logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy taʼminotini yaratish

Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy taʼminotini yaratish

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4203 KB
Ko'chirib olish
Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy ta minotini yaratish ʼ Mundarija Kirish ............................................................................................................................................... 2 I-bob. Ta lim tizimida masofaviy ta’limni shakllantirishning nazariy-metodologik asoslari ʼ ......... 8 1.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi va vazifalari ...................................... 8 1.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy asoslari ........................................................ 14 I bob bo‘yicha xulosalar ............................................................................................................ 30 II bob. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy va dasturiy vositalari .................................. 32 2.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari ........... 32 2.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning zamonaviy vositalari va usullari. ............................. 39 II-bob bo‘yicha xulosalar. .......................................................................................................... 51 III bob. Masofaviy texnologiyalar asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil etishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................................... 52 3.1. Masofaviy ta’lim asosida informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ................................................................................ 52 3.2. Masofaviy ta’lim texnologiyalari asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil qilishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................... 61 Soat ........................................................................................................................................ 62 3.3. Pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili ....................................................................... 74 III- bob bo‘yicha xulosalar. ....................................................................................................... 78 UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR .................................................................................... 79 Foydalanilgan adabiyotlar .............................................................................................................. 81 Ilova ............................................................................................................................................... 85 Kirish Mavzuning dolzarbligi : Hozirgi davrda ta ‘ limning masofaviy shakli jadal rivojlanib borayotganligining guvohi bo ‘ lmoqdamiz . Bu holat masofaviy ta‘lim tizimi va ko‘plab boshqa ishlab chiqarish vositalarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Masofaviy ta‘lim tizimi foydalanuvchiga o‘quv materiallari va ulardan olingan bilimlarni test topshiriqlaridan foydalanib, tekshirish imkoniyatini taqdim etadi. Zamonaviy talablarga muvofiq, o‘quv jarayoni murakkablashib borayotgan bir vaqtda, ta‘limda o‘quv vositalaridan foydalanish o‘zlashtirishni osonlashtirib, qiziqarlilik jihatini oshirmoqda. Masofaviy o‘qitish tizimida ta‘lim strategiyasining tuzilishi va har bir o‘quvchi uchun o‘quv materiallarini yakka tartibda taqdim etish kabi imkoniyatlarni bermoqda. Shunga muvofiq ishlab chiqarishga sarf-xarajatlar, doimiy talablarning o‘sishi va masofaviy ta‘lim tizimini amalga oshirishda zaruriy baholash va boshqarish sifatlari shakllandi. Hozirgi noan’anaviy ta‘lim tizimi sifatini baholash uslublari o‘qish jarayoni natijalari nuqtai nazaridan, o‘qitish tizimlarini baholashga, shuningdek, ushbu uslublar umumiy bo‘lib, paydo bo‘lgan va masofaviy ta‘lim tizimi hayot siklining turli bosqichlari sifatini boshqarishga yetarli darajada imkon bermaydi. Shu sababli ham masofaviy ta‘lim tizimi sifatini baholash mezonlari va usullari o‘qitish jarayoni sifatini boshqarishni amalga oshirishga imkon beruvchi, joriy etish va foydalanish bosqichlarini ishlab chiqish zarur. O‘qitishning barcha xususiyatlari mujassamlangan ishlanmaning uslubi va o‘rganilayotgan fan bo‘yicha o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini baholashda darajalarga ajratish tizimining ishlashi hamda o‘lchov xususiyatlarini aniqlashtirish zarurati yuzaga keladi. Mazkur qoidalar birinchi navbatda, tizim bilan uning ishlash natijalari bo‘yicha o‘qitish modelining o‘zidagi o‘zgarishlarni kuzatishni talab etadi Respublikadagi shiddatli o‘zgarishlar ta’lim tizimiga ham jahon miqyosida keng yo‘l ochib bermoqda, jumladan, zamonaviy axborot texnologiyalarning tezkor rivojlanishi, global telekommunikatsion texnologiyalarning takomillashib borishi masofaviy ta’lim muhitida insonni ishga bo‘lgan munosabatini kreativ yondashuvini talab etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5 avgustdagi PQ- 3775-sonli “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Qarori, 2017-yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi Farmoni, 2017-yil 20- apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ 2909-son Qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy huquqiy xujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi. Tadqiqotning maqsadi: Ta’lim tizimidagi yangilanish jarayoni informatika va unga daxldor fanlarni o‘ziga xos usullar bilan o‘qitishni taqozo etmoqda. Zero, bo‘lajak mutaxassis, u qaysi sohada ishlashidan qat’iy nazar, o‘z vazifasini zamon talabi darajasida bajarish uchun axborotga ishlov beruvchi vositalarni, ularni ishlatish uslubiyotini bilish va ularda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish lozim. Binobarin, tub islohotlarni amalga oshirish, bozor munosabatlarini shakllantirish eng avvalo kadrlarning zamonaviy axborot texnologiyalarini qay darajada bilishlariga bog‘liq bo‘lib qoldi. Ushbu magistrlik dissertatsiyasining asosiy maqsadi masofaviy ta’lim tizimida mashg‘ulotlarni zamonaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etish uslubiy va dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, shu jumladan ta’lim muassalarida informatika fanini masofaviy o‘qitish uslubiy vositalarini yaratish va takomillashtirishdan iborat. Tadqiqot vazifalari :  masofaviy o‘qitish tushunchasini falsafiy, psixologik va pedagogik nuqtai nazardan tahlil qilish, ta’lim tizimida masofaviy o‘qitish mohiyatini ochib berish;  ta’lim tizimida masofaviy o‘qitishning tashkiliy-pedagogik xususiyatlarini, o‘rnini va samaradorligini aniqlash;  informatika fanini masofaviy o‘qitishni tashkil etish bosqichlarini va zarur didaktik ta’minotini aniqlash;  informatika fanini mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etishga yo‘naltirilgan o‘quv-uslubiy ta’minotni takomillashtirish;  zamonaviy dasturiy vositalar asosida informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etish didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish. Tadqiqotning ob’yekti: informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etish jarayonida masofadan o‘qitish vositalari, shu jumladan amaliy dasturlar, namoyish dasturlari va interfaol vositalardan foydalanish. Tadqiqotning predmeti : i nformatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida o‘qitishning tashkiliy-pedagogik shartlari, rivojlantirish bosqichlari, usul va vositalari, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish, dars jarayonida uni namoyish qilish o‘rni va uslubiyatini ishlab chiqish. Tadqiqot metodlari: tadqiqot mavzusiga oid adabiyotlar, ilmiy-metodik ishlar , elektron axborot resurslar, uslubiy va dasturiy ishlanmalarni tahlil etish va yaratish, ta’lim muassasalarida takomillashtirilgan DTS, fan dasturlari, darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar va tavsiyalarni o‘rganish, mashg’ulotlarni kuzatish va tahlil qilish, o‘quvchi va o‘qituvchilar bilan suhbatlar, so‘rovlar, anketa so‘rovnomalari o‘tkazish, pedagogik tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish va natijalarni umumlashtirish. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: - ta’lim tizimida mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida tashkil etish mazmunini tahlil etish;  informatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalardan foydalanib o‘qitish usullarini tatbiq etish jarayonini tashkil etish;  ta’lim tizimida mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish texnologiya va vositalarining tutgan o‘rni va samaradorligini ko‘rsatib berish;  mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida tashkil etish, talabalarda informatika fani bo‘yicha mustaqil bilim olish ko‘nikma va malakalarini oshirish usullarini aniqlash;  informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida mustaqil ta’limni tashkil etish didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish. Tadqiqotning ishlanganlik darajasi: Respublikamiz ta’lim muasssalarida “Informatika va axborot texnologiyalari”, “Axborot texnologiyalari”, “ta’limda axborot texnologiyalari” fanining DTS, dasturlari, mazmuni, o‘qitish metodikasi, darsliklari, masofaviy o‘quv materiallarni yaratish va ta’lim jarayoniga tatbiq etishda A.Abduqodirov, M.Aripov, U.Yuldashev, N.Taylaqov, A.Siddiqov, A.Axmedov, R.Boqiyev, F.Zakirova va boshqa olimlar ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishgan. Shuningdek, MDH davlatlari olimlari va yetakchi mutaxassislari A.Andreev, E.S.Polat, A.M.Bershadskiy, V.M.Monaxov, V.A.Slastenin, P.Tixomirov, I.K.Shalaev, A.V.Xutorskiy, M.V.Moiseeva kabi mutaxassislar tomonidan masofaviy o‘qitish tushunchasi va u bilan bogliq boshqa atamalar keng tahlil qilingan. E.S.Polat masofaviy o‘qitishni tyutor va ta’lim oluvchilarning hamda ta’lim oluvchilarning bir-birlari bilan o‘zaro faoliyatlari masofaviy amalga oshiriladigan va internet texnologiyalar yoki boshqa interfaol texnologiyalarga xos maxsus vositalar orqali amalga oshiriladigan o‘uv jarayoniga xos bo‘lgan barcha komponentlarni (maqsadlar, mazmun, metodlar, tashkiliy shakllar, ta’lim vositalari)ni aks ettiradigan mustaqil ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydi Tadqiqotning amaliy ahamiyati . Magistrlik dissertatsiyasida tadqiqot natijalari amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim tizimida, shu jumladan informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish vositalarini to‘g‘ri tanlab foydalanish, tashkil etiladigan mashg’ulotning mazmun-mohiyatini to‘liq ochib berishga xizmat qiladi, yaratilgan didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minot o‘quvchilarni mustaqil amaliy bilim va ko‘nikmalarini shakllanishini ta’minlaydi. Himoyaga olib chiqiladigan holatlar : 1. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan foydalanish uslublarini ishlab chiqish va ulardan mustaqil foydalanishning ahamiyati, o‘rni – dolzarb muammo ekanligi. 2. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan mustaqil foydalanish xususiyatlari va ular ishlab chiqishga qo‘yiladigan talablar. 3. Informatika fanini masofadan o‘qitish vositalari asosida o‘qitishni tashkil etish uchun innovatsion uslublarni ishlab chiqish va ulardan mustaqil foydalanishning ilmiy-uslubiy tavsiyalari va dasturiy vositalar. 4. Informatika fanini masofadan o‘qitish texnologiya va vositalar asosida mustaqil o‘rganishda tashkil etishda didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotni yaratish va foydalanish samaradorligi. Ishning tuzilishi va tarkibi. dissertasiya kirish, uchta bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati va ilovalardan iborat. 1-bob masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi, vazifalari va tashkil etish usullariga bag’ishlangan bo‘lib, unda masofaviy ta’lim modellari, masofaviy ta’lim jarayonini amalga oshirish bosqichlari, masofaviy ta’lim tizimida o‘quv jarayonini tashkillashtirish usullari va didaktik asoslari yoritilgan. Masofaviy o‘qitish barcha ta’lim olish istagi bo‘lganlarga o‘z malakasini uzluksiz oshirish imkonini yaratadi. Bunday o‘qitish jarayonida talaba interfaol rejimda mustaqil o‘quv-uslubiy materiallarni o‘zlashtiradi, nazoratdan o‘tadi, o‘qituvchining bevosita rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa «vertikal o‘quv guruhi» talabalari bilan muloqotda, ya’ni turli xil axborot va kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalaniladi, chunki har bir texnologiya maqsad va masala mohiyatiga bog‘liq bo‘ladi. 2-bobda o‘quv jarayonida mashg’ulotlarni masofaviy o‘qitish texnologiyalari asosida tashkil etishning zamonaviy usullari va vositalari bayon etilgan bo‘lib, masofaviy o‘qitish asosida mashg’ulotlarni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari va informatika fanidan mashg’ulotlarda masofaviy o‘qitish asosida o‘qitishning amaliy asoslari hamda shu jarayonda innovatsion texnologiyalardan foydalanish metodikasi yoritilgan. 3-bob masofaviy o‘qitish texnologiyalar asosida informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etishning dasturiy ta’minotini yaratishga bag’ishlangan bo‘lib, unda informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishda zamonaviy masofaviy o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish va u asosida informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil qilishning dasturiy va uslubiy ta’minotini takomillashtirish samaradorligi keltirilgan. Shu bilan birga pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili bayon etilgan Xulosa qismida magistrlik dissertasiyasida olingan asosiy natijalar va xulosalar keltirilgan. Ilovalarda magistrlik dissertiyasi ishi bo‘yicha yaratilgan didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotga oid ma’lumotlar keltirilgan. Adabiyotlar ro‘yxati qismida magistrlik dissertasiyasini bajarishda foydalanilgan asosiy adabiyotlar ro‘yxati keltirilgan. Maqolalar. Dissertasiyaning asosiy natijalari asosida 4 ta maqola chop etilgan . № Maqola nomi H ajmi Chop etilgan to‘plam 1 Ta’lim tizimida raqamli texnologiyalarning zamonaviy vositalaridan foydalanishning uslubiy asoslari 5 bet “Mexatronika va Robototexnika : Muammolar va rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-texnik konferensiya ilmiy ishlar to‘plami 30- 31-mart, 2021-yil ,Andijon Mashinasozlik Instituti 2 Zamonaviy masofaviy ta’lim samaradorligini oshirishning asosiy omillari va talablari 4 bet “International conference on learning and teaching”, Uzbekistan,Tashkent, 2022/1- 15.02.2022 3 T’lim samaradorligini oshirishda masofadan o‘qitish texnologiyalaridan foydalanishning asosiy omillari 5 bet “Umumiy o‘rta ta’limning sifat va samaradorligini oshirishning ilmiy- metodik jihatlari”: Xalqaro tajribalar Respublika onlayn ilmiy-amaliy konferensiyasi, Andijon-2021 4 Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydala- nishning asosiy omillari va samaradorligi 5 bet ARES (Academic research in educational sciences) ,SJIF, 2021:5.723 April2022 I-bob. Taʼlim t izimida masofav iy t a’limni shak llant irishning nazariy -met odologik asoslari 1.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi va vazifalari Masofali o‘qitish zamonaviy ta’limning eng muhim va tobora ommaviylashib borayotgan shakli sanaladi. Zamonaviy sharoitda axborot kommunikatsion texnologiyalarining tezkor rivojlanishi ta’lim jarayonida ularning imkoniyatlaridan foydalanish uchun qulay sharoitni vujudga keltirdi. Ayni vaqtda yetakchi xorijiy mamlakatlar masofadan o‘qitish borasida boy tajriba to‘plagan. Masofaviy ta’lim texnologiyalari - bu ta’lim oluvchi va pedagog xodimning to‘liq yoki qisman masofadan o‘zaro faoliyatida asosan axborot va telekommunikatsiya texnologiyalarini qo‘llab amalga oshiriladigan ta’lim texnologiyalari tushuniladi. Masofaviy ta’lim sohasida nufuzli nazariy ishlanmalar mavjudligiga qaramasdan, ta’lim jarayonini tashkil qilish shakli sifatida hozirda masofaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish kengroq hisoblanadi. Masofaviy ta’lim texnologiyalarini qo‘llashda ta’lim oluvchi mashg‘ulotda qatnashmaydi, lekin topshiriqlarni bajaradi va tyutor bilan elektron pochta orqali muloqot qiladi yoki tyutor ta’lim oluvchilarga darsdan tashqari vaqtda blog yoki sayt orqali konsultatsiya beradi. Masofaviy ta’lim texnologiyalari kunduzgi, sirtqi, kunduzgi-sirtqi; eksternat shakllarida; ta’limning ma’lum bosqichlarida; asosiy va qo‘shimcha ta’lim dasturlarini amalga oshirishda qo‘llanilishi mumkin. Masofaviy ta’lim texnologiyalarida qo‘llaniladigan aloqa usuli har turli bo‘lishi mumkin. Ular elektron pochta orqali yozishmalar, shaxsiy saytlar/bloglar orqali muloqotlar, materiallarni turli elektron resurslar yordamida o‘rganish va boshqalardan iborat. Shunday qilib, masofaviy ta’lim texnologiyalariga lokal o‘rnatilgan dasturlar va trenajyorlar bo‘yicha o‘qitish ham kiradi. Ba’zan masofaviy ta’limning eskirayotgan texnologiyalariga axborot-kommunikatsiya tarmoqlaridan foydalanmasdan amalga oshiriladigan o‘zaro faoliyat (teleradioeshittirish, telefoniya, materiallarni pochta orqali jo‘natish) ham kiritiladi. “Masofaviy o‘qitish” atamasi, yuqorida aytilganlarning eng birinchi bo‘g‘ini bo‘lib, Viskonsin shtati Universiteti tomonidan 1892-yildan boshlab sirtqi (korrespondentlik) kurslarda qo‘llanilgan. Masofaviy deb masofadan turib tashkil qilingan ta’lim tushunilgan. Unga “korrespondentlik o‘qitish”, “uyda o‘qish” va boshqalar sinonim hisoblangan. Xorijiy davlatlarda masofaviy o‘qitish bo‘yicha bir qator muassasalar va olimlar tomonidan izlanishlar olib borilgan va masofaviy o‘qitish haqida turlicha fikrlarni bildirishgan. Amerikaning masofaviy o‘qitish assotsiatsiyasi mutaxassislari (The United States Distance Learning Association — USDLA) masofaviy o‘qitish deganda - ta’lim oluvchi va tyutorning turli geografik makonda bo‘lganlari holda, o‘quv jarayonini tashkil etish uchun elektron vositalar va nashr qilingan qo‘llanmalardan foydalanib o‘qitishni tushunishgan. Masofaviy o‘qitish sohasi bo‘yicha xorijlik mutaxassislardan biri “distance education” atamasini tushuntirish borasida masofaviy o‘qitish jarayonining ikki asosiy belgisini ko‘rsatadi: ta’lim berishning nashr shaklida va video yoki audio- yozma usulda bo‘lishini, shu bilan birga, kommunikatsiyaning tashkil etilishi masofaviy turib turli xil zamonaviy texnika vositalari bilan aloqa qilish ekanini ta’kidlaydi. Shuningdek, MDH davlatlari olimlari va yetakchi mutaxassislari A.A.Andreev, E.S.Polat, A.M.Bershadskiy, V.M.Monaxov, V.A.Slastenin, V.P.Tixomirov, I.K.Shalaev, A.V.Xutorskiy, M.V.Moiseeva kabi mutaxassislar tomonidan masofaviy o‘qitish tushunchasi va u bilan bog‘liq boshqa atamalar keng tahlil qilingan. E.S.Polat masofaviy o‘qitishni tyutor va ta’lim beruvchilarning hamda ta’lim oluvchilarning bir-birlari bilan o‘zaro faoliyatlari masofaviy amalga oshiriladigan va internet texnologiyalar yoki boshqa interfaol texnologiyalarga xos maxsus vositalar orqali amalga oshiriladigan o‘quv jarayoniga xos bo‘lgan barcha komponentlarni (maqsadlar, mazmun, metodlar, tashkiliy shakllar, ta’lim vositalari)ni aks ettiradigan mustaqil ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydi. A.A.Andreev turli ta’riflarni tahlil qilib, masofaviy o‘qitish ta’lim beruvchilar va ta’lim oluvchilarning o‘zaro va ta’lim vositalari bilan birgalikdagi faoliyati ularning makon va zamonda joylashishlariga invariant bo‘lgan o‘ziga xos maxsus didaktik tizimda amalga oshiriladigan interfaol faoliyatlarining maqsadga yo‘naltirilgan, tashkil qilingan jarayoni, degan xulosaga keladi. Eydos Markazi mutaxassislari A.V.Xutorskiy va boshqalar masofaviy o‘qitish tushunchasini shunday talqin qilishadi: o‘qitish sub’ektlari (ta’lim oluvchilar, pedagoglar, tyutorlar va boshqalar) makon va vaqt bo‘yicha bir- birlaridan uzoqda turib telekommunikatsiya vositalari yordamida umumiy o‘quv jarayonini amalga oshiradi. MESI mutaxassislari V.P.Tixomirov va boshqalar tomonidan masofaviy o‘qitish deganda shunday ta’lim texnologiyasi tushuniladiki, bunda tyutor va ta’lim oluvchi turli joylarda joylashgan bo‘ladi hamda o‘qitish vositasi sifatida keys- texnologiya, TV-texnologiya va tarmoq texnologiyalaridan foydalaniladi. M.V.Moiseevaning ishida masofaviy o‘qitish sirtdan o‘qishning bir turi, ya’ni kompyuter telekommunikatsiyalari, zamonaviy yangi axborot texnologiyalari vositalaridan maksimal darajada foydalanish va o‘quv jarayonining barcha qatnashuvchilari orasida faol axborot almashish nazarda tutilishi kerakligi tushuntiriladi. Mazkur fikrlarni umumlashtirilgan holda mutaxassislar masofaviy o‘qitishni tyutor bilan ta’lim oluvchilar orasidagi munosabatlar masofadan turib amalga oshiriladigan va o‘quv jarayoniga xos bo‘lgan internet texnologiyalarining spetsifik vositalari yoki interfaollikni ko‘zda tutadigan boshqa vositalar bilan amalga oshiriladigan barcha komponentlar (maqsad, mazmun, metod, shakl, vositalari)ni o‘zida aks ettiradigan ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydilar. Masofaviy talim quyidagi model bo‘yicha bajariladi: 1.1-rasm. Masofaviy ta’lim modeli Masofaviy ta’limga xos elementlar mavjud bo‘lib, bular quyidagilar hisoblanadi: Bu elementlar alohida-alohida o‘ziga xos funksiyalarni bajaradi: Masofaviy ta’limning o‘ziga xos elementlari instruktor (o‘qituvchi) talabalar kommunikatsiya o‘quv materiallari qurilmalar Masofaviy ta’limni tashkil etish jarayoni quyidagicha umumiy tuzilmaga ega: 1.2-rasm. Masofaviy talim jarayoni Masofaviy ta’limni tashkil etish modellari quyidagicha:O‘qituvch i Tyutor Didaktik materiallar Ko mu nik atsi ya Talabaİnstruktor, o‘qituvchi (tyutor yoki maslahatchi o‘qituvchi deb ham ataladi) - Bu maxsus mutaxassis b o‘ lib, o‘rgatuvchi hisoblanadi. U tegishli o‘quv kursini tayyorlaydi, talabalarga, tinglovchilarga maslahat, savollariga javob beradi, talabalar bilimini nazorat qiladi. O‘quv materiali - Tegishli o‘quv kursi, o‘quv qo‘llanma, İnternet, Elektron kutubxona hisoblanadi. Talaba - Bu masofaviy ta’lim orqali o‘z bilimini oshiruvchi, kerakli ma’lumotlarni oluvchi shaxs. Uning o‘zi mustaqil shug’ullanadi, savollar bilan murojaat qiladi, berilgan vazifalarni bajaradi, o‘z bilimini tekshiradi. Kommunikatsiya - Bu aloqa vositasi bo‘lib, instruktor bilan talabaning murojaatini bog’lovchi ko‘prik xisoblanadi. U shuningdek talaba bilan talaba o‘rtasida ham bog’lovchi vazifasini bajarishi mumkin.Uning tashkil etuvchilari - telefon aloqasi, e-mail, İnternet va boshqa texnik qurilma va vositalar hisoblanadi. . 1.3-rasm.Masofaviy ta’limni tashkil etish modellari Birlamchi model . Ushbu model faqat masofaviy o`quvchilar bilan ishlash uchun yaratiladi. Ularning har bittasi virtual o`qituvchiga biriktirilgan bo`lishadi . Ikkilamchi model . Ushbu model masofaviy va kunduzgi ta'lim o`quvchilar bilan ishlash uchun yaratiladi. Ikkala guruhda bir xil o`quv dasturi va darslar jadvali, imtixonlar va ularni baxolash mezonlari mavjud . Aralashgan model . Ushbu model masofaviy va kunduzgi ta'lim turlarini integratsiyalashtirish uchun yaratiladi. O`quvchilar o`quv kursning bir qismini kunduzgi, boshqa qismini esa masofadan o`qiydi. Shu bilan birga bu ta'lim turiga virtual seminar, prezentatsiyalar va lektsiyalar o`tkazish ham kiradi. Konsortsium. Ushbu model ikkita universitetlarni bir-biri bilan birlashini talab qiladi. Ushbu muassasalardan biri o`quv kurslarni tashkil qilib ishini ta'minlasa, ikinchisi esa ularni tasdiqlab, kurslarga o`quvchilarni ta'minlaydi. Franchayzing . Ushbu model ikkita universitetlar bir biri bilan o‘zlari yaratgan o`quv kurslar bilan almashishadi. Masofaviy ta'lim sohasida etakchi bo`lgan o`quv muassasa bu sohada ilk qadam qo‘yadigan muassasaga o‘zining o`quv kurslarni takdim qiladi . Uzoqlashgan auditoriyalar . Ushbu modelda axborot va kommunikatsion imkoniyatlar keng foydalaniladi. Bitta o`quv muassasada bo`lib o‘tgan o`quv kurslar videokonferentsiyalar, radiotranslyatsiyalar va telekomunakatsion kanallar orqali sinxron teleko`rsatuvlar ko‘rinishida boshqa auditoriyalarga uzatiladi. Aralashgan model bilan farqi shundaki, bu modelda o`quvchilar kunduzgi ta'limda qatnashmaydi. Bu modelga misol qilib AQSHning Viskonsing Universitetidagi va Xitoyning markaziy radio va televidenie Universitetidagi ta'limni olish mumkin. Loyihalar. Ushbu model davlat yoki ilmiy izlanish maqsadidagi dasturlarni bajarish uchun yaratiladi. Asosiy ish masofaviy ta'lim mutaxassislari va pedagoglar to‘plangan ilmiy-metodik markazga tushadi. Bu modelga misol qilib Afrika, Osiyo va Lotin Amerikadagi rivojlanmagan mamlakatlarida o`tkazilgan qishloq xo‘jaligi, soliqlar va ekologiya haqidagi o`tkazilgan har xil kurslar bo`lishi mumkin. 1.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy asoslari Masofaviy ta’lim jarayonini,  İnternetning WWW , Elektron pochta va boshqa xizmatlari orqali;  Video konferentsiyalar ko‘rinishida;  Maxsus kabel studiyalari orqali, tashkil etish mumkin. Bunda Internet orqali ixtiyoriy foydalanuvchi, boshqa mamlakatlardagi Virtual Universitetlar talabasi bo‘lib ta’lim olishi, ushbu Universitetlarning diplomiga ega bo‘lishi mumkin. Shuningdek Internet orqali ixtiyoriy turdagi, ixtiyoriy hajmdagi ma’lumotlar olishi, o‘rganishi, murojaat qilishi mumkin. Video konferentsiyalar ham kompyuter, telefon aloqasi orqali amalga oshiriladi. Bunda bir shahardagi talaba boshqa bir shahardagi o‘qituvchi yoki talaba bilan jonli muloqat qilishi mumkin. Albatta buning uchun maxsus video va multimedia qurilmalari bilan birga, ularning kompyuterda maxsus programma ta’minoti ham zarur bo‘ladi Maxsus kabel studiyalari orqali talim olish jarayoni, xuddi kabel televideniyasi kabi tashkil etilgan bo‘ladi. O‘qituvchi biror joyda turib televizor orqali boshqa joydagi talabaga bilim berishi, o‘rgatishi mumkin. Masofaviy ta’limning asosiy elementlaridan biri Internet texnologiyalari orqali elektron qo‘llanmalarni ularda joylashtirish va ulardan foydalanishni tashkil qilish yoki har xil elektron qo‘llanmalarni tayyorlash va ularni CD lar orqali foydalanishni tashkil qilish hisoblanadi. Hozirgi kunda masofadan o‘qitishning bu turlari rivojlangan mamlakatlar o‘quv tizimiga keng kirib kelgan. Shu bois, ta’lim tizimida har bir o‘qitilayotgan fan uchun ilg’or pedagogik texnologiyalarni tadbiq etishda axborot texnologiyalari asosida yaratilayotgan elektron qo‘llanmalar bazasida o‘qitish va nazorat qilish mexanizmlarini gipermediya, multimedia, gipermatn, ovoz, video kabi programma vositalari yordamida ishlab chiqish bugungi kunning dolzarb masalalaridan biridir. An’anav iy usullar Tizim k omponent alari Tashk iliy k omponent alar Ma’ruzalar A udio, v ideo, t aqdimot bashqa E’lonlar, electron doska O‘qituvchi bilan muloqot Online konferensiya tizimi www server, komponentalarni boshqarish tizimi Tarmoq dasturlari Talabalar bilimini baholash dasturlariVirtual kutubxona Foy dalanuv chilar ni ro‘y xat dan o‘t k azish v a himoy alash t izimi Jurnalni avtomatik yuritish Topshiriqlarni berish va uni hisotini qilish tizimiAudit ori ya bi lan um u-m iy muamm oni y echish Must aqil ishl ash v a adabi y ot l arni o‘rgani sh Nazorat t opshiriqlari Laborat oriy a v a must aqil t a’lim ishlariTizim ning yagona interveysi 1.4-rasm.Masofav iy t a’limning t ashk iliy t uzilmasi Masofadan o‘qitish tizimini yaratishning ba’zaviy texnologiyasi – tarmoq texnologiyasi bo‘lib axborot resursning ixtiyoriy institutlararo, milliy va jahon darajasida o‘quvchi va o‘qituvchilarni masofadan o‘qitish tizimini kirish imkonini ta’minlaydi. Masofadan o‘qitish tizimining asosiy komponentalari axborot, dasturiy va texnik ta’minotining mustahkamlashtirishning asosiy maqsadi: talabalarni o‘qitish sifatini oshirish;  universitet o‘quv jarayoning boshqarish sifatini va operativligini oshirish;  uslubiy materiallar mazmuni va tuzilmasi sifatini oshirish;  universitetning ta’lim berish xizmat doirasini kengaytirish, ya’ni ikkinchi kvalifikatsiya olish, qo‘shimcha ta’lim dasturi asosida ta’lim  olish imkoniyatini yaratish;  ilmiy-texnik aprobatsiya va ta’lim texnologiyasida qo‘llash maqsadida yangi dasturiy vositalardan foydalanish;  ochiq ta’lim bo‘yicha milliy va xalqaro aloqalarni rivojlantirish. O‘quv jarayonida masofadan o‘qitish tizimidan kompyuter texnologiyasi va maxsus axborot ta’minot vositasi sifatida keng foydalanish ochiq ta’lim tizimining huquqiy, ilmiy – metodik va texnologik tamoyillari orqali aniqlanadi. O‘quv jarayonida masofadan o‘qitish tizimining mukammal dasturi vositalarini qo‘llash o‘quv materiallar, elektron konspektlar, nazorat qilish va o‘rganish testlari, virtual vositalar, praktikumlar, axborot resurslar va boshqalardan foydalanish imkoniyatini beradi. Masofadan o‘qitish tizimini yaratishning bazaviy texnologiyasi – tarmoq texnologiyasi bo‘lib, u masofadan o‘qitish tizimiga ochiq kirish va murojaat qilish imkonini beradi. Tarmoqli texnologiya universitet uchun ancha iqtisodiy jihatdan arzon va samaraliroq texnologiya hisoblanadi. Masofadan o‘qitish tizimini yaratish asosida quyidagi tamoyillar yotadi: standartizatsiyalash, universallik va ochiqlik. Standartizatsiyalash deganda birinchidan, internet standart tarmoq texnologiyasi asosiy baza sifatida, ikkinchidan masofadan o‘qitish tizimida kerakli komponentalarni kiritish, yaratish qoidalariga oid talablarni berish. Universallik shundan iboratki, birinchidan tizim masofadan o‘qitish vositasi sifatida qaraladi, lekin ixtiyoriy o‘qitish formasi uchun kompyuter tarmoq texnologiyasi ham qaraladi. Ikkinchidan, tizim ixtiyoriy fanlarni o‘qish va kurslarni yaratish uchun o‘rinli bo‘ladi: gumanitar, sotsial-iqtisodiy, tabiiy ilmiy va texnik. Uchinchidan, tizim barcha ma’lum texnologiyalar va masofadan o‘qitish metodlarini tavsiya etadi: elektron darsliklar, o‘qitish va nazorat qilish testlari, virtual vositalar, elektron kutubxona, shu jumladan axborotlarni almashtirish va individual ta’lim dasturini shakllantirishning turli xil vositalari. Ochiqlik shu bilan belgilanadiki, tizimdan ro‘yxatdan o‘tgan barcha foydalanuvchilar, istalgan vaqtda, har qanday masofada foydalanishlari mumkin. Masofadan o‘qitish tizimiga qo‘yiladigan asosiy talablar quyidagilar:  interfaollik, ya’ni o‘qitishning muloqot rejimini ta’minlaydi;  dasturiy va apparatli bog‘liqmaslik, o‘qitishni bir nechta vositaviy ta’minotda va ixtiyoriy operatsion tizim boshqaruvida olib borish;  ma’lumotlar almashinuvining yuqori tezligi, o‘qitishda kutish vaqtini kamaytirish. Internet texnologiyasining asosiy so‘zsiz imkoniyatlari quyidagilar: Gipermatn tuzilmaning mavjudligi axborot metodik ta’minotni yaratishda grafik multimediya imkoniyatlaridan foydalanish.  Har xil tayyorgarlikdagi auditoriya tinglovchilari va turli xil o‘quv mashg‘ulotlari uchun o‘qituvchi o‘quv materiallarini ifodalash formasi va ketma-ketligini berishi mumkin (boshlang‘ich ta’lim, qayta tayyorlash, malaka oshirish, materialni majburiy yoki fakultativ o‘rganish).  Internet texnologiyasi (shu jumladan internet tarmog‘ida WWW vositasi) o‘qituvchilarga hujjatlarni formatlash tillari bo‘yicha maxsus bilimga ega bo‘lmasalar ham, axborot materiallarni yaratish va ularni talabalar bilan muloqot qilish imkonini beradi.  Internet texnologiyasi erkin tarqatilayotgan dasturlar majmuasi (Netscape Communicator, Internet Explorer va boshqalar) dan foydalanish imkonini yaratadi. www bazasida yaratilgan masofadan o‘qitish tizimi global axborot tarmoqqa birlashtiriladi va keng foydalanuvchilar doirasiga tavsiya etiladi. Internet texnologiyasi mavjud va yaratilgan o‘quv va elektron qo‘llanmalardan tamoyilial o‘zgarishsiz foydalanishni yo‘lga qo‘yadi. Masofadan o‘qitish tizimi Web – server asosida quriladi va foydalanuvchilarga axborotlarni gipermatn ko‘rinishida tavsiya etadi. Masofadan o‘qitish tizimining interfeys dasturi sifatida ixtiyoriy internet sharhlovchi bo‘lishi mumkin. O‘quvchi va o‘qituvchi kerakli barcha ma’lumotlarni masofadan o‘qitish tizimining ma’lumotlar bazasidan olishi mumkin. Ma’lumotlar bazasi bilan muloqot Java – appletov, CGI – modullari va interfaol Web – to‘rlarini yaratishning boshqa vositalari yordamida amalga oshiriladi. Oxirgi yillarda masofadan o‘qitish tizimiga bo‘lgan qiziqish kun sayin ortib bormoqda. Hozirgi kunda ko‘plab masofadan o‘qitish markazlari, institutlari va tizimlari faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Masofadan o‘qitish tizimini yaratish – ko‘p qirrali muammo bo‘lib, o‘quv-uslubiy, texnik, dasturiy, axborot, lingvistik, tashkiliy, huquqiy, psixologik, tabiiy ta’minot masalalarini o‘z ichiga oladi. Hozirgi kunda bu masaalalarni yechish murakkab bo‘lib qolmoqda. Yuqorida aytilgan fikrlar masofadan o‘qitishning tizimli vositasiga tegishli. Masofadan o‘qitishning tizimli vositasi deganda, tizimda foydalaniladigan usullar va dasturiy vositalar majmuasi tushuniladi. Ularning asosiy funksiyalariga o‘quv materiallari bazasini boshqarish, Masofadan o‘qitish kurslarini tavsiyalash formalarini ishlab chiqarish, masofadan o‘qitishda o‘quv jarayonini boshqarish, masofadan o‘qitishda komponentlar integratsiyasini ta’minlash, foydalanuvchi bilan interfeys va hokazo. Masofadan o‘qitish tizimlari foydalanishiga qarab, to‘liq hajmli va tanlanma ta’lim tizimlariga bo‘linadi. To‘liq hajmli ta’lim tizimida ma’lum bir yo‘nalishda bakalavr tayyorlash bo‘yicha o‘quv rejasining to‘liq bajarilishi ta’minlanadi. Bunday tizimda rejalashtirilgan barcha fanlarni o‘rganish uchun yetarli o‘quv vositalari (darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar, vosita amaliyoti, diplom va kurs ishlarini bajarish vositalari)ga ega bo‘lishi kerak. Shartli ravishda saylanma yoki tanlanma ta’lim tizimi malaka oshirish, ikkinchi mutaxassislik olish ta’lim olishni amalga oshiradi. Bu tizimda tavsiya etiladigan o‘quv kurslari va ularning mazmuni foydalanuvchilarning ehtiyojlari, so‘rovlari asosida tanlanadi va yaratiladi. O‘quv yurtlarining tashkiliy formalari bo‘yicha ular markaz – filiallari, markaz – oliygohlar va markaz – mijozlarga bo‘linadi. Masofadan o‘qitish tizimining umumiy tuzilishi quyidagicha: O‘quv-uslubiy modul O‘quv materiallari bazasi (O‘MB) Virtual kutubxona O‘MB ni boshqarish Texnik ta’minot O‘quv auditoriyalar Laboratoriya xonalari Kommunikatsion texnik vositalar Ma’muriy blok Virtual dekanat Talabalarning ma’lumot bazasi O‘quv jarayonini amalga oshirish Instrumental vositalar Axborot resurslari 1.5-rasm. Masofadan o‘qit ish t iziminig o‘quv , uslubiy v a t exnik t uzilishi Masofadan o‘qitish tizimining asosiy qismi o‘quv - uslubiy tizim hisoblanadi. Uning o‘quv materiallari bazasida tarmoq darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar vosita ishlari tavsifi, kurs va diplom ishi loyihalari bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar, fan sohalari bo‘yicha bilim ensiklopediyalari va boshqalar saqlanadi. Virtual vositalar amaliy dasturlar ko‘rinishida ifodalangan bo‘lib, talabalar vosita ishlari va loyihalarini bajarishda foydalanadilar. Virtual vositaning tipik komponentalari matematik modellashtirish dasturlari hisoblanadi, masalan, Spise, Adams, Ansys, PA9, diskret tizimlarni imitatsion modellashtirish dasturlari, shu jamladan MathCad, MapleV, Mathematica kabi matematik tekstlar, mashina grafikasi va geometrik modellashtirish dasturlari va hokazo. Ishlab chiqilgan va yaratilgan o‘quv materiallarini integratsiyasini O‘MB boshqarish moduli amalga oshiradi, chunki u instrumental vosita kabi masofadan o‘qitishning tizimli vositasining qismi hisoblanadi. Masofadan o‘qitish tizimining texnik ta’minoti tarkibiga kompyuter sinflari, vosita va videokonferensiyalar o‘tkazish uchun vositalar, telekommunakatsion apparatlar va dasturiy vositalar, Internet tarmog‘i asosida o‘quvchi va o‘qituvchi orasida muloqotni amalga oshirish qurilmalari kiradi. Texnik vositalarning alohida guruhi ishlab chiqarish moduliga kiruvchi, multimedia vositalari bilan grafik ishchi stansiyalarni tashkil qiladi. O‘quv jarayonini boshqarish adminstrativ modulni tashkil qiladi. Uning dasturiy ta’minoti tarkibiga xujjatlarni boshqarish uchun ish yuritish, ta’lim muassasalari uchun tipik va xujjat almashtirish tizimi kiradi. Administrativ modulining ma’lumotlar bazasida sinov va imtihon vedmostlari, jurnallar va joriy o‘zlashtirish hisobotlari, talabalar guruhi ro‘yxati, xodimlar va talabalarning shaxsiy delasi va boshqalar saqlanadi. Bu ma’lumotlar ta’lim muassasasining faoliyatini tahlil qilish, turli xil hisobotlarni rasmiylashtirish, stamatik hisobotlar va boshqa shunga o‘xshash xujjatlar uchun ishlatiladi. Ishlab chiqarish moduli yangi o‘quv materiallarini yaratish va ularni talab etilgan ko‘rinishda tasvirlash uchun ishlatiladi. Bunday ko‘rinishdagi vositalarga tarmoq darsliklarining elektron versiyasi va boshqa o‘quv - uslubiy materiallar, CD-ROM, tajribali o‘qituvchilarning ma’ruzalari yozilishi video kassetalar bo‘lishi mumkin. Masofadan o‘qitish kurslarini yaratishning instrumental vositalari masofadan o‘qitish tizimida muhim rol o‘ynaydi, ya’ni masofadan o‘qitish tizimi o‘quv-uslubiy ta’minotining asosiy tarkibini Masofadan o‘qitish kurslari tashkil etadi. Internet bazasida masofadan o‘qitish tizimi uchun tarmoq kursining tipik tuzilmasi quyidagi asosiy komponentalar bilan tasvirlangan:  kompyuter gipermantli darslik, uning tarkibini asosiy matn, ko‘rgazmali material, terminlar, nazorat savollar va mashqlar, mustaqil bajarish uchun mashqlar tashkil qiladi;  kurs bo‘yicha laboratoriya ishlarining tavsifi. Masofadan o‘qitish kurslarini yaratish uchun instrumental vositalardan foydalaniladi. Instrumental vositalar majmuasi instrumental sohalar deb yuritiladi. Yuqorida aytilgandek, instrumental vositalar masofadan o‘qitishining tizimli sahaning asosiy qismi hisoblanadi. Instrumental vositalarni ikki guruhga bo‘lish qulay: 1. Web – texnologiyaga asoslangan va qimmat turuvchi maxsus vositalar ishlatilmaydigan umum qo‘llaniluvchi muhit 2. Masofadan o‘qitish kurslarini yaratish uchun maxsus mo‘ljallangan instrumental muhit. Foydalaniladigan instrumental vositalar masofadan o‘qitish kurslarini yaratishning mos texnologiyalarini aniqlaydi. Birinchi darajadagi texnologiya Internet tarmog‘ida hamma foydalana oladigan yoki ma’lum dasturiy ta’minot tizimlar qo‘llaniladigan vositalarga tayanadi. Boshqacha aytganda, bu erda nisbatan arzon va keng tarqalgan dasturiy mahsulotlar ishlatiladi. Unga, masalan, HTML matn muharrirlari, grafik muharrirlar, ma’lumotlar formatining konvertorlari va boshqalar kiradi. Xuddi shunday masofadan o‘qitish tizimiida MS Word muharrirlari, Adobe Photoshop, Math Tupy va boshqa ma’lum dasturlar ham ishlatiladi. Masofadan o‘qitishning tashkiliy texnologik modellari quyidagilardan iborat: Birlikmedia qandaydir biror o‘qitish vositasi va axborotlarni uzatish kanallaridan foydalanish. Masalan, yozishma, o‘quv radio va teleko‘rsatuv orqali ta’lim. Bu modelda ta’lim daminirlaydigan vositasi asosan nashr materiallar hisoblanadi.  Multimediya – turli ta’lim vositalaridan foydalanish: Chop etishga asoslangan o‘quv qo‘llanmalar turli disklarda o‘quv mashg‘ulotlari uchun kompyuter dasturlari, video va audi yozuvlar va boshqalar. Zarur bo‘lib, qolganda kunduzgi ta’limning ba’zi bir elementlaridan foydalaniladi – o‘quvchilar bilan o‘qituvchilarning uchrashuvi, yakuniy o‘quv seminarlarini va konsultatsiyalarini o‘tkazish imtihonlarni qabul qilish va boshqalar.  Gipermedia – uchinchi avlod masofadan o‘qitishning modelidir. Unda yangi zamonaviy axborot texnologiyalardan foydalanish ko‘zda tutiladi. Buning eng soda ko‘rinishi elektron pochta va telekonferensiyalar hisoblanadi. Masofadan o‘qitish tizimida axborot texnologiyalarining multimedia vositalari asosida o‘quv jarayonini tashkil qilish quyidagi tarkibiy qismlardan iborat. 1.6–rasm . Masofadan o‘qitish texnologiyalari vositalarini o‘quv jarayoniga qo‘llash Ushbu sxemadagi mavjud elementlar bir-biri bilan o‘zaro bog’langan. Masalan, virtual stendlarning asosida elektron qo‘llanmalarning elementlari yotadi. Ya’ni, VS lar bevosita elektron qo‘llanmalarda foydalanilgan metodika – kompyuter imitatsion modeli asosida yaratiladi. Bu esa ED va virtual stendlarning yaratish jarayoni o‘zaro uzviy bog‘liq ekanligini ko‘rsatadi. Bundan tashqari ED lardan ma’ruza darslarida mavzuga tegishli amaliy va vosita mashg‘ulotlariga doir o‘quv materiallarini VS lardan foydalanib ko‘rsatish mumkin. Bu esa o‘z navbatida nazariy va amaliy dasturlarni birgalikda olib borish imkoniyatini yaratadi. Bundan tashqari elektron qo‘llanmalar va virtual stendlar masofadan o‘qitish tizimining o‘quv materiallari bazasini tashkil etadi. Masofadan o‘qitish asosan axborot kommunikatsion texnologiyalar bazasida tashkil etilishi sababli o‘quv materiallarini tarmoq tizimi orqali uzatish ehtiyoji tug‘iladi. Shu sababli elektron qo‘llanmalar va virtual stendlarni tarmoq tizimiga (lokal va global) moslashtirib yaratish va ulardan masofadan o‘qitish tizimida foydalanish maqsadga muvofiqdir. Virtual o‘qitish tizimini tashkil etish uchun virtual kutubxona yaratish talab qilinadi. Virtual kutubxona bazasini ham elektron qo‘llanmalar va virtual stendlar tashkil etadi. Bundan ko‘rinib turibdiki, elektron qo‘llanmalar va virtual stendlar yuqorida tilga olingan tizimning asosini tashkil qiladi va ular bazasida masofadan o‘qitish va virtual kutubxona va virtual o‘qitish tashkil qilinadi. Masofadan o‘qitish texnologiyalari vositalari yordamida o‘quv materiallarini obrazlar ko‘rinishida ifodalash o‘quvchilarning o‘qish- bilish jarayonining hamma komponentalariga u yoki bu tarzda ta’sir etishi mumkin. Bunda ayniqsa ularning talabalarni o‘quv materiallarini qabul qilish, ma’nosini anglash, esda qoldirish, ularni qayta-qayta takrorlash imkoniyati mavjudligi kabi jihatlarini ko‘rsatish mumkin. Bundan tashqari bu metodika talabalarni o‘qishga nisbatan emotsional yondoshishini rivojlantiradi va ularni ko‘p kuch sarf qilmasdan o‘quv materialini o‘zlashtirishga erishishini ta’minlaydi. Bu sarflarni an’anaviy o‘qitish va yangi metodika bilan taqqoslab ko‘rsatamiz. An’anaviy o‘qitish metodikasida o‘quv materiallari asosan matn va formulalar ko‘rinishida foydalanib, ularni bevosita o‘qitish jarayonida namoyish qilish imkoniyati deyarli mavjud emas. Bunday ko‘rinishda berilayotgan o‘quv materiallarini o‘zlashtirish talaba tomonidan asosan ketma-ket ravishda qabul qilinadi, shu sababli ularni o‘zlashtirish va esda qoldirish juda sust bo‘ladi. Elektron qo‘llanmalar ma’ruza mazmunini boyitish va yangi materiallar bilan to‘ldirishga imkoniyat yaratadi. Elektron qo‘llanmalarning yaratilishi, ularning o‘quv jarayoniga qo‘llanilishi ta’lim muassalarida elektron kutubxonalar yaratishni taqazo etadi. Bundan ko‘rinib turibdiki ta’lim muassalarida yagona katalog tizimiga ega bo‘lgan kutubxonalarning paydo bo‘lishi va lokal tarmoqning yaratilishi kutubxonalarga bo g‘ liq muammolarning yechilishi bilan bir qatorda ular faoliyatining samaradorligini oshirishga va muvofiqlashtirishga olib keladi. Elektron qo‘llanmalarni oliy ta’lim tizimida qo‘llash va o‘qitish talabalar bilimini nazorat qilishni zamonaviy axborot texnologiyalari bazasida olib borishni ko‘zda tutib quyidagi talablar asosida amalga oshiriladi: - ma’ruza kurslari: - mustaqil ishlash uchun topshiriqlar: - mustaqil ishlash uchun uslubiy ko‘rsatmalar: - bilimni avtomatlashtirilgan tekshirish tizimlari e’tiborga olingan. Ma’ruza matni o‘qituvchilar tomonidan tayyorlanib, unga: - kurs dasturi: - kursning texnologik xaritasi: - joriy, oraliq va yakuniy baholashlar: - asosiy va qo‘shimcha adabiyotlar: - to‘liq ma’ruza matni: - bo‘laklarga, ya’ni boblarga bo‘lingan mavzular ketma-ketligi: - tayanch iboralardan iborat ma’lumotlar kiritilgan. Ma’ruza matnlari sarlavhalar, qism sarlavhalar, ta’riflar, kalit so‘zlar, grafik materiallar ajratilib ko‘rsatiladi. Elektron qo‘llanmalar asosida o‘qitish jarayonida: - aniq predmetni kompyuter asosida o‘qitish: - ma’ruza matnlarni tahrirlash: - o‘tkazilgan nazoratlar natijalarining tahlili asosida, ma’ruza matnlarini bayon etish uslubini yaxshilash: - axborot texnologiyalari asosida yaratilgan animatsiya vositalaridan foydalanish imkoniyatlarga ega bo‘ladi. Elektron qo‘llanmalar bilan ishlaydigan o‘qituvchilar: - ma’ruza matnlari, amaliyot bilan bog‘liq topshiriqlarni tuzish; - uslubiy ko‘rsatmalar, nazorat variantlari va topshiriqlarni tuzish; - ishchi dastur va texnologik xaritani tuzish; - bilimlarni o‘zlashtirish bo‘yicha natijalarni tahlil qilish; - ma’ruza matnlarini tahrirlash; - har bir mavzu bo‘yicha dinamik ko‘rinishda ifodalangan jarayonlarning animatsiyalarini tasavvur qilish; - mustaqil ishlar bo‘yicha talabalarga nazariy va amaliy topshiriq bo‘yicha maslahatlar berishni tashkil qilish; - o‘zlashtirilishi murakkab bo‘lgan mavzular bo‘yicha talabalar bilan suhbat o‘tkazish mumkin. Mazkur talablarga muvofiq elektron qo‘llanmalar asosida dars jarayonini tashkil qilish pedagog o‘qituvchilarning yumushini osonlashtirish, o‘quv jarayonini boshqarish, uning samaradorligini yanada ko‘tirishi bilan bir qatorda ta’lim muassasasi rahbariyatiga quyidagi imkoniyatlarni yaratadi[4]: - talaba, guruh, mutaxassisliklar bo‘yicha test natijalarini ko‘rib boorish va ularning o‘zlashtirish darajasiga baho berish; - o‘qituvchilarning ma’ruza matnlari va boshqa mustaqil ishlarga mo‘ljallangan materiallarni tayyorlash sifatiga baho berish; - multimedia vositalari asosida vosita ishlarini bajarish uchun kompyuterda modellashtirilgan virtual stendlar joriy etish; - kursni o‘zlashtirish bo‘yicha uslubiy materiallarni tayyorlash uchun takliflar ishlab chiqish. Oliy t a’lim t izimida ele k t ron k ut ubxona y arat ish bugungi k unning dolzarb masalalardan bo‘lib, u quy idagi t alablar asosida amalga oshiriladi: - yagona elektron katalog tizimiga ega bo‘lgan virtual kutubxona yaratish; - internet tarmog‘i orqali oliy ta’lim tizimida elektron kutubxona faoliyatini ishga tushirish; - oliy ta’lim tizimida elektron kutubxonalararo axborot almashinishini ta’minlash; - Internet tarmog‘i orqali umumjahon elektron tizimiga kirish; Virt ual k ut ubxona – bu o‘quv materiallari elektron nusxada chop etilgan yagona katalog tizimiga ega bo‘lgan elektron kutubxonadir. Elektron kutubxonadagi o‘quv materiallarini tarmoq tizimi imkoniyatlaridan foydalanib o‘qish mumkin. Elektron kutubxonadan yoki boshqa manbalardan tarmoq tizimi yordamida materiallarni olib o‘qish – virtual o‘qish deb yuritiladi. Masofadan o‘qitish tizimini o‘quv materiallarini axborot zaxirasini tashkil qilishda elektron qo‘llanmalarning o‘rni beqiyosdir. Talabalarning fikrlash faoliyatini AT lari yordamida ko‘rsatmali tashkil qilishda uch asosiy vazifani bajarish lozim. Birinchi vazifa – ko‘rsatmali qurol asosida o‘rganilayotgan narsa yoki hodisaning original obrazini yaratish; ikkinchi ko‘rsatmali qurolning yuzini talabalarning muayyan maqsad bilan kuzatishini tashkil etish; uchinchi vazifa-nazariy bog‘liqlik va mazmuniga mos tushunchalarni hosil qilish yoki o‘quv vazifalarni bajarish jarayonida obrazdan mohirona foydalanib uning mazmunini ifodalovchi harakat kiritish va tushuntirishdir. Bundan ko‘rinib turibdiki barcha ta’lim metodlaridagi og‘zaki tushuntirish, ko‘rsatmali va amaliy metodlarga xos xususiyatlarni AT lari yordamida o‘quv materiallarini obrazlar ko‘rinishida birvarakayiga ifodalash orqali amalga oshirish mumkin ekan. Bu degan so‘z ta’lim metodlarini birgalikda amalga oishirilishi talabalarning o‘quv materiallarining o‘zlashtirishini oshirishga, tushunchalar ko‘rinishida fikr-mulohaza yuritishiga va aqliy o‘sishiga zamin yaratadi. I bob bo‘yicha xulosalar Masofaviy ta‘lim tizimi o‘quvchiga elektron axborot resurslari va ulardan ma’lum bir malaka, ko‘nikmalarni egallash, olgan bilimlarini tekshirish imkoniyatini taqdim etadi. Zamonaviy talablarga muvofiq, o‘quv jarayoni murakkablashib borayotgan bir vaqtda, ta‘limda elektron axborot resurslaridan foydalanish o‘zlashtirishni osonlashtirib, qiziqarlilik jihatini oshirmoqda. Mazkur fikrlarni umumlashtirilgan holda mutaxassislar masofaviy o‘qitishni tyutor bilan ta’lim oluvchilar orasidagi munosabatlar masofadan turib amalga oshiriladigan va o‘quv jarayoniga xos bo‘lgan internet texnologiyalarining spetsifik vositalari yoki interfaollikni ko‘zda tutadigan boshqa vositalar bilan amalga oshiriladigan barcha komponentlar (maqsad, mazmun, metod, shakl, vositalari)ni o‘zida aks ettiradigan ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydilar. 1-bob masofaviy ta ’ limni tashkil etishning asosiy maqsadi, vazifalari va tashkil etish usullariga bag’ishlangan bo‘lib, unda masofaviy ta’lim modellari, masofaviy ta’lim jarayonini amalga oshirish bosqichlari, masofaviy ta’lim tizimida o‘quv jarayonini tashkillashtirish usullari va didaktik asoslari yoritilgan. Masofadan o‘qitish texnologiyalari vositalari yordamida o‘quv material-larini obrazlar ko‘rinishida ifodalash o‘quvchilarning o‘qish- bilish jarayonining hamma komponentalariga u yoki bu tarzda ta’sir etishi mumkin. Bunda ayniqsa ularning talabalarni o‘quv materiallarini qabul qilish, ma’nosini anglash, esda qoldirish, ularni qayta-qayta takrorlash imkoniyati mavjudligi kabi jihatlarini ko‘rsatish mumkin. Bundan tashqari bu metodika talabalarni o‘qishga nisbatan emotsional yondoshishini rivojlantiradi va ularni ko‘p kuch sarf qilmasdan o‘quv materialini o‘zlashtirishga erishishini ta’minlaydi . II bob. Masofav iy t a ’ limni t ashk il et ishning uslubiy v a dast uriy v osit alari 2.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari Masofaviy ta’limni tashkillashtirishning ko‘pgina manbalari orasidan quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:  Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);  Virtual ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS (Learning Management Systems);  Ichki kontentni boshqaru vtizimlari CMS (Content Management Systems).  tashkillashtirishning ko‘pgina manbalari orasidan quyidagilarni ko‘rsatish mumkin:  Mualliflik dasturiy mahsulotlari (Authoring tools);  Virtual ta’lim jarayonini boshqaruvchi tizimlar LMS (Learning Management Systems);  Ichki kontentni boshqaruv tizimlari CMS (Content Management Systems). 2.1-rasm. Masofaviy ta’limni tashkillashtirishda ishlatiladigan dasturiy ta’minotlar tuzilmasi Bu o‘quv modulimizda masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirish imkoniyatini beruvchi erkin va ochiq kodli dasturlar majmuasining tahlili keltiriladi. Hammamizga ma’lumki, har bir universitet yoki ta’lim muassasi o‘z ta’lim jarayonini boshqarish uchun zamonaviy texnologiyalardan kelib chiqqan holda, o‘zining virtual axborot ta’lim muhitini yaratishga harakat qiladi. Hozirgi vaqtga kelib, virtual axborot ta’lim muhitini yaratishning hojati qolmagan, chunki Web muhitiga moslashgan har xil turdagi dasturiy majmualar jonkuyar dasturchi va ta’lim sohasida ishlab kelayotgan xodimlarning hamkorlikda ishlashlari shuningdek, ta’limga yo‘naltirilgan fondlar tomonidan qo‘llab quvvatlanishi natijasida, erkin va ochiq kodli dasturiy ta’minotlar yaratilgan. 2.2-rasm. Masofaviy ta’lim didaktik ta’minotining tuzilishi Masofaviy ta’lim o‘qituvchi bilan bevosita aloqani inkor qiladi. O‘qitish va emotsional intellektual muloqat modeli o‘qituvchi dasturning asosi hisoblanmish ta’lim berish modeli bilan almashinadi. Masofaviy ta’lim o‘qitish modeli axborot va fan muhitidan iborat bo‘lib, o‘z ichiga turli ko‘rinishdagi o‘quv materiallarini, o‘quv maqsadining dasturiy ta’minotini hamda o‘quvchi faoliyatini boshqarish modelini oladi. Masofaviy ta’limda avtomatlashgan didaktik ta’minot talab etiladi. 2.3- rasm . Avtomatlashgan didaktik tizim tuzilishi Didaktik ta’minot- aniq fan mazmuni bo‘yicha o‘quv-uslubiy majmualardan iborat bo‘ladi. Funksional ta’minot - o‘quv mazmunini o‘rganishni modellashtirish imkonini beradi va pedagogik hamda texnologik qismlardan iborat bo‘ladi. Pedagogik –pedagogik maqsadga erishish uchun maqsadga va shaxsga yo‘naltirilgan pedagogik uslublar va texnologiyalarni uslubiy ketma-ketligi. Texnologik - pedagogik maqsadga erishish uchun foydalaniladigan axborot texnologiyalari ketma-ketligi. Texnologik qismni tuzishda o‘qituvchining ishtiroki pedagogik va axborot texnologiyalarini birlashtirish imkonini beradi . . Pedagogik imkoniyatlarning ortib borishi natijasida esa o ‘ qitishda zamonaviy texnologiyalar , jumladan , elektron dasturiy mahsulotlar , multimedia ilovalaridan foydalanish yo ‘ lga qo ‘ yildi . Axborotning elektron tovush , tasvir , matn ko ‘ rinishlaridan o ‘ quv - tarbiya maqsadini ro ‘ yobga chiqarishda samarali hisoblangan kompyuterli o ‘ qitish metodikasi ta ’ limga kirib keldi . O‘qitishning bunday metodikasining ahamiyati o‘quvchining bilish jarayonidagi quyidagi psixologik holatlarida ko‘rinadi: - diqqatni jamlashda; - ma’lumot to‘g‘risidagi tasavvurni kengaytirishda; - o‘quv predmeti, darsga qiziqishning ortishi va bilimlarni ixtiyoriy tarzda o‘zlashtirishda; - izlanuvchanlik, ijodkorlik va mustaqil faoliyatga faol kirishishda; - o‘zini boshqa o‘quvchilarga nisbatan baholashda. O‘z navbatida, o‘qituvchi faoliyatida kompyuterli o‘qitish: - ish vaqtini to‘g‘ri taqsimlashda; - o‘quv materiali mazmun-mohiyatining yorqin va ishonarli bo‘lishini ta’minlashda; - berilayotgan axborotning ko‘lamini oshirishda; - o‘quv topshirig‘ining turlarini kengaytirishda; - sog‘lom raqobat, ijodiy muhitni yuzaga keltirishda; - kasbiy malakani muntazam oshirib borishda ahamiyatli sanaladi. Kompyuterli o‘qitish metodikasining boshqa bir muhim xususiyati – o‘qitish jarayonining barcha bosqichlari, jumladan, yangi o‘quv materiallarini tushuntirish, takrorlash, umumlashtirish, talaba (tinglovchi)larning fan bo‘yicha erishgan bilim, ko‘nikma va malakalarini tekshirishda namoyon bo‘ladi. Bunday jarayonlarda kompyuter talaba (tinglovchi) uchun turli vazifalar, xususan, pedagogik, ta’lim vositasi, ta’lim ob’ekti, o‘zaro muloqot hamkori kabi funksiyalarni bajaradi. Shu bilan birga bilimlarni baholash va ularning tegishli standart va talablarga mosligi monitoringini tashkil etishdagi afzalliklari uning o‘qitish tizimiga keng joriy etilishiga sabab bo‘ldi. 2.4-rasm. Fanlar bo`yicha masofadan o‘qitishning uslubiy ta`minoti Boshqaruv bloki uslubiy ta`minot bo`yicha turli xil nazorat sinovlari uchun mo`ljallanadi. Masofaviy ta’limda o‘quvchilardan ma’lum bilim, malaka va ko‘nikmalarni egallashlari talab qilinadi, ushbu ko‘nikmalar quyidagicha bo‘lish mumkin: O`quv bloki fan bo`yicha quyidagilardan tashkil topadi: o`quv rejalar va dasturlar; darslik va uslubiy qo`llanmalar; an`anaviy bosma o`qitish vositalari; kodogrammalar; diapozitivlar; o`quv kinofil`mlari; jadvallar; o`quv mashg`ulotlarini o`tkazish uchun didaktik materiallar; o`quv jihozlari; mul`timediali dars ishlanmalari; o`rgatuvchi va nazorat qiluvchi dasturiy vositalar; virtual vositalar; elektron entsiklopediya va lug`atlar .  o‘quvchilarning ta’limda yangi axborot texnologiyalari sohasidagi umumiy bilim va ko‘nikmalari;  kompyuter va ularning tashqi qurilmalarining ishlash tamoyillarini bilish va zamonaviy dasturiy ta’minotni egallash;  internet tarmog‘ida ishlashning asosiy tamoyillari va dasturiy ta’limini egallash;  ta’limda yangi axborot texnologiyalarining vositalardan foydalanish muammosi bo‘yicha uslubiy materiallar va ilmiy adabiyotlarni bilish;  olingan ma’lumotlarni hal qilayotgan sohalarda qo‘llay olish;  o‘quvchilarning internetga turli darajada kirish xususiyatlarini tushunish va teleanjumanlar tashkil etish va o‘tkazish xususiyatlarini bilish;  telekommunikatsiya muomalasini (etiketini) bilish;  boshqa foydalanuvchilar bilan axborot almashinish uchun telekomunikatsiyaning turli vositalaridan foydalana olish;  tarmoqli axborot (navigatsiya) malakalariga ega bo‘lish; - masofaviy o‘qitish kurslarini yaratish uchun dasturiy vositalardan foydalana olish xususiyatlariga ega bo‘lish;  elektron pochta bilan ishlay olish;  tarmoq orqali foydalanuvchilar bilan muloqot qila olish;  zamonaviy gipermatnli va gipermedia tizimlari bilan ishlay olish;  internetdagi axborotlar ichidan ta’lim maqsadiga moslarini ajrata olish;  turli amaliy dasturlar va axborotlarni tarmoqdan uzatish uchun tayyorlay olish. Masofaviy ta’limni amalga oshirishda o‘qituvchining pedagogika va psixologiya sohasidagi umumiy bilim va ko‘nikmalari zarur bo‘ladi. Bizga ma’lumki, har bir fanni o‘qitishda 3 ta asosiy maqsad, ya’ni o‘qitishning tarbiyaviy, ta’limiy va rivojlantiruvchi maqsadlari amalga oshirilishi lozim. Demak, o‘qituvchi ta’limda yuqoridagi maqsadlardan kelib chiqib, o‘z oldiga aniq maqsadlar qo‘yadi. Buning uchun u quyidagilarga e’tibor qaratishi zarur: masofaviy o‘qitishda o‘quvchilarning o‘quv faoliyatida shaxsiy uslublarni bilish; masofaviy o‘qitishda o‘quvchilarning faolligini aniqlovchi omillarni bilish; internetning axborot muhitida o‘quvchilar bilan mustaqil ishlashni tashkil etish usullariga ega bo‘lish; o‘quvchilarning psixologik-pedagogik tasvirlarini tuza olish; o‘quvchilar psixologik mosliklari tamoyiliga ko‘ra o‘quvchilar kichik o‘quv guruhlarini shakllantira olish; virtual o‘quv guruhining tashxisini o‘tkaza olish; virtual o‘quv guruhi ichida yaxshi psixologik muhit yarata olish; o‘quvchilarning yangi axborot sohasidagi umumiy bilim va ko‘nikmalarni anglay olish; shaxsga yo‘naltirilgan zamonaviy uslublardan ta’lim olish uslubi, loyihalar uslubi, tadqiqot uslubi va boshqa uslublarni bilish; ta’limning yakka-yakka, guruhiy uslublariga ega bo‘lish; qo‘llanilayotgan ta’limning kunduzgi shaklini internet sharoitiga moslashtira olish; telekomunikatsiya loyihasini tashkil etish va o‘tkaza olish; moderator sifatida o‘quv mavzusi bo‘yicha telekonferensiya tashkil etish va o‘tkaza olish; o‘quvchilar faoliyatlari monitoringini tashkil etish va o‘tkaza olish; o‘quvchilar bilimini samarali nazorat qilish va test tizimini tashkil etish. 2.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning zamonaviy vositalari va usullari. LMS/LCMS tizimlari elektron ta’limni (masofaviy ta’lim jarayonini)tashkil etishning asosiy funksiyalarini o‘z ichiga oladi. Umuman, ta’lim tizimida ham ta’lim dasturlari, mazmuni, standartlari takomillashib bormoqda. Bunday tezkor o‘zgarishlar bilim olishning yangi texnologiyalari, masofaviy, loyihalangan ta’lim, media ta’limni, ya’ni shaxsiy ijodkorlikka asoslangan ta’lim usullarini joriy qilish ehtiyojini keltirib chiqarmoqda. Atutor– Ochiq kodli, veb muhitida ta’lim jarayonini boshqaruvchi LMS tizimi hisoblanadi.Tizimda mavjud o‘qitish modullari: Forums, Materials, Messenger, Chat, Exercises, Group work, Student tracking va boshqa modullari mavjud.Tizim bir nechta standartlarni qo‘llab quvvatlaganligi sababli, internet orqali jismoniy nuqsonga ega bo‘lgan o‘quvchi-talabalar tizim orqali o‘quv resurslardan foydalanishlari mumkin. Xususan ko‘zi ojiz talabalar maxsus veb ilovalar orqali tizimga bog‘langan holda o‘quv kontentdagi so‘zlarni audio formatda o‘tkazgan holda tinglashi mumkin. O‘quv modulini yozish vaqtida Atutor dasturiy majmuasining barqaror versiyasi 2.1.1. Tizimning shaxsiy saytida 20 dan ortiq har hil modullar mavjud.Tizim qo‘llab quvvatlaydigan standartlar soni ancha bo‘lib bu boshqa LMS tizimlardan farqi ham aynan shu xususiyatidadir. Claroline – Erkin va ochiq kodli, masofaviy o‘quv kurslarni tashkillashtirish imkoniyatini beruvchi Webga orientatsiyalangan dasturiy majmua hisoblanadi. Tizim Luvenadagi (Bel ь giya) katolik universitetining pedagogika va multimedia institutida yaratilgan. Dasturiy majmuadan foydalanish GNU (General Public License)asosida amalga oshiriladi ya’ni bepul foydalanish mumkin. Claroline dasturiy majmuasi masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirish uchun talab qilinadigan barcha talablarga javob beradi xususan, foydalanuvchilarni ro‘yxatdan o‘tkazish, tizimda foydalanuvchilarning (fan o‘qituvchisi, o‘quvchi va mehmon) rollarini administrator tomonidan belgilashi, o‘quv kurslarni yaratish, ularning tarkibini tahrirlash, talabalar bilimini nazorat qilish, monitoring olib borish, nazorat natijalarini tahlil qilish, tizim ichida foydalanuvchilar o‘rtasida kommunikatsiya elementlaridan (chat, forum, qisqa xabarlar jo‘natish modullaridan) foydalanish va boshqarish imkoniyatini beradi. Tizimda boshqa LMSlar singari quyidagi ko‘rsatilgan o‘qitish modullari mavjud: Forums, Materials, Messenger, Chat, Exercises, Group work , Student tracking, Kalendar, Viki va boshqa modullari mavjud. Boshqa LMS lar singari IMS va SCORM standartlarni qo‘llab quvvatlaydi. Dokeos - Clarolinening 1.4.2 versiyasidan ajralib chiqqan yangi dasturiy majmua hisoblanadi. Dokeos Claroline platformasini ishlab chiqqan dastlabki ishchi guruhning bir necha a’zolarining ish mahsuli bo‘lib, ular ta’lim muassasalari uchun yaratilgan Clarolinedan farqli ravishda davlat korxonalarining ishchi xodimlariga moslashtirishni maqsad qilishdi va amalga oshirishdi. Dokeos dasturiy majmuasining rasmiy Web saytiga tashrif buyursangiz, u yerda dasturning 2 ta versiyasini ko‘chirib olish taklif qilinadi: Dokeos FREE – bepul va Dokeos PRO – bepul bo‘lmagan, qo‘shimcha modullari mavjud bo‘lgan dastur paketi taklif etiladi. Lekin Dokeos FREE versiyasi bizning fikrimizga ko‘ra, ta’lim jarayonini tashkillashtirish uchun kerak bo‘ladigan barcha o‘quv modullari mavjud. Tizimning imkoniyatlarini va unda mavjud o‘quv elementlarni quyida ko‘rsatilgan aql xaritasi orqali ko‘rish mumkin. Rasmdan ko‘rinib turganidek, tizimda mavjud o‘qitish modullarini ta’lim muassasalarida ham foydalanish mumkin. Hozirgi vaqtda LMS larning ko‘pchiligi ijtimoiy tarmoqlardagi mavjud g‘oya asosida o‘zlarining ishchi muhitlarini shunday tarmoqlarga moslashtirmoqda. Shunga ko‘ra, bu tizimda ham ijtimoiy tarmoq elementlari keng kiritilgan. Yuqorida keltirilgan LMS tizimlari singari Dokeos dasturiy majmuasi ham SCORM standartini qo‘llab quvvatlaydi. Bu esa bu standartni qo‘llab quvvatlaydigan boshqa LMS tizimlariga o‘quv kurslarini eksport/import qilish imkoniyatini beradi. Dokeos dasturiy majmuasi o‘quv modulini yozish vaqtidagi oxirgi barqaror versiyasi Dokeos 2.2 RC2. . Moodle – masofadan o‘qitish va online tartibidagi mashg’ulotlarni tashkil qiluvchi vebga yo‘naltirilgan dasturiy vositalardan biri bo‘lib hisoblanadi: Bugungi kunda masofaviy ta’lim jarayonini aynan Moodle dasturiy majmuasidan foydalangan holda tashkillashtirish samaraliroq hisoblanadi. eFront - dasturiy majmua Unix, Linux, FreeBSD, Windows, Mac OS X, Netware va boshqa PHP ni qo‘llab quvvatlovchi operatsion tizimlarda ishlaydi. Ma’lumotlar bazasi sifatida MySQL va PostgreSQL lardan foydalanish mumkin. Boshqa LMS lar singari LMS va SCORM standartlarni qo‘llab quvvatlaydi. Tizim 30 dan ortiq tilga tarjima qilingan shu qatorida o‘zbek tilidagi tarjimasi ham mavjud. Agar saytga kirsangiz sizga eFront ning bir nechta versiyasidan foydalanish taklif etiladi, bular Editions, Enterprise, Educational va Opensourcelar. Bulardan faqat oxirgisini (Opensource) foydalanish bepul hisoblanib qolganlaridan foydalanmoqchi bo‘lsangiz ma’lum qo‘shimcha pul evaziga sotib olishingiz mumkin bo‘ladi. Lekin eFront dasturiy majmuasining Opensource versiyasi masofaviy ta’lim jarayonini tashkillashtirishingiz uchun yetarli hisoblanadi. Masofadan o‘qitish tizimining pedagogik va dasturiy ta’minotini yaratish muhim masalalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. Shuning uchun masofadan o‘qitish tizimining mazmuni yoki dasturini bir necha bo‘limlarga bo‘lib tavsiya etish mumkin: 1-bo‘lim . Masofadan o‘qitishning axborot-uslubiy ta’minoti. Bo‘limning maqsadi : elektron pedagogik vositalar, Yangi pedagogik metodlari va texnologiyalari, o‘quv – uslubiy komplekslari, masofadan o‘qitish tizimini mavjudligini ta’minlovchi dasturlar yaratish. Bo‘lim quyidagi mavzularni o‘z ichiga oladi: 1. Elektron darsliklar, praktikumlar, o‘qitish va nazorat qilish test tizimlari, virtual vositalarini o‘z ichiga oluvchi masofadan o‘qitish kurslarini yaratish uchun universal dastur qobiqlar. 2. Predmetlar va silkalar bo‘yicha virtual «darsliklar» (darsliklar, o‘quv qo‘llanmalar, ulibiy ko‘rsatmalar, masalalar to‘plami va boshqalar). 3. Adabiyot manbalariga asoslangan tavsiyalar va ilovalar bilan berilgan o‘qitish testlari. 4 . Ma’lumotli materiallar (spravochniklar, lug‘atlar va boshqalar.) 5. Kutubxonada ma’lumotlar ba’zasi bilan aloqa. 6. Masofadan o‘qitishning yangi didaktik tamoyillari, metodlari va texnologiyalari. 7. Masofadan o‘qitish tizimida o‘qitish sub’ektlarini ishlashi uchun o‘quv- uslubiy ta’minoti. 2-bo‘lim . Masofadan o‘qitishning normativ va tashkiliy ta’minoti. Bo‘limning maqsadi : universitetda o‘quv jarayonini tashkil qilish va boshqarish uchun normativ-tashkiliy formasini, masofadan o‘qitish tizimi muhitidan uning texnik, o‘quv-metodik va texnologik ta’minotini takomillashtirish. Bo‘lim quyidagi qismlarni o‘z ichiga oladi: 1. Ta’lim dasturi mazmunining normativ metodik ta’minoti, o‘quv jarayonini boshqarish va tashkil qilish. Bitiruvchi talabalarni tayyorlash mazmuni, darajasi va sifatini aniqlovchi ta’lim jarayonining xujjatlar majmuasi. Masofadan o‘qitish tizimi maxsulotlarini yaratish, sertifikatsiyalash va qo‘llash uchun standartlar majmuasi. Masofadan o‘qitish tizimida o‘quv metodik ta’minoti elementlari statusini aniqlash, masofadan o‘qitish kursi mualliflarini mualliflik huquqlarini himoyalash, kurslarni oliy o‘quv yurtlari orasida tan olish. 1. Masofadan o‘qitish tizimida pedagogik jarayonlar va texnologik infratuzilmalarni bashqarish, tizimni boshqarish dasturiy apparat vositalari, axborotlarni himoyalash metodlari va vositalari. 2. Tizimning ma’lumot bazasi bilan juda tor doirasidagi integratsiya, ma’lumotlar almashinuvi mexanizmini takomillashtirish. 3-bo‘lim . Ta’lim sifatini baholash (attestatsiyasi) Bo‘limning maqsadi : Masofadan o‘qitish tizimida bilim darajasini nazorat qilish mexanizmlarini, bilim darajasini baholashni o‘tkazuvchi attestatsion materiallarni, normativ hujjatlar talabalariga xos ta’lim dasturi asosida talabalar reytingini takomillashtirish, materiallarni o‘zlashtirish sifatini pasayish faktorlarini aniqlash. Bo‘lim quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 1. Attestatsiya nazorat tizimlarni yaratish uchun universal dastur muhiti. 2. Attestatsiya nazorat tizimlari. 3. Yakuniy davlat attestatsiyasi uchun testlar. 4. Talabalarni baholash va ta’lim sifatini monitoringi reyting tizimi. 4-bo‘lim. Professor-o‘qituvchilarni malakasini oshirish. Bo‘lim maqsadi : o‘qituvchi kadrlarni kompyuter va yangi ta’lim texnologiyalari sohasi bo‘yicha elektron o‘quv metodik materiallarining yuqori sifatliligini va konkurentligini ta’minlash uchun tayyorlash. Univeristet o‘quv jarayonida yangi axborot texnologiyalardan faol foydalanishga erishish. Bo‘lim quyidagilardan iborat: 1. Elektron o‘quv metodik komplekslar avtorlari uchun konsultatsiyalar o‘tkazish. 2. Avtorlar va o‘qituvchilar uchun usulbiy materiallar yaratish. 3. Malakka oshirish seminarlari va kurslarini o‘tkazish. Albatta yuqorida berilgan dastur bu bir taxminiy tavsiya yoki yo‘llanma. Unga o‘sha masofadan o‘qitish tizimi tashkil qilinayotgan tashkilotdagi bor shart-sharoitlardan kelib chiqqan holda, kerakli bo‘limlarni, mavzularni va maqsadni kiritish mumkin. 2.5-rasm. Masofadan o‘qitish tizimining muloqot vositalari Masofaviy o‘quv kurslarini yaratishning umumiy stukturasi quyidagicha: mavzu, o‘quv predmeti yoki kursining nomi; o‘quv dasturi; davlat dasturi; grant yoki shartnomaviy dastur; korporativ dastur; normativ dasturni rivojlantirish; innovatsion dastur; o‘qitish formatlari; o‘quv jarayonining davlatlik muddati; o‘quv jarayonini tamom bo‘lish muddatini aniqlash; o‘qitish bosqichlari; o‘qitish bosqichlarining ketma-ketligi; o‘qitishni bosqima-bosqich amalga oshirishning kriteriyalari va shartlari. baholash shkalasi bo‘yicha qoniqarli baho olish; tomonlarning shartnomalari bo‘yicha o‘qitish mablag‘ini to‘lash; testlar; sinovlar; imtihonlar; kurs ishlari; referatlar, loyihalar; bitiruv, diplom va sertifikatsion ishlar. o‘qitish formalari; masofaviy, auditoriyali, aralash; elektron qo‘llanmalar; Masofaviy o‘quv kurslarini rejalashtirish - ma’ruza - vosita ishlari va loyiha - konsultatsiyalar - rejalar - o‘quvchilar ishini tekshirish va baholash - davomat - o‘zlashtirish - anjumanlar o‘tkazish - natijalarni chop etish Masofadan o‘qitish kursini o‘tkazish samaradorlik faktorlarining tahlili; bitta o‘quvchi, guruh va o‘qituvchiligi sarflangan mablag ‘ ; o‘zlashtirish tahlili; davomat tahlili; o‘qituvchi (reja / amalda) o‘quvchi (reja / amalda) o‘qitishning texnik vositalari; kursni ko‘paytirish; o‘qitishning dasturiy vositalari .O‘tkazilgan o‘quv kurslari natijalarini tahlil qilish:kurs tuzilmasini sintez qilish; nomi, bo‘limi, qismi, paragraflari; bo‘lim shablonini yaratish; mazmun qismlari ketma-ketligi; test, loyiha, referat, sinov, imtihon; savolnomalar; adabiyotlar ro‘yxati; atama va ta’riflar; formulalar, tenglamalar, teoremalar va ularning isboti. gipotezalar, yechilmagan masalalar; nashr qilingan ishlar; kursning tashkiliy qismini loyihalash; o‘qitish kalendari. O‘quv kursi mazmunini tayyorlash: II-bob bo‘yicha xulosalar. Bugungi kunda m asofaviy ta’limni tashkil etishda birinchi galda uning quyidagi asosiy bazalarini yaratish talab etiladi: huquqiy, me’yoriy, o‘quv-uslubiy, moddiy-texnik va kadrlar ta’minoti. Masofaviy ta’limni tashkil etishdagi asosiy vazifalardan biri uning o‘quv-uslubiy bazasini yaratishdan iboratdir. Chunki masofaviy ta’lim o‘quvchisi asosan elektron adabiyotlar, virtual vositalar asosida mustaqil ishlaydi. Buning uchun mazkur o‘quv yurtining o‘quv-uslubiy bazasi yetarli darajada elektron resurslar bilan ta’minlagan bo‘lishi shart. 2-bob masofaviy ta ’ limni tashkil etishning didaktik ta’minoti va zamonaviy usullariga bag’ishlangan bo‘lib, unda masofaviy ta’lim modellari va texnolo- giyalari yoritilgan. Talabalarning dasturiy bilim, tasavvur va ko‘nikmalari asosida mustaqil ishlash samaradorligini oshirish - ularni ilmiy fikrlashga o‘rgatish, o‘quv faniga qiziqishini kuchaytirish, kasbiy bilimlarini chuqurlashtirish, nazariy va amaliy mashg‘ulot mobaynida faolligini kuchaytirishdan iborat. Bunday faoliyatda masofali o‘qitishning ulushi kattadir. Ma’lumki, masofali ta’limda o‘qitish modeli (yagonalik modeli, ikkilanganlik modeli, aralash model, konsorsium, franchayzing, validatsiya, uzoqlashtirilgan auditoriyalar va loyihalar), texnologiyalar (keys, korrespondentlik ta’lim, radiotelevizion, tarmoqli ta’lim va mobil), kategoriyalar (sinxron va asinxron) asosiy o‘rin tutadi. Hozirgi kunda o‘qitishning masofali shaklini Respublikamizda mavjud o‘qitishning kunduzgi, sirtqi va eksternat shakllari bilan o‘zaro bir-birlarini to‘latadigan o‘qitish shakllari deb qarash mumkin. Masofaviy o‘qitish uslubining afzalliklari quyidagilardan iborat: o‘qitishning ijodiy muhiti; an’anaviy uslublar asosida ta’lim berishda o‘quvchi faqat berilgan materialni o‘qiydi, masofadan turib o‘qitish uslubi asosida esa o‘quvchilarning o‘zlari axborotlar omboridan kerak bo‘lgan ma’lumotlarni qidirib topish va o‘zlarining tajribalarini boshqa o‘quvchilar bilan elektron tarmoqlar orqali almashish imkoniyatlariga ega bo‘ladilar. III bob. Masofav iy t exnologiy alar asosida informat ik a fanini o‘qit ishni t ashk il et ishning uslubiy v a dast uriy t a’minot ini y arat ish 3.1. Masofaviy ta’lim asosida informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish Hozirgi kunda masofadan o‘qitish texnologiyalarining rivojlanishi ta’lim sohasiga o‘z ta’sirini ko‘rsatib kelish bilan birga, ta’lim jarayonini yangi sifatiy ko‘rsatkichlariga erishish, boshqarish jarayonini tezlashtirish va samaradorligini oshirish imkoniyatini ham yaratadi[1]. Ta’lim jarayonida masofadan o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish natijasida ta’lim tamoyillari, mohiyati, konsepsiyalari va g‘oyalari o‘zgaradi. Masofadan o‘qitish texnologiyalari ta’lim-tarbiya jarayonida o‘quvchilar bilimini oshirish va mustahkamlash uchun yangi metodlar va yondoshuvlardan foydalanishni ko‘zda tutadi. Bunda jamiyatni axborotlashtirish jarayonining rivojlanayotgan sharoitda o‘quvchilarni mustaqil hayotga tayyorlash, ularning iste’dod, qobiliyat, intilish va qiziqishlarini shakllantirishga qaratilgan masalalar muhim o‘rin tutadi[2]. 3.1-rasm. Informatika fanini masofadan o‘qitishning zamonaviy texnologiyalari O‘quv jarayonida masofadan o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish sifati o‘quv materiallari va o‘quvchilarga ularni yetkazish tizimi va vositalari kabi komponentalardan iborat omillar bilan aniqlanadi. Masofadan o‘qitish jarayonini sifat va samaradorligini oshiruvchi axborot ta’lim muhiti sifatli hisoblanadi, agar u axborotlashgan ta’lim tizimi maqsadi va me’yoriga mos kelsa, ya’ni u quyidagilarni ta’minlasa[3]:  elektron axborot resurslaridan foydalanish imkoniyati ;  axborot resurslarining shakli va sifati talab darajasida ekanligi;  olinadigan axborot larning to‘liqligi, tezkorligi va ishonchliligi;  axborot olishning qulayligi .  axborot resurslarni yig‘uvchi , saqlovchi va xizmat ko‘rsatuvchi tashkiliy tuzilmaning mavjud bo‘lishi ;  ta’lim sifatini boshqarish jarayonining baholash tizimi yaratilgan ligi va faoliyat ko‘rsatayotgan ligi ;  masofadan o‘qitish jarayonini ta’minlash va o‘qituvchilar malakasini oshirish uchun axborot muhit i boshqa mintaqaviy va chet el resurslari bilan integrallashgan ligi ;  o‘qituvchilar va talabalarning axborot savodxonligini masofadan o‘qitish texnologiyalarni zamonaviy rivojlanish darajasiga moslashtirish maqsadida maxsus kurslar tashkil etilganligi ;  turli darajadagi foydalanuvchilar uchun mo‘ljallangan va turli ko‘rinishidagi elektron axborot resurslar i mavjud bo‘lishi;  axborot muhitni tashkillashtiruvchi va o‘tkazuvchi lokal tarmoqlar va zamonaviy dasturiy vositalar bilan ta’minlangan ligi. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish texnologiyalaridan foydalanish sifatining muhim omili axborot resurslaridan foydalanish tuzilmasi bo‘lib, uning takibi quyidagilarni o‘z ichiga oladi[4]:  lokal tarmoqqa kirish, ishlash va internet tarmog‘i resurslaridan foydalanish imkoniyatining mavjudligi va sifati ;  i ntranet va internet-serverlarni axborot -uslubiy to‘ldirilganligi sifati va mavjudligi;  ta’lim tizimini boshqarish jarayonini axborotlashtirish uchun dasturiy vositalarning ta’minlanganligi va sifati;  elektron axborot resurslar i ga kirish va ishlash imkonini beruvchi tashkiliy tuzilmaning mavjudligi;  texnik ta’minot. Bu tuzilma quyidagi asosiy vazifalarni amalga oshiradi:  axborotlarning turi va hajmi tez o‘zgarib turayotgan jamiyatni axborotlashtirish sharoitida o‘quvchilarni mustaqil hayotga tayyorlash va ularning ijtimoiy moslashish imkoniyatini ta’minlash;  talabalar va o‘qituvchilarni axborot tizimiga moslashishni, o‘quv jarayonida va kunlik ish faoliyatida zamonaviy axborot texnologiyalaridan samarali foydalanishni hamda ularning axborot madaniyatini shakllantirishga o‘rgatish;  elektron axborot muhitda qobiliyatli, iste’dodli va intiluvchan barkamol shaxsni shakllantirish;  talabalar va professor-o‘qituvchilarning uzluksiz o‘z ustida mukammal ishlashi uchun sharoit yaratish;  talabalarning mustaqil ishlashi, ijodiy va intuluvchanlik qobiliyatini oshirish uchun sharoit yaratish;  talabalarda fan-texnika, ta’lim va boshqa sohalarda ro‘y berayotgan yangiliklar, o‘zgarishlar va hokozalarni o‘rganishi maqsadida ularda yaxshi tizimga solingan predmetlararo bilim va ko‘nikmalarni shakllantirish;  talaba va professor-o‘qituvchilarning kommunikativ qobiliyatini shakllantirish;  o‘quv jarayonini boshqaruvini maksimal darajada avtomatlashtirishni, hosil bo‘lgan miqdoriy va sifatiy ko‘rsatkichlarini baholash, tahlil va bashorat qilish usullaridan foydalanishni ta’minlash. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish texnologiyalari ning elektron axborot vositalari asosida tashkil etiladigan mashg’ulotlar quyidagi talablarga javob bera olishi lozim[5]:  fanning ilg‘or yutuqlari, elektron axborot vositalaridan foydalanish, darsni o‘quv-tarbiyaviy jarayonning zamonaviy qonuniyatlari asosida tashkil etish;  darsda elektron axborot vositalari yordamida barcha didaktik tamoyil va qoidalarning optimal nisbatlarini ta minlash, o‘quvchilarning qiziqishlari, layoqatiʼ va talablarini hisobga olish asosida ular tomonidan bilimlarning puxta o‘zlashtirilishi uchun zarur shart sharoitlarni yaratish;  elektron axborot vositalari asosida o‘quvchilar anglab yetadigan fanlararo bog‘liqliklarni o‘rnatish, ilgari o‘rganilgan bilim va malakalari, shuningdek, o‘quvchilarning rivojlanish darajasiga tayanish;  elektron axborot vositalari shaxsning har tomonlama rivojlantirishni motivatsiyalash va faollashtirish, o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning barcha bosqichlari mantiqiyligi va emotsionalligini oshirish;  elektron axborot vositalari asosida zarur bilim, ko‘nikma va malakalar, fikrlash va faoliyat ratsional usullarini shakllantirish va mavjud bilimlarni doimo boyitib borish ehtiyojini yuzaga keltirish xamda har bir darsni puxta loyihalashtirish, rejalashtirish, tashhis va bashorat qilish. Masofaviy ta limda talaba va o‘qituvchi fazoviy bir-biridan ajralgan holda ʼ o‘zaro maxsus yaratilgan o‘quv kurslari, nazorat shakllari, elektron aloqa va Internetning boshqa texnologiyalari yordamida doimiy muloqotda bo‘ladilar. Internet texnologiyasini qo‘llashga asoslangan masofaviy o‘qitish jahon elektron axborot ta lim tarmog‘iga kirish imkonini beradi, integratsiya va o‘zaro aloqa ʼ tamoyiliga ega bo‘lgan muhim bir turkum yangi funktsiyalarni bajaradi. Masofaviy ta lim jarayonida talaba interfaol rejimda mustaqil o‘quv-uslubiy ʼ materiallarni o‘zlashtiradi, nazoratdan o‘tadi, o‘qituvchining bevosita rahbarligida nazorat ishlarini bajaradi va guruhdagi boshqa «vertikal o‘quv guruhi» talabalari bilan muloqotda bo‘ladi. Tajribadan shu narsa ma’lumki, agar ta’limni tashkillashtirish va boshqarish tizimi yangi axborot– boshqarish modellari bilan yetarli darajada ta’minlanmas ekan, u holda ta’lim jarayonida yangi masofadan texnologiyalari vositalari va usullaridan foydalanish orqali o‘qitishning real jarayoniga ko‘rsatadigan ijobiy ta’siri unchalik sezilmaydi. Albatta, bu muammoni samarali yechish ba’zi bir ob’ektiv va sub’ektiv faktorlarga bog‘liq bo‘lib, keyinchalik bu faktorlar o‘z- o‘zidan ta’lim tizimini boshqarish bo‘yicha zarur bo‘lgan aniq, yetarli va o‘z vaqtidagi axborotlar bilan to‘ldirilishi kerak bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasining «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi»da oliy ta’lim tizimi oldiga qator muhim vazifalar qo‘yilgan. Jumladan, mustaqil bilim olishni individuallashtirish, masofaviy ta’lim tizimi texnologiyasini, uning vositalarini ishlab chiqish va o‘zlashtirish, yangi pedagogik hamda axborot texnologiyalari, tayyorgarlikning modul tizimidan foydalangan holda talabalarni o‘qitishni jadallashtirish ana shunday dolzarb vazifalar sirasiga kiradi [3]. Masofaviy o‘qitish vositalari asosida o‘qitish jarayonida informatika fanlarni komputer asosida to‘liq o‘qitish, ma’ruza matnlarini tahrir qilish, talabalar topshirgan nazorat natijalarining tahlili asosida ma’ruza matnlarini bayon qilish uslubini yaxshilash, talabalar axborot texnologiyalarini masofaviy o‘qitish vositalari asosida animatsiya elementlarini dars jarayonida ko‘rishi, eshitishi va mulohaza qilish imkoniyatlariga ega bo‘ladi. Masofaviy o‘qitish texnologiyalari bir vaqtning o‘zida ma’lumot taqdim etishning bir necha usullaridan foydalanishga imkon beradi: matn, grafika, animatsiya, videotasvir va ovoz [18]. Masofaviy o‘qitish vositalari o‘quv jarayonida quyidagi eng muhim jihatlari bilan alohida ahamiyatga egadir:  differensial va individual o‘qitish jarayonini tashkil etilishi;  o‘quv jarayonini baholash, teskari aloqa bog‘lashi;  o‘zini-o‘zi nazorat qilish va tuzatib borishi;  o‘rganilayotgan fanlarni namoyish etishi va ularning dinamik jarayonini ko‘rsatishi;  fan mavzularida animatsiya, grafika, multiplikatsiya, ovoz kabi komputer va axborot texnologiyalaridan foydalanishi;  talabalarga fanni o‘zlashtirish uchun muhim ko‘nikmalar hosil qilishi va hokazo. Masofaviy o‘qitishli texnologiyaning eng muxim xususiyati interfaollik axborot muxiti ishlashida foydalanuvchiga ta'sir o‘tkaza olishga qodirligi hisoblanadi [18]. Ma’ruza, doklad yoki boshqa chiqishlarda odatda ko‘rgazmali namoyish etish vositasi sifatida plakatlar, qo‘llanma, lobaratoriya tajribalaridan foydalaniladi. Bu maqsadda diaproektorlar, kodoskoplar, grafik tasvirlarni ekranda namoyish etuvchi slaydlardan foydalaniladi. Komputer va Masofaviy o‘qitishli proektorning paydo bo‘lishi ma’ruzachi nutqini ovoz, video va animatsiya jo‘rligida sifatli tashkil etishning barcha zaruriy jixatlarini o‘zida mujassam qilgan ko‘rgazmali materiallarni taqdimot sifatida tayyorlash va namoyish etishga imkon beradi [17]. Taqdimot (ing. presentation ) – audiovizual vositalardan foydalanib ko‘rgazmali shaklda ma’lumot taqdim etish shakli. Taqdimot yagona manbaga umumlashgan komputer animatsiyasi, grafika, video, musiqa va ovozni o‘zida mujassam etadi. Odatda taqdimot ma’lumotni qulay qabul qilish uchun syujet, ssenariy va tuzilmaga egabo‘ladi. Taqdimot:  Chiziqli taqdimot – murakkab grafika, videoqo‘yilma, ovoz jo‘rligidagi va navigatsiya tizimiga ega bo‘lmagan dinamik rolik.  Interfaol taqdimot – ierarxik tamoyillar bo‘yicha tuzilmaga keltirilgan va maxsus foydalanuvchi interfeysi orqali boshqariladigan Masofaviy o‘qitishli komponentlar to‘plami.[18] Ma’lumki, inson ma’lumotning ko‘p qismini ko‘rish (~80%) va eshitish (~15%) organlari orqali qabul qiladi. Masofaviy o‘qitishli interfaol ma’ruzalar ushbu muhim sezgi organlarining bir vaqtda ishlashiga yordam beradi. Videodan farqli ravishda Masofaviy o‘qitishli texnologiyalar axborotlarni boshqarishga imkon beradi, ya’ni interfaol bo‘lishi mumkin. Masofaviy o‘qitishli taqdimot ma’lumotni to‘g‘ridan-to‘g‘ri qabul qilishni ta’minlaydi. Foydalanuvchi taqdim etilayotgan barcha ma’lumotlarni ko‘radi va o‘zini qiziqtirgan qismlardan foydalana oladi. Ma’lumotni qabul qilish katta mehnat va vaqt talab qilmaydi.[18] Hozirgi kunda ko‘pgina metodik innovatsiyalar interfaol usullarni qo‘llash bilan bog‘liq. Interfaol so‘zi o‘zi nimani anglatadi? Bu so‘z bizga “interact” ingliz so‘zidan kelgan bo‘lib inter – o‘zaro, ikki taraflama; act – ish (harakat) qilmoq degan ma’nolarni beradi. Interfaol – kim (inson) yoki nima (komputer) bilandir o‘zaro harakat qilish, yoki muloqotda bo‘la olishni anglatadi. Bundan kelib chiqib, interfaol ta’lim berish – bu avvalambor talaba va o‘qituvchi bilan o‘zaro aloqa (harakat) vujudga keladigan muloqotli dars berish jarayonidir. Darslardagi interfaol faoliyat ikki tomonlama muloqotni vujudga keltiradi va rivojlantiradi. Bu har bir talaba uchun muxim va umumiy bo‘lgan muammolarni hamkorlikda yechishga, hamjixatlikka va hamfirklikka olib keladi. Interfaol faqat bir ishtirokchini ustunligiga va bir fikrni boshqasidan ustunligiga yo‘l qo‘ymaydi. Dialogli ta’lim jarayonida talabalar kritik fikrlashga, mavjud vaziyat va bor ma’lumotlarga asoslanib murakkab muammolarni yechishga, alternativ fikrlardan to‘g‘risini tanlashga, va to‘g‘ri qarorlar qabul qilishga, munozaralarda ishtirok etishga, boshqa kishilar bilan muloqot qilishga o‘rganadilar. Buning uchun darslarda individual, juftli va guruxdagi ishlar, ishchanlik va rolli o‘yinlar va boshqa uslublar qo‘llaniladi. Masofaviy o‘qitish texnologiyalarini leksiya kurslarida qo‘llash talabalarning e’tiborini, tushunish va esda saqlab qolish qobiliyatini, aniq faktlarni ko‘rsatilishi, qoidalarni tushunarliligi talabalarning aktivligini oshiradi. Masofaviy o‘qitish ma’ruza kundan - kunga juda qulaylashib didaktik ahamiyati kuchaymoqda. Masofaviy o‘qitish texnologiyalari quyidagilarni amalga oshiradi: ma’ruzaning axborotliligini oshiradi, o‘quv materialini har xil formalarda foydalanish evaziga mativatsiyani oshishiga va darsning ko‘rgazmaliligini oshishiga sabab bo‘ladi va yana ma’ruzaning qiyin o‘zlashtiriladigan ma’lumotlarini qaytarish imkonini beradi. Masofaviy o‘qitishli ma’ruzalarning asosiy ustunligi quyidagilardan iborat: interfaol muloqotni amalga oshirish imkonini beruvchi dasturiy va apparat vositalari orqali bir vaqtning o‘zida auditoriya bilan muloqotda savol javob berish va emotsional qayta aloqasini boshqarish imkonini beradi [29]. Har bir ma’ruza prezintatsiyasi 15-20 slayddan iborat bo‘ladi. Ushbu ma’ruza quyidagilardan tashkil topgan: ma’ruzani mavzusi, rejasi, asosiy ko‘riladigan savollar va asosiy materialning illyustratsiya ko‘rinishida taqdim etilishi, sxema, jadval va matn bloklaridan iborat bo‘ladi. Informatika fanidan ma’ruza mashg’ulotlarini masofaviy o‘qitish texnologiyalarini qo‘llashdagi effektivligini aniqlash va ularni bilishga oid faoliyatini faollashtirishga ta'sir etish, o‘rganuvchilarning psixofiziologik holati nazorat guruhlarida ajratilgan, bir xil tarkib va o‘zlashtirishiga ega. Informatika fanini masofa uslubi asosida o‘qitish quyidagi texnologiyalarni o‘z ichiga oladi: 3.2-rasm.Masofadan o‘qitishning interfaol texnologiyalari Informatika fanini masofaviy uslubi asosida talabalarni o‘qitish hozirgi kunning eng rivojlanib borayotgan yo‘nalishlaridan bo‘lib, o‘qituvchi bilan talabalar ma’lum bir masofada joylashgan holda ta’lim berish tizimidir [17]. Nointerfaol texnologiyalar esa quyidagilarga bo‘linadi(3.3-rasm). 3.3-rasm.Masofadan o‘qitishning nointerfaol texnologiyalari An’anaviy ta’lim bilan interfaol ta’limni taqqoslaganda interfaol ta’limda o‘qituvchi va talabaning o‘zaro aloqasi o‘zgaradi: o‘qituvchining aktivligi o‘rnini talaba egallaydi, pedagogning vazifasi ularga sharoit yaratib berishga sababchi bo‘ladi. Interfaol ta’lim intensiv ta’limda keng qo‘llaniladi. Ushbu metodlarni ish jarayonida qo‘llash uchun pedegog guruxli muloqot usulini bilishi kerak. Interfaol o‘qitish o‘zaro tushunish, o‘zaro aloqa va o‘zaro muloqotni ta’minlaydi. Interfaol metodlar ma’ruza darsini o‘rnini bosa olmaydi, lekin ma’ruza matnini tushunishini oshiradi va nima asosan kerak, fikrlarni jamlaydi, muloqotda o‘zini tutishni o‘rganadi. Interfaol formalardan foydalanganda o‘qituvchining roli o‘zgaradi, asosiy vazifasi o‘zgarib faqat o‘quv jarayoni va umumiy tashkiliy ishlar bilan shug‘ullanadi, oldindan kerakli topshiriqlarni tayyorlaydi va savollarni yoki guruhlarda muhokama qilish uchun mavzularni aniq ifoda qiladi, maslahatlar beradi, vaqtni va belgilangan rejani bajarilishini tartiblaydi. Qatnashchilar ijtimoiy tajribada o‘zi va bashqa odamlarga murojaat Nointerfaol texnologiyalar AudiokassetalarBosib chiqarilgan materiallar VideokassetalarDisketa va CD- ROM lar kassetalar Televideniya va radio ko‘rsatuvlar Bir tomonlama sputnik aloqa etadilar, bu bilan ular bir - birlari bilan muloqot qilishlariga to‘g‘ri keladi, birgalikda qo‘yilgan masalani hal qilishadi, e’tirozlarga bardosh berishadi, umumiy nuqtalarni topib o‘zaro yaqinlashish kelishuvga kelishadi. Psixologlar tomonidan o‘quv sharoitida muloqot aniqligining oshishini o‘zlashtirilganligi, ishning natijaviylik xotirasi o‘sishi, shiddat bilan intelektual va emotsional shaxsiy xususiyatlari rivojlanishi, diqqatning barqarorligi va uni taqsimlanishini bilishi kabilar o‘rnatildi; sheriklarning ish faoliyatini analiz qilish uni sabablarini va maqsadlarini ko‘rish [28]. 3.2. Masofaviy ta’lim texnologiyalari asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil qilishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» kursining mazmuni va tuzilmasi asosiy o‘quv masalalarini yechishda hosil bo‘ladigan uslubiy problemalar quyidagicha bo‘ladi: - kompyuter uchun dasturlash asoslarini o‘rganish, - kompyuterlarning qo‘llash va undan foydalanishni o‘rganish; 3.5-rasm. Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» kursining mazmuni va tuzilmasi “Informatika ” fanidan ma’ruza mashg’ulotlari rejasi № Mavzu Soat I - modul . Axborot va axborot texnologiyalarining asosiy tushunchalari va sanoq tizimlari 1. Kirish. Axborot tushunchsi, uni jamlash, uzatish va qayta ishlashning usul va vositalari. Hisoblash vositalarining rivojlanish tarixi. Zamonaviy komputerlar, ularning turlari asosiy xarakteristikalari va qo'llanish sohalari. 2 2. Axborot tushunchasi va xossalari. Axborot turlari: usluksiz va diskret. Axborotlarning o'lchov birliklari. 2 3. Sanoq tizimlari.. Sanoq tizimlarida arifmetik amallar bajarish. Axborotlarni kompyuterda ikkilik sanoq tizimida shaklida tasvirlash. Axborotlarni kodlash. 2 4. Sonlarni bir sanoq tizimidan boshqa bir sanoq tizimiga o‘tkazish usullari. 2 2-modul Komputerlarning texnik va dasturiy ta’minoti 1. Kompyuterlarning texnik tarkibi va asosiy qurilmalari: prosessor, display, klaviatura tizimli blok. Xotira qurilmalari, ularning turlari va vazifalari. Tashqi qurilmalar: adaptorlar, vinchester, CD-ROM, disk yurituvchilar. Disklar: yupqa, qattiq va optik. Printerlar: matirisali, struyinli va lazerli. Skaner. Sichqoncha. 2 2. Dasturiy ta’minot. Operatsion tizimlar. Umumuiy ma'lumotlar va ularning turlari (MS-DOS, Norton Commander, Windows). Fayl, katolog tushunshalari. Disklar. 2 3. Windows о p е r а tsi о n muhiti, а s о siy imk о niyatl а ri, а s о siy el е m е ntl а ri, о yn а , tuzilishi v а turl а ri. Ishchi stol . 2 4. Windows d а f а yl, papka va diskl а r bil а n ishl а sh. 2 5. Windows ning а s о siy standart d а sturl а ri. 2 3-modul Algoritmlash asoslari 1. Masalalarni kompyuterda yechish bosqichlari. Algoritm tushunchasi, xossalari va berilish usullari. Blok-sxema . 2 2. Algoritmlarning turlari: chiziqli va tarmoqlanuvchi jarayonlar uchun algoritmlar tuzish. 2 3. Takrorlanuvchi va murakkab jarayonlar uchun algoritmlar tuzish. 2 4-modul C++ dasturlash tilining boshlang’ish tushunchalari , amallar va ifodalar 1. C+ tili va uning leksik asoslari, dastur tuzilishi va uning kompilyatsiyasi. alfaviti, leksimalar, identifikatorlar va kalit so‘zlar. 2 2. C++ da berilganlar va ularning turlari . O‘zgarmaslar, berilganlarning turlari va o‘zgaruvchilar, tayanch turlari, sanab o‘tiladigan turlar. 2 3. Ifodalar va operatorlar. Arifmetik amallar , qiymat berish operatori. Ifoda tushunchasi, inkriment va dekriment amallar . 2 4. sizeof amali. Mantiqiy amallar, taqqoslash amallar. 2 5-modul C++ tilida operatorlar (8 soat) 1. Operatorlar va bloklar . Operator tushunchasi. Shart operatorlari: if, if-else, switch amali 2 2. Tarmoqlanuvchi dastur tuzish 2 3. Takrorlash operatorlari: for, while, do while, break, continue operatori. Go to operatori va nishonlar. 2 4. Takrorlanuvchi dastur tuzish. 2 6-modul C++ tilida massivlar va funksiyalar 1. C++ da massivlarni ta’riflash. Bir o‘lchovli massivlar. 2 2. Ikki o‘lchovli massivlar. Jadvallar bilan ishlash. Simvolli massivlar. So‘zlar massivi. Ko‘rsatkichlar massivlari. 2 3. Funksiyadan foydalanish asoslari. Foydalanuvchi funksiyalari. Funksiyalarni ta’riflash va murojoat qilish. Funksiyaga parametrlar uzatish. Rekursiv funksiyalar. 2 4. Proseduralar va ko‘rsatkichlar . Ko‘rsatkichlar va ularga boshlang’ich qiymat berish. Ko‘rsatkich ustida amallar. O‘zgaruvchan parametrli funksiyalar. 2 7-modul C++ da satrlar, grafika, tuzilma,birlashma va fayllar 1. ASCIIZ satrlar va ular ustida amallar . Belgi va satrlar. Satrlar bilan ishlash funksiyalari. String turidagi satrlar. String turidagi satrlar bilan ishlash funksiyalari. 2 2. C++ da grafika, uning grafik tartibida ishlash asoslari. Chizmalarni hosil qilish uchun fumksiya va proseduralar. 2 3. Bo‘yash, chizish usullari va stillari. Grafik tartibda shriftlar. Dinamik xotira. Chizmalarni harakatlantirish. 2 4. Tuzilma va birlashmalar . Tuzilmalar. Tuzilma funksiya argumenti sifatida. Tuzilmalar massivi. Strukturlarga ko‘rsatkich. Dinamik tuzilmalar. Birlashmalar va ular ustida amalllar. 2 5. C++ da fayllar . Fayl tushunchasi, matn va binar fayllar. O‘qish-yozish oqimlar. Standart oqimlar. Belgilarni, satrlarni, formatli o‘qish-yozish funksiyalari. 2 Masofali ta’lim tinglovchisi fan dasturlari, chop etilgan yoki elektron ko‘rinishdagi darsliklar va o‘quv qo‘llanmalar (darslik, mashqlar to‘plami, vosita ishlarini bajarish uchun qo‘llanma va b.) ni, shuningdek, har bir ko‘rinishdagi mashg‘ulotlar bo‘yicha mustaqil ishlarni tashkil qilish uchun uslubiy qo‘llanmalarni o‘z ichiga olgan o‘quv-uslubiy majmualarga ega bo‘lishi kerak. Masofaviy ta’lim o‘quv kursining eng to‘la varianti quyidagilardan iborat bo‘ladi: - fanni o‘rganish bo‘yicha uslubiy tavsiyalar; - nazariy materiallar; - nazariy bilimlarni qo‘llash bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarni ishlab chiqish uchun topshiriqlarni bajarish misollari va eng ko‘p uchraydigan xatoliklarni tahlili ko‘rsatilgan mashqlar to‘plami; - virtual vosita ishlari; - ma’lumotnomalar va glossariylar 3.6-rasm. Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» kursining moduli tuzilmasi Ma’ruzaM avzu nom i A sosiy savollar Tushunchalar va tayanch iboralar D ars m aqsadi A sosiy o‘quv m ateriallar qisqacha bayoni N azorat savol va topshiriqlari M ustaqil ish topshi-iqlari O ’quv adabiyoti royxati 3.7-rasm. Masofadan o‘qitish tizimida «Informatika» fanining ma’ruza tuzilmasi 1- М odul ta’lim texnologiyalari Mav zu Modulning ma’ruza materiallarining qisqacha mazmuni 1. Kirish. Informatika fani predmeti. Axborot tushunchasi, uni jaml ash, uzatish va qayta ishlashning usul va vositalari. Hisoblash vositalarining rivojlanish tarixi. Zamonaviy kom- puterlar, ularning turlari asosiy xarakteristikalari va qo'llanish sohalari 1. Axborotlashgan jamiyat va axborot madaniyati . Axborot kommunikatsion texnologiyalarni O‘zbekistonda joriy etish . 2. Informatika fanining predmeti. 3. Informatikaning asosiy qismlari. 4. Informatika va HT ning rivojlanish tarixi. Nazorat savollar: 1. Axborotlashgan jamiyat deganda nimani tushunasiz? 2. Jamiyatni axborotlashtirish jarayonini tushuntirib bering. 3. Informatika fani paydo bo‘lishi to‘g’risida qanday ma’lumotlarni bilasiz?. 4. Informatika fanining predmeti nima?. 5. Informatikaning asosiy qismlari qaysilari?. 6. Informatika va HT ning rivojlanish bosqichlari nimalardan iborat? 7. Informatika faninin g asosiy xususiyatlari? Foydalanish uchun adabiyotlar 1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat.-T.: O‘zbekiston, 1992. 2. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii. Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b. 3. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR, 1996 y. 4. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M; Finantsi i statistika, 1990 g. 5. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis" 1992 y. 6. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz, “Axborot resurs-lari portali” Int ernet say t lar 7. http :// www . edu . uz 8. http://dastur.uz 9. http://www.intuit.ru 10. http://www.exponenta.ru 2.Texnologiya tushunchasi. Axborot texnologiyalari vositalari va ular qo‘llaniladigan sohalar. Axborotlarni tasvirlash turlari va formalari. Axborotlarning o'lchov birliklari. 1. Axborot informatika faninig asosiy tushunchasi. 2. Axborot tushunchasi ,turlari va o‘lchov birliklari. 3. Axborotlarning kompyuterda tasvirlanishi. Nazorat savollar: 1. Axborot nima?. Uning qanday ko‘rinishlarinin bilasiz? 2. Axborotning asosiy xususiyatlari nimadan iborat? 3. Axborotlarni qayta ishlash texnologiualarini izohlang?. 4. Axborotlarning o‘lchov birliklarni ayting? 5. Axborotlar komputerda qanday tasvirlanadi.? Foydalanish uchun adabiyotlar 1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat.-T.: O‘zbekiston, 1992. 2. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii. Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b. 3. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR, 1996 y. 4. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M; Finantsi i statistika, 1990 g. 5. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis" 1992 y. 6. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz, “Axborot resurslari portali” Int ernet say t lar 7. http :// www . edu . uz 8. http://dastur.uz 9. http://www.intuit.ru 10. http://www.exponenta.ru 3. Sanoq tizimlari. Axborot-larni komputerda ikkilik sanoq tizimiida shaklida tasvirlash. Axborotlarni kodlash. Sanoq tizimlarida arifmetik amallar bajarish. 1. Sanoq tizimlari. 2. Axborotlarni komputerda tasvirlash usullari. 3. Axborotlarni kodlash 4. Sanoq tizimlarida arifmetik amallar bajarish. Nazorat savollar: 1. Sanoq tizimii nima? Uning qanday turlarini bilasiz? 2. Axborotlarni komputerda tasvirlash usullari qanday?. 3. Pozitsion s а noq sist е m а bil а n pozitsion bo‘lm а g а n s а noq sist е m а ning f а rqi nim а d а ? 4. Rim r а q а ml а ri q а ysi s а noq sist е m а sig а t е gishli? Nim а g а ? 5. 2 lik, 8 lik, 16 lik s а noq sist е m а l а rid а n е cht а v а q а nd а y r а q а ml а r m а vjud? 6. Sanoq tizimii ustida qanday amallarni bajarish mumkin? 7. 2-lik, 8-lik, 16-lik sanoq tizimlarida qanday amallarni bajarish mumkin? 8. Qanday axborot kodlangan deyiladi? 9. Axborotlarni eng kichik o‘lchov birligi nima? Boshqa o‘lchov birliklarini ham bilasizmi? 10. Nima uchun haqiqiy sonlar ustida amallar taqriban bajariladi. 11. 2-lik, 8-lik, 16-lik sanoq tizimlaridagi manfiy sonlar ustida arifmetik amallarni bajarish mumkinmi? Foydalanish uchun adabiyotlar 1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat.-T.: O‘zbekiston, 1992. 2. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii. Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b. 3. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR, 1996 y. 4. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M; Finantsi i statistika, 1990 g. 5. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis" 1992 y. 6. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz, “Axborot resurslari portali” Int ernet say t lar 7. http :// www . edu . uz 8. http://dastur.uz 9. http://www.intuit.ru 4. Sonlarni bir sanoq tizimiidan boshqa bir sanoq tizimiga o‘tkazish usullari. 1. Ixtiyoriy tizimdan o‘nlik tizimga o‘tkazish . 2. O‘nlik tizimdagi sonni boshqa asosli tizimga o‘tkazish . 3. Ixtiyoriy sanoq tizimiidan ixtiyoriy sanoq tizimga o‘tish. Nazorat savollar: 1. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga qanday o‘tiladi? 2. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga o‘tishning 1-qoidasi nima? 3. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga o‘tishning 2-qoidasi nima? 4. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga o‘tishning 3-qoidasi nima? 5. Manfiy sonlar bir sanoq tizimiidan boshqasiga qan-day o‘tkaziladi? 6. Qanday axborot kodlangan deyiladi? 7. Komputer xotirasida butun sonlar qanday saqlanadi? 8. Komputer xotirasida haqiqiy sonlar qanday saqlanadi? Foy dalanish uchun adabiy ot lar 1. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii. Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b. 2. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy komputerda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR, 1996 y. 3. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M; Finantsi i statistika, 1990 g. 4. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC komputeridan foydalanish.- Toshkent, "Qomus" 1992 y. 5. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz, “Axborot resurslari portali” Int ernet say t lar 6. http :// www . edu . uz 7. http://dastur.uz 8. http://www.intuit.ru 2. Amaliy mashg’ulot 1. Sanoq tizimlari. Sanoq tizimlarida ishlash. Axborotlarni kodlash. 1. Sanoq tizimlari va unda amallar bajarish. 2. Mustaqil topshiriqlar bajarish. Must aqil t opshiriq Quyidagi sonlarni yoyilgan shaklda yozing : a) 10011 2 b) 156,09 10 c) 100001 2 d) 23AB 16 e) 10,1101 2 f) 76EA 16 g) 3264 8 . Amallarni bajaring 1. a) 101+111 b) 1011  11,01 c) 1111,01  101 d ) 11010,01 : 101,01 e) 1000,1111 : 10,11 f) 11,011+101,01 g) 11011,11-101,01 h) 110,01+11,0101 i) 1011-101,11 2. Ikkilik sanoq tizimiida amallarni bajaring: a) 10010 + 1  2 7 +1  2 5 +1  2 3 +1  2 0 b) 1100 + 1  2 3 +1  2 1 +1  2 -1 +1  2 -2 c) 1111,101 + 1  2 3 + 1  2 0 d) 1001,1  (1  2 4 + 1  2 3 + 1  2 2 + 1  2 1 ) 3. To‘g‘ri burchakli uchburchakning asosi va balandligi ikkilik sanoq tizimiida berilgan. Uchburchak yuzini ikkilik sanoq tizimiida toping: a) a = 101; h = 11 b) a = 101; h = 110 c) a = 101; h = 101 e) a = 111; h = 111 g) a = 101; h = 101 d) a = 10; h = 101 f) a = 11; h = 11 4. a)2186 АВ 16 + 145 ЕА 16 b)7562F 16 + 4126 А 16 c) 495B,0FF 16 +143 А ,1 ВВ 16 e ) 17342А,В 16 + 1121, FF 16 f ) 2186АВ 16 - 145ЕА 16 5) a) 224 8  346 8 hisoblang b ) 153 8  224 8 hisoblang . C )3456 8  6443 8 hisoblang . Foy dalanish uchun adabiy ot lar 1. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii. Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b. 2. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR, 1996 y. 3. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M; Finantsi i statistika, 1990 g. 4. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis" 1992 y. 5. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz, “Axborot resurs-lari portali” Int ernet say t lar 6. http :// www . edu . uz 7. http://dastur.uz 8. http://www.intuit.ru 2. Bir sanoq tizimidan boshqasiga o‘tish. 1. Bir sanoq tizimiidan boshqasiga o‘tish. 2. Mustaqil topshiriqlar bajarish. Mustaqil bajarish uchun misollar 1. 1000101 2  X 10 2. 124 10  X 2 3. FF1 16  X 10 4. 110101,011 2  X 10 5. 153 10  X 2 6. A25,4 16  X 10 7. 110111010 2  X 8 8. 53,7 10  X 2 9. 3ABC 16  X 10 10. 111111011 2  X 10 11. 6734 10  X 8 12. 4321 8  X 10 13. 110101110 2  X 16 14. 7894 10  X 16 15. A2B 16  X 10 16. 11011011 2  X 10 17. 487,3 10  X 16 18. 34567 8  X 16 19.110111111 2  X 10 20. 3784 10  X 8 21. ABF,2 16  X 10 Foy dalanish uchun adabiy ot lar 1. Shafrin Yu. Osnovi kompyuternoy texnologii. Uchebnoi posobie- M: 1997, - 560 b. 2. Raxmanqulova S.I. IBM PC shaxsiy kompyuterda ishlash.- T:, NMK "Sharq"- INSTAR, 1996 y. 3. Figurnov V. E. IBM PC dlya pozovatelya. - M; Finantsi i statistika, 1990 g. 4. Ortiqov A., Mamatqulov A. IBM PC kompyuteridan foydalanish.- Toshkent, "Qonis" 1992 y. 5. Aminov I.B.,Eshtemirov S. Informatika .Q’quv uslubiy majmua, I-qism, www. samdu.uz, “Axborot resurslari portali” Int ernet say t lar 6. http :// www . edu . uz 7. http://dastur.uz 8. http://www.intuit.ru 1-modul mustaqil ta’lim Mavzu Mustaqil topshiriqlar mavzusi ro‘yxati 1. Texnologiya tushunchasi. Axborot texnologiyalari vositalari va ular qo‘llaniladigan sohalar. Axborotlarni tasvirlash turlari va formalari. Axborotlarning o'lchov birliklari 1. Informatika fanini paydo bo‘lishining asosiy manbalari va asoschilari. 2. Informatika fanining predmeti. 3. Informatsion texnologiyalarni jamiyat va ilm-fan taraqqiyotidagi roli. 4. Elektron hisoblash texnikasining rivojlanish bosqichlari. 5. Elektron hisoblash texnikasining avlodlari. 6. Zamonaviy kompyuterlarning imkoniyatlari. 7. Informatikaning asosiy tushunchalari. 8. Axborot texnologiyalari. 9. Axborot tushunchasi va xossalari. 10. Axbortlarining ko‘rinishlari va turlari. 2. Sanoq tizimlari. Sanoq tizimlarida ishlash. Axborotlarni kodlash. Bir sanoq tizimidan boshqasiga o‘tish 1. Axborotlarning o‘lchov birliklari. 2. Axborotni kompyuterda tasvirlanishi. 3. Turli axbortlarni kodlash. 4. Axborotlarni qayta ishlash texnologiyalari. 5. Axborotlashgan tizimlar. 6. Axborotlarini qayta ishlash tizimlari. 7. Sanoq tizimi, umumiy ma’lumotlar va ularning turlari. 8. Sanoq tizimida amallar. 9. Bir sanoq tizimidan boshqa bir sanoq tizimiiga o‘tish 10. Axborotlarini qayta ishlash tizimlari.. Informatika fanidan masofaviy ta’lim axborot resurslaridan mustaqil foydalanish bo‘yicha yaratilgan uslubiy qo‘llanmaning umumiy ko‘rinishi quyidagicha: 3.3. Pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili Talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil ta’lim olish qobiliyatlarini rivojlantirishga yo‘naltirilgan topshiriqlarni taqdim qilish natijasida informatika o‘qituvchisi ulardagi aniqlash, o‘rganish, tahlil qilish, baholash, rivojlantirish, umumlashtirish, ommalashtirish, yangilarini yaratish faoliyatiga alohida e tiborini qaratishi kerak. ʼ Ushbu mezonlar asosida respondent o‘quvchilarda innovatsion metodlar va sifat masalalari yordamida talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil ta’lim olish qobiliyatlarini rivojlantirishga qaratilgan jarayon samaradorligini bir necha darajalar bo‘yicha baholash kvalimetrik jihatdan to‘g‘ri deb topildi hamda samaradorlik ko‘rsatkichlari «yuqori», «o‘rta», «past», darajalar bo‘yicha baholandi (1-jadval). Talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil ta’lim olishining rivojlanganlik darajasi belgilovchi mezonlar mustaqil ta’lim olishiga nisbatan motivatsiyani qaror topganligi mustaqil ta’lim olish ko‘nik- malarining rivojlanganligi mustaqil ta’lim olish qobiliyat- larining shakllanganligi Amaliy kreativ fikrlash jarayonini tashkil etish Mustaqil ta’lim olishda kreativ fikrlashning rivojlanganligi 3.6-rasm. Talabalarni masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil ta’lim olishining rivojlanganlik darajasini belgilovchi mezonlar Har bir samaradorlik darajasining xususiyatidan kelib chiqib, quyidagi mezonlar shakllantirildi: yuqori daraja – mustaqil ta’lim olishga yo‘nalganlik, moslashuvchanlik, fikrlashning r avonligi, ratsionalizatorlik ko‘nikmasining mavjudligi, mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlanganlik sifatlarining shakllanganligi, sifat masalalarini yechish malakasining shakllanganligi; o‘rta daraja – mustaqil ta’lim olishga nisbatan ongli munosabatning tarkib topganligi, mustaqil ta’lim olishga oid nazariy bilimlarning o‘zlashtirilganligi, faollik, tashabbuskorlik, yaratuvchanlik ko‘nikmalarining shakllanganligi; past daraja – mustaqil ta’lim olishga moyillikning yo‘qligi, passiv ishtirokning mavjudligi, o‘z-o‘zini rivojlantirishga bo‘lgan ishtiyoqning pastligi. 1-jadval O‘quvchilarda masofadan o‘qitish tizimida mustaqil ta’lim olish ning rivojlanganlik darajasi (miqdor ko‘rsatkichlarida) samaradorligi Guruhlar Talabalar soni O‘zlashtirish darajalari Yuqori O‘rta Quyi Tajriba sinfi 55 38 12 5 Nazorat sinfi 55 28 18 9 Yuqoridagi jadvallar asosida o‘qituvchilar tajribadan keyingi va tajribadan oldingi hamda o‘quvchilarning tajriba va nazorat sinflaridagi o‘zlashtirishlari samaradorligini ko‘rsatuvchi N 1 gipoteza va unga zid bo‘lgan N 0 gipoteza tanlandi. Bu ko‘rsatkichlarga mos diagrammalar quyidagicha ko‘rinishga ega bo‘ldi (3.7-rasm): 3.7 -rasm. Nazorat va tajriba guruhlarining samaradorlik natijalari. Olingan natijalarga asoslangan holda o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish darajasi matematik statistika asosida tahlil qilinib, tajriba yakunidagi holat uchun topilgan natijalardan o‘rtacha kvadratik chetlanish, tanlanma dispersiya, variatsiya ko‘rsatkichlari aks etadi. Styudentning tanlanma mezoni, mazkur mezon asosida erkinlik darajasi, Pirsonning muvofiqlik kriteriysi va ishonchli chetlanishlari topildi. Bular 2-jadvalda o‘z ifodasini topgan: 2-jadval. Styudentning tanlanma mezoni, Pirsonning muvofiqlik kriteriysi va ishonchli chetlanishlar asosida o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish tahlili K 2,44 2,02 0,4064 0.6596 1 1 12,35 1870,13 185,3 0.04 0,05 2,44 2,02 0,04664 0,669 3 5 3,31 122,45 9,99 0,17 0,2 Natijalardan tajribadan oldingi va keyingi ko‘rsatkichlar Neyman g‘oyasi asosida ishonchli intervallar topildi: Informatika darslarida o‘quvchilarning tajriba o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish shakllanganlik ko‘rsatkichlari: 2,44-0,04 ≤ a x ≤ 2,44+0,04 2,40 ≤ a x ≤ 2,48 Nazorat guruhi uchun ishonchli interval: 2,02-0,05≤ a y ≤ 2,02+0,05 1,97≤ a y ≤2,07 O‘quvchilarda tajriba yakunida: 2,44-0,17 ≤ a x ≤ 2,44+0,17 2,27 ≤ a x ≤ 2,61 Tajriba boshi uchun ishonchli interval: 2,01-0,2≤ a y ≤ 2,01+0,2 1,81≤ a y ≤2,21 Yuqoridagi natijalarga asoslanib tajriba sinov ishlarining sifat ko‘rsatkichlarini hisoblaymiz. O‘quvchilarda: Bizga ma’lum ga eng. Bundan sifat ko‘rsatgichlari: Olingan natijalardan o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi va bilish darajasini baholash mezoni noldan kattaligini ko‘rish mumkin. Bundan ma’lumki, tajriba yakunidagi o‘zlashtirish tajriba boshidagi o‘zlashtirish ko‘rsatkichidan yuqori. Statistik tahlil natijasida baholar normal taqsimotga ega, deb hisoblandi. Bunday faraz o‘rinlidir, chunki normal taqsimotga yaqinlashish shartlari sodda bo‘lib, ular bajarildi. Shunday qilib, tajriba guruhidagi o‘zlashtirishlar nazorat guruhidagi o‘zlashtirishlardan yuqori ekan. Demak, informatika darslarida o‘quvchilarda kreativ fikrlash q obiliyatlarini rivojlantirishning samaradorlik darajasini aniqlash bo‘yicha o‘tkazilgan tajriba sinov ishlari samaradorligi statistik tahlildan ma’lum bo‘ldi. III- bob bo‘yicha xulosalar. Internet tarmog‘idagi yangi o‘zaro ta’sirlar sharoitida turli vazifalarni hal qilish professional pedagoglar oldiga telekommunikatsiyalarga asoslangan ta’lim vazifalarini hal qilishda yangi metod va yondashuvlarni ishlab chiqish zaruratini paydo qilmoqda. Jahonda axborot almashinuvning kuchayib borishi yangi kommunikatsion madaniyat maydonini shakllantirib borishni talab etib bor a veradi. Internet foydalanuvchilarida umumiy tendensiyalar namoyon bo‘lishi bilan birgalikda, yangi axborot va kommunikasiya ehtiyojlar ham paydo bo‘ladi. Masofaviy ta’lim texnologiyalarini rivojlanishi esa ta’lim makonini modernizatsiyalashtirishga yordam beradi. Zamonaviy mutaxassis nafaqat zamonaviy axborot vositalarining texnologik imkoniyatlaridan xabardor bo‘libgina qolmay, balki turli muhitda ta’lim aloqalarini maqsadga muvofiq loyihalashtirish bo‘yicha ko‘nikma va tajribaga ega bo‘lishi ham lozim. 3-bob masofaviy ta’lim asosida i nformatika fanini mustaqil o‘qitish samaradorligini oshirishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratishga bag’ishlangan bo‘lib, unda informatika fanidan amaliy mashg’ulotlarni tashkil qilish da masofaviy ta’lim texnologiyalarining uslubiy va dasturiy ta’minotini foydalanish o‘rni va samaradorligi keltirilgan Talabalarda zamon talab qiladigan intellektual ko‘nikmalarini rivojlantirish: tanqidiy fikrlash, og‘zaki va yozma muloqotlardagi samarali kommunikatsiya, guruhda ishlay olish qobiliyatini rivojlantirib, takomillashtirib borish masofaviy ta’limning ustuvor vazifalari hisoblanadi. Ushbu vazifalarni hal qilishga ta’limning elektron axborot resurslari sonining ko‘payishi, ularni tanlash imkoniyati, axborotlardan foydalanish imkoniyatini kengayishi, axborot munosabatlaridagi o‘zgarishlar, axborot oqimlarining intensifikatsiyasi yordam beradi. Tajriba sinovning oxirida qayd etuvchi va shakllantiruvchi bosqichlardan olingan ma’lumotlarning qiyosiy tahlili mustaqil ta’lim olishga qodir bo‘lgan talabalarning sezilarli tarzda ko‘paygani kuzatildi. Masofaviy ta’lim muhitining samarasi, yangi texnologiyalar negizida o‘qitish mazmunining rivojlanishiga, ta’lim muhiti interfaolligi rivojiga, ta’lim jarayonida o‘quvchining faolligini rivojlantirishga, moslashuvchan o‘quv jarayonining tashkil etilishiga bog‘liqdir. Olingan natijalardan o‘quvchilarda informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish qobiliyatlarini rivojlantirish samaradorligini baholash mezoni birdan kattaligi va bilish darajasini baholash mezoni noldan kattaligini ko‘rish mumkin UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR Talabalar zamon talablariga javob beradigan darajada bilim olishligida yangi axborotlarni, ayniqsa, elektron ko‘rinishda mustaqil o‘zlashtirishlari yanada yuqori samara bermoqda. Ta’limning yangi turi rivojlanishiga ta’lim metodikasi, axborot texnologiyalari va foydalanuvchilarning xizmat ko‘rsatish metozlari kabi sohalarda fundamental yutuqlar katta ta’sir ko‘rsatayotganligi ko‘rinib turibdi. Ta’limda aloxida metodikalardan o‘qitish texnologiyalariga, ommaviy xizmat ko‘rsatishda yuksak sifatni ta’minlovchi tizimli va kompleks yondoshish katta ahamiyat kasb etmoqda. Shunisi quvonarliki, keyingi davrlarda qishloq joylarida istiqomat qiluvchi aholi foydalanishi uchun ham ko‘plab internet tarmoqlari va shu jumladan, boshqa ma’lumotlarni uzatish vositalaridan foydalanish uchun keng imkoniyatlar yaratilmoqda. Bu bora ta’lim muassasalari o‘rtasidagi muloqotlar olib boriladigan tadbirlar va videokonferensiyalar kat t a rol o‘ynaydi. Talabalar chuqur bilim oshirishlari uchun yangi masofadan foydalanish texnologiyalaridan foydalanish yanada keng imkoniyatlar yaratadi. Bu barcha mutaxassislar bilimlari va malakalarini kengaytirishda ham muhim o‘rin tutadi. Yuqoridagi fikrlardan zamonaviy masofadan o‘qitish texnologiyalari ma’lum yangiliklar yuqori samaradorlikka ega bo‘lgan ilmiy-nazariy va amaliy izlanish natijasi ekanligi ayon bo‘ladi. Bugungi kunda nazariy va amaliy jihatdan puxta asoslangan umumiy ishlanmalarning mavjud bo‘lishi alohida kasb etadi. Zero, umuman nazariy bazaga ega bo‘lmasdan turib, bu muammolarni hal etish mumkin emas. Shuning uchun ham bugungi kunda talabalar fundamental fanlar va aniq kasb sohasi doirasida nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘lishi, kompyuter va telekomunikatsion vositalardan foydalana olish bo‘yicha bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari zarur. Ushbu magistrlik ishi talabalarni informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish uslubiy ta’minotini yaratishga bag’ishlangan bo‘lib, unda quyidagilar amalga oshirilgan:  talabalarni informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning mazmuni va asosiy vazifalari yoritilgan;  informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning maqsadi, turlari, xususiyatlari bayon etilgan;  informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning usullari va vositalari keltirilgan;  informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning uslubiy ta’minoti berilgan;  informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ni tashkil qilish va o‘tkazish uslubiyati ishlab chiqarilgan;  informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning tashkil qilish uchun ditaktik materiallar tavsiya etilgan. Informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ning tashkil qilish da interfaol usullar va multimedia vositalaridan foydalanilsa ta’lim oluvchilarda kompyuter bilan muomala madaniyati tezda shakllanib, kompyuterni mustaqil boshqara olish, o‘zining mutaxassislik sohalariga qo‘llashni o‘rganishi bilan birga, fanga oid bilim, ko‘nikma va malakalari yanada yuqori bo‘lishi ta’minlanadi. Informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish ni to‘g’ri tashkil qilish yuqori natijaga olib keladi va talabalar uchun ham bugungi kun texnologiyasidan foydalanib dars o‘tish qiziqarli va tushunarli bo‘ladi. Axborot texnologiyasi vositalari bilan jixozlangan xonada bir vaqtning o‘zida ekran vositalari va tovushni eshittirish vositalaridan foydalangan holda o‘qitish jarayoni tashkil etilsa, shubxasiz, talabalar axborotni qiziqish bilan qabul qiladilar va uning ko‘p qismini eslab qoladilar. Darslarni interfaol usulda, multimedia vositalaridan foydalanib tashkil etish, darsda o‘quvchilar faolligini ta’minlash va oldindan belgilangan maqsadga erishishga qaratiladi. Foy dalanilgan adabiy ot lar 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7-fevraldagi “O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida”gi PF-4947-son Farmoni // O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 2017 y, 6-son, 70-modda, 20-son, 354-modda, 23-son, 448-modda. 2. Mirziyoev Sh.M. Ilm-fan yutuqlari – taraqqiyotning muhim omili.// O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning 2016-yil 30-dekabr kuni mamlakatimizning yetakchi ilm-fan namoyandalari bilan uchrashuvidagi ma’ruzasi. 3. Abduqodirov A.A., Pardaev A.X. Masofali o‘qitish nazariyasi va amaliyoti. – Toshkent: Fan, 2009 . – 145 b. 4. Andreev A.A. Masofaviy ta'limga kirish: o'quv qo'llanma... - M.: WU, 1997. 5. Axayan A.A. Virtual pedagogika universiteti. Bo'lish nazariyasi. - SPb.: Korifey, 2001. - 170 p. 6. Zaychenko T.P. Masofaviy o'qitish asoslari: nazariy va amaliy asos: o'quv qo'llanma. - SPb.: RSPU nashriyoti im. A.I. Gertsen, 2004. - 167 p. 7. Zaychenko T.P. Masofaviy ta'limning o'zgarmas tashkiliy va didaktik tizimi: monografiya. - SPb.: Asterion, 2004. - 188 p. 8. Ivanchenko D.A. Masofaviy o'qitishning tizim tahlili: monografiya. - M.: Soyuz, 2005. - 192 p. 9. Malitikov E.M. Masofaviy ta'limni rivojlantirishning dolzarb muammolari Rossiya Federatsiyasi va MDH mamlakatlari / E.M. Malitikov, M.P. Karpenko, V.P. Kolmogorov // Huquq va ta'lim. - 2000. - № 1 (2). - S. 42-54. 10. Polat E.S. Masofaviy o'qitishning pedagogik texnologiyalari / E.S. Polat, M.V. Moiseeva, A.E. Petrov; tahrir. Polat E.S. - M.: Akademiya, 2006 y. 11. Masofaviy o'qitish nazariyasi va amaliyoti / ed. Polat E.S. - M.: Akademiya, 2004-yil. 12. Xutorskoy A.V. Masofaviy ta'lim va uning texnologiyalari // Computerra. - 2002. - № 36. - S. 26-30. 13. Xutorskoy A.V. Masofaviy pedagogikaning ilmiy va amaliy shartlari // Ochiq ta'lim. - 2001. - № 2. - S.30-35. 14. Xutorskoy A.V. Rus maktablarida masofaviy ta'limni rivojlantirish yo'llari // Umumrossiya ilmiy konferentsiyasi Relarn. Hisobotlarning tezislari. - M., 2000. 15. Masofaviy ta'limning afzalliklari va kamchiliklari // Ta'lim: muvaffaqiyatga erishish yo'li. - Ufa, 2010 yil. 16. Tolipov O‘.Q., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiyaning tatbiqiy asoslari. – T.: «Fan», 2006. 17. Kenjaboev A. Zamonaviy pedagogik texnologiyaning ta’limiy asoslari. – T.: «Navro‘z», 2013. 18. Asqarov A.D., Masofaviy o‘qitish ta’lim shaklining rivojlanish bosqichlari va modellari // Zamonaviy ta’lim 2015, 10. 59 – 65 b. 19. Ibraymov A. Masofaviy o‘qitish tizimini tashkil etish va o‘quv kurslari mazmunini ishlab chiqishning o‘ziga xos xususiyatlari // O‘zMU xabarlari. – Toshkent, 2016. – №1/5 – B. 110 – 113. 20. Ibraymov A. Masofadan o‘qitishning metod, texnologiya va vositasi // Nukus, 2010.- №4. – B. 30 – 35. 21. Anisimov A.M. MOODLE masofaviy o‘qitish tizimida ishlash. Tarjima: tarjimonlar- Nishanov A.X., Anarbaeva F.O‘. O‘quv qo‘llanma. 2-nashr, tuzat. va to‘ldir.- Xarkov-XNAGX-2009.-317 bet. 22. Golish L.V., Fayzulla y eva D.M. Pedagogik texnologiyalarni loyihalashtirish va rejalashtirish: O‘quv uslubiy qo‘llanma /Ta’limda innovatsion texnologiya seriyasi. – T.: 2010.- 149 b. 23. Zakirova F., Muxamedxanov U., SHaripov SH., Isyanov R., Esanboboev F., Dottoev S.. Elektron o‘quv-metodik majmualar va ta’lim resurslarini yaratish metodikasi. Metodik qo‘llanma.– T.: OO‘MTV, 2010. –64 b 24. Bolotov V.A. O distansionnom obrazovanii// Informatika i obrazovanie, №1, 1998 g. 25. Uvarov A.YU. Kompyuternaya kommunikatsiya v sovremennom obrazovanii. // Informatika i obrazovanie, №4, 1998 g. 26. Zagidullin R.R., Zoriktuev V.S. Konseptualnie voprosi distansionnogo obrazovaniya. - Informatsionnie texnologii, 1999, № 5. 27. Otkritoe obrazovanie: predposilki, problemi, tendensii razvitiya / Pod red. V.P. Tixomirova // Izd-vo MESI, M.: 2000. 28. Uskov V.L. Distansionnoe injenernoe obrazovanie na baze Internet/Bibliotechka jurnala "Informatsionnie texnologii", 2000, № 3. 29. Vayndorf Sisoeva, M.E. Metodika distansionnogo obucheniya : uchebnoe posobie dlya vuzov / M.E. Vayndorfn Sisoeva, T.S. Gryaznova, V.A. SHitova ; pod ob щ ey redaksiey M.E. Vayndorf Sisoevoy. – M.: Izdatelstvo Yurayt, 2020. – 194 s. 30. Chertkova, E.A. Kompyuternie texnologii obucheniya : uchebnik dlya vuzov / E.A. Chertkova. – 2-e izd., ispr. i dop. – M.: Izdatelstvo Yurayt, 2020. – 250 s. 31. Allen, Maykl. E-learning: kak sdelat elektronnoe obuchenie ponyatnim, kachestvennim i dostupnim / Maykl Allen; per. I. Okun ь kova ; pod red. E. Tixomirovoy, V. Ionova. – M.: Alpina Pablisher, 2020. – 200 c 32. Texnologii elektronnogo obucheniya [Elektronniy resurs] : ucheb. posobie / avt.: A.V. Gurakov, V.V. Kruchinin, YU.V. Morozova, D.S. SHuls; Muvo obrazovaniya i nauki RF, Tomsk. gos. un-t sistem upravleniya i radioelektroniki. – Tomsk : Izdvo TUSUR, 2016. – Dobavleno: 06.02.2019. – Provereno: 27.03.2020 Internetdagi manbalar: 1. http://www.intuit.ru 2. www.tuit.uz 3. www.samtuit.uz 4. www . google . ru 5. www. MOODLE . samtuit .uz Ilov a Informatika fanini masofadan mustaqil o‘qitish tizimining uslubiy ta’minoti Informatika fani Fanga doir meyoriy hujjatlar Fanning asosiy manbalari Fan dasturi Ishchi o‘quv dasturi O‘quv uslubiy majmua Kalendar reja Ma’ruzalar matni TectTaqdimotSavollar to‘plamiUslubiy ko‘rsatma Interfaol dars materiallariMustaqil ta’lim topshiriqlariMasalalar to‘plami Tarqatma materiallar Baholash mezoni AtamalarYakuniy nazorat savollari Informatika fanini masofadan o‘qitish tizimi orqali mustaqil o‘rganish uchun mashg’ulot ishlanmasi Mavzu: Algoritmning turlari: chiziqli, tarmoqlanuvchi, takrorlanuvchi Ma’ruza mashg’ulotining pedagogik texnologiyasi 3-ilova. Masofavadan o‘qitish tizimida informatika fanini mustaqil o‘rganish uchun dasturlash asoslari modulidan dars taqdimotlari

Informatika fanini o‘rgatishda masofadan o‘qitishning zamonaviy vositalaridan foydalanish uslubiy va dasturiy ta minotini yaratish ʼ Mundarija Kirish ............................................................................................................................................... 2 I-bob. Ta lim tizimida masofaviy ta’limni shakllantirishning nazariy-metodologik asoslari ʼ ......... 8 1.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning asosiy maqsadi va vazifalari ...................................... 8 1.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy asoslari ........................................................ 14 I bob bo‘yicha xulosalar ............................................................................................................ 30 II bob. Masofaviy ta’limni tashkil etishning uslubiy va dasturiy vositalari .................................. 32 2.1. Masofaviy ta’limni tashkil etishning didaktik ta’minotini yaratish texnologiyalari ........... 32 2.2. Masofaviy ta’limni tashkil etishning zamonaviy vositalari va usullari. ............................. 39 II-bob bo‘yicha xulosalar. .......................................................................................................... 51 III bob. Masofaviy texnologiyalar asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil etishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................................... 52 3.1. Masofaviy ta’lim asosida informatika fanini o‘qitish samaradorligini oshirishning zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ................................................................................ 52 3.2. Masofaviy ta’lim texnologiyalari asosida informatika fanini o‘qitishni tashkil qilishning uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish ..................................................................................... 61 Soat ........................................................................................................................................ 62 3.3. Pedagogik tajriba, uning natijalari va tahlili ....................................................................... 74 III- bob bo‘yicha xulosalar. ....................................................................................................... 78 UMUMIY XULOSA VA TAVSIYALAR .................................................................................... 79 Foydalanilgan adabiyotlar .............................................................................................................. 81 Ilova ............................................................................................................................................... 85

Kirish Mavzuning dolzarbligi : Hozirgi davrda ta ‘ limning masofaviy shakli jadal rivojlanib borayotganligining guvohi bo ‘ lmoqdamiz . Bu holat masofaviy ta‘lim tizimi va ko‘plab boshqa ishlab chiqarish vositalarining paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Masofaviy ta‘lim tizimi foydalanuvchiga o‘quv materiallari va ulardan olingan bilimlarni test topshiriqlaridan foydalanib, tekshirish imkoniyatini taqdim etadi. Zamonaviy talablarga muvofiq, o‘quv jarayoni murakkablashib borayotgan bir vaqtda, ta‘limda o‘quv vositalaridan foydalanish o‘zlashtirishni osonlashtirib, qiziqarlilik jihatini oshirmoqda. Masofaviy o‘qitish tizimida ta‘lim strategiyasining tuzilishi va har bir o‘quvchi uchun o‘quv materiallarini yakka tartibda taqdim etish kabi imkoniyatlarni bermoqda. Shunga muvofiq ishlab chiqarishga sarf-xarajatlar, doimiy talablarning o‘sishi va masofaviy ta‘lim tizimini amalga oshirishda zaruriy baholash va boshqarish sifatlari shakllandi. Hozirgi noan’anaviy ta‘lim tizimi sifatini baholash uslublari o‘qish jarayoni natijalari nuqtai nazaridan, o‘qitish tizimlarini baholashga, shuningdek, ushbu uslublar umumiy bo‘lib, paydo bo‘lgan va masofaviy ta‘lim tizimi hayot siklining turli bosqichlari sifatini boshqarishga yetarli darajada imkon bermaydi. Shu sababli ham masofaviy ta‘lim tizimi sifatini baholash mezonlari va usullari o‘qitish jarayoni sifatini boshqarishni amalga oshirishga imkon beruvchi, joriy etish va foydalanish bosqichlarini ishlab chiqish zarur. O‘qitishning barcha xususiyatlari mujassamlangan ishlanmaning uslubi va o‘rganilayotgan fan bo‘yicha o‘quvchilarning o‘zlashtirgan bilimlarini baholashda darajalarga ajratish tizimining ishlashi hamda o‘lchov xususiyatlarini aniqlashtirish zarurati yuzaga keladi. Mazkur qoidalar birinchi navbatda, tizim bilan uning ishlash natijalari bo‘yicha o‘qitish modelining o‘zidagi o‘zgarishlarni kuzatishni talab etadi Respublikadagi shiddatli o‘zgarishlar ta’lim tizimiga ham jahon miqyosida keng yo‘l ochib bermoqda, jumladan, zamonaviy axborot texnologiyalarning tezkor rivojlanishi, global telekommunikatsion texnologiyalarning takomillashib borishi masofaviy ta’lim muhitida insonni ishga bo‘lgan munosabatini kreativ

yondashuvini talab etmoqda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 5 avgustdagi PQ- 3775-sonli “Oliy ta’lim muassasalarida ta’lim sifatini oshirish va ularning mamlakatda amalga oshirilayotgan keng qamrovli islohotlarda faol ishtirokini ta’minlash bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Qarori, 2017-yil 7- fevraldagi PF-4947-sonli «O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida» gi Farmoni, 2017-yil 20- apreldagi “Oliy ta’lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PQ 2909-son Qarorlari hamda mazkur faoliyatga tegishli boshqa me’yoriy huquqiy xujjatlarda belgilangan vazifalarni amalga oshirishga ushbu dissertatsiya muayyan darajada xizmat qiladi. Tadqiqotning maqsadi: Ta’lim tizimidagi yangilanish jarayoni informatika va unga daxldor fanlarni o‘ziga xos usullar bilan o‘qitishni taqozo etmoqda. Zero, bo‘lajak mutaxassis, u qaysi sohada ishlashidan qat’iy nazar, o‘z vazifasini zamon talabi darajasida bajarish uchun axborotga ishlov beruvchi vositalarni, ularni ishlatish uslubiyotini bilish va ularda ishlash ko‘nikmasiga ega bo‘lish lozim. Binobarin, tub islohotlarni amalga oshirish, bozor munosabatlarini shakllantirish eng avvalo kadrlarning zamonaviy axborot texnologiyalarini qay darajada bilishlariga bog‘liq bo‘lib qoldi. Ushbu magistrlik dissertatsiyasining asosiy maqsadi masofaviy ta’lim tizimida mashg‘ulotlarni zamonaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etish uslubiy va dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, shu jumladan ta’lim muassalarida informatika fanini masofaviy o‘qitish uslubiy vositalarini yaratish va takomillashtirishdan iborat. Tadqiqot vazifalari :  masofaviy o‘qitish tushunchasini falsafiy, psixologik va pedagogik nuqtai nazardan tahlil qilish, ta’lim tizimida masofaviy o‘qitish mohiyatini ochib berish;  ta’lim tizimida masofaviy o‘qitishning tashkiliy-pedagogik xususiyatlarini, o‘rnini va samaradorligini aniqlash;  informatika fanini masofaviy o‘qitishni tashkil etish bosqichlarini va zarur didaktik ta’minotini aniqlash;

 informatika fanini mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etishga yo‘naltirilgan o‘quv-uslubiy ta’minotni takomillashtirish;  zamonaviy dasturiy vositalar asosida informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida talab darajasida tashkil etish didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish. Tadqiqotning ob’yekti: informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etish jarayonida masofadan o‘qitish vositalari, shu jumladan amaliy dasturlar, namoyish dasturlari va interfaol vositalardan foydalanish. Tadqiqotning predmeti : i nformatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida o‘qitishning tashkiliy-pedagogik shartlari, rivojlantirish bosqichlari, usul va vositalari, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish, dars jarayonida uni namoyish qilish o‘rni va uslubiyatini ishlab chiqish. Tadqiqot metodlari: tadqiqot mavzusiga oid adabiyotlar, ilmiy-metodik ishlar , elektron axborot resurslar, uslubiy va dasturiy ishlanmalarni tahlil etish va yaratish, ta’lim muassasalarida takomillashtirilgan DTS, fan dasturlari, darsliklar, uslubiy qo‘llanmalar va tavsiyalarni o‘rganish, mashg’ulotlarni kuzatish va tahlil qilish, o‘quvchi va o‘qituvchilar bilan suhbatlar, so‘rovlar, anketa so‘rovnomalari o‘tkazish, pedagogik tajriba-sinov ishlarini o‘tkazish va natijalarni umumlashtirish. Tadqiqotning ilmiy yangiligi: - ta’lim tizimida mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida tashkil etish mazmunini tahlil etish;  informatika fanidan mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalardan foydalanib o‘qitish usullarini tatbiq etish jarayonini tashkil etish;  ta’lim tizimida mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish texnologiya va vositalarining tutgan o‘rni va samaradorligini ko‘rsatib berish;  mashg’ulotlarni masofadan o‘qitish vositalari asosida tashkil etish, talabalarda informatika fani bo‘yicha mustaqil bilim olish ko‘nikma va malakalarini oshirish usullarini aniqlash;  informatika fanidan mashg‘ulotlarlarni masofaviy texnologiyalar asosida mustaqil ta’limni tashkil etish didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minotini yaratish.

Tadqiqotning ishlanganlik darajasi: Respublikamiz ta’lim muasssalarida “Informatika va axborot texnologiyalari”, “Axborot texnologiyalari”, “ta’limda axborot texnologiyalari” fanining DTS, dasturlari, mazmuni, o‘qitish metodikasi, darsliklari, masofaviy o‘quv materiallarni yaratish va ta’lim jarayoniga tatbiq etishda A.Abduqodirov, M.Aripov, U.Yuldashev, N.Taylaqov, A.Siddiqov, A.Axmedov, R.Boqiyev, F.Zakirova va boshqa olimlar ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borishgan. Shuningdek, MDH davlatlari olimlari va yetakchi mutaxassislari A.Andreev, E.S.Polat, A.M.Bershadskiy, V.M.Monaxov, V.A.Slastenin, P.Tixomirov, I.K.Shalaev, A.V.Xutorskiy, M.V.Moiseeva kabi mutaxassislar tomonidan masofaviy o‘qitish tushunchasi va u bilan bogliq boshqa atamalar keng tahlil qilingan. E.S.Polat masofaviy o‘qitishni tyutor va ta’lim oluvchilarning hamda ta’lim oluvchilarning bir-birlari bilan o‘zaro faoliyatlari masofaviy amalga oshiriladigan va internet texnologiyalar yoki boshqa interfaol texnologiyalarga xos maxsus vositalar orqali amalga oshiriladigan o‘uv jarayoniga xos bo‘lgan barcha komponentlarni (maqsadlar, mazmun, metodlar, tashkiliy shakllar, ta’lim vositalari)ni aks ettiradigan mustaqil ta’lim shakli sifatida ta’kidlaydi Tadqiqotning amaliy ahamiyati . Magistrlik dissertatsiyasida tadqiqot natijalari amaliy ahamiyatga ega bo‘lib, ta’lim tizimida, shu jumladan informatika fanidan mashg’ulotlarni tashkil etishda masofadan o‘qitish vositalarini to‘g‘ri tanlab foydalanish, tashkil etiladigan mashg’ulotning mazmun-mohiyatini to‘liq ochib berishga xizmat qiladi, yaratilgan didaktik, uslubiy va dasturiy ta’minot o‘quvchilarni mustaqil amaliy bilim va ko‘nikmalarini shakllanishini ta’minlaydi. Himoyaga olib chiqiladigan holatlar : 1. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan foydalanish uslublarini ishlab chiqish va ulardan mustaqil foydalanishning ahamiyati, o‘rni – dolzarb muammo ekanligi. 2. Ta’lim tizimida masofadan o‘qitish vositalaridan mustaqil foydalanish xususiyatlari va ular ishlab chiqishga qo‘yiladigan talablar.

O'xshashlar

Informatika fanini o‘qitish jarayonida virtual laboratoriyalardan foydalanish uslubiy va dasturiy taʼminotini yaratish
Informatika fanini o‘qitish
Informatika fanidan amaliy mashg’ulot-larni tashkil etishda keys texnologiyadan foydalanishning dasturiy va uslubiy ta’minoti
Kompyuter imitatsion modellar yordamida umumiy oʻrta ta’lim maktablari oʻquv jarayonini takomillashtirish
Kompyuter imitatsion modellar yordamida umumiy oʻrta ta’lim maktablari oʻquv jarayonini takomillashtirish (9-sinf informatika fani misolida)