logo
Русский O'zbekcha
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. INNOVATSION IQTISODIYOTGA KIRISH

INNOVATSION IQTISODIYOTGA KIRISH

Yuklangan vaqt:

09.03.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

251.3 KB
Ko'chirib olish shartlari
INNOVATSION IQTISODIYOTGA KIRISH Kirish BOB.Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari va ularning mazmuni l.l.Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari 1.2.Innovatsion menejmentning mohiyati, maqsadi va vazifalari 1.3.Innovatsion menejmentning tarixi va rivojlanish tendensiyalari Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmiy - texnikaviy rivojlanishning ahamiyati “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili” da innovatsion faoliyatning davlat tomonidan boshqarilishi BOB.Innovatsion menejmentning usullari va vazifalari 2.1.1nnovatsion menejment vazifalari va usullarining xususiyatlari 2.2.1nnovatsion menejmentning vazifalari 2.3.Innovatsion menejmentni tashkil etish 2.4.Innovatsion menejmentning kommunikatsiyalar jarayoni Foydalanilgan adabiyotlar KIRISH Mamlakatimizdagi ijobiy o‘zgarishlar dunyo hamjamiyatida 0’zbekistonga bo‘lgan qiziqishni oshirib, uning xalqaro maydondagi nufuzini yanada mustahkamlashga xizmat qilmoqda. Bugun biz davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarini tubdan yangilashga qaratilgan innovatsion rivojlanish yo‘liga o‘tmoqdamiz. Bu borada 0’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2018 yilga yurtimizda “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalami qo‘llab - quwatlash yili” deb nom berish taklif etildi. 1 Bu bejiz emas, albatta. Chunki zamon shiddat bilan rivojlanib borayotgan hozirgi davrda kim yutadi? Yangi fikr, yangi g‘oyaga, innovatsiyaga tayangan davlat yutadi. Innovatsiya - bu kelajak degani. Biz buyuk kelajagimizni barpo etishni bugundan boshlaydigan bo‘lsak, uni aynan innovatsion g‘oyalar, innovatsion yondashuv asosida boshlashimiz kerak. Ma’lumki, 2017 yil 7 fevralda mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mizriyoev “0’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmonga imzo chekdi.1 2 Mazkur Farmon bilan tasdiqlangan “Harakatlar strategiyasi” da mamlakatimizni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlar va ulardagi amalga oshirilishi nazarda tutilgan vazifalar hamda chora- tadbirlaming ijrosi bugungi kunning hayotiy va ijtimoiy zamrati ekanligini ta’kidlash lozim. Mamlakatimiz korxonalarida innovatsion faoliyatni rivojlantirish, uning samaradorligini xalqaro standartlar darajasida baholashning zamonaviy usullarini ishlab chiqish, ushbu faoliyatni qo’llab - quwatlash mexanizmini yanada takomillashtirish zamrati, iqtisodiy o’sish innovatsiyaga bog’liq ekan, bunda yangi ilmiy bilimlami yaratishning tadqiqiy jarayoni modellari va yangi intellektual mahsulotlaming paydo bo’lishi mustahkam o’rin egallaydi. Shu nuqtai nazardan innovatsion menejment institutsional ahamiyat kasb etadi va uning tushunchasiga ham innovatsion sohaning tuzilmaviy rasmiylashtirishni, ham ixtisoslashgan 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 22.12.2017. 2 0’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O'zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmoni. 2017 yil 7 fevral. Ushbu darslik jahon iqtisodiyoti globallashuvi sharoitida innovatsiyalar roli, sanoatda innovatsion menejmentni o’rganishning asosiy masalalari, innovatsion faoliyatning iqtisodiy va ijtimoiy faoliyatlarining o’zaro aloqalari, yangi mahsulotni ishlab chiqarish va bozorga chiqarishda marketing yondashuvi, yirik kompaniyalaming innovatsion faoliyatini boshqarishda hozirgi zamon paradigmasi, ilmiy-texnik loyihalami moliyaviy baholash, ITTKI strategiyasi, yangi tovami ishlab chiqarish va uni bozorga olib chiqishga boTgan marketing yondashuvi, iqtisodiy - investitsiyaviy loyihalarga iqtisodiy baho berish, innovatsion ishbilarmonlik, innovatsion - investitsion loyihalami iqtisodiy boshqarish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining innovatsiya jarayonlaridagi roli, innovatsion loyihalaming ekologik tahlili kabi tamoyillami o’z ichiga olgan boTib, bakalavriatura talabalarida ushbu fan bo’yicha chuqur bilim olish imkoniyatini yaratadi. Darslikda qamrab olingan mavzulaming o’ziga xos xususiyatlaridan biri fanni o’rganayotgan talabalar va ushbu soha mutaxasislari ko’pgina aniq vaziyatlar haqida maTumotlar oladilar, zamonaviy biznes muammolarini muhokama qiladilar, davr suhbatlarida mulohazalami faol almashish, aqliy hujum shaklida kompaniya muammolarini muhokama qilish va bartaraf etishda ishtirok etadilar. 0’quv jarayonida shakllangan nazariy bilim va amaliy ko’nikmalar asosida talabalar ilmiy tadqiqotlar olib borish jarayonida korxonalar raqobatbardoshligini oshirishda hamda iqtisodiy tanglik sharoitida korxonani innovatsion rivojlantirish doirasida uzoq muddatli istiqbolini ishlab chiqish, belgilash va amalga oshirishda ilmiy xulosalar ishlab chiqishda qoTlanilishi mumkin. 9 1-BOB . INNOVATSION MENEJMENTNING ASOSIY TUSHUNCHALARI YA ULARNING MAZMUNI 1.1 .Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari. 1.2.Innovatsion menejmentning mohiyati, maqsadi va vazifalari. 1.3.Innovatsion menejmentning tarixi va rivojlanish tendensiyalari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmiy - texnikaviy rivojlanishning ahamiyati. “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili” da innovatsion faoliyatning davlat tomonidan boshqarilishi. l.l.Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari “Innovatsiya” so’zi yangi joriy etilgan yoki yangilik so’zlarining sinonimi bo’lib, ular bilan bir qatorda ishlatilishi mumkin.3 Stiv Djobs aytganidek: “Rahbar oddiy ishchidan innovatsion g’oyasi bilan farq qilib turadi”.4 Innovatsiyalami biznesdagi o’mi haqida SAS tashkiloti boshlig’i Djeyms Gudnayt shunday deydi: “Biznesning oltin baliqchasi - bu innovatsiyalardir”5. Adabiyotlarda innovatsiyaning mohiyatini ta’riflashga bir necha xil yondashuvlami uchratish mumkin. Ular orasida ikki nuqtai nazar kengroq tarqalgan. Birinchisida yangilikning joriy etilishi ijodiy jarayonning yangi mahsulot (texnika), texnologiya, uslub va h.k. ko’rinishidagi natijasi sifatida, ikkinchisida esa amaldagilaming o’miga yangi mahsulot, element, yondashuv, tamoyillami joriy etish jarayoni sifatida talqin qilinadi. Bizga innovatsiyani ijodiy jarayonning yaratilgan yoki joriy etilgan yangi iste’mol qiymatlari ko’rinishidagi natijasi sifatida ta’riflagan ma’qulroq. Ushbu yangi qiymatlaming qo’llanilishi ulardan foydalanuvchi shaxs yoki tashkilotlardan faoliyat va ko’nikmalaming odatiy stereotiplarini o’zgartirishlarini taqozo etadi. Bozorga xos xo’jalik yuritish sharoitida innovatsiyaning eng muhim belgisi uning iste’mol xususiyatlarining yangiligidan iborat bo’lishi kerak. Texnik jihatdan yangiligi esa ikkincha darajali rol o’ynaydi. Shunday qilib, innovatsiya tushunchasi yangi mahsulot yoki xizmatga, ulami ishlab chiqarish usuliga, tashkiliy, moliyaviy, ilmiy tadqiqot va boshqa sohalardagi yangiliklar, xarajatlaming tejalishi yoki shunday tejash uchun sharoit yaratuvchi har qanday takomillashtirishga taalluqlidir. Innovatsiya ishlab chiqarish faoliyati jarayonini, ilm-fan, madaniyat, ta’lim sohasida, jamiyat faoliyatining boshqa jabhalaridagi iqtisodiy, huquqiy va ijtimoiy munosabatlami takomillashtirishga qaratilgan ilmiy - tadqiqot natijalari va ishlanmalardan foydalanish natijasida vujudga keladi. Mazkur atama har xil kontekstlarda turlicha ma’no kasb etishi mumkin, ular o’lchash va tahlilning aniq maqsadlaiidan kelib chiqqan holda tanlab olinadi. Innovatsiya - bu innovatsion faoliyatning bozorda sotilayotgan yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot, amaliy faoliyatda foydalanilayotgan yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayon ko’rinishida ro’yobga chiqarilgan pirovard natijasidir. Shunday qilib innovatsiyaning pirovard natijasi tijoriy muvaffaqiyat hisoblanadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida innovatsiyalami tizimli tavsiflash uslubiyati xalqaro standartlarga asoslangan bo’lib, ular bo’yicha tavsiyalar 1992 yil Oslo shahrida qabul qilingan. “Oslo qo’llanmasi” nomi shundan olingan. Ular texnologik innovatsiyalarga nisbatan qo’llash uchun ishlab chiqilgan bo’lib, yangi mahsulot hamda jarayonlami, shuningdek ulardagi ahamiyatli texnologik o’zgarishlami qamrab oladi. Innovatsiya bozorda yoki ishlab chiqarish jarayonida joriy etilgan bo’lsagina amalga oshgan hisoblanadi. 1.1-jadval Innovatsiya klassifikatsiyasi6 Innovatsiyalar Mahsulotli Jarayonli boshqaruv Texnik (ma’muriy) Firma ichidagi boshqaruv texnologiyalari Tashkiliy innovatsiyalar Firmalararo 6 Mualliflar tomonidan tuzildi. Yuqoridagi jadvalda innovatsiyalaming umumiy tarzda klassifikatsiyalanishi aks ettirilgan. Shunga muvofiq rossiyalik olimlar I.B.Gurkov va V.S.Tubalov quyidagi innovatsiyalar klassifikatsiyasini taklif etmoqdalar: mahsulotga tegishli va jarayonga tegishli texnologik innovatsiyalar. Mahsulotli innovatsiyalar yangi yoki takomillashtirilgan mahsulotlaming joriy etilishini qamrab oladi. Jarayonli innovatsiyalar - bu yangi yoki ancha takomillashtirilgan mahsulotni o’zlashtirish, uni ishlab chiqarishni tashkil etishdir. Bunday mahsulotlami mavjud uskunalardan, qoTlanilayotgan ishlab chiqarish uslubidan foydalangan holda yaratib boTmaydi. Amerikacha va yaponcha innovatsiya tizimlari o’rtasidagi farqlami e’tirof etish lozim: AQSh da barcha innovatsiyalaming 1/3 qismi jarayonli, 2/3 qismi esa mahsulotli innovatsiyalarga tegishli, Yaponiyada esa teskari nisbatdadir. Umumqabul qilingan ta’riflami besh xil asosiy yondashuv bo’yicha tasniflash mumkin: l.l.-rasm. Innovatsiyalarni aniqlashning asosiy yo’nalishlari7 -obyekt bo’yicha (mamlakatimizdagi adabiyotlarda ta’riflanuvchi atama sifatida ko’p hollarda “yangi joriy etilgan” atamasi qoTlaniladi); -jarayonli; -obyekt-utilitar; -jarayonli - utilitar 7 Mualliflar tomonidan tuzildi. -j arayonli-moliyav iy. Obyektliyondashuvningmohiyati shundaki, innovatsiya sifatida obyekt chiqadi. Fan - texnika taraqqiyoti (FTT) natijalari boTmish yangi texnika, texnologiyalar shunday obyekt hisoblanadi. Bular orasida bazis innovatsiyalar, yaxshilovchi innovatsiyalar, psevdo innovatsiyalar farqlantiriladi. Bazis innovatsiyalar yirik ixtirolami ro’yobga chiqaradi hamda texnikaning yangi avlod va yo’nalishlarini shakllantirishning asosiga aylanadi. Yaxshilovchi innovatsiyalar odatda mayda va o’rta ixtirolami ro’yobga chiqamvchi, ilmiy-texnikaviy siklning ommalashish va barqaror rivojlanish bosqichida ko’proq tarqalgan innovatsiyadir. Psevdo (ratsionallashtimvchi) innovatsiyalar texnika va texnologiyalaming eskirgan avlodlarini qisman yaxshilashga qaratilgan va texnika taraqqiyotini susaytimvchi (ular jamiyat uchun yo samara keltiradi, yoki salbiy samara beradi) innovatsiyalar hisoblanadi. Mahsulotning qoTlanish sohasi, funksional xususiyatlari, xossalari, konstruktiv yoki foydalanilgan materiallar hamda komponentlar (tarkibiy qismlar) ilgari ishlab chiqarilgan mahsulotlamikidan ahamiyatli darajada farq qilsa, yangi mahsulotning joriy qilinishi mahsulotli bazis innovatsiya sifatida ta’riflanadi. Bunday innovatsiya mashina va materiallaming yangi avlodlarini o’zlashtirishga qaratilgan hamda mutlaqo yangi texnologiyalar yoki mavjud texnologiyalami ulami yangicha qoTlash bilan uyg’unlashtirishga asoslangan. Bazis (mutlaqo yangi) innovatsiyalarga svetodiodlar asosidagi indikatorlaming suyuq kristallardagi indikatorlar bilan yoki bug’ dvigatelini ichki yonuv dvigateli bilan almashtirilishini misol tariqasida keltirish mumkin. Yaxshilovchi innovatsiyalar sifat yoki qiymat xususiyatlari samaraliroq komponent va materiallardan foydalanish, bir yoki qator texnik quyitizimlar (murakkab mahsulot boTsa) ning qisman o’zgartirilishi hisobidan mavjud mahsulotlami sezilarli darajada yaxshilanishiga olib keluvchi innovatsiyalarga taalluqlidir. Mazkur innovatsiya texnika (texnologiya) laming o’zlashtirilgan avlodlarini ommalashtirish va takomillashtirishga, mashinalaming yangi modellari va yangi material turlarining yaratilishiga, ishlab chiqarilayotgan tovar (xizmat) laming hamda texnologiyalaming parametrlarini yaxshilanishiga xizmat qiladi. Ichki yonuv dvigatelining foydali ish koeffitsiyenti (FIK) ni yuksaltirish yoki g’altakli magnitofonlardan kassetali magnitofonlarga o’tish yaxshilovchi innovatsiyalarga misol bo’ladi. Ikkala holda ham ushbu tayyor mahsulotlaming birortasi ilgari ishlab chiqarilmagan. Shunday qilib, innovatsiyalaming radikalligi uni ro’yobga chiqarish bo’yicha sa’y- harakatlar darajasini belgilab beradi. Bunday bo’linish asosida ikki turdagi: pionerlik va quvib etishga tegishli innovatsion jarayon yotadi. Pionerlik turi jahon bo’yicha birinchilikka (masalan AQSh) erishish yo’lini anglatadi. Etib olish jarayoni arzonroq bo’lib, tezkor natija berishi mumkin (masalan Yaponiya). Bu AQSh da ishlab chiqilgan ko’psonli patentlarda, Yaponiyada esa katta miqdorda sotib olingan litsenziyalarda o’z ifodasini topgan. Ayni vaqtda Yaponiyada ixtirochilik bo’yicha faollik koeffitsiyenti (10000 kishiga to’g’ri keladigan milliy patent talabnomalari soni) g’oyatda yuqori bo’lib, 28,3 % ni tashkil qiladi. AQSh da esa ushbu ko’rsatkich 4,9 ga teng (Rossiyada-1,13). Rossiyada 2001 yilda patent talabnomalari soni 2000 yilga nisbatan 16 % ga oshgan, ammo berilgan patentlar soni esa 10% ga kamaygan. Jarayonli yondashuv doirasida innovatsiya deganda yangi qimmatliklar- tovarlar, texnika, texnologiyalar, tashkiliy shakllar va h.k.lami ishlab chiqish, ishlab chiqishga joriy etish va tijoratlashtirishni o’z ichiga oluvchi majmuaviy jarayon tushuniladi. “Innovatsiya” atamasini ta’riflashga obyektli - utilitar yondashuv ikki asosiy jihat bilan tavsiflanadi. Birinchidan innovatsiya sifatida obyekt, ya’ni fan va texnika yutuqlariga asoslangan, yangi iste’mol qiymati tushuniladi. Ikkinchidan yangilikning utilitar tomoniga jamiyat ehtiyojini nafli samara bilan qondirish qobiliyatiga urg’u beriladi. “Innovatsiya” atamasini ta’riflashga obyektli - utilitar yondashuvdan farq qilgan holda jarayonli-utilitar yondashuv shundan iboratki, ushbu holda innovatsiya yangi amaliy vositani yaratish, ommalashtirish va foydalanishning majmuaviy jarayoni sifatida tavsiflanadi. Jarayonli- moliyaviy yondashuv doirasida innovatsiya deganda yangiliklarga investitsiya qilish, yangi texnika va texnologiyalarga, ilmiy tadqiqotlarga mablag’ kiritish tushuniladi. “Innovatsiya” atamasi yuqorida keltirilgan barcha ta’riflarda aniq rasmiy vaziyatga nisbatan qo’llagan holda talqin qilinadi. Mazkur yondashuvlarda innovatsiyaning iqtisodiy mohiyati ochib berilmagan, innovatsiyani iqtisodiy natijalar nuqtai nazaridan ta’riflashning aniq mezonlari belgilanmagan. Buning oqibati o’laroq har qanday yangilik, jumladan uncha taraqqiy etmagan, samarasiz yangiliklar ham innovatsiya sifatida talqin qilinishi mumkin. “Innovatsiya” tushunchasini chuqurroq ochib berish uchun ko’zda tutilgan maqsadlar va rivojlanish nuqtai nazaridan tizimli yondashuvni qo’llash lozim. 0’n to’rt nafar muallif tomonidan tahlil qilish natijasida innovatsiya tushunchasining mohiyatiga inson hayoti va faoliyatining har qanday sohasida “Bozorda mavjud ehtiyojni qondirishga ko’maklashuvchi va iqtisodiy samara keltiruvchi yangi g’oyani ro’yobga chiqarish jarayoni” sifatida umumlashtiruvchi ta’rif berilgan. Innovatsiyaning tovar sifatida o’ziga xosliklarini ilmiy - texnikaviy natija olishdagi noaniqlikning yuqori darajada bo’lishi, moliyalashtirishning alohida xususiyatga ega bo’lishi bilan, ya’ni xarajatlar va natijalar o’rtasidagi vaqt jihatidan uzilish yuz berishi tahlikasi bilan, talabning noaniqligi bilan belgilanadi. 8A. M. MyxaMe^bapoB. EHHOBapHOHHHH MeHe^xcMeHT: yneGHoe nocoGne. BHcmee o6pa30BaHHe. 2010 - C. 13. Innovatsiyalarda talabning noaniq bo’lishi tufayli ulaming taklifi odatda faol ogohlantiruvchi rol o’ynaydi. Innovatsion korxona (IK) uchun innovatsiyalarga undovchi motivlar ichki va tashqi motivlarga bo’linadi. Innovatsion faollik uchun ichki rag’bat IK mahsulotining bozordagi raqobatbardoshligini oshirish maqsadida eskirgan uskunalami almashtirish zaruratidir. Bozor munosabatlari yaxshi rivojlanmagan, ayniqsa iqtisodiy inqiroz sharoitida innovatsiyalar uchun hal qiluvchi rag’bat davlatning iqtisodiy siyosati bilan shartlangan tashqi rag’batdan iborat bo’ladi. Jahon iqtisodiyotining fan - texnika taraqqiyotidagi yangi bosqichga o’tishi innovatsion faollikni kuchaytirishni va yangiliklarga nisbatan bilimlar va texnikani bozor bilan bog’lovchi yangicha yondashuvni qo’llashni talab qilmoqda. XX asming 90-yillarida raqobatlashuvchi, mustaqil xo’jalik yuritish subyektlarining innovatsion faoliyati bilan iqtisodiy muhitning o’zaro ta’sirlashuv jarayoniga yangi tendensiyalami olib kirdilar.Buning misoli sifatida Gary Hamelning 1998 yilda «Sloan Management Review»da yozgan so’zlarini keltirsak bo’ladi: «Yaqin kelajakda tashkilotlar o’z yo’nalishini va ishlab chiqarish jarayonini o’zgartirishi lozim. Buning yo’li bitta yoki innovatsiya kiritish, yoki bozomi tark etish! »9 Buning oqibatida mazkur korxonalar o’zlarining shu sohadagi xatti-harakatlari stereotiplarini ko’p jihatdan o’zgartirishga majbur bo’ldilar. Aynan innovatsiyalar iqtisodiy o’sishning bosh omili sifatida ko’p yillar mobaynida hukmronlik qilgan investitsiyalami birmuncha siqib chiqargan holda zamonaviy fan - texnika inqilobining nazariy senariylari va amalda ro’yobga chiqarishda bosh rollami ijro etmoqdalar. Hozirgi vaqtgacha rossiyalik iqtisodchilaming kengaytirilgan takror ishlab chiqarishga tegishli bo’lgan nazariyalarida qoida bo’yicha kapital qo’yilmalar hajmining o’sib borishini FTT ning va umuman iqtisodiy o’sishning asosiy sharti sifatida qaralmoqda. Biroq yangiliklar ahamiyatining keskin oshib ketishi birinchi galda bozordagi vaziyatning o’zgarishi, ya’ni raqobatning xususiyati, odatiy statik 9Dr.Borut Likar, «Innovation Management», Koron plusd.-Institute for Innovation raqobatdan dinamik raqobatga o’tilishi bilan bog’liq. Bu holat ko’p jihatdan innovatsiyalar va bozoming hozirgi bosqichdagi o’zaro ta’sirlashuv xususiyatlarini belgilab beradi. Yangilik - bu shunday tovarki, uni bevosita qo’l bilan ushlab ko’rish yoki fizik jihatdan o’lchash mumkin emas. Muayyan minimal darajadagi ilmiy (ayniqsa matematik) bilimlarga ega bo’lmay turib hamda o’z kasbining bilimdoni va zarur axborotdan xabardor bo’lmagan holda undan foydalanishning iloji yo’q, oldindan tegishli tayyorgarliksiz va qayta o’qishsiz uni ro’yobga chiqarib bo’lmaydi. Bunday tovaming o’ziga xos jihati uning daromadlami cheklanmagan holda ko’paytira olish (multiplikatsiyalash) qobiliyatidir. Intellektual tovar - tegishli huquqiy shaklda himoyalangan, qonuniy egasi tomonidan unga nechta xaridor topilsa, shuncha marta sotilishi mumkin bo’lgan axborot, ixtiro, nou-xau va hokazolardir. “Bilimga qilingan investitsiyalar eng katta daromad olib keladi” Benjamin Franklin.10 * Innovatsion mahsulot-mahsulotli innovatsiyalami joriy etish natijasi, yangi (qaytadan joriy etilgan) yoki takomillashtirilgan mahsulotlar, shuningdek, yangi yoki ancha takomillashtirilgan ishlab chiqarish uslublariga asoslangan mahsulotlardir (boshqa innovatsion mahsulotlar). Stiv Djobsni aytishicha: «Odamlami so’roq qilib yangi mahsulot ishlab chiqarib bo’lmaydi. Chunki odamlar o’zlariga nima kerakligini bilishmaydi»n Boshqa innovatsion mahsulot jarayonli innovatsiyalami tatbiq etish natijasi sanaladi. U boshqa mamlakat yoki korxonalaming ishlab chiqarish amaliyotida ilgari qo’llanilgan va texnologik ayirboshlash (patentsiz litsenziya, nou-xau, injiniring) yo’li bilan ommalashtirilgan yangi yoki takomillashtirilgan ishlab chiqarish uslublarini joriy etishdagi ilg’or tajriba negizida tayyorlangan mahsulotni o’z ichiga oladi. Innovatsion jarayon - bu ilmiy bilimlami innovatsiyaga aylantirish jarayoni bo’lib, uni innovatsion g’oyadan muayyan mahsulot, texnologiya yoki xizmat darajasigacha pishib yetiladigan va amaliy foydalanish jarayonida ommalashtiriladigan hodisalaming izchil ketma - ketligi sifatida tavsiflash mumkin. FTT dan farq qilgan holda, innovatsion jarayon joriy etish bilan, ya’ni yangi mahsulot, xizmatning bozorda ilk bor paydo boTishi yoki yangi texnologiyani loyihaviy quwatgacha yetkazish bilan tugallanmaydi. Mazkur jarayon uzluksiz boTib, joriy etishdan so’ng ham to’xtamaydi, chunki yangilik ommalashgani (diffuziyalangan) sari takomillashib boradi, samarasi ortib, ilgari ma’lum boTmagan iste’mol xossalarini kasb etadi. Innovatsion faoliyat - ishlab chiqarilayotgan mahsulot (tovar, xizmat) nomenklaturasini kengaytirish va yangilash, sifatini yaxshilash uchun, ulami tayyorlash texnologiyasini takomillashtirgan holda joriy etish hamda ichki va tashqi bozorlarda samarali sotilishi uchun ilmiy - tadqiqot natijalari va ishlanmalardan foydalanish hamda tijoratlashtirishga qaratilgan faoliyatdir. Innovatsion faoliyat deganda g’oyalami yangi va takomillashtirilgan mahsulotlarga aylantirish jarayoni tushuniladi. Innovatsion faoliyat o’z ichiga ilmiy, texnologik, tashkiliy va moliyaviy chora tadbirlami qamrab oladi. rasm. Innovatsion faoliyat sxemasi12 12A. M. MyxaMeflwrpoB. HHHOBaipiOHHUH MeHe/DKMeHT: yqe6Hoe noco6He. Bucrnee o6pa30BaHHe. 2010 Innovatsion faoliyat quyidigilarga bo’linadi: izlanish; texnologik tayyorlanish va ishlab chiqarishni tashkil qilish, bu yangi mahsulot ishlab chiqarish uchun tashkilotning texnologik bazasini yangilash deganidir; ishlab chiqarishni yo’lga qo’yish, bu o’z ichiga yangi texnologiyalami qo’llash uchun ishchilami bilimini oshirishni, namuna mahsulotni ishlab chiqarishni qamrab oladi; yangi mahsulotni marketingini o’tkazish, ya’ni bozomi o’rganish, yangi mahsulotni bozorga olib chiqish, mahsulotni turli xil bozorlarga moslashtirish va reklama; -yangi texnologiyalar sotib olish - ya’ni nou - xau, patentlar, litsenziyalar; ishlab chiqarishni loyihalashtirish. Innovatsiyalardagi kapital qo’yilmalar bilan bog’liq bo’lgan innovatsion faoliyat innovatsion - investitsion faoliyat deyiladi. “Innovatsion faoliyat” tushunchasiga biz bergan ta’rifda keltirilgan xuddi shunday ta’rif bilan juda yaqin. Innovatsion faoliyat butun bir ilmiy, texnologik, tashkiliy, moliyaviy va tijoriy tadbirlar majmuini ko’zda tutadiki, ular birgalikda innovatsiyalami keltirib chiqaradi. 1.2.Innovatsion menejmentning mohiyati, maqsadi va vazifalari Innovatsion menejment iqtisodiyot fanining va kasbiy faoliyatning mustaqil sohasi bo’lib, har qanday tashkiliy tuzilmaning moddiy, mehnat va moliyaviy resurslardan oqilona foydalanish yo’li bilan innovatsion maqsadga erishishni shakllantirish va ta’minlashga qaratilgan. Nayman Rikover aytishicha : «Yangi mahsulot bozorda birdaniga qabul qilinmaydi, buning uchun sabr va Menedjment kerak» 13 14 Innovatsion menejment funksional menejmentning bir turi hisoblanadi. Uning bevosita obyekti xalq xo’jaligining barcha sohalarida amalga oshiriladigan turli - tuman innovatsion jarayonlardir. Oldingi paragrafdan ko’rinib turibdiki, innovatsion jarayonlar yetarli darajada o’ziga xos, keng ko’lamli, murakkab va mazmuniga ko’ra turlicha bo’lgan boshqaruv obyektidan iborat bo’lib, samarali rivojlanish uchun boshqaruv orqali ta’sir o’tkazishning maxsus shakl va uslublaridan foydalanishni taqozo etadi. Mamlakat iqtisodiyotini tubdan isloh qilishning hozirgi sharoitida yangiliklar davlat boshqaruvi organlaridan tortib mayda korxonalargacha bo’lgan barcha tuzilmalaming muhim va zarur elementiga, innovatsion menejmentning ilmiy uslublaridan foydalanish esa mamlakat rivojining, har qanday korxonaning faoliyat ko’rsatishi va tijoriy muvaffaqiyatlarining muhim omiliga aylanib qolmoqda. “Innovatsion menejment” tushunchasining mazmunini kamida uch jihatdan ko’rib chiqish mumkin: innovatsiyalami boshqarish ilmi va san’ati, faoliyat turi va innovatsiyalarda boshqamv qarorlarini qabul qilish jarayoni hamda innovatsiyalami boshqarish apparati(2-rasm). Faoliyat turi va boshqamv qarorlarini qabul qilish jarayoni sifatida innovatsion menejment IK da innovatsiyalami boshqarishning umumiy texnologik sxemasini tashkil qiluvchi amallar to’plamidan iborat. Ushbu to’plam boshqamv 15 Mualliflar tomonidan tuzildi. faoliyatining alohida yo’nalishlaridan tarkib topgan bo’lib, ular ko’p hollarda menejmentning funksiyalari (vazifalari) deb yuritiladi. Ulaming har biri muayyan ketma-ketlikda bajariladigan ayrim bosqichlarga bo’linadi. Menejmentning har qanday boshqa sohalari uchun ham quyidagilar xos: maqsadni qo’yish va strategiyani tanlash, davming to’rtta bosqichi: -rejalashtirish; -shartlami belgilash va tashkil qilish; -ijro etish; -rahbarlik. Innovatsion menejmentning bosqichlar quyida chizma shaklida berilgan.Davming har bir bosqichida belgilangan vazifalar hal qilinadi. Birinchi bosqich - rejalashtirish bosqichida - strategiyani amalga oshirish rejasi tuziladi. Ikkinchisida - shartlar va tashkil qilish belgilanadi, ya’ni innovatsion davming har xil pallalarini amalga oshirish uchun resurslami belgilash, xodimlar oldiga vazifalami qo’yish, ishni tashkil qilish kiradi. Ijro etish bosqichida tekshirishlar va ishlab chiqishlar bajariladi, reja amalga oshiriladi. Rahbarlik bosqichi nazorat va tahliliy harakatlarga tuzatish kiritish va tajriba to’plashni ko’zda tutadi.(1.5-rasm) Maqsadni qo'yish va strategjyani tanlash Rejalaslitiiish Boshqaruv vazifalarining tarkibi innovatsion tizimning darajasiga (butun xalq xo’jaligi, sanoat tarmog’i, IK, alohida innovatsion loyiha yoki xususiy ishlanma) va uning faoliyat ko’rsatish sharoitiga ko’ra reglamentlanishi (chegaralanishi) mumkin. Har bir boshqaruv vazifasining bajarilishi yoki menejment alohida funksiyasining amalga oshirilishi qat’iy ravishda muayyan boshqaruv qarorlarining qabul qilinishi bilan bog’liqdir. Innovatsion menejmentning pirovard maqsadi innovatsion korxonalaming (IK) innovatsion jarayonlarini samarali tashkil etish va innovatsion mahsulotning yuksak raqobatbardoshligi asosida uzoq vaqt mobaynida faoliyat ko’rsatishini ta’minlashdan iborat. Hozirgi sharoitda firmada innovatsion jarayonlami samarali tashkil etishning mezonlari innovatsion faoliyatga sarflangan xarajat va innovatsion mahsulotlami sotishdan olingan daromadlami taqqoslagan holda o’lchash imkonini bemvchi iqtisodiy parametrlardir. Bunda IK ning foydaliligi, daromadliligi maqsad sifatida chiqmaydi, balki innovatsion faoliyatni amalga oshirishning muhim sharti va natijasi hisoblanadi. Menejment IK ning barcha ichki va tashqi elementlarining samarali va muvofiqlashtirilgan holda faoliyat ko’rsatishini ta’minlashga qaratilgan. Innovatsion tizimning bunday holati uyg’unlik deb ataladi. Innovatsion korxonalaming rivojlanishida uyg’unlashtirish innovatsion menejmentning asosiy maqsadli vazifasini tashkil qiladi. Uyg’unlashtirish vazifasi IK ga nisbatan qaralganda, endogen va ekzogen jihatlarga egadir.17 Endogen uyg’unlashtirish IK ning barcha ichki tarkibiy elementlarini, uning subtizimlarini kelishtirishni anglatadi. Uni ta’minlash uchun innovatsiyalami firma ichida boshqarishning maxsus tizimini yaratish zamr. Bu tizim quyidagi vazifalami hal qiladi: -strategik innovatsion konsepsiyani ishlab chiqish; -faoliyatning mavzuga tegishli yo’nalishlarini aniqlash hamda innovatsion loyiha va dasturlami shakllantirish; -tashkiliy tuzilmani va innovatsiyalami boshqarish tuzilmasini tuzish; 17Endogen ta'sir - ichki muhit ta'siri. Ekzogen ta’sir - tashqi muhit ta'siri, Ekonomik-matematik lug'at,2013- b .45. -ishlab chiqarish jarayonlarini va innovatsion mahsulotning sotilishini rejalashtirish; -qadriyatlami tanlash va joylashtirish. -IKning salohiyatidan samarali foydalanish; -ishlami taqvim bo’yicha taqsimlash va ulaming ijrosini nazorat qilish; -ijodiy muhitni yaratish va intellektual mehnatni yuqori darajada motivatsiyalash. Ekzogen uyg’unlashtirish IK ni tashqi muhitning supertizimlariga moslashtirishni ko’zda tutadi va innovatsion faoliyatni maqsadga yo’naltirish hamda ushbu muhitdagi cheklovlami inobatga olish bo’yicha maxsus amallami bajarish orqali ro’yobga chiqariladi. Innovatsion menejmentda ekzogen uyg’unlashtirish quyidagi vazifalaming hal qilinishini taqozo etadi: -innovatsion faoliyatning uzoq va qisqa muddatli maqsadlarini shakllantirish; -marketing tadqiqotlarini tashkillashtirish va o’tkazish; -ekologik vaziyatni hisobga olish va tabiatni muhofaza qilishga oid tadbirlami rejalashtirish; -raqobatchilaming ilg’or tajribasi va yutuqlarini baholash hamda ulardan 1 8 foydalanish (innovatsiyalami benchmarkinglash); -innovatsion dasturlarda kooperatsiyani tashkil etish; -iste’molchilar talabini va FTT ning obyektiv tendensiyalarini inobatga olish. 0’zining mazmuniga ko’ra va vaqt jihatidan IK ni uyg’unlashtirish strategik hamda operativ (tezkor) shakllarga egadir. Uyg’unlashtirishning strategik shakli IK ning uzoq vaqt davomida faoliyat ko’rsatishiga ko’maklashadi va strategik innovatsion maqsad hamda loyihalami shakllantirishga qaratilgan strategik menejment orqali ta’minlanadi. Operativ uyg’unlashtirish esa tanlab olingan rivojlanish strategiyasini amalga oshirish vositasi sifatida chiqadi va IK dagi operativ menejment tizimlari orqali ta’minlanadi. 18 18Mjiotok E. IIpHHijffliH MapKeiHHroBoro HccnenoBaHHa KOHKypeHijHH Ha puHKe // HirrepHeT. - http://www.marketmg.spb.ru/read/m3/index.htm . 1.3.Innovatsion menejmentning tarixi va rivojlanish tendensiyalari Umumiy menejment fani uchun xos bo’lgan asosiy nazariy qoida va konsepsiyalaming evolyutsion taraqqiyoti innovatsion menejmentga ham taalluqlidir. Innovatsion menejmentning rivojlanishida nisbatan mustaqil bo’lgan to’rtta taraqqiyot bosqichini ajratib ko’rsatish mumkin: omilli yondashuv, funksional konsepsiya, tizimli va vaziyatli yondashuvlar. 1.6 - rasm.Innovatsion menejmentning taraqqiyot bosqichlari19 Omilli yondashuv bosqichi uchun fan va texnikaga mamlakat iqtisodiy salohiyatini rivojlantirishning muhim omillaridan biri sifatida qarash xosdir. Sanoat sohasidagi IKlaming ishlab chiqarish salohiyatini rivojlantirishning doimiy va ahamiyatli omillari ITTKI (ilmiy-tadqiqot va tajriba - konstruktorlik ishlari) boTib kelgan. Fan xodimlari, moddiy - texnik baza, ilmiy uskunalar va axborot fondlari IKdagi fan - texnika salohiyatining tarkibiy omillari sifatida baholangan. Omilli yondashuv har bir tarkibiy omil uchun baholash mezonlarini hamda fan - texnika sohasining miqdoran kengayishi bilan bogTiq boTgan ekstensiv rivojlanish vositalarini ishlab chiqishni ko’zda tutadi. Mazkur bosqich uchun xos boTgan jihat 19 EapiOTHH JI.C. Ochobbi HHHOBauHOHHoro MeHe/DKMeHTa. Teopira h npaKTHKa: YueSHHK; no^ pe^. A.K. Ka3aHpeBa, JI.3. MHHflenn. 2-e H3^. nepepaS. h aon. —M.: 3AO «M3^aTeni,CTBO «3K0H0Minca», 2012.-c. 137. fan - texnika salohiyati sohasida chuqur tadqiqotlami hamda amaliy ishlanmalaming vujudga kelishi, uni baholash va rivojlanishini bashoratlashdir. Innovatsion jarayonlami boshqarish uchun moslashtirish borasida korrelyatsion va regression bog’lanishlar asosida tuzilgan statistik omilli modellar ustun bo’lgan. IKni boshqarish amaliyotida rejalashtirish va tashkil etishning ITTKI ga oid mehnat sig’imi, material va fond sig’imiga, turli toifadagi xodimlar sonining nisbatiga tegishli me’yorlarga asoslangan normativ uslublar keng tarqalgan. Funksional konsepsiyada innovatsion menejmentga boshqarish funksiyalari va boshqamv qarorlarini qabul qilish jarayonlarining birligi sifatida qaraladi. Innovatsiyani boshqarish funksiyalarining har xil tamoyillarga asoslangan turlicha tasniflari mavjud. Bunda boshqarish funksiyasi deganda boshqamv faoliyatining nisbatan alohidalashgan yo’nalishlari tushuniladi. Ular innovatsion jarayonga, innovatsiyalami rejalashtirish, tashkil etish, nazorat qilish hamda bashoratlashga boshqarish orqali muayyan ta’sir o’tkazishni amalga oshirish imkonini beradi. Funksional konsepsiya innovatsiyalami boshqarishda oqilona mehnat taqsimotiga, boshqamv bo’g’inlarining ixtisoslashuviga va qabul qilinayotgan har bir boshqamv qarorini maqbullashtirishga asoslangan. Funksional konsepsiya uchun innovatsiyalami boTim va xizmatlar haqidagi maxsus qoidalar, lavozim yo’riqnomalari, vakolatlar va majburiyatlar asosida boshqarishga tegishli amallami puxta reglamentlash (qat’iy cheklash) xosdir. Funksional konsepsiya bosqichi doirasida boshqamvning har bir funksiyasida qaror qabul qilish jarayonlarini iqtisodiy - matematik modellashtirish eng ko’p tarqalgandir. ITTKIni boshqarish amaliyotida IKning mavzuviy rejalarini, ishlami taqvim rejasini shakllantirishning optimizatsion modellari, jumladan, tarmoqli rejalashtirish uslublari, IKning tashkiliy tuzilmasini optimallashtirish modellari keng qoTlangan. Ko’p hollarda ushbu modellar tizimli xususiyatga ega boTmagan va innovatsiyani boshqarishning ayrim funksiyalari uchun lokal (mahalliy) maqbullashtirish yechimini topish imkonini beradi. Innovatsion menejmentga tizimli yondashuv IKlarga taraqqiyotning endogen (ichki) va ekzogen (tashqi) omillarini hisobga olgan holda rivojlanishning muayyan maqsadlariga erishishga yo’naltirilgan, o’zaro bir-birini taqozo etuvchi elementlardan tarkib topgan murakkab tashkiliy tizim sifatida qarashni ko’zda tutadi. Tizimli yondashuv boshqaruv qaroriga ta’sir ko’rsatuvchi barcha omillami dinamik holda hisobga olishni va innovatsion muhitning rivojlanishidagi ichki va tashqi tendensiyalar bilan uzviy bog’liqlikda ko’rib chiqishni ta’minlaydi. Innovatsion sohadagi hozirgi vaziyat innovatsion menejmentga boTgan an’anaviy qarashlaming ahamiyatli darajada o’zgartirilishini taqozo etadi, chunki boshqamv obyektining o’zi ancha katta o’zgarishlami boshidan kechirmoqda. Innovatsion jarayonlar uzlukli xususiyat kasb etmoqda, hal qilinayotgan muammolaming majmuaviylik darajasi va ulaming jadal o’zgarayotgan tashqi omillarga bogTanib qolishi kuchaymoqda. Hozirgi sharoitda innovatsiyalaming muammolari haqida tasawurlaming o’zgarib borishi innovatsion menejmentga vaziyatli yondashuvning rivojlanishini ta’minladi. Bunday yondashuv aniq innovatsion vaziyat uchun yuqorida sanab o’tilgan konsepsiyalardan har birining yutuqlarini birlashtiradi. Vaziyat deganda IKning faoliyat ko’rsatishiga yoki vaqtning muayyan davrida maTum bir innovatsion loyihani rivojlantirishga ta’sir etuvchi omillaming qiymatlari majmui tushuniladi. Vaziyatli yondashuv innovatsiyalar muvaffaqiyatining ichki va tashqi omillarini tahlil qilish, xatti - harakatlaming mumkin boTgan variantlarini tizimlashtirish va yuzaga kelgan vaziyat uchun eng maqbul boshqamv qarorlarini birlashtirish imkoniyatini ko’zda tutadi. Ushbu boshqamv konsepsiyasining innovatsion menejment nazariyasiga qo’shgan katta hissasi shundan iboratki, uning tarkibida muayyan vaziyatlarda qarorlami qabul qilishning aniq uslublarini qoTlash bo’yicha tavsiyalar mavjud. Vaziyatli yondashuv menejer uchun menejment fanida ishlab chiqilgan va amalda qoTlanilayotgan turli - tuman vositalardan ijodiy foydalanish uchun katta imkoniyatlami beradiki, bunda vaziyatga mos boshqamv usulini tanlaganlik uchun menejerga katta mas’uliyat yuklanadi. Innovatsion sohada yuz bergan vaziyatda menejeming faoliyati yuksak ijodkorlikni, chuqur kasbiy tayyorgarlik va intuitsiyani talab qiladiki, bu mazkur faoliyatni san’at darajasiga ko’taradi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmiy-texnikaviy rivojlanishning ahamiyati 0’zbekistonning xalqaro iqtisodiy maydondagi nufuzi va mavqei sezilarli darajada va muntazam oshib bormoqda. Bunda mamlakatimiz rahbari Islom Karimov tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyasining puxta ishlab chiqilganligi, iqtisodiy islohotlar maqsadi va vazifalari, amalga oshirish yo’llarining aniq va to’g’ri ko’rsatib berilganligi bosh maqsad yo’lidagi yutuq va marralaming salmoqli bo’lishiga imkon yaratdi. Hozirgi davrda dunyo mamlakatlari ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti o’zining ma’no - mazmuni jihatidan oldingi bosqichlardan keskin farq qiladi. Bunda eng asosiy va muhim jihat - milliy iqtisodiyotlaming tobora integratsiyalashuvi va globallashuvining kuchayib borishidir. Ayni paytda bu jarayonlar xalqaro maydondagi raqobatning ham keskinlashuviga, har bir mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi o’z mavqeini mustahkamlash uchun kurashining kuchayishiga ham ta’sir ko’rsatadi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish kishilaming ishbilarmonlik faoliyatiga keng yo’l ochib berdi. Bozor munosabatlari sharoitida iqtisodiyotni rivojlantirishning asosiy omillaridan biri tadbirkorlik faoliyatini rivojlantirishdir. Zamonaviy iqtisod xo’jalik faoliyatining subyekti - bu korxona, kompaniya, firma, korporatsiya, ya’ni faoliyatning har xil turlari, sheriklar, mulkni erkin tanlovchi va davlat oldida belgilangan majburiyatlarga ega yuridik shaxsdir. Bugungi kunda respublikada investitsiya - innovatsiya milliy dasturiyagona maqsadga yo‘naltirilgan holda, izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Mazkur dasturda yaqin yillarga mo‘ljallangan ustuvor va strategik ahamiyatga ega loyihalar belgilangan bo‘lib, dastur iqtisodiyotning yoqilg‘i energetika, mashinasozlik, tog‘- konchilik, kimyo, yengil sanoat hamda qishloq xo‘jaligi mahsulotini qayta ishlash sohasi kabi deyarli barcha sohalarini qamrab olgan. Dastumi amalga oshirishda respublika hukumati huzuridagi fan va texnologiyalar markazi muammolar bo‘yicha kengashi, tarmoq ilmiy-texnika markazlari, viloyatlar qoshidagi fan va texnika xalqaro markazlari hamda ilg‘or texnologiyalar markazlari ishtirok etadilar. Xalqaro markazlarda amaliy (ishlab chiqarish tuzilmalarida tayyorlangan) va innovatsion (fan va ilmiy xizmat ko‘rsatish sohasidagi) vazifa hamda muammolar shakllantirilib, konsalting va axborot xizmatlari ko‘rsatiladi. shu bilan birga busohada hali amalga oshirilishi zarur bo‘lgan vazifalar ko‘p. Jumladan, innovatsiya loyihalarini moliyalashtirish mexanizmini takomillashtirish zarur. Innovatsion faoliyat markazlashtirilgan va markazlashtirilmagan turdamoliyalashtiriladi. birinchi usulda pul mablag‘lari: davlat budjeti, ilmiy-texnik rivojlanish davlat dasturiga kiritilgan loyihalami maqsadli moliyalashtirish: tanlov ishlarini bajarish bo‘yicha jamg‘armalar; muayyan loyiha uchun ajratilgan va qaytarilishi kutilmaydigan grantlar hamda subsidiyalar; hokimiyatlar va boshqamv organlari maxsus buyurtmalarini moliyalashtirish; davlat banklarining kreditlari hisobidan taqdim etiladi. Moliyalashtirishning markazlashtirilmagan usuli korxonalaming xususiy mablag‘lari, xorijiy investorlar, xususiy shaxslar, maxsus moliya yoki xayriya jamg‘armalari hamda kredit mablag‘laridan foydalanishga asoslangan. Masalan, AQSHda sanoat kompaniyalari va banklari universitetlar, kollejlar, federal hukumat idoralari hamda mahalliy boshqamv organlari, sohalar va ulaming uyushmalari, xususiy shaxslar ilmiy jamg‘armalarini tashkil qilishda faol qatnashadilar. 0‘zbekistonning davlat investitsiya siyosati birinchi navbatda iqtisodiyotda tuzilmaviy o‘zgarishlami chuqurlashtirish, korxonalar investitsiya faoliyatini jadallashtirish hamda chet el investitsiyalarini keng miqyosda jalb qilish, shuningdek, investitsiya loyihalari tanlovi asosida ijtimoiy masalalami hal etishga yo‘naltirilgandir. bozor xo‘jaligiga mos bo‘lgan soliq tizimiga o‘tish innovatsiya tuzilmasining moliyaviy jihatdan ta’minlanishi yaxshilanishiga ko‘maklashadi. Mazkur tizimning mohiyati belgilanayotgan soliq miqdori mahsulotning yangi yaratilgan qiymati miqdori, olingan foyda hamda mavjud bo‘lgan mulk qiymatiga bevosita bog‘liqligidan iborat. Shuni ta’kidlash joizki, amaldagi soliq tizimi kichik korxonalar, jumladan, innovatsiya korxonalari faoliyat yuritish sharoitlarini hisobga olmaydi. Innovatsiya korxonalari, boshqa xususiy korxonalar kabi foyda solig‘ini to‘lash paytida soliqqa tortiladigan foyda miqdorini aniqlashda imtiyozga egadirlar. Jumladan, ularga ishlab chiqarishni kengaytirish, qayta tashkil qilish, texnikaviy jihozlash uchun yo‘naltirilgan foydani chegirish huquqi taqdim etilgan. Ishlab chiqarish uchun mo‘ljallangan mahsulot hamda qurilish materiallarini yetkazib beradigan ba’zi bir korxonalar olgan foydasi ushbu korxona ro‘yxatga olingan kundan boshlab, dastlabki ikki yil mobaynida soliqqa tortilmaydi. Mazkur imtiyoz tugatilgan yoki davlat tasarrufidan chiqarilgan yoxud sanatsiya natijasida qayta tuzilgan innovatsiya korxonalari, ulaming filiallari hamda tuzilmaviy bo‘linmalariga tegishli emas. Korxonalar, ulaming raqobatlari bozorga yangi mahsulot bilan kelganda, o’rtadagi raqobat shakli o’zgarishini bilib ish yuritadilar. 0’zgaruvchanlik va moslashuvchanlik - bozor iqtisodiyotida tirik qolish va rivojlanish uchun eng asosiy ko’rsatkichlardir. Lekin korxonalar innovatsiyalami boshqara olishadimi? “HA” javobi 2008 yilda Bil Geyts bilan ta’kidlangan edi. “Aksiyalar narxi bizning boshqamvimizda emas. Biz faqat innovatsiyalami, sotuvni va foydani boshqara olamiz” (Rushe va Uelps, 2008).20 2015 yilning oxirida The Boston Consulting group tashkiloti o’zining elektron sahifasida dunyoning 50 ta eng innovatsion tashilotlari reytingini chop etdi. Tadqiqotlarda turli xil sohalardan 1500 - top - menedjerlar ishtirok etishdi. Reyting tuzilyotganda tashkilotlami turli xil ko’rsatkichlariga tayanib o’rinlar taqsimlandi.21 Tashkilot Davlat Shior Faoliyat turi Apple AQSH «Think Different» («Boshqacha o’yla») Kompyuterlar va mobil telefonlar ishlab Google AQSH «Don’t Be Evil» («Yomonlik bo’lma») INTERNET servislar Tesla Motors AQSH «Zero Emissions. Zero Compromises» («Chiqindiqlar yo’q») Ekologik texnologiyalar ishlab chiqarish. Microsoft AQSH «Your potential. Our passion» («Sizning biliminngiz, bizni Operatsion tizimlar, kompyuterlar ishlab chiqarishSamsung JanubiyKorey a «Tum On Tomorrow» («Kelaiakka nazar sol») Turli xil tashkilotlar guruhi Toyota Yaponiya «Moving forward» («01dinga qadam bos») Avtomobillar qurish BMW Germaniya «Sheer driving pleasure» («Avtomobilingda rohatlan») Transportlami ishlab chiqarish 20Paul Trott «Innovation Management and New Product Development», 2011, - C.21-22. 21http://l tmn.ru/ratings/world-ratings/ton-50-innovacionnvkh-kompaniii- mira-4140006.html Gilead Sciences, AQSH «Advancing therapeutics, improving lives» («Hayotni yaxshilaymiz») Dorilar ishlab chiqarish Amazon AQSH «And You're Done» («Siz buni epladingiz») Intemet tijorati Daimler AG Germaniya «Engineered to move the human spirit» («inson qalbini o’zgartirish uchun Avtomobillar qurish Bayer Germaniya «The More You Know, The More You Trust Bayer» («qancha ko’p bilsangiz, shuncha ko’p Ximiya va farmaseftika Tencent Xitoy «We aim to create value for our users» T elekommunikatsiyalar, intemet xizmatlar IBM AQSH «Think!» («0’yla!») Programmalar va texnologiyalar ishlab chiqamvi.Softbank Yaponiya «Serving you in any way necessary» T elekomunnikatsiyalar Fast retailing Yaponiya «Changing clothes. Changing conventional wisdom. Change the world» Kiyim sotuvi va ishlab chiqarish Yahoo! «Do you Yahoo?» («Sen Yahoo bilanmisan?») Intemet, electron pochta Biogen AQSH «Science that tmly matters» («haqiqiy savollar bilan qiziqadigan bilim») Og’ir kasalliklami davolashga biotexnologiyalarThe Walt Disney Company AQSH «Where Dreams Come tme» («Orzular haqiqatga aylanganda») Kino ishlab chiqarish Marriott Intemational «Live Like a Loca» («0’zingizni uyingizdigidek his qiling») Mehmonxona biznesi Johnson & Johnson AQSH «Your Dmggist is More Than a Merchant» («Sotuvchi emas shaxsiy Farmatsevtika, kosmetika, gigiyena mahsulotlarini ishlab chiqarish Asosiy omillar sifatida quydagilar hisobaga olindi: Tashkilotning ilmiy izlanishlari - Ishlab chiqarishning texnologik rivojlanishi Tashkilotning innovatsiyalar sohasidagi o’mi Ishlab chiqarishning rivojlanish mohiyati Korporativ madaniyatning saviyasi Apple va Google bekorga yuqori o’rin egallamaydilar. Bu tashkilotlar asosiy mablag’ini innovatsiyalar yaratishga sarf qilishadi. Shuning misoli qilib aytsak Apple 2005 yildan beri birinchi pog’onani egallab keladi. Bu ro’yhatda 29 ta AQSHdan, 11 ta Yevropadan, lOta Osiyodan, 3ta Xitoydan va lta Hindistondan korxonalar tashkil qilishdi. BCGni ta’kidlashicha innovatsiya rivojlanishida ilmiy izlanishlar va yangi texnologiyalar katta ahamiyatga egadir. Chunki shu ko’rsatkichlar tashkilotda yangi mahsulot ishlab chiqarilishiga olib keladi. Yangi mahsulot esa - raqobatbardoshlikni, daromadni, tashkilotni bozordagi o’mini yaxshilashga olib keladi. Rivojlangan bozor iqtisodiyotiga ega mamlakatlar tajribasiga ko‘ra, innovatsiya korxonalari uchun respublikada qabul qilingan hamda iqtisodiyotning ustuvor sohalarida amal qilayotgan barcha imtiyozlami qoTlash maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari, ilmiy izlanishlami bajarayotgan innovatsiya korxonalari tadqiqot ishlari uchun ilmiy-texnik asbob-uskunalar sotib olgan yilning o'zidayoq, 50 foizli amortizatsiya huquqiga, qolgan asosiy mablagTar hisobidan esa jadallashgan amortizatsiya huquqiga ega boTishlari lozim. Sanoat sohasi uchun innovatsiyalami joriy etadigan korxonalarga litsenziyalar va “nou-xau” lami sotish jarayonida soliqqa tortish vaqtida chegirmalar taqdim etilishi, ishlab chiqarishni kengaytirishni amalga oshiradigan korxonalarga esa soliqqa tortiladigan mablagTar hisobidan yangi asbob-uskunalar qiymatini chiqarib tashlash huquqi berilishi lozim. Oqilona investitsiya siyosatini yuritishda davlat tomonidan innovatsion tadbirkorlikka sarmoya qo‘yishning o‘ziga xos afzalliklari yaratiladi. “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili” da innovatsion faoliyatni davlat tomonidan boshqarish Tajribalar axborot va eng yangi texnologiyalar bozorining yirik firmalar tomonidan monopollashtirilishi tendensiyalarini bartaraf etishning yuksak samarali vositasi sifatida kichik innovatsion korxonalar (KIK) ni davlat tomonidan jiddiy qo’llab- quwatlashning muhim ahamiyatga ega ekanligini tasdiqlamoqda. Tashqi muhitdan kelayotgan tahlikalami pasaytirish imkonini beruvchi bunday qoTlab - quwatlashning muhim elementi innovatsiyalami innovatsion siklning barcha bosqichlaiidan muvaffaqiyatli o’tib borishini ta’minlay oladigan inffatuzilmani yaratishdir. Kichik innovatsion biznesni tartibga solish jarayonida davlat apparatining asosiy maqsadi tahliliy faoliyat, ilmiy va joriy etish faoliyatining ustuvor yo’nalishlari bo’yicha egiluvchan soliq siyosatini shakllantirish, KIK ni huquqiy, yuridik va moliyaviy himoyalashdan, ya’ni barqaror rivojlanish uchun zamr shart-sharoitlami yaratishdan iborat bo’lmog’i kerak. Mamlakatimiz bozor iqtisodiyoti sharoitda iqtisodiy rivojlanishning innovatsion mexanizmini hamda yangi strategiyasini ishlab chiqish va shakllantirishda jahon amaliyotida o’zini oqlagan tajribadan maksimal ravishda foydalanish lozim degan fikr - mulohazalardan kelib chiqqan holda davlat tomonidan qoTlab - quwatlashning o’ziga xos xususiyatlarini belgilash mumkin. Mamlakatimizning yangi innovatsion mexanizmi quyidagilami o’z ichiga oladi: -boshqarishning bevosita uslublarini qoTlash hamda xalqaro tajribani inobatga olgan holda yangi tashkiliy-iqtisodiy shakllarini yaratish; -yangi tashkiliy-iqtisodiy shakllami faol jalb qilgan holda FTT ni bilvosita uslublar bilan tartibga solish va rag’batlantirish; -mahalliy hokimiyat darajasida ham xuddi shunday mexanizmni qoTlash. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishi iqtisodiyotni davlat tomonidan tartibga solishning muhim obyektlaridan biri hisoblanadi. Shuning uchun ko’pchilik mamlakatlarda davlat iqtisodiy siyosatining ajralmas qismi hisoblanib kelgan (1.7-rasm). Buning sababi u muhim makroiqtisodiy funksiyalami hal etilishiga, jumladan, milliy iqtisodiyotni tarkibiy qismini takomillashtirish; iqtisodiy o’sish sur’atlarini ta’minlash; ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish doirasini kengaytirish; bandlikni ta’minlash; halol raqobat muhitini yaratishga xizmat qiladi. Fan-texnika sohasidagi kichik hiznesning yanada rivojlanishi borasida Davlat sivosati Byudjetdan maqsadga yo 'naltirilgan moliyalashtirish texnologiyam ishlab chiqishga shaitnomalar tuzisli rasm. Fan-texnika sohasidagi kichik biznesning yanada rivojlanishi borasida davlat siyosati22 Shu maqsadda rivojlangan mamlakatlar boshqaruv tizimida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab - quwatlovchi va rivojlanishini ta’minlovchi maxsus qo’mitalar tashkil etilgan. Masalan: AQSh Kongressida 1953 yil biznes bilan shug’ullanuvchi kichik biznes ishlari bo’yicha ma’muriyat tuzilgan bo’lib, uning hududiy qo’mitalari (30-40 kishidan iborat bo’lgan) har bir shtatda tashkil etilgan. Qo’mitaning bosh maqsadi mamlakatda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini har tomonlama qo’llab-quwatlash hisoblangan. Shuningdek, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni huquqiy asoslarini tartibga soluvchi maxsus qonunlar ham qabul qilgan. Buning asosida 1970-1973 yillarda “Manoe npeKpacHoe” shiori yuzaga kelgan. Natijada yirik kompaniyalar mayda korxonalarga ajrala boshlagan. Angliyada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni tartibga solishda ma’muriy vositalardan keng foydalanilgan. Koreya Respublikasida ham kichik biznes va 22 Mualliflar tomonidan tuzildi. xususiy tadbirkorlikni qo’llab-quwatlash borasida bir qator qonunlar qabul qilingan bo’lib, uning mohiyati ulami boqimandalik holatlaiidan olib chiqish va oyoqqa turg’izish hisoblangan. \ Kicliik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlaiini zaiuiiy axborotlai bilan Mohyaviy yordam ko'rsatish Kicluk biznes va xususiytaclbnkorh k subyektlari Kicliik biznes va xususiy taclbirkorlik subyektlarini ekspoit salohiyatini osliiiish va uni rag'batlanthisli Krclhk biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlaringa islilab cliiqarilgan nialisulotlaihh raqobatbaidoslihghh rasm. Fransiyada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish yo’nalishlari23 Fransiyada hukumat tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni asosiy yo’nalishlari belgilab berilgan. U yuqoridagi rasmda aks ettirilgan. Yaponiyada har 10 ta korxonaning 9 tasi kichik biznes va xususiy tadbirkorlik korxonalari hisoblanib, ular mamlakat iqtisodiyoti yuksalishida o’z o’miga ega. Shu maqsadda asosiy e’tibor uning huquqiy asosini yaratishga qaratilgan bir qator hujjatlar qabul qilingan. Bunday qarorlar jumlasiga: kichik biznes va xususiy tadbirkorlik munosabat bo’yicha siyosat asoslari, ulami modemizatsiyalashga yordam ko’rsatish, kichik biznes faoliyatiga rahbarlik qilish to’g’risidagi hujjatlami kiritish mumkin. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash ko’lami har bir mamlakat iqtisodiy - ijtimoiy va siyosiy ahvoli holatidan kelib chiqadi. Shuning uchun bu borada aniq yo’l va ko’rsatmalar mavjud bo’lmasada, mavjud tajribalarga tayanib quyidagi yo’nalishlami tavsiya etishimiz mumkin: - davlat byudjeti mablag’lari evaziga qo’llab-quwatlash; -har xil fondlar va uyushmalar mablag’lari hisobiga; 23 Mualliflar tomonidan tuzildi. -moliya va kredit tizimida turli imtiyozlar berish orqali; -axborotlar bilan doimiy ravishda ta’minlab borish va hokazo. Bu borada mamlakatimizda ham bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Jumladan, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlanishiga bevosita ko’mak beruvchi, uni qo’llab - quwatlovchi maxsus qo’mitalar va kengashlar tashkil etildi. Mamlakat miqyosida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni davlat tomonidan qo’llab-quwatlash hamda rag’batlantirish dasturini ishlab chiqish va amalga oshirish bu idoralaming asosiy vazifasi hisoblanadi. Mahalliy organlar, hokimiyatlar hududiy xususiyatlardan kelib chiqqan holda, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab-quwatlash va rag’batlantirish bo’yicha o’z dasturlarini ishlab chiqadilar hamda amalga oshiradilar. Mustaqillikning birinchi kunidanoqrespublikada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning huquqiy asosini tashkil etishga kirishildi. Buning asosida Oliy Majlis tomonidan bir qator “0’zbekiston Respublikasidagi korxonalar to’g’risida”gi Qonun, 0’zbekiston Respublikasida “Xususiy tadbirkorlik to’g’risida” Nizom, 0’zbekiston Respublikasining “Kichik va xususiy tadbirkorlikning rivojlanishini rag’batlantirish to’g’risida”gi Qonun qabul qilindi. rasm. O’zbekistonda kichik biznis va xususiy tadbirkorlik sub’ektlarini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash shakllari24 24 Mualliflar tomonidan tuzildi. Bundan tashqari, respublika hududida chet el investorlarini ham keng faoliyat ko’rsatishiga imkoniyatlar yaratib berildi. Natijada respublikada kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarini davlat tomonidan qo’llab-quwatlashni muayyan shakllari yaratildi. 0’zbekiston Respublikasining tadbirkorlik to’g’risidagi qonunida tadbirkorlikning iqtisodiy - huquqiy mustaqilligi hamda ushbu mustaqillikni ta’minlash uchun zarur bo’lgan kafolatlar tadbirkorlaming huquq va mas’uliyati aniq belgilangan. Ushbu qonunda tadbirkorlar o’rtasidagi munosabatlar, ulaming boshqa korxonalar va tashkilotlar, davlat boshqamv idoralari bilan munosabatlaiini tartibga solishga taalluqli qoidalar ham yoritib berilgan. Ushbu qonun vositasida fuqarolaming tadbirkorlik faoliyati tartibga solingan tadbirkorlikni rivojlantirishning huquqiy kafolatlari belgilab berilgan. Qonun mulkchilik va xo’jalik yuritish shakllarini erkin tanlashga, bu shakllaming teng huquqlilik asosida amal qilishiga, o’zaro hamkorlik va erkin raqobatbardoshlikni ta’minlaydigan sharoitlami yaratilishiga ko’maklashadi. Bundan tashqari, respublikada mustaqillik yillarida qabul qilingan 0’zbekiston Respublikasining “Mulk to’g’risida”gi, “Bank va banklar faoliyati to’g’risida”gi, “0’zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy faoliyati to’g’risida”gi, “Kooperatsiya to’g’risida”gi, “Ijara to’g’risida”gi, “Monopolistik faoliyatni cheklash to’g’risida”gi, “Chet elinvestitsiyalari va chet el investorlari faoliyatlari kafolatlash to’g’risida”gi, “Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to’g’risida”gi, “Xususiy korxona to’g’risida”gi Qonunlari tadbirkorlikni livojlantirishning huquqiy bazasini tashkil etadi. Respublikada kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish va tadbirkorlikni qo’llab- quwatlashning maqsadi 1999 yilda “0’zbekiston Respublikasida kichik va xususiy korxonalami rivojlantirishni qo’llab-quwatlash Davlat dasturi” qabul qilingan. Bu dastuming muhim bir tomoni shundaki, unda qishloq joylarda kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida e’tibor qaratilgan. Ushbu Davlat dasturi iqtisodiyotni erkinlashtirish tadbirlari to’plamini ko’zda tutadi, mamlakatda kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishning asosiy maqsadlarini belgilab beradi. Moliyaviy Tashkiliy ta’minot tadbirlar rasm. O’zbekistovda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab- quwatlash davlat dasturi25 0’zbekistoi Respublikasida kichik va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishni qo’llab-quwatlash Davlat dasturi tuzilishi 1.10-rasmda berilgan. 0’zbekistonda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab quwatlash davlat dasturini muvaffaqiyatli amalga oshishini ta’minlash maqsadida “Bozor islohotlarini chuqurlashtirish va iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish sohasidagi ustuvor yo’nalishlar amalga oshirilishini jadallashtirish chora - tadbirlari to’g’risida”, “Tadbirkorlik subyektlarini huquqiy himoya qilish tizimini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”, “Mikrofirmalar va kichik korxonalami rivojlantirishni rag’batlantirish borasidagi qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida” 0’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari, “Tadbirkorlik subyektlari tomonidan taqdim etiladigan hisobot tizimini takomillashtirish va uni noqonuniy talab etganlik uchun javobgarlikni kuchaytirish to’g’isida”gi 0’zbekiston Respublikasi Prezidentining qarorlari qabul qilingan. Nazorat savollari 1 .“Innovatsion menejment” tushunchasi mazmuni nimadan iborat? 2.Innovatsion menejmentda ekzogen uyg’unlashtirish vazifalari nimalar bo’lib hisoblanadi? 3.Innovatsion menejment rivojlanish tarixi qanday? 25 Mualliflar tomonidan tuzildi. Yangi innovatsion mexanizmiga nimalar kiradi? Mamlakatimizdagi kichik biznesning butun innovatsion faoliyatiqanday tartibga solinadi? 6.Innovatsion vaziyat - bu? 7.AQSh innovatsion siyosati yo’nalishlari qaysilar? 8.Innovatsion menejment maqsadlarining umumiy tasnifini bering. 9.Innovatsion boshqaruv funksiyasi - bu? 10. Innovatsiya rivojiga nimalar ta’sir qiladi? 1 l.Kim dunyoning 50 ta eng innovatsion tashilotlari reytingini chop etdi? Guruhda ishlash uchun vazifalar 1 guruh Innovatsion menejment ta’rifmi bering So’zlar Ta’rif 2 guruh Innovatsion menejmentning rivojlanish tarixi Programmaninig vazifalari Maqsadga yetishish usulari 2015 yil natijalari 3 guruh Innovatsion menejmentning maqsadi va vazifalari Boshqaruv usullari Sharx 4 guruh Innovatsion menejmentning iqtisodiyot rivojidagi o’mi Dunyo miqyosida Tashkilot miqyosida Keys Stadiyni yeching “Baidu”va “Google” tashkilotlarining dunyo bozoridagi raqobati.26 Hozirgi kunda eng ta’niqli intemet izlovchi tashkilotlardan biri bu “Google” hisoblanadi. Uning asosiy faoliyati reklama orqali daromad olishdan iboratdir. Tashkilotga 1996 yil 4 yanvarda Larri Peydj va Sergey Brin tomonidan asos solingan. Intemetni rivojlangni tufayli “Google” tashkiloti ham rivojlanmoqda. Hozirgi kunda «Google»da shunday programmalar mavjud: Google Chrome, Picasa, Google, Gmail. Bundan tashqari “Google” Android mobil operatsion sistemasini ishlab chiqarish bilan shug’ullanadi. Lekin “Google” tashkiloti qanchali rvojlanmagan b’olmasin uning ham raqobatlari bor. Bulardan biri bu “Baidu” tashkiloti. Baidu - xitoy tashkiloti boTib huddi “Google” kabi intemet izlovchi hisoblanadi. Xitoyda lchi, dunyo bo’yicha 2chi (“Google”dan keyin) o’rinni egallagan. “Baidu” 740 mln veb- sahifalarga ega. “Baidu” nafaqat intemet boshqa sohalami ham qamrab olmoqda. 2016 yilda “Baidu” prezidenti Chjan Yatsin ta’kidlashicha endi bu tashkilot o’ziboshqaradigan avtomobillar ishlab chiqarish bilan shug’ullanadi. “Baidu” tashkilotining oldinga qo’ygan maqsadi dunyo bozorida “Google”dan ham o’zib ketish. Chunki Xitoy bozorining intemet - trafik miqdori 47%, Yevropaning esa atigi 30% tashkil qiladi. Google esa Xitoy bozorini zabt etish bilan ovora, lekin «Baidu» bu bozomi har tomonlama egallab boTgan. 1 .Savollarga yozma javob bering: -Google tashkiloti haqida nimalami bilasiz? -Baidu tashkiloti nimalar bilan shug’ullanadi? -Nima uchun Google va Baidu raqobat qilishadi? -Sizningcha Google Xitoy bozorini egallash uchun nimalar qilishi lozim? 2.Keys - stadi asosida jadvalni toTdiring. 26 http://www.ibscdc.org/ IBS Case Development Centre Tashkilot nomi Mahsulotlari Kelajakdagi maqsadi “LEGO”: Bankrotlikdan liderlikgacha So’nggi davrda ko’pgina tashkilotlar innovatsiya yaratish va ijodiy yondashuv orqali krizis ustudin g’alaba qozonishgan. Innovatsiya global bo’lishi lozim ya’ni nafaqat yangi mahsulot balki tashkilotning butun strukturasuga o’z ta’sirini ko’rsatishi kerak. Buning natijasida mijozlaming talabini qondimvchi yangi mahsulot paydo bo’ladi. Bunday o’zgarishlar misoli “Lego” korxonasi. “Lego”ga 1932 yilda Ole Kirk tomonidan asos solingan. Plastic «g’ishchalar» 1958 yildan ishlab chiqarilgan. Hozirgi kunda butun dunyo bo’yicha ishchilar soni 5000, 12500 omborxona, 11000 ta’minotchi ega. Ishlab chiqarish maydonlari Shvetsiyada, Chexiya Respublikasida, AQSHda joylashgan. Lekin har doim ham bunday omad kulib boqmagan. 1993 yilga qadar mahsulotni sotish korxonanig muammolaridan biri bo;lgan. 1993 - 2004 yillarda ikkita asosiy muammoga duch keldi. Birinchi muammo 1993-1998 yillarda ma’lum bo’lgan. Tashkilotni o’sishi uchun ishlab chiqarilayotgan mahsulot soni oshishni boshladi, lekin sotuv jarayoni o’zgarmadi. Bu esa o’z navbatida xarajatlami oshishiga, daromadni esa kamayishiga olib keldi. Bu 1000 ishchini bo’shatishga olib keldi. “Lego”ning yangi prezidenti Pol Plugman korxonaga innovatsiyalar karekligini tushunardi. Bozomi tahlil qilib bolalar aqlliroq boTayotganini va yangi raqobatlar paydo boTayotganini aniqladi. Bundan tashqari mahsulot narxini pasaytirish uchun ko’pgina tashkilotlar ishlab chiqarish jarayonini Xitoyga ko’chirishgandi, shuning uchun ham narxlami ko’tarish befoyda edi. 2010 yilda $300 mln yo’qotib bankrotlikka yaqinlashdi. Bu holatdan chiqib ketish uchun korxona yangi mahsulot ishlab chiqardi. Konstruktorlar ta’niqli kinolar mavzusida edi. Lekin bolalmi konstruktor emas kino qiziqtirardi, shuning uchun ham kinoga qiziqish pasayishi bilan o’yinchoqlami sotib olishmasdi. “Lego”ning asosiy muammosi innovatsiyalar korxonanig biznes - maqsadiga to’g’ri kemaslikda edi. Bu muammoni yechish uchun “Lego” o’zining an’anaviy mavzulriga qaytdi, ya’ni stansiyalar va maktablar. Bu esa mijozlarga maqqul keldi. “Lego”ning tarixidan xulosa qilsa bo’ladiki har bir korxona kelajagi uchun innovatsiyalar muhim o’rin tutadi. LSavollargayozma javobbering: -“Lego” qanday muammolarga duch keldi? -Krizis davrida nimalar korxonaga yordam beradi? -Tashkilot tomonidan muammolarga qanday yechim topildi? -Bunday modelni boshqa korxonalarga qoTlab boTadimi? 2.Jadvalni toTdiring. Muammo Muammo yechimi Glossariy Innovatsion korxona - innovatsion mahsulotni ishlab chiqarish bilan shug’ullanuvchi tashkilot. Nou - xau- mahsulotni ishlab chiqarishning yangicha texnologiyasi; yangilik. Patent- yangilkni ubu insonga tegishligini aniqlashtiruvchi hujjat. 2-BOB. INNOYATSION MENEJMENTNING USULLARIVA VAZTFALARI 2.1 .Innovatsion menejment vazifalari va usullarining xususiyatlari. 2.2.Innovatsion menejmentning vazifalari. 2.3.Innovatsion menejmentni tashkil etish. 2.4.Innovatsion menejmentning kommunikatsiyalar jarayoni. 2.5.Innovatsion menejmentda nazorat. 2.6.Innovatsion menejmentda qarorlar qabul qilinishi. 2.7 Innovatsiyalami rivojlantirishiga ta’sir e’tuvchi omillar 2.1. Innovatsion menejment vazifalari va usullarining Xususiyatlari Innovatsiyani insonlar muloqoti jarayonida paydo bo’ladigan ma’lumotlar deb ta’riflashadi. Henry Chesbrough “Open innovation. The new imperative for Creating and Profiting From Technology” nomli kitobida biznesni bozor iqtisodiyotiga ko’nikish paytida shunday argument taqdim etdiki, innovatsiya jarayonida o’zgarishlar boTib o’tdi, ya’ni yopiq tizimdan, tashkilot ichida ish olib borgan, ochiq, nafaqat tashkilot ichidagi balki tashqaridan ham ishtirokchilar tashkil qiladigan, tizimga aylandi. Chesbrough bayonatiga asoslanib ko’pgina mutaxassislar, dunyoning o’zgamvchanligida va globalizatsiya zamonida tashkilotlar uchun xorijiy tashkilotlar bilan hamkorlik qilish va ulaming tajribasini olish lozim deb ta’kidlashadi. Bu yondashuv kam xarajatli hisoblanadi, chunki siz boshqa tashkilotlar tajribasini faoliyatingizda ishlatasiz bu esa tezroq va kam xarajatli innovatsion mahsulotni yaratishga yordam beradi. Ilmiy izlanishlar ta’kidlashicha, ochiq innovatsilar yangi mahsulotlaming sonini va sifatini oshishga yordam beradi. Bunday fikming sababi, hozirgi kunda ko’pgina tashkilotlar hamkrlarining tajribasini o’z faoliyatida sinamoqda, yoki qo’shma korxonalar tashkil qilishmoqda. Ilmiy ishlar mualliflari Thomke Meyer, Schrange Michael va Dogson et al tajribalar asosida o’qishga katta ahamiyat berishdi, boshqa so’zlar bilan aytganda ishlab chiqaruvchilar nafaqat izlanishlari lozim, ular turli xil vaziyatlami o’rganishlari shart. Bunday fikr Nonaka ishida ham kuzatilgan, uning aytishicha boshqa tashkilotlar tajribasini o’rganish paytida, korxona 3 sohaga ahamiyat berishi lozim. Bu sohalar: yangiliklar yaratishga yordam beruvchi texnologiyalar kommunikatsiyalar rivojlantirishga yordam beruvchi texnologiyalar ishlab chiqarishda yordam beruvchi texnologiyalar 20 asmi innovatsiyalar va ishlab chiqarish asri deb atash mumkin, chunki 20 asrda Genri Ford tarixni o’zgartirgan birinchi konveyrini barpo qilgan. Bundan tashqari insoniyat telefonlar, intemet va kompyuterlar biznes uchun ahamiyati kattkligini tushunishdi. Texnologiyalar rivoji turli xil tashkilotlami o’zaro bogTanib mahsulotni yaxshilash haqidagi fikrlar bilan almashishga yordam berdi. Ishlab chiqarish sohasida esa texnologiyalar ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirishga yordam berdi.28 Innovatsion faoliyatning maqsadlari, tavsifi va mazmuni innovatsion menejmentning o’ziga xos xususiyatlarini va uning an’anaviy turlaridan ahamiyatli darajadagi farqlarini belgilab beradi. Iyerarxiyaning turli darajalari (kichik innovatsion korxonadan tortib davlat darajasigacha) ga tegishli har qanday innovatsion tizimlaming innovatsion rivojlanishdan ko’zlagan maqsadi uzoq muddatli iqtisodiy o’sish va oliy toifali raqobat ustuvorliklarini ta’minlashdir. Raqobat nazariyasidan kelib chiqqan holda aynan fanni rivojlantirish va yangi texnologiyalami joriy etish bo’yicha innovatsion salohiyat oliy toifali raqobat ustunliklarini vujudga keltiradi. Innovatsion menejmentning asosiy funksiyalarini amalga oshirishda o’ziga xos uzviy bogTiqlik va mantiqiy izchillik yuzaga keladi. Chunonchi, menejmentning kommunikatsiyalar, motivatsiyalash, vakolat berish kabi 28 Paul Trott «Innovation Management and New Product Development», 2011- p. protsessual va ijtimoiy-psixologik funksiyalarining ahamiyati keskin oshadi. Innovatsion jarayonlami tashkil etishda shaxslar o’rtasidagi munosabatlarga, guruhiy dinamika va h.k. ga tayanadigan norasmiy (noformal) turdagi usullar ko’proq qo’llanmoqda. Nazoratning har xil turlari o’rtasidagi nisbat o’zgarmoqda. Ulaming barchasi o’z- o’zini nazorat qilishga, innovatsiyalami strategik nazorat qilishga, shuningdek, nazoratning moliyaviy-iqtisodiy turlariga yo’naltirilgan. Innovatsion jarayonlaming borishini nazorat qilish bilan bog’liq bo’lgan kommunikatsiyalar alohida ahamiyat kasb etmoqda. Ularda protsessual xususiyat va uzluksiz axborot almashinish jarayoni kuchayib bormoqda. Xodimlami innovatsion boshqarishda menejmentning funksiyalari va uslublariga alohida o’zgarishlar kiritilmoqda. Yangiliklaming ishlab chiqilishi va joriy etilishi, yangi texnologiyalaming paydo bo’lishi xodimning tegishli malakaga ega bo’lishini taqozo etmoqda. Innovatsion tuzilmalarda ishlovchilaming umumiy ma’lumot darajasining ancha yuksalishi ro’y bermoqda. Xodimlaming shakllanayotgan tipi mas’uliyatni o’z zimmasiga olishga va qaror qabul qilishga qodir bo’lgan ishlovchilami talab qilmoqda. Vakolatlar berilishi va shunga bog’liq holda tashkilot iyerarxiyasi oliy darajalarining vakolatlari qisqartirilishi xodimlaming tashabbuskorligi, individual (shaxsiy) erkinligi va bilimdonlik darajasining o’sishi bilan uzviy bog’liq. Innovatsion menejmentda xodimning innovatsion jamoaning va umuman butun innovatsion korxonaning xulq-atvori (xatti-harakatlari) o’zgarib bormoqda. Innovatsion menejmentda boshqamv uslublarining tarkibi, tuzilishi va mazmunining turlari ham ancha o’zgarmoqda: tahlil va bashoratga, miqdoriy modellashtirish uslublariga, ijtimoiy - psixologik ta’sir o’tkazish turlariga an’anaviy menejmentda nisbatan ko’proq joy ajratilgan, iqtisodiy va evristik yondashuvlaming mazmuni boyitilmoqda, ma’muriy dastaklami qo’llash imkoniyatlari doirasi torayib bormoqda. 2.2.Innovatsion menejmentning vazifalari Innovatsion menejmentning mazmuni innovatsion tadbirlami tayyorlash va o’tkazish chog’ida amalga oshiriladigan boshqaruv funksiyalari va jarayonlaming tarkibi bilan belgilanadi. Menejmentning funksiyalari deganda innovatsiyalami amalga oshirishda hal qilinadigan umumiy vazifalar tarkibi tushuniladi.So’ztarkibi va mazmuni minimal darajada aniq innovatsion loyihaning o’ziga xos xususiyatlari (uning ko’lami, tarmoqqa mansubligi, vazifasi va h.k.) ga bog’liq bo’lgan hamda har qanday boshqamv jarayonining mazmunini tashkil qiladigan boshqamv vazifalari haqida bormoqda. Nazariy ishlarda va amaliy faoliyatda innovatsion menejment vazifalarini turlicha tizimlashtirishdan foydalaniladi. Biz innovatsion menejmentning vazifalarini ikki guruhga: asosiy (predmetli) va ta’minlovchi vazifalarga ajratish to’g’ri bo’ladi deb hisoblaymiz. 2.1-rasm. Innovatsiyaning vazifalari29 Menejmentning predmetli vazifalari innovatsiyalami amalga oshirishning barcha turlari va har qanday shartlari uchun eng umumiylari bo’lib hisoblanadi. Menejmentning ushbu vazifalari innovatsion faoliyatni boshqarish jarayonidagi asosiy bosqichlaming mazmunini aks Ettiradi, barcha iyerarxik darajalarda boshqaruv faoliyatining predmet sohalarini ajratib ko’rsatadi. Muvaffaqiyatli menejment har qanday innovatsion tuzilmada quyidagi asosiy (predmetli) vazifalaming amalga oshirilishini ko’zda tutadi: maqsadlami shakllantirish, rejalashtirish, tashkil etish va nazorat qilish. 2.1-jadval Innovatsion menedjmentning predmetli vazifa turlari30 Innovatsion Strategik Funksional Prognoz Strategik o’sish va rivojlanish Yangi mahsulot chiqarish Rejalashtirish Yangi sohalami egallash Mahsulotni raqobatdoshligini va sifatini oshirishTashqi muhitni tahlil Siyosiy va iqtisodiy o'zgarishlami tahlil qilish Raqobatlami tahlil Ichki muhitni tahlil qilish Tashkilotni raqobatbardoshligini tahlil qilish Mahsulotni ishlab chiqamviga ta'sir qiluvchi omillami tahlilQaror turlari Tashkilotni rivojlantirish bo’yicha strategik qarorlar Yangilik ishlab chiqarish bo'yicha operativ qarorlar Motivatsiya Tashkilotni rivojlantirish Mahsulotni va ishlab chiqarishni sifatini Nazorat Tashkilotni vazifasini bajarish Ishlab chiqarishni nazorat qilish Innovatsion menejmentning ta’minlovchi vazifalari korxonada predmetli vazifalami samarali amalga oshirishga ko’maklashuvchi boshqamv jarayoni va vositalari (instrumentlari) ni o’z ichiga oladi. Ularga menejmentning ijtimoiy- ruhiy va texnologik yoki protsessual vazifalarini kiritish mumkin. Menejmentning ijtimoiy-mhiy vazifalari asosan jamoadagi ishlab chiqarish munosabatlarining xususiyatlari bilan bog’liq. Ulaming tarkibida ikki xil turdagi vazifalar mavjud: vakolatlar berish va motivatsiyalash. 30AjieKceeB, A. A.HHHOBaijHOHHHH MeHejjJKMeHT : yneOHHK h npaKTHKyM jjjik SaKanaBpnaTa h MarHCTpaiypH / A. A. AaeKceeB. —M. : H3flaTejibCTBO lOpafiT, 2014. - C.247. Vakolatlar berish irmovatsion jarayonlami boshqarish bo’yicha ishlami va ulami amalga oshirish uchun mas’uliyatni boshqamv apparati xodimlari o’rtasida oqilona taqsimlashga qaratilgan boshqamv qarorlari majmuini o’z ichiga oladi. Motivatsiyalash samarali hamda unumli individual va jamoaviy mehnat qilishda tashkilot xodimlari uchun axloqiy va moddiy rag’batlar tizimini yaratishni ko’zda tutadi. Shuningdek, u tashkilot xodimlarining kasbiy saviyasi va karyerasining o’sish imkoniyatlarini yuksalishini rejalashtirish, tashkil etish va ta’minlashni ham nazarda tutadi. Boshqamv apparatiga nisbatan menejmentning ijtimoiy-psixologik vazifalarini qo’llashda innovatsiyalami boshqarish vositalari va usullarining o’ziga xos tizimi shakllantiriladi. Menejmentning protsessual vazifalaridan iyerarxiyaning har qanday darajasidagi menejer mehnatining mazmunini tashkil qiluvchi ikki faoliyat turi: qarorlar va kommunikatsiyalar ajratib ko’rsatiladi. 0’z mohiyatiga ko’ra menejmentning protsessual vazifalari uning predmetli va ijtimoiy-ruhiy vazifalarini amalga oshirishning asosiy vositalari hisoblanadi. Innovatsiyalami boshqarishda rahbaming ongli ravishdagi xohish- irodasi boshqamv qarorlarida o’z ifodasini topadi. Mazkur qarorlar innovatsion g’oyalami amalga oshirishning asosiy shakli sifatida chiqadi. Ular innovatsion korxonaning vujudga kelish vaqtidan tortib to tugatilishiga qadar bo’lgan yashash davrining barcha bosqichlarini qamrab oladi. Qabul qilinayotgan boshqamv qarorlari oqibatlarining mas’uliyati va ahamiyati menejerlardan ushbu qarorlami tayyorlash va ro’yobga chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xatti-harakatlami qat’iy izchillikda amalga oshirilishi va dalillar bilan asoslangan bo’lishini talab qiladi. Bunday qoidalar, qoidalar majmui hamda ularga rioya qilish menejmentda qarorlar protsessual vazifalarining mazmunini tashkil qiladi. Innovatsion menejmentda kommunikatsiya vazifalari innovatsiyalami muvaffaqiyatli ilgari surish uchun axborotlami olish, tayyorlash, qayta ishlash va uzatishdan iborat. Innovatsiyalar hamisha yangi axborotlar bilan bog’liq bo’lgani tufayli boshqamvning kommunikatsion vazifasi ayniqsa katta ahamiyatga ega bo’lib, innovatsion menejmentning o’ziga xos elementi hisoblanadi. Innovatsion sohada menejeming butun joriy faoliyati kommunikatsion vazifalami amalga oshirish, ya’ni boshqamvga tegishli axborotlami to’plash va qayta ishlash, ulami tashkilotning yuqorida turgan va bo’ysunuvchi xodimlariga uzatish, aloqalar o’matish va topshiriqlami ijrochilarga taqsimlash, ulaming faoliyatini muvofiqlashtirish va h.k. bilan bog’liqdir. Menejmentning ushbu vazifasi alohida uslub va vositalaming qo’llanilishi bilan bog’liq bo’lib, IKda maxsus axborot tuzilmalarining yaratilishini talab qiladi. Boshqamvning predmetli, ijtimoiy-mhiy va protsessual jihatlari o’zaro bir- birini to’ldirgan holda IM asosiy vazifalarining yaxlit tizimini yaratadiki, u innovatsion jarayonlarga boshqamv orqali ta’sir ko’rsatishning usul va yo’llarini differentsiatsiyalash imkonini beradi. 2.3.Innovatsion menejmentni tashkil qilish Tashkil qilish vazifasining mohiyati IKni rivojlantirishning qabul qilingan strategiyasini ro’yobga chiqarish maqsadida rejaviy topshiriqlaming bajarilishini ta’minlashdan iborat. Buning uchun zarur resurs va ijrochilaming tarkibini aniqlash, topshiriqlami taqsimlash, ijrochilaming ishini vaqt bo’yicha muvofiqlashtirish, ishtirokchilaming kooperatsiyalashuvini yoTga qo’yish, nazorat hamda o’zaro axborotni ta’minlash lozim. Sanab o’tilgan vazifalami hal qilinishi IKning tashkiliy tuzilmasini yaratish, uning elementlari o’rtasidagi o’zaro munosabatlaming xususiyatlarini belgilash hamda ular amal qilishining qoidalari va shart-sharoitlarini tartibga solish orqali amalga oshiriladi. Innovatsiyalami tashkil qilish innovatsion menejmentning muhim vazifalaridan biri boTib, uning amalga oshirilishi barcha darajalardagi rahbarlar faoliyatining eng ahamiyatli qismi hisoblanadi. Innovatsion menejmentda tashkil qilish qabul qilingan rejaviy qarorlaming eng samarali holda bajarilishini ta’minlash maqsadida innovatsion jarayondagi barcha elementlaming makon va zamonda oqilona uyg’unlashuvini ta’minlaydi. Innovatsiyalami tashkil qilish rejaviy topshiriqlami bajarish vositasi sifatida chiqadi va ulaming qanday sharoitlarda amalga oshirilishini belgilab beradi. Bu holat juda muhim hisoblanadi, chunki u tashkil qilishning egiluvchan boTishini va ishlaming mazmuniga bogTiq holda dinamik ravishda o’zgarib turishini talab qiladi. Innovatsion menejmentning zamonaviy nazariya va amaliyotida innovatsiyalami tashkil qilishning xilma-xil shakllari va turlari mavjud. Innovatsion faoliyatni tashkil qilishda qoidaga ko’ra awal firmaning ilmiy ishlab chiqarish jihatidan tuzilishi shakllantiriladi, so’ng esa uning hosilasi sifatida innovatsiyalami boshqarish tuzilmasi tuziladi. IKlaming tashkiliy tuzilmalari turli- tumanligi bilan farqlanadi. IKning aniq tashkiliy shaklini tanlash innovatsion faoliyatning koTami, firma innovatsion yo’nalishining kengligi, chiqariladigan mahsulot yoki ko’rsatiladigan xizmatlaming o’ziga xosligi, kooperatsiya darajasi va amalga oshiriladigan ishlar innovatsion siklining to’liqliligi kabi obyektiv omillarga bog’liq. Innovatsiyalaming tashkiliy tuzilmasi innovatsion menejmentning g’oyatda dinamik, ichki va tashqi shart-sharoitlaming o’zgarishlariga tez moslashuvchi elementi hisoblanadi. Ko’p hollarda bir IK doirasida innovatsiyalami boshqarishning bir nechta turdagi tashkiliy tuzilmalaridan foydalaniladi, texnika va texnologiyalaming jadal rivojlanadigan yo’nalishlari uchun dasturiy majmualar yaratiladi, an’anaviy mahsulot turlari uchun esa barqaror shtabli tuzilmadan foydalaniladi. Innovatsion jarayonlami tashkil qilishning turli shakllari tashkiliy qarorlami tayyorlash uchun real vositalar majmuini tashkil qiladi. Ular rasmiy yoki norasmiy xususiyatga ega bo’lishi mumkin. reglamentlovchi me’yoriy xujjatlar, shartnoma va qoidalar bilan mustahkamlanadi. Innovatsion menejmentning ahamiyatli xususiyatlaridan biri shuki, unda norasmiy holda tashkil qilish muhim o’rin tutadi. Norasmiy tashkil qilishga innovatsion loyihalami bajarish jarayonida innovatsiyalaming noaniqlik xususiyatiga ega bo’lgani tufayli innovatsion loyihalami bajarish jarayonida kishilar va tuzilmalar o’rtasidagi vujudga keladigan munosabatlar kiritiladi. Innovatsiyalami tashkil qilishga innovatsion korxonaga tashqi muhit, ya’ni universitetlar, ilmiy tashkilotlar, iqtisodiyot maktablar va boshqa shunga o’xshash tashkilotlar o’z ta’sirini ko’rsatadi. Lekin innovatsion jarayonga ta’sir etuvchi boshqa omillar ham mavjud: davlat tomonidan o’tkazilayotgan innovatsion siyosat, qonunlar, inffatuzilmalar, moliyaviy muassasalar, raqobatdoshlik saviyasi... Bulaming hammasi innovatsion jarayonni tashkil qilishda muhim o’rin tutadi.33 Innovatsion sohadagi muhim ilmiy va amaliy natijalarga olimlar va mutaxassislar o’rtasidagi norasmiy muloqot va hamkorlik qilish, ilmiy maktab va harakatlami rivojlantirish, forumlar, simpozium va ilmiy anjumanlami o’tkazish jarayonida erishish mumkin. Innovatsiyalami norasmiy tarzda tashkil etishning yangi imkoniyatlari zamonaviy axborot texnologiyalaii va global xalqaro axborot tizimlarining rivojlanishi bilan bog’liq. 2.4.Innovatsion menejmentda kommunikatsiyalar jarayoni Menejmentning protsessual vazifalaridan iyerarxiyaning har qanday darajasidagi menejer mehnatining mazmunini tashkil qiluvchi ikki faoliyat turi: qarorlar va kommunikatsiyalar ajratib ko’rsatiladi. 0’z mohiyatiga ko’ra menejmentning protsessual vazifalari uning predmetli va ijtimoiy-ruhiy vazifalarini amalga oshirishning asosiy vositalari hisoblanadi. Innovatsiyalami boshqarishda rahbaming ongli ravishdagi xohish irodasi boshqamv qarorlarida o’z ifodasini topadi. Mazkur qarorlar innovatsion g’oyalami 33Dr.Borut Likar, «Innovation Management», Korona plusd - Institute for Innovation and Technology, 2013-p.79 amalga oshirishning asosiy shakli sifatida chiqadi. Ular IKning vujudga kelish vaqtidan tortib to tugatilishiga qadar bo’lgan yashash davrining barcha bosqichlarini qamrab oladi. Qabul qilinayotgan boshqaruv qarorlari oqibatlarining mas’uliyati va ahamiyati menejerlardan ushbu qarorlami tayyorlash va ro’yobga chiqarish bilan bog’liq bo’lgan xatti-harakatlami qat’iy izchillikda amalga oshirilishi va dalillar bilan asoslangan bo’lishini talab qiladi. Bunday qoidalar, qoidalar majmui hamda ularga rioya qilish menejmentda qarorlar protsessual vazifalarining mazmunini tashkil qiladi. Rasmda kommunikatsion jarayon va uning elementlari: kommunikator va kommunikant hamda ular o’rtasida kommunikatsion kanal mavjud bo’lishi tasvirlangan. Innovatsion menejmentda kommunikatsiya vazifasi innovatsiyalami muvaffaqiyatli ilgari surish axborotlami olish, tayyorlash, qayta ishlash va uzatishdan iborat. Innovatsiyalar hamisha yangi axborotlar bilan bog’liq bo’lgani tufayli boshqamvning kommunikatsion vazifasi ayniqsa katta ahamiyatga ega bo’lib, innovatsion menejmentning o’ziga xos elementi hisoblanadi. Innovatsion sohada menejeming butun joriy faoliyati kommunikatsion vazifalami amalga oshirish, ya’ni boshqamvga tegishli axborotlami to’plash va qayta ishlash, ulami tashkilotning yuqorida turgan va bo’ysunuvchi xodimlariga uzatish, aloqalar 34 Mualliflar tomonidan tuzildi. o’matish hamda topshiriqlami ijrochilarga taqsimlash, ulaming faoliyatini muvofiqlashtirish va h.k. bilan bog’liqdir. Menejmentning ushbu vazifasi alohida uslub va vositalaming qo’llanilishi bilan bog’liq bo’lib, IK da maxsus axborot tuzilmalarining yaratilishini talab qiladi. Innovatsion menejmentda kommunikatsiyalar innovatsiyalaming ishtirokchilari o’rtasidagi uzluksiz axborot almashinuv jarayonini ifodalaydi. Kommunikatsion jarayonning ish amallari qoida bo’yicha uchta izchil bosqichni, ya’ni axborotni tayyorlash, kommunikatsiya kanalini tanlash, axborotni uzatish va reaksiyani (shu axborotga bo’lgan munosabatni) nazorat qilishni o’z ichiga oladi. Axborotni tayyorlash kommunikatsiya g’oyasini jamlash, uning maqsadlari, mumkin bo’lgan oqibatlarini baholash, kommunikatsiyachilaming tarkibini aniqlash va kommunikatsiyalar amalga oshiriladigan vaqtni tanlashdan iborat. Kommunikatsion kanalni tanlash axborotni uzatish amallarini puxta tayyorlash, ya’ni axborot almashinuv usullari va shakllarini aniqlash, texnikaviy vositalami tanlash, axborotni kodlashtirish, uni ko’paytirishni anglatadi. Shuni unutmaslik lozimki, innovatsion menejmentda kommunikatsiya kanali -bu shunchaki texnikaviy vosita emas. U o’zida kattagina ruhiy yuklamani tashuvchi elementdir. Kommunikatsiyaning maqsadlaridan kelib chiqqan holda turli kommunikatsion kanallar: buymq va farmoyishlar, yig’ilish va konferentsiyalar, byulletenlar va axborot xabarlari, suhbatlar va ma’muriy komissiyalar, hisobotlar va bayonnomalar hamda boshqamvga tegishli axborotlar bilan samarali almashinuvning ko’pgina boshqa usullaridan foydalanish mumkin. Axborotni uzatish belgilangan muddatda axborot almashinuvi bo’yicha puxta o’ylangan va tayyorlangan tadbirlaming amalga oshirilishini anglatadi. Ushbu bosqich yaxlit kommunikatsion jarayonning bir qismini tashkil qiladi. Kommunikatsion jarayonning yakunlovchi bosqichi kommunikantlaming olingan axborotga munosabatini kutilayotgan va amaldagi natijalami taqqoslash yo’li bilan baholash hisoblanadi. Natijalami baholashda turli omillaming mumkin bo’lgan salbiy ta’siri: axborot shovqinlarining mavjudligi, noto’g’ri ma’no bemvchi xabarlar, almashinuv chog’ida verbal va noverbal halaqit berishlar, mos kelmaydigan axborot texnologiyasidan foydalanish va shunga o’xshashlami hisobga olish lozim. Har qanday jarayondagi kabi kommunikatsiyalaming samaradorligi ham ulaming tashkil qilinish darajasiga bog’liq. IKda kommunikatsion jarayonni tashkil etishning bosh maqsadi menejmentga eng kam xarajat qilgan holda uzatilayotgan axborotning to’liq o’zlashtirilishini ta’minlashdan iborat. IK da kommunikatsion jarayonlami loyihalashtirish ishlaming asosiy uchta fazasini ko’zda tutadi. Bular kommunikatsion muammoni shakllantirish, uni hal qilish variantlarini izlab topish va kommunikatsion qaror qabul qilishdir. rasm. Menejmentda kommunikatsiya tarmoqlari tuzilishi35 Rasmda korxonalar menejmentining kommunikatsion tarmog’ining tuzilishi aks ettirilgan bo’lib, yulduzsimon tizimda barcha aloqalar faqat markaz orqali amalga oshiriladi, halqasimon tizimda aloqalar zanjir sifat aloqalar olib borishadi, bunda markaz ishtirok etmaydi. To’liq tizimli kommunikatsiyalarda aloqalar tom ma’noda erkin, lekin rahbariyat ishtiroki bilan olib boriladi. IKda kommunikatsion muammoni shakllantirish uning tashkiliy tuzilmasi loyihalashtirilgandan so’ng yoki unda har qanday o’zgarishlar yuz bergan sharoitda yangi innovatsion dasturlarga muvofiq amalga oshiriladi. Axborot yo’qotishlarini tahlil qilish va 35IIpaBOBBie ochobbi HHHOBaijHOHHOH flejrrejiBHOCTH: YHeSHoe nocoSHe./ Bn3Hec h HHHOBaijHH: [nepeBO^ c aHrnHHCKoro] / IlHTep <D. flpyKep. - MocKBa: Bhjibsmc, 2009. - 411 c. axborotga bo’lgan ehtiyojni hisoblab chiqish barcha iyerarxik darajalarda va IKning hamma tarkibiy bo’linmalari bo’yicha bajariladi. Korxonada rasmiy kommunikatsion tarmoqlami tashkil etish variantlari axborot oqimlarining tarkibi borasidagi muqobil qarorlar, foydalanilayotgan kommunikatsion kanallaming turi belgilangan amallar asosida shakllantiriladi. Muqobil qarorlar menejerlaming har bir guruhi uchun kommunikatsiyalaming namunaviy reglamentli amallari sifatida loyihalashtiriladi. Muayyan rahbar uchun kommunikatsion amallar reglamentini o’z ichiga oluvchi kommunikatsion qaror uni ro’yobga chiqaiishga ketadigan xarajatlami minimallashtirishni hisobga olgan holda qabul qilinishi kerak. 2.5.Innovatsion menejmentda nazorat Nazorat - innovatsion menejmentning korxona ishi natijalarini miqdoriy va sifatli baholanishini hisobga olish bilan bog’liq muhim vazifasidir. U teskari aloqaga ega tizimdan iborat bo’ladi, uning maqsadi tashkilot tomonidan qo’yilgan maqsadlarga erishishni ta’minlashdan iborat. Nazorat - bu standartlar va solishtirish bazasini belgilash, tizimga kirishlami tadqiqot qilish, natijalami me’yoriy baza bilan solishtirishni tashkil qilish, chetga chiqishlar va ulami yo’l qo’yiladigan darajasini belgilash, hamda natijalami yakuniy o’lchash bo’yicha turli tuman tadbirlar tizimidir. Nazorat teskari aloqaga ega jarayon bo’ladi, ya’ni tizimga kirishdagi natijalaming miqdoriy o’lchanishi chiqishdagi parametrlar va tashqi va ichki muhit ta’siri omillarini baholanishi bilan bog’lanadi. Masalan, yangiliklami amalga oshirishdan rejalashtirilgancha nisbatan pastroq foyda olinishi quyidagilar bilan izohlanadi: -natijasi sotishlar hajmi bo’lgan bozomi yetarlicha tadqiqot qilinmaganligi va noto’g’ri marketing tadbirlari; -yomonroq xomashyoni kelib tushishi, ishlab tushish tartiblariga rioya qilishdagi xatolar, texnik nazorat bo’lishi ishidagi buzilishlar oqibatida yangiliklar iste’mol xususiyatlarini pasayishi; -ishlab chiqarish xarajatlarini me’yoridan oshib ketishi, bu yangilik tannarxini oshib ketishiga olib keladi va h.k. Yangilikni ishlab chiqishdagi nazoratni takomillashtirish quyidagi bir qator shartlami ilgari suradi: -nazoratning tashkiliy tuzilmalarini mavjudligi. -ijroiya idoralari va xizmatlarini shakllantirish. -xodimlami maxsus tayyorlash; -tahlilning usullar va nazorat shakllarini ishlab chiqish; -me’yoriy, metodologik va axborot bazasini kengaytirish. Nazoratning maqsadi Nazoratmng prednieti Nazoratmng obyektlan Nazoratmng usullari Nazoratmng ko'lami strategik operatrv moliyaviy ma'muiiy vazifaviy bo'lmmalar texnologik jarayonlar malisulot • sezgi organlari orqali •parametrik •Statistik yoppasiga operatsiyalar bosqislilar bo'yicha tanlov 2.6 - rasm. Innovatsion faoliyatdagi nazoratning ta’riflari va turlari36 Innovatsion faoliyatdan qo’llaniladigan nazorat turlari nazoratning maqsadlari, ko’lamlari, shakllari, predmetlari, obyektlari, usullari bo’yicha bo’linadilar. Innovatsion faoliyatdagi nazorat turlari yuqoridagi rasmda berilgan. Innovatsion menejmentda qarorlar qabul qilinishi Qarorlar qabul qilinishi innovatsion menejmentda yakuniy tadbir bo’ladi. Menejmentning ko’pgina vazifalarini muhim ahamiyat egallashiga qaramasdan, qarorlar ijobiy va salbiy natijalarga olib keladilar. Qarorlar qabul qilish tadbirlari menejmentdan axborotlami to’liqligi, menejeming ko’proq omilkorligini talab qiladi xatami va javobgarlikni qabul qilinishi bilan ta’riflanadi.36 37 Ilmiy va amaliy innovatsion faoliyat ko’proq darajada ijodiy jarayon bo’ladi, uning uchun farosatli qarorlami qabul qilinishi xosdir. Xorijda ijodiy jarayonda qarorlar qabul qilishga harakatlar ekzistensial menejment kategoriyalari bilan 36 Mualliflar tomonidan tuzildi. 37EpMacoB H.E., EpMacoB C.E. “HHHOBapnoH MeHeacMeHT”: yueflHHK. - M.: Bucrnee o6pa30BaHHe, 2007. - C 125. bayon qilinishi tasodifiy emas. Olim, kashfiyotchi, innovatsion menejerda qarorlaming katta qismi chuqur ongsiz qilingan jarayonlarga asoslangan, ular chetdan stixiyali va mantiqsiz ko’rinadilar. Ammo tadqiqotchilaming borgan sari ko’prog’i “aqliy hujum”, “beixtiyor mulohazalaming yig’indisi”, “mantiqsiz fikrlar va kutilmagan fikrlar to’plami” va boshqalar kabi ilmiy g’oyalami ishlab chiqish usullariga e’tibor qaratadilar. Vazifaviy fikrlash va qarorlar qabul qilishni kreativ va ekzistensial menejment haqiqat, ehtiyojlar, boyliklar tabiatga nisbatan chuqur dunyo qarashlar, estetik va ma’naviy - axloqiy tasawurlar bilan bog’laydi. Ushbu nuqtai nazardan qarorlar qabul qilinishi obyektning individualligi (bir narsani ikkinchisidan ajratuvchi xususiyatlarga egaligi), uni noyobligi va qaytarilmasligini anglashdan iboratdir. 2.2 — jadval Qarorlarning xarakteri va faoliyat turlarini innovatsion menejment darajalari bo’yicha taqsimlanishi.38 Tnnovatsion korxonadagi menejmentning darajalari Qarorlarning xarakteri va faoliyat turlari Strategik Operativ Farmoyishla r Ijroiya faoliyati Yuqori: Innovatsion korxonaning rahbari, uning ITTKI, ishlab chiqarish, + + + + 0’rta: Innovatsion korxona boTinmalari va ma'muriy idoralari rahbarlari + + + Pastki: Ijodiy guruhlar, quyi laboratoriyalar, ishlab chiqarish + + Jadvalda qarorlar xarakteri va turlariga (strategik, operativ, farmoyishlar, ijroiya) ko’ra innovatsion korxonadagi menejment darajalarining yuqori, o’rta va quyi menejerlari tomonidan qabul qilinishi bo’yicha taqsimlanishi aks ettirilgan. 38Yo’ldoshevN.Q. va boshqalar. “Innovatsion menejment”. Darslik. T:.TDIU, 2012. -b.67 Yangiliklami ishlab chiqishning keyingi tadbirlari, g’oyalami vujudga kelishi ratsional xarakterga egaligiga qaramasdan, yangiliklami individuallik va yaxlitlikning sintezi sifatida tushungan holda, aql yetmaydigan farosatni talab qiladi. Kreativ menejer yangiliklami bundan keyingi ishlab chiqilishi haqidagi qaromi qabul qilishda e’tibomi keyingi amaliy tadqiqotlardagi sabab - oqibat aloqalari va ratsional - mantiqiy xarakterga jamlashi kerak. Innovatsion menejer uchun ilmiy faoliyat jarayonida takrorlanmaydigan va yagona yangilikning tahlilidan standartli qarorlar qabul qilishning takrorlanadigan tadbirlami o’rganish va amal qilishga mantiqiy o’tish muammosi vujudga keladi. Bu innovatsion menejmentda qabul qilinadigan qarorlaming farosatli noyobdan to qat’iy ratsionalikkacha bo’lgan keng turli tumanliklari bilan izohlanadi. Asosiy qarorlar menejeming innovatsion menejmentning vazifalari ichidagi huquqlari, vakolatlari doirasida qabul qilinadi. Masalan, Innovatsion loyihani rejalashtirish vazifasi o’z ichiga yangilikning taklif qilinayotgan loyihasini tahlil qilish va baholash, loyihani mavzuli rejaga kiritish, loyihani amalga oshirish bo’yicha ishning jadvali va tarkibini va tarkibini, loyiha bo’yicha xarajatlar, loyihaning jamoasi va pudratchilar, yetkazib bemvchilaming tarkibini tasdiqlash va h.k, loyihani ta’minlash uchun moliyaviy oqimlami, sarmoyadomi qidirib topish, loyihani amalga oshirish rejasini qabul qilishni oladi. Innovatsiyalarni rivojlantirishiga ta’sir etuvchi omillar Bozor iqtisodoyoti rivojlaniyotgan bir vaqtda tashkilot uchun innovatsiyalar yaratish va ulami rivojlantirish katta ahamiyatga egadir. Lekin innovatsiyalar bir yo’nalishda rivojlanishmaydi, ularga turli xil tashqi va ichki omillar o’z ta’sirini o’tkazadi. Ko’pgina olimlar, jumladan I. Adams va S.Axmed tashkilotdagi innovatsiyalar rivojlanishiga qanday omillar ta’sir etishini o’rganishgan. Bu omillar quyidagilar: - tashkilot o’sishiga ta’sir. Har bir tashkilot o’zining uzoq va qisqa muddatga mo’ljallangan rejalar tuzadi. Biznesda aytishlaricha qisqa muddatli reja tuzgan va qisqa muddatli daromad olish niyatida bo’gan tashkilot uzoq muddatli investitsilarga qiziqmaydi, masalan innovatsiyalarga qilingan investitsiyalar. Innovatsiyalarga investitsiyalar lyildan ko’p vaqt oladi va katta miqdordagi mablag’ni talab qiladi. Shuning uchun ham uzoq muddatli reja tuzuvchi tashkilotlar innovatsion mahsulot ishlab chiqarishga qiziqishadi. -innovatsiyalar sohasidagi tajriba. Agar tashkilot oldin ham yangiliklar bilan shug’ullangan bo’lsa, ishchilar innovatsiya sohasida tajribaga ega hisoblanadi. Tajriba deb innovatsion menejment sohasida yeg’ilgan tajriba va mahoratlar, izlanish tajribasi, biznes - reja tuzish tajribasi tushuniladi. -tashqi tahlikalarga ahamiyat bermoq.Biz globalizatsiya vaqtida yashayapmiz, ya’ni davlatlar o’rtasidagi chegaralar yuvilib ketmoqda, chet el tashkilotlari bilan aloqalar o’matilmoqda, dunyo bozoriga chiqish imkoniyati paydo bo’lmoqda. Shunga qaramay biznes turli xil tashqi tahlikalarga duch kelmoqda masalan, siyosiy, iqtisodiy, ekologik, ijtimoiy, texnologik va huquqiy. Nafaqat yangi mahsulot bilan shug’ullaanib balki tashqi tahlikalami inobatga oluvchi tashkilot xatarlami kamaytira oladi. -texnologiyalar saviyasi yangi mahsulot ishlab chiqarishdagi hissasi. Anchadan beri texnologiyalar va ulaming saviyasi innovatsiyalar sohasida asosiy omil hisoblanadi. Masalan, agar tashkilot yangi innovatsion fikrga, ishchilarga ega boTsa ammo texnologiyalar saviyasi pas boTsa, bunday tashkilot o’z fikrini hatto ishlab chiqarishga olib chiqolmaydi. Bundan hulosa kelib chiqadiki internet va texnologiyalar davrida tashkilot ko’proq yangi va zamonaviy jihozlar sotib olishi lozim. -turli xil boTimlar o’rtasidagi hamkorlik. Innovatsion mahsulot ishlab chiqarishni ko’pincha izlanish va ishlab chiqarish boTimlari bilan bogTashadi, lekin tashkilot yangi mahsulot ishlab chiqariyotgan guruhni turli xil tarzda tuzishi mumkin. Masalan ba’zi tashkilotlar har xil boTim ishchilaridan iborat, ya’ni marketolog, moliyachi va boshqa boTim ishchilaridan, guruhlar tuzadi. Ikkinchi usul bu yangi mahsulotni yaratishni bitta hodimga topshirish, u hodim esa o’zi birga ishlash uchun gumh yeg’adi. Foydalanilgan a dabiyotlar 1.O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi.- T.: O‘zbekiston, 2014. 2.Закон Республики Узбекистан ―Об изобретениях, полезных моделях и промышленных образцах , - ―Народное слово , 31июнь, 2008.‖ ‖ 3.Указ Президента Республики Узбекистан ―О дополнительных мерах стимулиравания модернизации и технико-технологического перевооружения производства - ―Народное слово ,14 марта,2007 ‖ ‖ 4.Указ Президента Республики Узбекистан ―О мерах по дальнейшему совершенствованию системы антимонопольного регулирования и развития конкуренции - ―Народное слово , 26 февраля, 2010. ‖ ‖ 5.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Ishlab chiqarishga innovatsion loyihalar va texnologiyalarni tatbiq etishni rag‘batlartirish bo‘yicha qo‘shimcha choralar haqidagi Qarori - ―Xalq so‘zi , 2008 yil, 16 iyul. ‖ ‖ 6.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ―Ishlab chiqarishni modernizatsiyalash va texnik-texnologik qayta jihozlashni rag‘batlantirishning qo‘shimcha choralari haqidagi Farmoni, ―Xalqso‘zi , 2007 yil 14 mart. ‖ ‖ 7.Постановление Президента Республики Узбекистан “О мерах по даьнейшему совершенствованию деятельности проектно - изискательских организаций - ―Народное слово ,01мая,2008. ‖ ‖ 8.O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ―O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha Harakatlar strategiyasi to‘g‘risida gi Farmoni. 2017 ‖ yil 7 fevral. 9.Qonun ustuvorligi va inson manfaatlarini ta‘minlash - yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston Respublikasining saylangan Prezidenti Shavkat Mirziyoevning mamlakat Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi ma‘ruzasi. 2016 yil. 7 dekabr. kerak nomidagi kitobi. 2017 yil. ‖

INNOVATSION IQTISODIYOTGA KIRISH Kirish BOB.Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari va ularning mazmuni l.l.Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari 1.2.Innovatsion menejmentning mohiyati, maqsadi va vazifalari 1.3.Innovatsion menejmentning tarixi va rivojlanish tendensiyalari Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmiy - texnikaviy rivojlanishning ahamiyati “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili” da innovatsion faoliyatning davlat tomonidan boshqarilishi BOB.Innovatsion menejmentning usullari va vazifalari 2.1.1nnovatsion menejment vazifalari va usullarining xususiyatlari 2.2.1nnovatsion menejmentning vazifalari 2.3.Innovatsion menejmentni tashkil etish 2.4.Innovatsion menejmentning kommunikatsiyalar jarayoni Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH Mamlakatimizdagi ijobiy o‘zgarishlar dunyo hamjamiyatida 0’zbekistonga bo‘lgan qiziqishni oshirib, uning xalqaro maydondagi nufuzini yanada mustahkamlashga xizmat qilmoqda. Bugun biz davlat va jamiyat hayotining barcha sohalarini tubdan yangilashga qaratilgan innovatsion rivojlanish yo‘liga o‘tmoqdamiz. Bu borada 0’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2018 yilga yurtimizda “Faol tadbirkorlik, innovatsion g‘oyalar va texnologiyalami qo‘llab - quwatlash yili” deb nom berish taklif etildi. 1 Bu bejiz emas, albatta. Chunki zamon shiddat bilan rivojlanib borayotgan hozirgi davrda kim yutadi? Yangi fikr, yangi g‘oyaga, innovatsiyaga tayangan davlat yutadi. Innovatsiya - bu kelajak degani. Biz buyuk kelajagimizni barpo etishni bugundan boshlaydigan bo‘lsak, uni aynan innovatsion g‘oyalar, innovatsion yondashuv asosida boshlashimiz kerak. Ma’lumki, 2017 yil 7 fevralda mamlakatimiz Prezidenti Shavkat Mizriyoev “0’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmonga imzo chekdi.1 2 Mazkur Farmon bilan tasdiqlangan “Harakatlar strategiyasi” da mamlakatimizni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishlar va ulardagi amalga oshirilishi nazarda tutilgan vazifalar hamda chora- tadbirlaming ijrosi bugungi kunning hayotiy va ijtimoiy zamrati ekanligini ta’kidlash lozim. Mamlakatimiz korxonalarida innovatsion faoliyatni rivojlantirish, uning samaradorligini xalqaro standartlar darajasida baholashning zamonaviy usullarini ishlab chiqish, ushbu faoliyatni qo’llab - quwatlash mexanizmini yanada takomillashtirish zamrati, iqtisodiy o’sish innovatsiyaga bog’liq ekan, bunda yangi ilmiy bilimlami yaratishning tadqiqiy jarayoni modellari va yangi intellektual mahsulotlaming paydo bo’lishi mustahkam o’rin egallaydi. Shu nuqtai nazardan innovatsion menejment institutsional ahamiyat kasb etadi va uning tushunchasiga ham innovatsion sohaning tuzilmaviy rasmiylashtirishni, ham ixtisoslashgan 1 O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning Oliy Majlisga Murojaatnomasi. 22.12.2017. 2 0’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O'zbekiston Respublikasini yanada

rivojlantirish bo'yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi Farmoni. 2017 yil 7 fevral. Ushbu darslik jahon iqtisodiyoti globallashuvi sharoitida innovatsiyalar roli, sanoatda innovatsion menejmentni o’rganishning asosiy masalalari, innovatsion faoliyatning iqtisodiy va ijtimoiy faoliyatlarining o’zaro aloqalari, yangi mahsulotni ishlab chiqarish va bozorga chiqarishda marketing yondashuvi, yirik kompaniyalaming innovatsion faoliyatini boshqarishda hozirgi zamon paradigmasi, ilmiy-texnik loyihalami moliyaviy baholash, ITTKI strategiyasi, yangi tovami ishlab chiqarish va uni bozorga olib chiqishga boTgan marketing yondashuvi, iqtisodiy - investitsiyaviy loyihalarga iqtisodiy baho berish, innovatsion ishbilarmonlik, innovatsion - investitsion loyihalami iqtisodiy boshqarish, axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining innovatsiya jarayonlaridagi roli, innovatsion loyihalaming ekologik tahlili kabi tamoyillami o’z ichiga olgan boTib, bakalavriatura talabalarida ushbu fan bo’yicha chuqur bilim olish imkoniyatini yaratadi. Darslikda qamrab olingan mavzulaming o’ziga xos xususiyatlaridan biri fanni o’rganayotgan talabalar va ushbu soha mutaxasislari ko’pgina aniq vaziyatlar haqida maTumotlar oladilar, zamonaviy biznes muammolarini muhokama qiladilar, davr suhbatlarida mulohazalami faol almashish, aqliy hujum shaklida kompaniya muammolarini muhokama qilish va bartaraf etishda ishtirok etadilar. 0’quv jarayonida shakllangan nazariy bilim va amaliy ko’nikmalar asosida talabalar ilmiy tadqiqotlar olib borish jarayonida korxonalar raqobatbardoshligini oshirishda hamda iqtisodiy tanglik sharoitida korxonani innovatsion rivojlantirish doirasida uzoq muddatli istiqbolini ishlab chiqish, belgilash va amalga oshirishda ilmiy xulosalar ishlab chiqishda qoTlanilishi mumkin. 9

1-BOB . INNOVATSION MENEJMENTNING ASOSIY TUSHUNCHALARI YA ULARNING MAZMUNI 1.1 .Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari. 1.2.Innovatsion menejmentning mohiyati, maqsadi va vazifalari. 1.3.Innovatsion menejmentning tarixi va rivojlanish tendensiyalari. Bozor iqtisodiyoti sharoitida ilmiy - texnikaviy rivojlanishning ahamiyati. “Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik yili” da innovatsion faoliyatning davlat tomonidan boshqarilishi. l.l.Innovatsion menejmentning asosiy tushunchalari “Innovatsiya” so’zi yangi joriy etilgan yoki yangilik so’zlarining sinonimi bo’lib, ular bilan bir qatorda ishlatilishi mumkin.3 Stiv Djobs aytganidek: “Rahbar oddiy ishchidan innovatsion g’oyasi bilan farq qilib turadi”.4 Innovatsiyalami biznesdagi o’mi haqida SAS tashkiloti boshlig’i Djeyms Gudnayt shunday deydi: “Biznesning oltin baliqchasi - bu innovatsiyalardir”5. Adabiyotlarda innovatsiyaning mohiyatini ta’riflashga bir necha xil yondashuvlami uchratish mumkin. Ular orasida ikki nuqtai nazar kengroq tarqalgan. Birinchisida yangilikning joriy etilishi ijodiy jarayonning yangi mahsulot (texnika), texnologiya, uslub va h.k. ko’rinishidagi natijasi sifatida, ikkinchisida esa amaldagilaming o’miga yangi mahsulot, element, yondashuv, tamoyillami joriy etish jarayoni sifatida talqin qilinadi. Bizga innovatsiyani ijodiy jarayonning yaratilgan yoki joriy etilgan yangi iste’mol qiymatlari ko’rinishidagi natijasi sifatida ta’riflagan ma’qulroq. Ushbu yangi qiymatlaming qo’llanilishi ulardan foydalanuvchi shaxs yoki tashkilotlardan faoliyat va ko’nikmalaming odatiy stereotiplarini o’zgartirishlarini taqozo etadi. Bozorga xos xo’jalik yuritish sharoitida innovatsiyaning eng muhim belgisi uning iste’mol xususiyatlarining yangiligidan iborat bo’lishi kerak. Texnik jihatdan

Ko'chirib oling, shunda to'liq holda ko'ra olasiz

O'xshashlar

FIZIOLOGIYAGA KIRISH
OpenMPga kirish
INNOVATSION YANGI METODLAR
Psixologiyaga evolyusion kirish
Undalma, kirish so’zlar