Undalma, kirish so’zlar

Yuklangan vaqt:

10.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

655.6923828125 KB

Ko'chirib olish

O’tgan mavzuni
mustahkamlash
5. Hol deb nimaga
aytiladi?4 . Fe’l kesim va ot
kesimlarga
misollar keltiring .1. Gap bo‘laklari
deb nimaga
aytiladi?
2 . Kesimning
gapdagi o‘rni
qanaqa? 3 . Ega deb nimaga
aytiladi?

“
”
3. Kesim bilan bog‘lanib kim?, nima?, qayer? singari
so‘roqlarga javob bo‘ladigan bo‘lak ega deyiladi. 2. Kesim gapning mazmuniy markazidir. u boshqa
bo‘laklarsiz ham gap bo‘la oladi.1. Gap tarkibida ma’lum so‘roqqa javob bo‘luvchi mustaqil
so‘z yoki so‘zlar birikmasi gap bo‘laklari hisoblanadi.
4. Qushlar sayraydi.
Osmonimiz musaffo.
5. Fe’lga bog‘lanib, qachon?, qayerda (-ga, -dan)?,
qanday (qilib)?, nima uchun?, nima maqsadda?
singari so‘roqlarga javob bo‘luvchi gap bo‘lagiga hol
deyiladi . Javoblar
…

Mavzu: “Undalma, kirish so’zlar ”.
Takrorlash uchun savollar…
1. Undalma deb nimaga aytiladi?
2. Undalmalar gapda qanday o‘rinlarda keladi?
3. Kirish so‘zlar nima?
4. Kirish so‘zlarning gapdagi o‘rni haqida aytib bering.
5. Undalmalar va kirish so‘zlardan keyin qanday tinish
belgilari qo‘yiladi?

Sav ollarga jav oblar
1. So‘zlovchining fikri qaratilgan shaxs yoki narsalarni bildiruvchi so‘z va so‘zlar
birikmasiga undalma deyiladi. Masalan : Yurtim, senga she’r bitdim bugun.
(A.Oripov).
2. Undalmalar gapning boshida, o‘rtasida va oxirida ishlatiladi. Masalan :
Navbahorim, o‘zing ayt... O‘zing, navbahorim, ayt... O‘zing ayt, navbahorim.
(Quddus Muhammadiy).
3. So‘zlovchining fikriga ishonch, gumon, taxmin singari ma’nolarni qo‘shadigan
so‘zlarga kirish so‘zlar deyiladi.
4. Kirish so‘zlar gapning turli o‘rinlarida qo‘llanila oladi. Yozuvda gap boshida
kelsa, kirish so‘zdan so‘ng, o‘rtasida kelsa, kirish so‘zning har ikki tomonidan,
gap oxirida kelsa, kirish so‘zdan oldin vergul qo‘yiladi.
5. Vergul (agar, undalmalar his-hayajon bilan aytilsa, ulardan so‘ng undov belgisi
qo‘yiladi).

Yangi mavzuni mustahkamlash
220-mashq. O‘qing.
Undalmalarni topib, ularga
izoh bering .
O‘sha kuni kechasiyoq qahramonliklar ko‘rsatib, shon-u shuhrat taratib,
o‘qituvchilarimni, Otajon Azizovichni hayratda qoldirish niyatida safarga otlandim.
Xayr, jonajon qishlog‘im, hayqirib toshdan toshga urilib oqayotgan zilol suvli anhorlar,
poyonsiz mevazor bog‘lar, hammangizga xayr. Yo‘l yoqasidagi azim yong‘oqlar, sizlar
ham yaxshi qoling. Endi sizlarga hech kim tosh otib shoxingizni sindirmaydi,
tanangizga mix qoqib ozor bermaydi. Mehribon oyijonim, sho‘xliklar qilib
ko‘nglingizni og‘ritgan bo‘lsam, qaysarligim tufayli o‘ksitgan bo‘lsam, kechiring meni!
Qo‘ng‘ir sochli singillarim, sizlar ham yaxshi qoling... Sog‘inganda, ko‘nglingiz
o‘ksiganda, rasmga boqing. (X. To‘xtaboyev)

221-mashq.
Kirish so‘zlarning ishlatilish o‘rinlariga diqqat qiling.
Ular anglatayotgan ma’noni toping.
Undalmali gaplarni daftaringizga ko‘chiring.
Bolalar, ehtimol, siz Cholbolani ko‘rmagandirsiz? Men uni ko‘rganman. Cholbola
aslida chol emas, bola. Yo‘q, bola emas, chol. Hayron bo‘lmang, ochig‘i, u siz tengi bola.
Unda nega chol bo‘larkan, deysizmi? Bo‘lmasa, eshiting, uning Cholbola bo‘lishi o‘zi bir
ertak. Odatda, buvalar, buvilar bolalarga ertak aytishadi. ... Sirli tushdan keyin Umidjon
buvasiga ertak aytadigan bo‘libdi. Uning ertaklarini buvasi gohida chuqur o‘yga tolib,
gohida jilmayib, gohida afsus bilan bosh chayqab eshitarkan. Xullas, Umidjon deyarli har
kuni bitta yangi, ibratli ertak o‘ylab topib, buvasiga so‘zlab beradigan bo‘libdi. (N. Aminov)

222-mashq. Dadangizga, oyingizga, aka-ukalaringizga, opa-
singillaringizga, do‘stlaringizga, dugonalaringizga murojaat
qilganingizda , qanday undalmalardan foydalanasiz? Ular
ishtirokida gaplar tuzing.
Namuna: Og’ayni
Oshna
Do’st, , birga
dars tayyorlaymizmi?
O’rtoq
Jo’ra

O’tilgan mavzu bo’yicha mustahkamlovchi test
1. Undalmali gapni toping.
A. O, naqadar sho’x va quvnoq edik!
B. Sobir akam qayoqqa ketdi?
C. Do’stlar, yaxshilarni avaylab
saqlang!
D. Demak, o’qishga kirmoqchisiz? 3. Undalmalar gapning qaysi o’rnida
keladi?
A. Gap boshida
B. Gap o’rtasida
C. Gap oxirida
D. Barcha o’rinlarda
4. Kirish so’zlar qanday ma’nolarni
ifodalaydi?
A. Ishonch, tartib
B. Gumon, to’g’rilik
C. Xavotir, yakuniy fikr
D. A, B2. Do’stlar, biz bu ishni, so’zsiz,
bajaramiz. Ushbu gapdan kirish
so’zni aniqlang.
A. Do’stlar
B. Biz
C. So’zsiz
D. Kirish so’z berilmagan

223-MASHQ .
Menimcha, nazarimda, afsuski, demak, xullas
so‘zlari ishtirokida «Maktab o‘quvchisi qanday kiyinishi
kerak?» mavzusida bahs o‘tkazib, taassurotlaringiz asosida
hikoya yozing. Uyga vazifa.

“ Undalma, kirish so’zlar”

O’tgan mavzuni mustahkamlash 5. Hol deb nimaga aytiladi?4 . Fe’l kesim va ot kesimlarga misollar keltiring .1. Gap bo‘laklari deb nimaga aytiladi? 2 . Kesimning gapdagi o‘rni qanaqa? 3 . Ega deb nimaga aytiladi?

“ ” 3. Kesim bilan bog‘lanib kim?, nima?, qayer? singari so‘roqlarga javob bo‘ladigan bo‘lak ega deyiladi. 2. Kesim gapning mazmuniy markazidir. u boshqa bo‘laklarsiz ham gap bo‘la oladi.1. Gap tarkibida ma’lum so‘roqqa javob bo‘luvchi mustaqil so‘z yoki so‘zlar birikmasi gap bo‘laklari hisoblanadi. 4. Qushlar sayraydi. Osmonimiz musaffo. 5. Fe’lga bog‘lanib, qachon?, qayerda (-ga, -dan)?, qanday (qilib)?, nima uchun?, nima maqsadda? singari so‘roqlarga javob bo‘luvchi gap bo‘lagiga hol deyiladi . Javoblar …

Mavzu: “Undalma, kirish so’zlar ”. Takrorlash uchun savollar… 1. Undalma deb nimaga aytiladi? 2. Undalmalar gapda qanday o‘rinlarda keladi? 3. Kirish so‘zlar nima? 4. Kirish so‘zlarning gapdagi o‘rni haqida aytib bering. 5. Undalmalar va kirish so‘zlardan keyin qanday tinish belgilari qo‘yiladi?

Sav ollarga jav oblar 1. So‘zlovchining fikri qaratilgan shaxs yoki narsalarni bildiruvchi so‘z va so‘zlar birikmasiga undalma deyiladi. Masalan : Yurtim, senga she’r bitdim bugun. (A.Oripov). 2. Undalmalar gapning boshida, o‘rtasida va oxirida ishlatiladi. Masalan : Navbahorim, o‘zing ayt... O‘zing, navbahorim, ayt... O‘zing ayt, navbahorim. (Quddus Muhammadiy). 3. So‘zlovchining fikriga ishonch, gumon, taxmin singari ma’nolarni qo‘shadigan so‘zlarga kirish so‘zlar deyiladi. 4. Kirish so‘zlar gapning turli o‘rinlarida qo‘llanila oladi. Yozuvda gap boshida kelsa, kirish so‘zdan so‘ng, o‘rtasida kelsa, kirish so‘zning har ikki tomonidan, gap oxirida kelsa, kirish so‘zdan oldin vergul qo‘yiladi. 5. Vergul (agar, undalmalar his-hayajon bilan aytilsa, ulardan so‘ng undov belgisi qo‘yiladi).

O'xshashlar

UNDALMA VA KIRISH SO’ZLAR

UNDALMA

UNDALMA VA KIRITMALAR

UNDOV SO’ZLAR

Boburnoma asarida o’zlashma so’zlar