Boburnoma asarida o’zlashma so’zlar

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1380.68359375 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: "Boburnoma"
asarida o’zlashma
so’zlar.

Reja:
1 “Boburnoma”asari haqida
2 “Boburnoma”til xususiyatlari
3”Boburnoma”da o’zlashma so’zlar.

"Boburnoma"da O'rta Osiyo, Afg'oniston
Hindiston kabi mamlakatlarning XV asr
oxiri - XVI asr boshlaridagi ahvoli,
jo'g'rofiyasi, siyosiy, iqtisodiy va madaniy
hayoti ifodalangan.

"Boburnoma"
Asarning 14 ga yaqin
qo'lyozmasi mavjud bo'lib,
ularning ko'pchiligi XVII - XVIII
asrlarda turli kishilar
tomonidan ko'chirilgan. Bu
nusxalar hozir Peterburg,
Kalkutta, Haydarobod,
London, Agra, Manchester
kabi shaharlarda
saqlanmoqda.

A
CB "Boburnoma" yuzasidan O'zbekistonda olib
borilgan tadqiqotlar
Buxoro xonligi davrida "Boburnoma" Tog'ay
Murod Qarluq Xatloniy Baljuvoniy
tomonidan fors tiliga tarjima qilingan.
Sankt-Peterburg kutubxonasida asarning 1709- yilda Buxoro
shahrida Mullo Abdulvahob oxund G'ijduvoniy tomonidan
o'zbek tilida ko'chirilgan qo'lyozmasi ham saqlanmoqda.
Bobur asarlaridan namunalar birinchi marta
1928- yilda Fitrartomonidan e'lib qilindi.

Asar birinchi marta kirill
alifbosida 1948-1949-
yillarda nashr etildi, 1960-
yilda yangi nashr
bosmadan chiqdi.
1966, 1989,1990-yillarda yana nashr etilgan. "Boburnoma" yuzasidan
O'zbekistonda olib borilgan
tadqiqotlar

G.F.Blagova "Boburnoma"ning tanqidiy matnini
yaratishdagi dastlabki qadam"
M.Hakimov "Boburnoma"ning madaniyat, adabiyot,
san'atga doir qimmatli manba ekanligini
asardan olingan parchalar asosida
e'tirof etgan.
R.Karimov "Boburnoma"dagi Hisor tasviri va
unga doir ma'lumotlarni"Boburnoma" yuzasidan O'zbekistonda olib
borilgan tadqiqotlar

“ Boburnoma " tili o'zining
quyidagi xususiyatlari bilan
ajralib turadi
1."Boburnoma" tilida leksik jihatdan quyidagi so'zlar
qayd etilgan: yavuq-yaqin,čerik -askar,qo'shin ,jubba-
jangda kiyiladigan kiyim,arimoq-ketmoq,qazaqlìq-
darbadarlik,tiyra-qorong'u,yanmaq-qaytmoq,qopmoq-
turmoq,abağa-amaki,qasaba-shaharcha,arğun-urug'
nomi,jibäči-sovut yasovchi,,qušbegi-ovchilar boshlig'i.
Asarda qadimgi turkiy til davrida keng iste'molda
bo'lgan 700 dan ortiq so'z uchraydi.qabaq-yirik,yağï-
yov,tuqun-tutashmoq,buq-yashirinmoq,qatil-
aralashmoq,qo'shilmoq,
qalïn-yonlama hajm,suyuqlik hajmi, tilã-iltijo
qilmoq,so'ramoq,xohlamoq,emgän-zahmat chekmoq.

"Bobur asarlari
lug'ati"
Hindcha nashr hajmi 521 bet; shundan 182
beti, ya'ni salkam uchdan bir qismi izohlar
bo'lib, ularning umumiy soni 2600 tadan
ko'proq.

"Boburnoma"da ariq "soliq turi"-arïq "oson",pul "ko'prik"-pul
"vaqt birligi", tora"qoida" -tora "qism,a'zo "; asru -ko'p,ilk-
qol,yïğač-daraxt;ïraq-yavuq,uruš-sulh,qul-sultan singari
omonim,sinonim va antonim so'zlar ham qo'llanishda bo'lgan.
Shuningdek,asarda frazemalar ham qayd etilgan:siyãsatga
etkür-jazolamoq,borniğa urdur-boshini olmoq,köz
ilmãy-"quloqqa olmay",ehtiyät qïl-"razvedka qilmoq",könıl
toxtat-"bir-biriga ko'ngil qo'ymagan",arzga etkür-"maslahat
bermoq".

,,Boburnoma ‘‘ leksikasida o‘zlashma so‘zlar ham talaygina.
Jumladan , asar leksikasidagi 857 ta arabcha so‘zning 75 foizi hozirgi
o‘zbek adabiy tilida ishlatiladi. Shundan 21 foizi ,,Boburnoma‘‘dagi
ma‘nolarda qo‘llanadi: tuyur, vuhuš, maqābir, asir, mahkam , zaif, afv,
zabt , ğaraz. 167 ta fors-tojikcha o‘zlashmaning 39 foizi eski o‘zbek
adabiy tilida faol qo‘llangan so‘zlardan iborat: pariśâ, mehr, hamrāh,
rāst, sargardān, griftār, koft, (azob) kārnāma (yo‘l-yo‘riq); izofalar:
duāyi bad, ; tālibi ilm; sebi samarqand, dunyāyi bebaqa, navkari
bevafā va h.k. Asardagi forscha-tojikcha o‘zlashmalarning 76 foizi
hozirgi o‘zbek adabiy tilida qo‘llanadi. Shundan 30 foizi ayni
ma‘nolarda, 46 foizi semantik o‘zgatishlar bilan qo‘llanadi.
,, Boburnoma‘‘da 70ga yaqin mo‘g‘ulcha so‘z bo‘lib, ularning 97
foizi harbiy terminlar: čarğavul, čiğdavul, körägän, dubulğa, baranğar,
javanğar, daruğa. O'zlashma so'zlar

,,Boburnoma‘‘ da 408 ta so‘zning hindcha so‘zning 25 tasi
hayvonot, 38tasi nabotat, 17 tasi o‘lchov, 19 tasi fasl, kun,
203 tasi joy nomlar, 66 tasi kishi ismlari va 40 tasi turli
atamalardan iborat⁶⁹ aksariyati Boburning Hindistongga
yurishi bilan bog‘liq . Hind tiliga oid leksemalar o‘lchov
birliklari, hafta kunlari , o‘simlik, hayvon , qabila-elat, joy
nomlaridan iborat⁷⁰: bānday-maymun, jangaliy-to‘ti,
māngalva-seshanba, parbat-tog‘, hātiy-fil, budvār-
chorshanba, brispātvār- panjshanba, surkvār-odina, paškal-
bahor, turunj-limon, lak-yuz ming , pahar-uch soatga teng
o‘lchov birligi , Panipat-shahr nomi. Asarda qo‘llanagn
afg‘oncha so‘zlarning asosiniurug‘-qabila nomlari tashkil
qiladi; xušyān , gujur, afğan, hazăra, jud va hokazo.

A.Shcherbak"B o b u r n o m a " n in g
ti li ju d a s o d d a "
Jan Pol
"...xoh prozada, xoh
poeziyada sof va sodda
uslub masteri edi" Elfinston
"...uning uslubi
oddiy va
mardona, shu
bilan birga, jonli
va obrazli"

H.Dadaboyev
"Boburnoma"da
qo'llangan ijtimoiy-
siyosiy, harbiy
terminlarni tadqiq
qilgan. Numerativlar
haqidagi
doktorlik
dissertatsiyasin
i himoya
qilgan.N.Jiyanova
Hindcha so'zlar
tahliliga doir
nomzodlik
disserratsiyasi. A.Ibrohimov

"Boburnoma" matnining o'ziga
xosligini ta'minlovchi lingvistik omillar
Bilan ko'makchisining 654 marta qo'llangani, shundan uch
o'rinda birlan tarzida, qolgan o'rinlarda so'zlashuv uslubiga
xos bilan shaklida keltirilgan.
Aylamoq yordamchi fe'li o'rnida so'zlashuv uslubiga xos qilmoq
qo'llangan.
Fors-tojik tiliga xos -ki o'rnida turkiy tilga mansub -kim
bog'lovchisidan foydalanilgan.
-mish o'rnida -g'an, -gan, -qan, -kan qo'shimchalari ishlatilgan.

Mavzu: "Boburnoma" asarida o’zlashma so’zlar.

Reja: 1 “Boburnoma”asari haqida 2 “Boburnoma”til xususiyatlari 3”Boburnoma”da o’zlashma so’zlar.

"Boburnoma"da O'rta Osiyo, Afg'oniston Hindiston kabi mamlakatlarning XV asr oxiri - XVI asr boshlaridagi ahvoli, jo'g'rofiyasi, siyosiy, iqtisodiy va madaniy hayoti ifodalangan.

O'xshashlar

ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBURNING “BOBURNOMA” ASARIDA SO‘Z QO‘LLASH MAHORATI

UNDOV SO’ZLAR

Undalma, kirish so’zlar

UNDALMA VA KIRISH SO’ZLAR

Boburnoma asarini o'rganishda fanlararo aloqadan foydalanish