himoyachilar qo‘llari yonidan darvozaga yo‘naltiradi. Yon tarafga yiqilib to‘p otish. Bu usulni o‘yinchi to‘p otish vaqtida himoyachidan uzoqroq ketish imkoniyatini yaratish uchun qo‘llaydi. Bunga «yolg’on» to‘p otishda qo‘llaniladigan fintlar yordam beradi. Hujumchi chalg’itishdan so‘ng oldinga bir qadam qo‘yib, tayanch oyoqlarini himoyachi oyog’ini darvozaga to‘p otayotgan tomonga yaqinroq qo‘yishi kerak. Shundan so‘ng gavda og’irligi oldingi egilgan oyoqqa o‘tkaziladi. Gavda yon tomoni bilan darvoza tarafiga buriladi, to‘p bilan bo‘lgan qo‘l esa to‘p otishning oxirgi holatiga ko‘tariladi. O‘yinchi tayanch bo‘lmagan bo‘sh oyog’ini oldinga ko‘tarib, bo‘sh qo‘l tomon egiladi va himoyachi belidan sirpanganga o‘xshab yiqiladi. U gorizontal holatga yaqinlashganda, darvoza tomonga ko‘kragini qaratib, to‘pni boshining orqasidan darvozaning ko‘zlangan joyiga yuboradi, so‘ng bo‘sh qo‘lini erga tekkizib yiqiladi. Bunday to‘p otish usulini to‘p otayotgan qo‘l tomondan ham bajarish mumkin, lekin bunday holatda tayanch oyoq ish bajarayotgan qo‘l tarafdagi oyoq bo‘lishi kerak. Yuqorida qo‘lni bukib, sakrab, yon tomonga egilgan holda yiqilib to‘p otish usulidan asosan chiziq bo‘ylab va burchakdan hujum qiladigan o‘yinchilar foydalanadilar. O‘yinchi to‘pni ikki qo‘l bilan egallab, tez olti metrli chiziqqa yaqinlashadi, tayanch oyoq kaftlarini shu chiziqqa parallel qo‘yib «zonaga» sakraydi va to‘pni havoda to‘p otadigan qo‘lga o‘tkazib, darvozaga otadi. To‘p ushlagan qo‘l tomondagi oyoq bilan depsinganda, yiqilish shu tarafga bajariladi va o‘yinchi yerga depsingan oyoqda, keyin qo‘llarga tushadi; boshqa oyoq bilan depsinganda esa oldin bo‘sh qo‘lga va keyin depsinishdan bo‘sh oyoqqa tushadi. O‘yinchi elkalari orqali aylanib o‘rnidan turadi. [87-b, 28; 148-b]. Qo‘lni yozib, yon tomondan to‘p otish - bekik vaziyatda ko‘p qo‘llaniladigan usullardan biridir. Uni bel, son, tizza balandligida bajarish mumkin. Siltash yuqoridan to‘p otishdagiday bajariladi. Chalishtirma harakat qilgandan so‘ng o‘yinchi to‘p otishning dastlabki holatiga keladi: oyoqlar keng qo‘yilgan, qo‘l to‘p bilan orqa tomonga o‘tkazilgan, gavda darvozaga yon tomon bilan burilib, to‘p otadigan qo‘l tomon egilgan bo‘lishi kerak. Shundan keyin gavdaning og’irligi oldinda turgan oyoqqa o‘tkaziladi, ko‘krak darvoza tomon buriladi, qo‘l tirsak bo‘g’inida bukilib, maydonga parallel oldinga cho‘ziladi. Keyinchalik qo‘l silkitish harakati tufayli to‘g’rilanadi, unga elka harakati qo‘shilib, to‘p darvozaga yuboriladi. Himoyachidan to‘pni uzoqroq olib ketish uchun, o‘yinchining oldingi tayanch oyog’ini, himoyachi oyog’ining sirtqi tomoniga qo‘yishi maqsadga muvofiqdir (odatda o‘ng tarafga). Gavdaning yuqori qismini burish yordamida qo‘lni bukmasdan to‘g’ri to‘p otishni bajarish mumkin. To‘p ushlagan qo‘l tomonidagi oyoq bilan depsinish himoya-chilardan to‘pni yanada uzoqroq olib ketishga imkon beradi. Ko‘pincha bunday to‘p otishlar yuqoriga va yon tomonga sakragan holda bajariladi. Balandga sakrab, odatdagiday yuqoridan to‘p otmoqchidan harakat qilgan hujumchi oxirida to‘p otayotgan qo‘li harakatini o‘zgartirib, to‘pni yuqoridan emas, balki himoyachilar gavdasi yoki qo‘llari bilan qo‘ygan to‘siqlar yonidan darvozaga yuboradi. Darvozadan qaytgan to‘pni qayta urish. Darvoza ustunlariga urilib yoki darvozabondan qaytgan to‘pni bir yoki ikki qo‘llab darvozaga otish mumkin. Bu harakat sakrab, keyin esa yiqilgan holda bajariladi. Keyingi vaqtlarda darvozabonning to‘p otayotgan o‘yinchiga peshvoz chiqishi amalda ko‘p qo‘llanilmoqda. Bunday holatda, depsinib, yuqoridan baland traektoriyada to‘p otishlar (darvozabon ustidan oshirib) ma’lum bo‘lishicha, juda sermahsul hisoblanadi. To‘p otishning bajarilishi odatdagi usulda boshlanib, oxirida esa to‘pning traektoriyasi o‘zgartiriladi. [235-b, 29; 280-b]. 1.3 Yosh gandbolchilarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish. Inson xarakat imkoniyatlarining aloxida jixatlarini ifodalash uchun uzoq vaqt “jismoniy (harakatlantiruvchi) sifatlar” degan atama qo’llanilgan. Xozir ayrim mualliflar uni “jismoniy sifatlar” tushunchasining sodda formasi mazmuni tufayli ilmiy muomalardan chiqarib yuborishni va ularning o’rniga faqat “jismoniy qobiliyatlar” atamasini qo’llashni taklif qilmoqdalar. Shunga qaramay, kundalik nutqda va ilmiy – usuliy adabiyotlarda mazkur atama ancha keng tarqalgan. Shuning uchun, extimol, bu ikki tushuncha orasidagi o’xshash va farqli tomonlarni aniqlash, ulardan foydalanish vaziyatlarini belgilab olish o’rinlidir. Eng avvalo qayd etib o’tish kerakki “sifat” tushunchasi har doim biron bir narsaga nisbatan qo’llanilib, uning boshqa narsalardan farqlab turadigan, mohiyatiga xos belgisini ifodalaydi, xususan, buyum, xomashiyo, oziq-ovqat maxsuloti, hayot sifatlari, shaxsning, bilimning sifati va xokazo haqida shunday gapiriladi. Jismoniy tarbiya sohasida ham bu atamadan xuddi shu ma’noda foydalanish lozim. Demak, insonning jismoniy sifatlarini uning xarakat imkoniyatlariga xos ba’zi xususiyatlar singari jismoniy qobilyatlar namoyon bo’ladigan u yoki bu shakllarga nisbatan qo’llab tekshirish, ya’ni ular to’grisida amalga oshirib bo’lingan qobiliyatlar asosida fikr yuritish mumkin. Inson sifat jixatidan bir-biridan farq qiluvchi turli-tuman qobiliyatlar egasi bo’lishi mumkin. Aynan shu turli jismoniy qobiliyatlarning sifati o’ziga xosligi uning jismoniy sifatlari to’g’risida guvoxlik beradi. Turmushda, jismoniy tarbiya va sportda inson jismoniy qobiliyatlarining sifatiga xos xususiyatlar “kuchli”, “tezkor”, “chaqqon”, “egiluvchan” degan iboralarda o’z aksini topgan. Bu sifatlarning hayotdagi ahamiyati ularni ayirib ko’rsatish mezoni xisoblanadi. Aslida jismoniy sifatlar alohida jismoniy qobiliyatlarning erishilgan darajasi, ularning aniqligi, o’ziga xosligi, ahamiyati ifodasi sanaladi. Masalan insonning kuch qobiliyatlarini olaylik. Ular mushaklarning zo’riqish darajasi yuqori, qisqarish tezligi esa nisbatan uncha kata bo’lmagan kuch mashqlarida namoyon bo’ladi. Aslida kuch qobiliyatlari “sust kuch”, “siquvchi kuch”, “statik kuch” kabi kuch sifatlarini tavsiflaydi. Tezlik - kuch qobiliyatlarimushaklarning jiddiy zo’riqishi va ularning yuqori qisqarish tezligini talab etuvchi mashqlarda yuzaga chiqadi. Tezlik- kuch qobiliyatlarini rivojlanishi, eng avvalo “portlovchi” kuch deb ataladigan sifatda aks etadi. Yuqorida tilga olingan kuch sifatlari insonning kuch qobiliyatlarini yaxlit tarzda aniqlash va farqlashga imkon beradi. Xuddi shunday boshqa jismoniy qobiliyatlarning ham sifat tafovudlarini ifodalash mumkin. Jismoniy qobiliyatlar va sifatlar orasida ko’p ma’noli bog’liqlik bor. Bir hil qobiliyat turli hil jismoniy sifatlarni namoyon qilishi, turli hil qobiliyatlar esa ulardan faqat bittasini tavsiflashi mumkin. Masalan, “epchil” sifati asosida ko’pgina qobiliyatlar: muvofiqlash, tezkorlik, kuch va boshqalar yotadi. Tezlik- kuch qobiliyatlari faqat “kuch” emas, “tezkorlik” sifatida ham o’z aksini topadi. [210-b, 30; 238-b]. Chaqqonlik va uni rivojlantirish usuliyati Harakatlarning koordinatsiyaviy murakkabligi chaqqonlikning birinchi o‘lchovidir. Agar harakatning fazo, vaqt, kuch xarakteristikalari harakat vazifasiga mos bo‘lsa, harakat yetarli darajada aniq bo‘ladi, harakat vazifalari harakatning aniqligi tushunchasini keltirib chiqaradi. Harakatning aniqligi chaqqonlikning ikkinchi o‘lchovidir. Hayotda va sportda duch kelishi mumkin bo‘lgan barcha harakatlarni ikki guruhga ajratamiz. 1. Nisbatan stereotip harakatlar. 2. Nosteriotip harakatlar. yengil atletika yo‘lkasida, tekis joyda yugurishlar, uloqtirish va sakrashlar, gimnastika mashqlari, birinchi guruh harakatlariga, sport o‘yinlari, yakkama-yakka olishuv, slalom, kross va shu kabilar ikkinchi guruhga kiritiladi. Stereotip harakatlardagi aniqlik, kishi bu harakatlarni bajarishning qanchalik uzoq mashq qilganligiga va uni texnikasini o‘zlashtirganligiga bog‘liq. Agar inson to‘g‘ridan- to‘g‘ri, tayyorgarliksiz Yangi harakatlarni birdaniga bajara boshlasa, harakatni o‘zlashtirib olishi uchun vaqtni turlicha sarflanishiga qarab chaqqonlikka baho beriladi. Shuning uchun Yangi harakatni o‘zlashtirib olishga ketgan vaqt shug‘ullanuvchida chaqqonlik sifatining ko‘rsatkichlaridan biridir. Yuqorida aytganlrni hisobga olib, birinchidan chaqqonlikni Yangi harakatlarni tezda o‘zlashtirib olish qobiliyati (tez o‘rganish qobiliyati), ikkinchidan, harakat faoliyatini to‘satdan o‘zgarayotgan sharoit talablariga muvofiq tezda qayta moslash deb tushunish to‘g‘ri bo‘ladi. Bu ta'rifimizdan ko‘rinib turibdiki, chaqqonlik – bu baholash uchun yagona o‘lchovga (kriteriyga) ega bo‘lmagan murakkab kompleksli fazilatdir. Har bir muayyan holda, sharoitga qarab u yoki bu kriteriyni tanlab oladilar. Chaqqonlik anchagina xususiy fazilatdir. Sport o‘yinlarida chaqqon bo‘lib, gimnastikada unchalik chaqqonlik ko‘rsata olmaslik mumkin. Chaqqonlikning hayotiy muhim harakat sifati tarzida namoyon bo‘lishi gavdaning nisbatan kam harakatda bo‘lgani holda, qo‘llar bilan mohirona harakat qilishda qo‘l chaqqonligini namoyon bo‘lishi (ajratuvchi, slesarlik, uymakorlik, duradgorlik, stanokda ishlash, kosiblik va boshqalarda) ko‘zga tashlanadi. Har qanday harakat qanchalar yangi bo‘lib tuyulmasin, doimo koordinatsiyaviy bog‘lanishlar asosida bajariladi. Sxema tarzida har qanday individ yangidan-yangi harakatlarning barchasini oldindan o‘zlashtirgan tajribalari zahirasi asosida o‘zlashtiradi va mustahkamlangan, g‘oyat ko‘p elementar koordinatsiyaviy bo‘lakchalarning yig‘inini tuzadi. Kishida harakatlar koordinatsiyalarining zahirasi, harakat ko‘nikmalari zamini qanchalik ko‘p bo‘lsa, u yangi harakatlarni shuncha tez o‘zlashtirib oladi. Unda chaqqonlik darajasi aytarli yuqori bo‘ladi. Chaqqonlikning namoyonlik darajasi analizatorlar faoliyatiga, jumladan, harakat analizatorlarining faoliyatiga bog‘liqdir. Individning harakatlarni aniq tahlil etish qobiliyati qanchalik rivojlangan bo‘lsa, Yangi harakatlarni tez egallab, ularni qayta o‘zlashtirish, yangilash imkoniyatlari shunchalik yuqori bo‘ladi. Sport bilan endigina shug‘ullana boshlagan kishilardi harakat tuyg‘usi (kinesteziya) ko‘rsatkichlari zahirasiga tayanib o‘rgatish (o‘qitish) jarayoni yo‘lga qo‘yiladi. Boshqacha qilib aytsak, shug‘ullanayotganlarda o‘z harakatlarini aniq sezish va idrok qilish qobiliyatlari qanchalik yaxshi bo‘lsa, Yangi harakatlarni ular shunchalik tez o‘zlashtiradilar. Chaqqonlik markaziy nerv sistemasining plastikligiga ham bog‘liq va uning darajasi shu bilan aniqlanadi. Chaqqonlik, psixologiya nuqtai nazaridan, o‘z harakatlarini va tevarak atrofidagi harakatni ijro etish, sharoitni idrok etish qobiliyati qanchalik ekanligiga, shuningdek, shug‘ullanuvchining tashabbuskorligiga bog‘liq. Bu harakat sifati murakkab harakat reaksiyalarining tezligi va aniqligini namoyon qilishda juda muhim rol o‘ynaydi. [30-b, 40; 124-b]. Chaqqonlikni rivojlantirishi usuliyati bilan tanishib chiqsak. Birinchidan chaqqonlikni rivojlantirish koordinatsiya jihatdan murakkab harakatlarni bajarishni, ikkinchidan harakat faoliyatini to‘satdan o‘zgargan sharoit talablariga muvofiq ravishda qayta tuza olish qobiliyatini tarbiyalashdan iboratdir. Bunda chaqqonlik uchun zarur bo‘lgan o‘z harakatlarini fazo va vaqtda aniq idrok etish, lozim bo‘lsa, stabil harakatlar qila bilish, muvozanat saqlay olish, galma-gal zo‘r berish va muskullarni bo‘shattirish yoki, aksincha, muskullarni taranglashtirish qobiliyati va shunga o‘xshash boshqa xususiyatlarni tanlab takomillashtirish muhim ahamiyatga ega. Demak “chaqqonlik” deganda, harakatlar koordinatsiyalarning umumiy to‘plami yig‘indisi tushuniladi. Chaqqonlikni rivojlantirish va tarbiyalashning asosiy yo‘li yangi xilma-xil harakat malakalarini va ko‘nikmalarini shakllantirish demakdir. Bu esa harakat malakalarining zahirasi ortib borishiga sabab bo‘ladi va harakat analizatorlarining funksional imkoniyatlariga samarali ta'sir ko‘rsatadi. Yangi harakatlarni o‘zlashtirish uzluksiz bo‘lgani yaxshi. Agar uzoq vaqt oralig‘ida Yangi harakatlarni o‘rganish rejalashtirilgan bo‘lsa ham, o‘quvchilarga vaqti-vaqti bilan o‘zlariga ma'lum bo‘lmagan mashqlarni bajarib turish tavsiya etiladi. Chunki Yangi harakatlar (mashqlar) o‘zlashtirib turilmasa shug‘ullanuvchini harakatga o‘rgatish qiyinlashadi. Bunday mashqlarni to‘la o‘zlashtirib olish shart emas, chunki u shug‘ullanuvchilarning qandaydir Yangi harakatlarni his qilib turishlari uchun zarur. Bu kabi mayda-chuyda harakatlarni, odatda, aktiv dam olish uchun ajratilgan kunlardagi mashg’ulot jarayoni tarkibiga kiritiladi. Chaqqonlikni rivojlantirishda Yangi harakatlarni o‘zlashtirib olish qobiliyati sifatidahar qanday ihtiyoriy harakatdan foydalanish mumkin, lekin ular faqat mashq tarkibidagi yangi elementlar bo‘lgani uchungina o‘rganiladi. Malaka avtmatlashib borgan sari shu jismoniy mashqning chaqqonlikning rivojlantirish vositasi tarzidagi ahamiyati kamayib boradi. Harakat faoliyatini tez va maqsadga muvofiq qayta tuzish qobiliyati to‘satdan o‘zgargan sharoitdagi ta'sirlarga darhol javobning berilishi chaqqonlikni rivojlanayotganligidan dalolat beradi. Bunda yuklamning o‘zgarishi sodir bo‘ladi, chaqqonlikni rivojlantirishga yo‘naltirilib yuklamani oshirish shug‘ullanuvchilarga koordinatsiyaviy qiyinchiliklarni oshiradi. Ular yengishi lozim bo‘lgan koordinatsiyaviy qiyinchiliklar uch guruhga bo‘linadi: [52-b, 18; 152-b, 28; 174-b]. 1.Harakatlarning aniqligiga erishishdagi qiyinchiliklar; 2.Ularning o‘zaro moslasha olishidagi qiyinchiliklar: 3.Birdaniga, qisqa, o‘zgargan sharoitda duch kelinadigan qiynchiliklar. Amaliyotda qayd qilingan qiyinchiliklarni oson hal qilish uchun, asosan, L.P. Matveevning chaqqonlikni tarbiyalash uslubiyatidan ko‘proq foydalaniladi: 1. G‘ayritabiiy, g‘ayrioddiy dastlabki holatdan foydalanish (zarur bo‘lgan tomonga orqa bilan turib uzunlikka sakrashlar va h.k). 2. Mashqni oynaga qarab bajarish (diskani chap qo‘l bilan uloqtirish yoki bokschini chap tomonlama turib zarba berishi). 3. harakatlar tezligi va sur'atning o‘zgartirish (masalan, tezlashtirilgan usulda yoki sekinlashtirib mashqlar bajarish). 4. Fazoda mashqlar bajarilayotgan chegaralarni o‘zgartirish (masalan, uloqtirishda snaryadlarni kichiklashtirilgan aylanadan uloqtirish yoki maydoni satxi kichiklashtirilgan sport o‘yinlaridan foydalanilanish, chunki keng maydon tor maydonga nisbatan chaqqonlikni namoyon qilish uchun qulaylik tug‘dirmaydi; balandlikka turli usul bilan: orqamachasiga, oldi, yonlama, aylanib yugurib sakrash va hokazolar). 5. Qo‘shimcha harakatlar kiritib mashqlarni murakkablashtirish (masalan, yerga tushish oldidan qo‘shimcha burilishlar qo‘shib, tayanib sakrash va boshqalar). 6. Tanish mashqlarni oldindan rejalashtirmay, ma'lum bo‘lmagan tarzda qo‘shib bajarish (masalan, gimnastik kombinatsiyalarini ko‘rgan va o‘qitgan zahoti bajarish musobaqasi va shunga o‘xshashlar). 7. Juft va gruppa bo‘lib bajariladigan mashqlarda shug‘ullanuvchilarning bir- biriga ko‘rsatadigan qarshiliklarini o‘zgartirish (masalan, o‘yinlarda turli taktik kombinatsiyalarni qo‘llash, mashqlarni bajarishda tez-tez sheriklarni o‘zgartirish). Chaqqonlikni nisbatan xususiy bo‘lgan sifatlaridan biri muskullarni ratsional bo‘shashtira bilishni o‘rganish va uni takomillashtirishdir. Har qanday harakat ma'lum ma'noda muskullarni ko‘zg‘alishi va bo‘shashtirilishining natijasidir. Ko‘zg‘alishdek, bo‘shashtirish (lozim bo‘lgan muskulni, lozim bo‘lgan payitda) ni bilish har qanday harakatni samarali bajarishda muhim rol o‘ynaydi. Harakatni qoyilmaqom qilib bajarish uchun vaqtincha bo‘shashib turishi kerak bo‘lgan muskullar guruhining tarangligi harakatni bajarish uchun lozim bo‘lgan bemalollik (bo‘g‘iqliq)ni, harakatni erkin bajarishni yo‘qqa chiqaradi. Chidamlilikni va uni rivojlantirish metodikasi Muskul ishi faoliyatida jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish davomida charchoqka qarshilik ko‘rsatish darajasi chidamlilik sifati deb ataladi. Jismoniy mehnat (sport faoliyati)ni bajarayotgan kishi sekin asta o‘z faoliyatni davom ettirishi qiiynlashayotganligini sezadi. Ter quyuilib oqa boshlaydi, yuzida qizillik kuchayadi, rangi o‘zgaradi, muskullarida xorg‘inilik sezadi, harakat koordinatsiyasi, harakat texnikasi tarkibidagi elementlarning bajarish ketma-ketligi buziladi, nafas olishi ritmi chuqurligi o‘zgaradi. Bajarayotgan harakati tarkibida qo‘shimcha keraksiz harakatlar paydo bo‘ladi, qo‘shilib qoladi. Bunga asosan, organizmda kechayotgan fiziologik, bioximiyaviy va biomexanik o‘zgarishlar sabab bo‘ladi. Faoliyatni davom ettirish esa ruhiy, irodaviy va boshqa sifatlar evaziga bajariladi. Bunday holatni konpensatsiyali charchoq fazasi deyiladi. Agarda iroda namoyon qilish darajasini ortganligiga qaramay, ish intensivligi pasaya borsa, konpensatsiyasiz charchoq fazasi boshlanganligini kuzatamiz. Charchoq o‘zi nima? Mehnat (mashq qilish) davomida ish qobiliyatining vaqtinchalik susayishi ChARChOQ deyiladi. Bir xil ish faoliyati davomida charchoq turli kishilarda turlicha bo‘lishi amaliyotda isbotlangan. Chunki, har bir individning chidamliligini rivojlanganligi turlichadir. [230-b, 20; 121-b, 21; 154-b]. Bobkalonimiz Abu Ali ibn Sinoning ilmiy merosidan charchash mavzusiga katta e'tibor berilgan. Bir minginchi yili yozishni boshlab, bir ming yigirma to‘rtinchi yili mukammal tarixiy ilmiy asarga aylangan «Kitob ul qonun fit Tib”da surunkali jismoniy mashq bajarish charchoqni vujudga keltirishiga to‘xtalib uni to‘rt xilga ajratib izoh bergan: Yugurish, suzish, chang‘ida yurish, qayiq xaydash kabi sport turlarida deyarli barcha muskullar harakat faoliyatida ishtirok etadi. Shuning uchun charchoq ayrim muskullar guruhida hamda organizmning barcha muskullarida bo‘lishi chidamlilikni maxsus va umumiyligini keltirib chiqaradi va shakl jihatdan bir xil bo‘lgan mashqlarni turli intensivlikda bajarish imkonini yaratadi. Bunda chidamlilik ham turlicha namoyon bo‘ladi. Shuning uchun jismoniy mashqlarni bajarishda organizmning charchoqqa nisbatan talabi turlicha bo‘ladi. Chidamlilik talab qilinadigan mashqlarni bajarishda insonning funksional imkoniyatlari, bir tomondan, lozim bo‘lgan harakat malakalari va texnikani egallanganligi darajasiga bog‘liq bo‘lsa, boshqa tomondan, organizmning aerob va anaerob (kislorodli, kislorodsiz) imkoniyatlariga bog‘liq. Nafas imoniyatlarining xususiyligi nisbatan yuqori emas, ular harakatni tashqi formasiga ham aytarli bog‘liq bo‘lmaydi. Shuning uchun yugurish mashqi yordamida o‘zini aerob imkoniyatlarining darajasini oshirgan shug‘ullanuvchi boshqa harakatlarni, masalan, eshkak eshish, yurish, velosipedda yurish mashqlarni bajarishda ham o‘zining chidamliligidan ijobiy naf oladi. Misol, yurish va yugurishdagi harakatlarning koordinatsiyaviy tuzulishi va tezlik, kuch xarakteristikasi ko‘phollarda turlicha. Mashg’ulot orqali yugurishda erishilgan tezlikni yaxshilanganligi yurushni maksimal tezligiga ijobiy yoki salbiy ta'sir ko‘rsata olmaydi. Ya'ni “ko‘chish” yo‘q. Yugurish tezligi yurish tezligini o‘zgarishiga ta'sir ko‘rsatmagan. Lekin uzun masofadagi shug‘ullanganlik bir vaqtni o‘zida yurish bilan yugurishda biri-biriga «ko‘chishi» mumkinligi ilmiy- amaliy isbotlangan (V.M.Zatsiorskiy va boshqalar). Demak, koordinatsiyaviy biri- biriga yaqin bo‘lgan harakatlarni bajarishda sportchi organizmining vegetativ sistemasini funksional imkoniyatini e'tiborga olsak umumlashtirilgan holat, shartli aytilganda, “vegetativ” shug‘ulaganlik chidamlilikning “ko‘chishi” (o‘tish)ga qulay imkoniyat ochiladi. Lekin har bir holatda ko‘chish ro‘y bermasligi organizmning energiyasi imkoniyatlariga, harakatlarning barcha sifat xususiyatlariga talab qo‘ymay, harakat malakalarining o‘zaro muvofiqlashuvi xarakteriga ham bog‘liq bo‘ladi. Umumiy va maxsus chidamlilikning aniq vazifalarini hal qilish og‘ir, ko‘ngilga tegadigan darajadagi bir xil va eng katta hajmdagi og‘ir ishni bajarishni taqazo qiladi. Charchash toliqishga aylana boshlanganda ham mashqni to‘xtatmaslik talab qilinadi. Bu esa ruhiy tayyorgarlikning namoyon bo‘lishi uchun yuqori darajada katta talabni qo‘yadi. . [ 115-b, 30; 250-b, 34; 148-b]. Chidamlilikni rivojlantirish mehnat sevarlikni, katta nagruzkalarga, shuningdek, nihoyatda horg‘inlik hissiga bardosh berishga tayyor turishni tarbiyalash bilan olib boriladi. Sportchilar mashg‘ulotda ozmi-ko‘pmi charchoqni his qilsalargina, ularda chidamlilik ortib boradi. Bu esa tashqi tomondan chidamlilikning ortib borishida namoyon bo‘ladi. Moslashuv o‘zgarishlarning miqdori va qay maqsadga qaratilganligi, mashg’ulot nagruzkalari natijasida organizmdagi javob reaksiyasi xarakteri darajasi bilan belgilanadi. II BOB. PEDAGOGIK TAJRIBALARNING SAMARADORLIGI VA ULARNING MUHOKAMASI 2.1. Yosh gandbolchilarni jismoniy sifatlarini tarbiyalash orqali tadqiqot natijalarining qiyosiy taxlili. Tajriba davomida tajriba va nazorat sinflarida o‘quvchilar tayyorgarligining turli tamoyillari dinamikasining qiyosiy tahlili o‘tkazildi, olingan ma’lumotlarning ishonchliligi baholandi, tayyorgarlik ko‘rsatkichlarining o‘zaro bog‘liqligi aniqlandi. Asosiy pedagogik tajribani o‘tkazish jarayonida tajriba guruhida (biz tomondan) dasturdagi jismoniy mashqlarni o‘rgatish va har bir darsning zichligini oshirish, jismoniy tayyorgarligini rivojlantirish bo‘yicha ishlab chiqilgan dasturlardan foydalanildi. Nazorat guruhida ta’lim muassasalari uchun ishlab chiqilgan dastur, ya’ni an’anaviy dars o‘tkazish uslublari bo‘yicha shug‘ullanildi. Asosiy pedagogik tajriba jarayonida o‘quvchilar tayyorgarligi qiyosiy baholandi. Jismoniy tarbiya jarayonida jismoniy sifatlarni tarbiyalash bilan ularda harakat ko‘nikma va malakalarinig tashkil toptirish, vosita va uslublar majmuasidan foydalanib, xususan tabaqali yondashish orqali individual ta’sir ko‘rsatish ijobiy natijalarga olib keldi. Ayniqsa, bu yoshdagi o‘g‘il va qiz bolalarning u yoki bu harakat sifatlarining rivojlanish yo‘nalishini, qachon ko‘proq jadal o‘sish namoyon bo‘lishini bilish zarur. Jismoniy tarbiya darslarida o‘quvchi yoshlarni har xil jismoniy rivojlanish, ularning yoshi jinsi va albatta jismoniy tayyorgarlikka ega ekanligini xisobga olgan holda ularga individual yondashish zarur. Ushbu ishni bajarish uchun har bir sinfdagi o‘quvchilarning jismoniy tayyorgarligini aniqlab, ularning individual qobiliyatiga qarab guruhlarga ajratib, me’yorlangan yuklama berib tekshiriladi. Tadqiqot jarayoni boshida quydagi natijalar olindi: Tenis to’pini 6 metrli 1x1m.li nishonga urush (6 marta urunish). Testning ta’rifi: Tekshiruvchilar 6 metr uzoqlikdan harakatlanib kelib 1x1m.li nishonni urish talab qilinadi.Urinishlar soni 6 marta hisoblanadi. Mashqni bajaruvchi mashqni belgilangan chiziqni bosmasligi zarur. Kuchni tarbiyalash. Sport mashg’ulotida kuchni tarbiyalash uchun “takroriy kuchlanish” va “maksimal kuchlanish” metodlaridan foydalaniladi. “Takroriy kuchlanish” metodi asosan muskul massasini oshirish maqsadi uchun qo’llaniladi. Bunda yukning og’irligi o’rta bo’lishi va uni qisqa dam olishlar bilan mashq bajarishi hamda toliqish oqibatida harakat ko’nikmasi to’g’ri bajarilishi buzila boshlangunga qadar davom etishi kerak. “Maksimal kuchlanish” metodi o’yinchilarda katta muskul ishini namoyon ettirish qobiliyatini rivojlantirishda qo’llaniladi. Biz maxsus tanlangan mashqlarda katta qarshiliklarni oz dam olishlar bilan qayta-qayta bajarishdan iboratdir. Ushbu metodlardan foydalanishda, kuchna tarbiyalash uchun haddan tashqari ko’p mashq berish yuqori sinf o’quvchi qiz basketbolchilarni harakatini tang holatga olib kelishi mumkin. Bunday hol ro’y bermasligi uchun kuchni tarbiyalash mashqlari bo’g’inlar harakatchanligini oshirish va bo’shashish mashqlari bilan birgalikda olib borilishi lozim. Malakali yuqori sinf o’quvchi qiz basketbolchilarda kuchni tarbiyalash uchun kompleks mashqlardan (ya’ni tezkorlikka urg’u berilgan kuchni va shu kabilarga yo’naltirilgan kuchni tarbiyalash) foydalanish maqsadga muvofiqdir. Keyinchalik asta-sekin berilayotgan mashqlarni murakkablashtirish, og’irlikni oshirish, qaytarish sonini ko’paytirish, harkat tezligini etishtirish lozim. Kuchni tarbiyalash uchun mashqlar 1. Dastaga mahkamlangan arqon uchidagi yukni qo’llar yordamida dastani aylantirib arqonni dastaga o’rash va tushirish. 2. Xuddi shuni o’zi qo’llar bilak-tirsaklarni bukmasdan bajarish. 3. Gantellar qo’lda d.h.-qo’llarni, yonga, tepaga, oldinga, orqaga qo’llarni bukmay bajarish. 4. Xuddi shuni o’zi qo’llarni bukib bajarish. 5. Devordan 0,5-0,7 m masofaga turgan holatda qo’llar bilan devorga tayanib, devorni “itarib yuborish” (qo’llar tirsakda bukilib - yoziladi). 6. Xuddi shuni o’zi qo’llar tirsaklarda bukilib yozilmaydi. Faqat panja- barmoqlar ishlaydi. 7. Oldinga engashgan holatda, qo’llarda gantel, qo’llarni yon tomonga yozish (ko’tarish). 8. Xuddi shuni o’zi qo’llarini yonga, oldinga ko’tarib tushirish. 9. D.h. - Gantel elka ortida. Gantelni yuqoriga ko’tarib tushirish. 10. Xuddi shuni o’zi o’tirib - turish bilan birga bajarish. 11. D.h - Oyoqlar elka kengligida qo’lda shtanganing dastagi (grifi). Elkaga ko’tarib uni yuqoriga dast ko’tarish. 13. Xuddi shuni o’zi 30-35 kg shtanga bilan bajarish. 14. Parallel brusda qo’llarni bukib yozish. 15. Parallel brusda qo’llar yordamida yurish. 16. Arqonga qo’l va oyoq yordamida chiqib tushish 17. Arqonga faqat qo’l yordamida chiqib tushish 18. Gimnastika narvonchasida, osilgan holatda, oyoqlar bilan to’ldirma to’pni qisib olib uni iloji boricha oldinga –yuqoriga ko’tarish. 19. Xuddi shuni o’zi, faqat gimnastika skameykasida o’tirgan holatda bajarish. Tezkorlikni tarbiyalash Tezkorlik - bu yuqori sinf o’quvchi qiz basketbolchining ma’lum sharoitda qisqa vaqt ichida u yoki bu harakatlarni bajara olish qobiliyati tushuniladi. Tezkorlikni tarbiyalash uchun turli stiklik mashqlarni qayta-qayta maksimal tezlikka yaqin yoki maksimal tezlikda bajarish lozim. Misol uchun qisqa masofaga tezlikni oshirib yugurish, velosiped xaydash va shu kabilar. Tezlikni doim oshirib borish hamda harakat amplitudasini maksimal darajaga etkazish darkor. Mashqlarni engillashtirilgan sharoitda (qiyalikdan pastga yugurish, lider ketidan yugurish va h.k.) yoki avval og’ir sharoitda keyin esa oddiy sharoitda bajarish kerak. Tezkorlikni tarbiyalash mashqlarini yuqori sinf o’quvchi qiz basketbolchining o’zi yoki murabbiyi signal yordamida tezlikni nazorat qila olsa va baholay bilsa samaraliroq bo’ladi. Tezkorlik mashqlarini maksimal tezlikda bajarilishi uchun musobaqa metodidan foydalanish mumkin. Tezkorlikni tarbiyalash uchun mashqlar: 1. Biron bir narsani otib ilish. 2. Xuddi shuni o’zi engil to’ldirma to’plar bilan bajarish 4. Gimnastika skameykasiga sonni tekkizib qo’llar bilan maydonga tayanib, qo’llarni bukib-yozish qo’llarni yozganda tez qarsak chalish.Xuddi shuni o’zi, biroq oyoqlar uchi bilan skameykaga tayangan holda bajarish. 5. Turnik oldida turib, sakrab qo’llarni tirsaklarda bukilgan holatga keltirib osilib turish. 6. D.h- Oyoqlar elka kengligida, oldinga tez engashib qo’llarni cho’zish. 7. Xuddi shuni o’zi to’ldirma to’p bilan bajarish. 8. D.h - Oyoqlar kengroq joylashgan, oldinga engashgan holtda qo’llar yon tomonda. Gavdani chap va o’ng tomonga burish. 9. Xuddi shuni o’zi, engil gantellar bilan. 10. D.h - Cho’kka o’tirish. Tezlik bilan bir oyoqda muvozanatni saqlash, qo’llar oldinda, yonda so’ngra tezlik bilan dastlabki holatni egallash. 11. Xuddi shuni o’zi, to’ldirma to’p, gantel bilan bajarish. 12. D.h. - Tez balandga sakrash. 13. Xuddi shuni o’zi, tizzalarni ko’krakka tekizib. 14. D.h. - Tez oldinga-yuqoriga sakrash. 15. Xuddi shuni o’zi to’ldirma to’plarni ustidan gantellar bilan sakrash. 16. Cho’kka o’tirgan holatda, sakrab-sakrab oldinga harakat qilish. 17. Xuddi shuni o’zi yonga, orqaga sakrab harkat qilish. Chaqqonlikni tarbiyalash uchun mashqlar: 1. Yurayotgan paytda har qadamda oldinda va orqada qo’llar bilan chapak chalish. 2. Xuddi shuni o’zi, biroq qo’llarni yon tomonga yozish hamda oyoqni tizzada bukib son tagida chapak chalishni moslab harakat qilish. 3. Xuddi shuni o’zini, tizzalarni bukmasdan oyoqni yuqoriga baland ko’tarib oyoqbilan chapak chalib harakat qilish. 4. Yarim o’tirgan va qo’llari bilan tizzasiga tayangan holatdagi sherigini ustidan sakrab o’tish. 5. G’ov ustidan sakrab o’tayotgandek yugurish. 6. 60-80 sm balandlikdagi g’ov ustidan sakrab yugurish. 7. Yurayotgan paytga qo’llarni simmetrik ravishda oldinga, yuqoriga, yonga qilib harakat qilish. D.h. - Cho’kka o’tirish. Shu holatdan oldinga tashlanib qo’llarga tayanish. Oldinga tashlanganda o’ng (chap) oyoqni baland ko’tarish lozim. So’ngra oyoqlarni qo’llar tomonga keltirib, cho’kka o’tirish holatidan turib 180 ga aylanib orqa tomonga xuddi shunday bajarish. 8. Xuddi hg’shuni o’zi, ammo tik turgan holatdan oldinga bir qadam tashlab, so’ngra esa qadam tashlamay bajarish. 9. D.h. - oyoqlar bir oz bukilgan, qo’llar orqaroqda. Oldinga tashlanib qo’llarga tayanish, qo’llar tirsak bo’g’imida bukiladi. (oyoqlar maydondan uzilmaydi). 10. Xuddi shuni o’zi, ammo tashlangandan so’ng chapak chalib bajariladi. 11. D.h. - shug’ullanuvchilar bir-birlarini orqasida yarim qadam masofada turib, shg’gavdani chap va o’ng tomonga burgan holda to’ldirma to’pni bir- birlariga qo’llari bilan uzatadilar. 12. D.h. - shuni o’zi, bir yuqoridan ikkinchisi oyoqlari orasidan to’pni sherigiga qo’ldan-qo’lga uzatadi. 13. D.h. - shuni o’zi, to’pni bel atrofida, oyoq va oyoqlar atrofida, sakkiz raqami shaklida. Harakat qildirish mumkin. Bu mashqda sherigidan to’pni olgan shug’ullanuvchi sherigi bajarmagan harkatni bajarishi lozim. 14. Turli to’siqlar osha yurish, yugurish. To’ldirma to’p bilan yoki juft- juft bo’lib bir-birini qo’lini ushlagan holatda bu mashqni bajarish mumkin. 15. Gimnastika skameykasida sherigini ko’tarib, opichib yurish, yugurish. 16. Xuddi shuni o’zi, ko’zni yumib bajarish. 17. Xuddi shularni gimnastika xodasida bajarish (o’g’il bolalar) 18. Xuddi shularni boshga to’ldirma to’p qo’yib bajarish 19. D.h. - bir-biriga 1 metr masofada turgan holatda bir-birini bitta qo’lini ushlab, oyoqni maydondan uzmasdan sherigini muvozanatdan chaqirishga harkat qilish. 20. Xuddi shuni o’zi, bir oyoqda turib bajariladi. Egiluvchanlikni tarbiyalash uchun mashqlar: 1.D.h.- Oyoqlar elka kengligida, qo’llar elkada. Qo’llarni elkadan uzmasdan, oldinga va orqaga aylantirish. 2.D.h. - Oyoqlar elka kengligida, qo’llar yon tomonda . Qo’llarni faqat tirsak bo’g’imida bukib oldinga va orqaga aylantirish. 3.D.h. - Yuqoridagidek, qo’llarni bukmasdan, elka bo’g’imida avval kichik so’ngra katta aylana harkatlarini bajarish. 4.D.h. - Shug’ullanuvchilar bir-birlariga orqa bilan turib, sherigini qo’llarini pastda (yuqorida) ushlaydilar, hamda baravariga chap (o’ng) oyoq bilan oldinga qadam tashlaydilar. 5. Xuddi shuni o’zi, ular tirsak-bilak bo’g’imida bir-birlari bilan “birlashganlar”. 6. Gimnastika narvonchasiga orqa bilan turib, qo’llar bilan bosh orqasidagi reykani ushlab, asta-sekin pastga qo’llar yordamida tushib “ko’prikcha” hosil qilish. 7. Xuddi shuni o’zi, oldinga qadam tashlash harakatini bajarish. maydonga chalqancha yotib ensa va tovonga tayangan holatda gavdani ko’tarish. 8. Xuddi shuni o’zi, boshni tagiga to’ldirma to’p qo’yib bajarish. 9. O’tirgan holatda qo’llarga suyanib gavdani ko’tarish. 10. Qo’llarga tayangan holatda yotib, (qo’llar tirsaklarda bukilgan) qo’llarni to’g’rilab chap qo’lni va o’ng oyoqni orqaga - yuqoriga ko’tarish. 11. Xuddi shuni o’zi, oyoqni qo’l bilan ushlab olish lozim. 12. Xuddi shuni o’zi, oyoqni ikkala qo’l bilan ushlab olish. 13. Oyoqlar elka kengligida, qo’llar boshni orqasida. Gavdani bel-toz bo’g’imida o’ngga va chapga burish bilan gavdani aylantirishni galma-gal bajarish. 14. Xuddi shuni o’zi, qo’llar yuqorida. Bu mashqni yuqorida to’ldirma to’pni ushlagan holatda ham bajarish mumkin. 15. Oyoqlar elka kenglida, qo’llar belda. Gavdani gorizontal holatgacha engashtirish. 16. Xuddi shuni o’zi, qo’llar boshni orqasida. 17. Oyoqlar elka kengligida, qo’llar belda. Oldinga uch marta engashib qo’llar bilan maydonga tegish so’ngra yuqoriga sakrab maydonga tushib cho’kallab o’tirish holatini egallash. 18. Xuddi shuni o’zi, oldinga engashganda qo’llar bilan boldirdan ushlab peshonani tizzaga tegizish. 19. Oldinga engashgan holatda qo’llar bilan maydonga tayanib “to’rt oyoqlab” yurish. 20. Cho’kka tushib “to’rt oyoqlab” yurish. Chidamlilikni tarbiyalashga mo’ljallagan mashqlar. 1. Ag’darilgan gimnastika skameykaini taxtasiga oyoqlarni uchi bilan turiladi. Tovon esa polga tegadi. Oyoqlarni tizzada bukmasdan oyoq uchida ko’tarili va tushishi. 2. Arqon ga oyoq va qo’llar yordamida chiqish va tushish. 3. Xuddi shuni o’zi, faqat tushish qo’llar bilan. 4. Xuddi shuni o’zi, chiqish ham tushish ham qo’llar bilan. 5. D.h. - Dastlabki holatdan cho’kkalab o’tirish, undan to’liqlarni ushlab tizzalarni yozish so’ngra d.h. egallash. 6. Cho’kkalab o’tirish holatidan, qo’llarga tayanib yotish holatiga o’tish va aksincha. 7. Asosiy holatidan, cho’kka o’tirish undan qo’llarga tayanib yotish holatiga o’tish va aksincha. 8. Xuddi shuni o’zi, sakrab asosiy turish holatini egallash. 9. Cho’kka tushib o’tirgan holatda qo’llar orqada maydonga tayangan, tozni maydonga tegizmay qo’l va oyoqlarda yurish. 10. Chalqancha yotgan holatda oyoqlarni ko’tarib tushirish. 11. Xuddi shuni o’zi, oyoqlarni boshdan oshirib maydonga tekkazish. 12. Gimnastika skameykasiga o’ng va chap oyoq bilan galma-gal chiqib tushish. 11. Xuddi shuni o’zini ikkita skameykani ustma-ust qo’yib bajarish. 12. Gimnastika narvonchasidan ushlab “to’poncha” bajarish. 13. Xuddi shuni o’zi, qo’lda yuk bilan bajarish. 14. Amortizator, espander bilan bajariladigan mashqlar. 15. To’ldirma to’p va turli og’irlikdagi gantellar bilan bajariladigan mashqlar. 11. Giri va shtanga bilan mashqlar. 12. Brus, turnikda bajariladigan mashqlar. 13. Sherigini qarshiligini engib, yoki sherigi bilan bajariladigan mashqlar. Chidamlilikni tarbiyalashda bir me’yorda mashq qilish metodidan, shuningdek, takroriy va o’zgaruvchi mashq metodlaridan foydalaniladi. Jizzax viloyati G’allaorol tumani 1-2-sonli sport maktabida 13-14 yoshli gandbolchi o’quvchilari qizlar gandbol sport mashg’ulotida yuqoridagi maxsus mashqlar berilishi natijasida tadqiqotni oxirida quydagi natijalari olindi. Tenis to’pini 6 metrli 1x1m.li nishonga urush (6 marta urunish). Testning ta’rifi: Tekshiruvchilar 6 metr uzoqlikdan harakatlanib kelib 1x1m.li nishonni urish talab qilinadi.Urinishlar soni 6 marta hisoblanadi. Mashqni bajaruvchi mashqni belgilangan chiziqni bosmasligi zarur. 3x10 metrga mokisimon yugurish Testning ta’rifi: Tekshiruvchilar yuza chiziq o’rtasida joylashadilar. Kelishilgan ma’lum bir ishora bo’yicha sportchilar birin-ketin 10 m li belgilarga va yugurib borib qaytishi kerak. Mashqni bajaruvchi mashqni bajarishda ushbu ko’rsatilgan belgi chiziqlarga oyoqlarini tekkizib qaytishi shart. 2.2. O‘tkazilgan tajribani samaradorligi. O’tkazilgan tadqiqot oldin sinov guruhi tenis to’pini 6 metrli 1x1m.li nishonga urush (6 marta urunish) mashqi orqali tajrib boshlangan vaqtida o’rtacha ko’rsatkich 3.02 marta tenis to’pini 6 metrli 1x1m.li nishonga urush natijani qayt etildi. Nazorat guruhi qizlarida 3.2marta tenis to’pini 6 metrli 1x1m.li nishonga urush natijanisi olingan. Tadqiqot oxirida kuzatuv mobaynida (sinov guruh) gandbolchi qizlari o’rtacha ko’rsatkichi 3.5 marta tenis to’pini 6 metrli 1x1m.li nishonga urush natijasini bajarishdi, tadqiqot oxirida gandbolchi qizlarning o’rtacha ko’rsatkichi 0.8%ga o’sish kuzatildi. Nazorat guruhi gandbolchi qizlar o’rtacha ko’rsatkichlari 4 marta tenis to’pini 6 metrli 1x1m.li nishonga urush mashqini bajarishdi, tadqiqot oxirida gandbolchichi qizlarning o’rtacha ko’rsatkichi 0.9%ga o’sish kuzatildi. 3x10 metrga mokisimon yugurish. Kuzatuv mobaynida sinov guruh gandbolchiilari 3x10 metrga moksimon yugurish meyorini tadqiqot boshida o’rtacha ko’rsatkich 15.2 sekund natijani tashkil qilgan bo’lsa, taqdiqot oxirida gandbolchi qizlarning o’rtacha ko’rsatkichi 11.5sekundni tashkil qildi, o’rtacha ko’rasatkich 0.7%ga o’sish kuzatildi. Nazorat guruhi gandbolchi qizlar 3x10 metrga moksimon yugurish meyorini tadqiqot boshida o’rtacha ko’rsatkich 16.7 sekundni tashkil qilgan bo’lsa, tadqiqot oxirida o’rtacha ko’rsatkichi 12.5 sekundni tashkil qildi, o’rtacha ko’rsatkich 0.6%ga o’sish kuzatildi. 60 metrga yugurish. O’tkazilgan tadqiqot jarayonida sinov guruhi gandolchiilari 60 metrga yugurish meyorini tadqiqot boshida o’rtacha ko’rsatkich 16.1 sekundni tashkil qilndi, Tadqiqot oxirida gandbolchi qizlarning o’rtacha ko’rsatkichi 11.5 sekundni tashkil qildi, o’rtacha ko’rsatkichi 0.7%ga o’sish kuzatildi. Nazorat guruhi gandbolchi qizlari 60 metrga yugurish meyorini tajriba boshida o’rtacha ko’rsatkichi 17 sekundni tashkil qilgan bo’lsa, taqdiqot oxirida gandbolchi qizlarni o’rtacha ko’rsatkichi 13.6 sekundni tashkil qildi, 0.8% o’sish kuzatildi. XULOSA Mavzu bo‘yicha qayd etilgan adabiyotlar tahlili shu narsani e’tirof etishga imkon beradiki, yosh gandbolchi qizlarni jismoniy tayyorlashda ularni turli o‘yin malakalariga ixtisoslashgan turlari shu malakalarni samarali ijro etishda muhim ahamiyatga ega ekan. Yurtimizda xotin-qizlar hayot, mehnat va ijtimoiy turmushdagi o’rni beqiyos yuqori darajadadir. Ularning sihat-salomatligini doimo yaxshilash, jismoniy jihatdan barkamol bo’lishi uchun tula shart-sharoitlar yaratilgan. Bu yo’lda sport inshootlarining zamonaviy andozalarga mos kelishi, xotin-qizlardan mutaxassis qadrlar tayyorlashni ko’paytirish, maxsus sport musobaqalarini tashkil etish va ularga xotin-qizlarni ommaviy jalb qilish hozirgi davrning maksad va vazifalaridan biridir. BO’SMda jismoniy tayyorgarligini tarbiyalash natijasida 13-14-yoshli gandbolchi qizlarga faqat musobaqalarga emas balki katta xajmdagi trenirovka ishini bajarish uchun ham kerak. U organ va sistemalarning (ayniqsa markaziy nerv sistemasi, yurak-qon tomir, nafas olish sistemasi va muskul apparatining) tayyorgarlik darajasiga, sport texnikasining takomillashgan darajasiga va harakatlarni tejamli bajara bilishiga bog‘liqdir. Tadqiqotlarni tashkil qilishda biz tomondan ko‘rsatkichlarning ikki guruhi qo‘llanildi: jismoniy tayyorgarlik va gandbol murabiylarining jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlarini tashkil qilish ko‘rsatkichlari. Bu ko‘rsatkichlardan foydalanish bizga BO’SMda 13-14-yoshlı gandbolchi qızlarnı jısmonıy tayyorgarlıgını oshırıshda zamonavıy texnologıylardan foydalangan holda gandbolchii qizlarning jismoniy rivojlanish va jismoniy tayyorgarligini real baholash imkoniyatini yaratdi Pedagogik tajriba davomida Jizzax viloyati G’allaorol tumni 1-sonli sport maktabi 13-14-yoshli gandbolchi qizlarning jismoniy tayyorgarligi ko’rsatgichlari, Jizzax viloyati G’allaorol tumni 2-sonli sport maktabi 13-14-yoshli gandbolchi qizlarning jismoniy tayyorlagarligi ko’rsatkichlaridan yuqori ekanligi pedagogik tadqiqot davomida kuzatildi. Jizzax viloyati G’allaorol tumni 2-sonli sport maktabi 13-14-yoshli gandbolchi qizlarni jısmonıy tayyorgarlıgını oshırıshda zamonavıy texnologıylardan foydalangan holda murabiylar tomonidan jismoniy tarbiya va sport mashg’ulotlari tashkil qilindi. Murabiylar tomonidan tashkil qilingan mashg’ulotlarda 13-14-yoshli gandbolchii qizlarning jismoniy tayyorgarligi va t ех nik-taktik tayyorgarligini samarali shakllantirildi. BO’SMda oliy va o’rta ma’lumotli murabiylari malaka va bilimlari, ko’nikmalari yuqori ekanligi buni tasdig’ini topdi. Gandbol murabiylari tomonidan olib borilgan jismoniy tarbiya mashg’uloti muntazamli tashkil qilinganligi sababli O’zbekiston chempionatida va kubigi musobaqalarida yuqori natijalarga erishildi. BO’SMlarining Gandbol bilan shug’ullanuvchi o’quvchilarning jismoniy tayyorgarligini aniqlab, rivojlanish jarayonini kuzatildi. - BO’SMlarida Gandbol sport turi mashg’ulotlarida maxsus mashqlardan foydalanish orqali o’quvchilarda jismoniy sifatlarni tarbiyalashning samarador usullari, shakllari, yo’llarini aniqlandi FOYDALANILGAN АDABIYOTLAR RO‘YXATI. 1. O‘zbekiston Respublikasining “Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risida”gi Qonuni (Yangi taxriri). -T.: 2015 yil 4-sentabr. 2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2021-yil 5-noyabrdagi Yurish, yugurish, mini-futbol, badminton, stritbol va “workout” sport turlarini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida PQ-5282-sonli qarori. 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni. 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 3 iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi 3031-sonli Qarori / Xalq so‘zi, 4 iyun 2017 yil. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368 sonli Farmoni. 6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 16 iyuldagi “Davlat ta’lim muassasalari huzurida sport klublarini tashkil etish chora- tadbirlari to‘g‘risida”gi 542-sonli qarori. 7. Umumiy o’rta ta’limning jismoniy tarbiya bo’yicha milliy o’quv dasturi Toshkent 2021y.84b 8. Abdullayev R. Xonkeldiyev SH. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati darslik, Toshkent: 2005-yil .310b 9. Ахмедов Ф . Қ ., Атамуродов Ш . Ў ва бошқалар ., Бошланғич синфларда жисмоний тарбия . Услубий қўлланма . “ Истиқлол нашриёти ” Тошкент -2013 й 10. Axmedov F.Q., Jismoniy tarbiya va sport nazariyasi “Ruhsora servis” нашриёти . DARSLIK. 2021 323b. 11. Axmedov F.Q. Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodikasi fanidan 101- savolga 101 javob Jizzax - 2011 yil. 12. Azizova R.I. Sport va harakatli o‘yinlarni o‘qitish metodikasi.T.2009. 145b 13. Azizova R.I. Sport va harakatli o‘yinlarni o‘qitish metodikasi.T.2010.245b 14. Olimov.A.I., “Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi” o’quv qo’llanma “Tafakkur” nashriyoti-2020 y.180 b. 15. Olimov.A.I., Jismoniy madaniyat nazariyasi va metodikasi “o’quv qo’llanma “Tafakkur” nashriyoti-2022y.180b 16. Salomov R.S. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. 1-jild. – T.: Ilmiy texnika axboroti press nashriyoti, 2018y 145b. 17. Salomov R.S. Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyati. 2-jild. – T.: Ilmiy texnika axboroti press nashriyoti, 2018y. 235b. Internet saytlari 37. http//www.Norma.uz. O‘zbekiston respublikasi qonun hujjatlar to‘plami sayti. 38. http//www.pedagog.uz. 39. .http//www.ziyonet.uz. 40. . http://www.edustorng.ru/main/book/pedagogtechno.htm 41. http://dl.nw.ru/theories/technologies

MUNDARIJA KIRISH I BOB. BOLALAR VA O’SMIRLAR SPORT MAKTABLARIDA DASTLABKI TAYYORLOV GURUXIDA GANDBOL MASHGULOTLARINI TASHKIL QILISH USULLARI 1.1 Bolalar va o’smirlar sport maktablarida gandbol sport turiga dastlabki tayyorlov guruxiga yosh gandbolchilarni sport mashg’ulotiga tanlab olish usullari 1.2 Yosh Gandbolchi o`quvchilarini gandbolga o’rgatish uslubiyati 1.3 Yosh gandbolchilarning jismoniy sifatlarini rivojlantirish II BOB. PEDAGOGIK TAJRIBALARNING SAMARADORLIGI VA ULARNING MUHOKAMASI 2.1 Yosh gandbolchilarni jismoniy sifatlarini tarbiyalash orqali tadqiqot natijalarining qiyosiy taxlili 2.2 O‘tkazilgan tajribani samaradorligi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH Mavzuning dolzarbligi. Mamalakatimizda yosh avlodni har tamonlama barkamol inson etib tarbiyalash davlat siyosatining bosh masalalari sifatida qaraladi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti 2017-yil 3-iyuldagi ,,Jismoniy tarbiya va ommoviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PQ-3031sonli qarori va 2018-yil 5-martdagi ,,Jismoniy tarbiya va sport sohasidagi davlat boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida’’gi PQ- 5368 sonli farmoni, 2020-yil 30-oktabrdagi ,,Sog’lom turmush tarzini keng targ’ib etish va ommoviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’rida”gi PQ- 6099 farmoni va 2020-yil 23-sentabrdagi “Ta’lim to‘g‘risida”gi qonunlar qabul qilinib. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 2022–2026 yillarga mo‘ljallangan “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to‘g‘risida”gi Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 3 iyundagi “Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish choratadbirlari to‘g‘risida”gi 3031-sonli Qarori / Xalq so‘zi, 4 iyun 2017 yil. Prezidenti Sh.M.Mirziyoevning 2018 yil 5 martdagi “Jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat boshqaruvi tizimini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-5368 sonli Farmoni. Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 16 iyuldagi “Davlat ta’lim muassasalari huzurida sport klublarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 542-sonli qarori. Respublikada oxirgi yillarda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, aholi o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini targ‘ib qilish, imkoniyatlari cheklangan shaxslarning jismoniy reabilitatsiyasi uchun zarur shart-sharoitlar yaratish hamda mamlakatning xalqaro sport maydonlarida munosib ishtirok etishini ta’minlash borasida izchil chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Shu bilan birga, jismoniy tarbiya va sport sohasida aholi sog‘lig‘ini mustahkamlashga ko‘maklashadigan aniq dasturlarni amaliyotga joriy etish, yoshlarni sportga keng jalb qilish va ular orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish, sport turlari bo‘yicha yuqori natijalarni ta’minlaydigan mahoratli sportchilar bilan milliy terma jamoalarni shakllantirish va trenerlar uchun qo‘shimcha shart-sharoitlar yaratish zarurati mavjud. Mamlakatda yuksak madaniyatga ega bo‘lgan har tomonlama yetuk

hamda jismonan sog‘lom insonni shakllantirish maqsadida, aholining jismoniy tarbiya va sport sohasida malaka va bilimlarini orttirishga qaratilgan ustuvor yo‘nalishlarni belgilash, iqtidorli sportchilarni tanlab olish (seleksiya) jarayoniga innovatsion shakllar va usullarni joriy etish maqsadida, yoshlarga oid davlat siyosatini takomillashtirishda ularni jismonan sog‘lom, ruhiy va intellektual rivojlangan, mustaqil fikrlaydigan, qat’iy hayotiy nuqtai-nazarga ega, Vatanga sodiq yoshlarni tarbiyalash, demokratik islohotlarni chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish jarayonida ularning ijtimoiy faolligini oshirish….yosh avlodning ijodiy va intellektual salohiyatini qo‘llab-quvvatlash hamda amalga oshirish, bolalar va yoshlar o‘rtasida sog‘lom turmush tarzini shakllantirish, ularni jismoniy tarbiya va sportga keng jalb etishbelgilab qo‘yilgan.[45-b, 15-b,65-b,75- b] O’zbekistonda sog’lom avlodni kamol toptirish, ta’lim-tarbiya berishning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi, jamiyatning rivojlanishida muhim ijtimoiy- iqtisodiy va siyosiy vazifalardan biri bo’lib xizmat qilmoqda. Bu esa yosh avlod tarbiyasini yanada kuchaytirish, ularni o’z xalqi, mustaqil davlati vajamiyati oldidagi burchini his etish ruhida tarbiyalashdek g’oyat muhim vazifalar bilan bog’liqdir. Mazkur mavzuni “Bolalar va o’smirlar sport maktablarida dastlabki tayyorlov guruxida Gandbol mashgulotlarini tashkil qilish metodikasini takomillashtirish” deb tanlashimizdan maqsad, bugungi kunda sport turlari ichida shug’ullanuvchilar soni jihatidan nihoyatda keng ommaviylashganligi bilan muhim o’rinni egallaydi. Gandbollning sirlarini to’la qonli mukammal egallash bugungi kunning dolzarb masallaridan biri hisoblanadi.[145-b, 115-b, 126-b] Shu nuqtai nazardan qaraganda biz tanlagan mavzuning dolzarbligi va muhimligi yaqqol namoyon bo’ladi.

I . BOB. BOLALAR VA O’SMIRLAR SPORT MAKTABLARIDA DASTLABKI TAYYORLOV GURUXIDA GANDBOL MASHGULOTLARINI TASHKIL QILISH USULLARI. 1.1. Bolalar va o’smirlar sport maktablarida gandbol sport turiga dastlabki tayyorlov guruxiga yosh gandbolchilarni sport mashg’ulotiga tanlab olish usullari. Yosh gandbolchilarni tanlash va tayyorlashda umum-ta’lim maktablaridagi gandbol bo’yicha kuni uzaytirilgan va o’quv mashg’ulotlari chuqur o’zlashtiriladigan maxsus sinflar katta rol o’ynaydi. Bunda bolalar gandbolga mehr qo’yadilar va gandbol o’ynash sirlarini o’rganadilar. Har bir sport maktabida gandbol bo’yicha maxsus sinflarning ochilishi o’quv mashg’ulotlari mazmunini yana ham oshiradi. Bunda mashg’ulotlar kuniga 2 mahal o’tkaziladi. Bugungi kunda gandbolning kun sayin rivojlanishi jismonan eng baquvvat va iste’dodli o’yinchilarni tanlab olish talab qiladi. SHuning uchun ham gandbolchilarni tayyorlashdagi eng asosiy masala - umidli yoshlarni tanlab olishdir. Bolalar va o’smirlar sport maktablari hamda sport yo’nalishidagi maktab- internatlar Nizomida ko’rsatib o’tilganidek, iste’dodli va umidli sportchilarni tanlab olish butun o’qish jarayonida olib boriladi. Har yili o’qishga qabul qilish vaqtida o’quvchilarni tanlab olish yoki bir yosh guruhidan ikkinchisida o’tkazish masalasi ularni har tomonlama tekshirib ko’rish yo’li bilan hal etiladi. Keyingi yillarda gandbolga doir ko’pgina ilmiy maqolalar, usuli ko’rsatmalar va qo’llanmalarda yosh gandbolchilarni tanlab olish masalalari keng yoritil-moqda. Xususan, K.A.SHperlingning ilmiy asoslangan fikrlari, ayniqsa, foydalidir. Muallifning fikricha, xozirgi davrda gandbolchi tayyorgarligini boshqaruvchi yagona jarayon deb qaramoq kerak. Bolalalarning yoshlariga hamda ular oldiga qo’yi-ladigan mashg’ulotlarning maqsadi va vazifalariga ko’ra boshqaruvchi jarayonni 3-4 davrga bo’lish mumkin.[95-b, 108-b, 79-b,300-b] Birinchi davr (7-9 yosh) dastlabki tayyorgarlik davri deb qaraladi. Bu davrdagi asosiy vazifa bolalarda gandbolga bo’lgan qiziqishni uyg’otish va sport mahorati uchun umumiy zamin yaratishdir. Bu vazifalarni amalga oshirishda maxsus

mashg’ulotlardan tashqari o`quv mashg`ulotdan keyingi sektsiya va to’garak ishlari vaqtidan foyda-laniladi. Ikkinchi davr (10-12 yosh) ham biologik ham pedagogik jihatdan tanlab ola boshlashning eng muhim davri hisoblanadi. Uchinchi davr (13-16 yosh) ixtisoslikni chuqur o’zlashtirish davri. To’rtinchi davr (16 yosh va undan katta) sportda takomillashish davridir. Bunda gandbolchi o’smirlar katta yoshlilar jamoalariga tanlab olinadi. Bu davr guruh va jamoalarni tashkil etish hamda mashg’ulotlarni olib borishda o’ziga xos xususiyatlarga ega. M.A.Godik fikricha, yosh gandbolchilar tayyorgarligini kompleks tekshirish dasturi o’ziga xos qator xususiyatlarga ega bo’ladi. Birinchidan, uning mazmuni o’yinchining barcha harakat va ruhiy sifatlarini imkon boricha to’la aks ettirishi kerak.[225-b, 148-b,147-b, 268-b] Ikkinchidan, tekshirish natijalari faqatgina yuklamalarni rejalashtirish uchun emas, balki tanlab olish, kelajagi bor iste’dodli yoshlarni aniqlash uchun ham hisobga olinadi. Dastlab sport turi talablariga javob bera oladigan va harakat malakalariga ega bo’lgan nomzodlar aniqlab olinadi. Tanlov sinovlari musobaqa shaklida o’tkaziladi. Tanlov rejasi bolalarning harakatli o’yinlarda ishtirok etishlari uchun bajariladigan nazorat mashq-larini o’z ichiga oladi. Keyinroq o’ziga xos malaka va mahoratga ega bo’lgan bolalar aniqlanadi. Bu davrda ularning gandbol bo’yicha o’quv mashg’ulotlari talablariga qobiliyati borligini aniqlovchi chuqur tekshirishlar o’tkaziladi. Murabbiylar pedagogik kuzatishlar va maxsus nazorat mashqlari tizimidan foydalanib, bolalarning gandbol o’yini uchun kerak bo’lgan ko’nikma va mahoratlari haqida to’liq ma’lumot oladilar. Gandbol mashg’ulotlarida bolaning (qobiliyatiga baho berish) harakatlari uchun va ruhiy xususiyatlarini aniqlaydigan nazorat mashqlari tanlanadi. Sinovlardan olingan natijalar maktabga yangi qabul qilingan o’quvchining kelajakda qanday o’qishi haqida murabbiyga ma’lumot beradi. Tanlab oladigan murabbiy tanlash sinovlarini bir necha bosqichda o’tkazadi. Gandbol bo’limi mashg’ulotlariga sog’ligi juda yaxshi bo’lgan 9-10 yoshli bolalar qabul qilinadi. Avval murabbiy bolalar bilan tanishadi. qobiliyatli bolalarni tanlab olgach, ular bilan nazorat sinovlari asosida gandbol bo’yicha

O'xshashlar

Yosh voletbolchilarni jismoniy sifatlarini rivojlantirish metodlari
14-15 YOSHDAGI BASKETBO'LCHILARNINH UMUMIY VA MAXSUS JISMONIY SIFATLARINI RIVOJLANTIRISH
5-6-YOSHLI BADIY GIMNASTIKACHILARNING EGILUVCHANLIK JISMONIY QOBILIYATLARINI RIVOJLANTIRISH USULLARI
13-14 YOSHLI GANDBOLCHILARNING MASHG’ULOT JARAYONIDA SAKROVCHANLIK JISMONIY QOBILYATINI OSHIRISHDA HARAKATLI O’YINLARDAN FOYDALANISH USULLARI
JISMONIY MASHQLAR KLASSIFIKATSIYASI