Mavzu:Kambinatorika elementlari Reja : I.Kirish 1. Kambinatorika va uning yig indi va ko paytirish qoidalari.ʻ ʻ II.Asosiy qism 1. O rinlashtirish va o rin almashtirish ʻ ʻ 2. Guruppalashlar va takrorlanuvchi o rin almashtirishlar ʻ 3. Kambinatorik masalalar 4. Xulosa III Foydalanilgan adabiyotlar

Kirish . Kambinatorika va uning yig indi va ko paytirishʻ ʻ qoidalari. O’zbekiston Respublikasi “Ta’lim to’g’risida”gi qonuni va “Kadrlar tayorlash milliy dasturi”da oliy o’quv yurtlarida fanlarni o’qitishda innavatsion texnalogiyalarini qo’llash orqali talabalarning fanlarga bo’lgan qiziqishlarini oshirish, olingan ilmiy bilimlar asosida dunyoqarashini, yuqori ma’naviy - ahloqiy fazilatlarini, estetik didni shakillantirib, ta’limning hayot bilan mustahkam aloqalarini ta’minlashga etibor qaratilishi takitlangan. Bu ulkan vazifalarni amalga oshirish uchun talabalarining, xususan matematika fani talabalari darsga ilmiy jixatdan mustaxkam tayorgarlik ko’rishlari bilan bir qatorda milliy g’oya va nazariyalar ustida ham masuliyat bilan izlanishlariga to’g’ri keladi. Maskur kurs ishi oliy o’quv yurtida matematika dasturiga moslab yozilgan bo’lib bunda kombinatorika elementlarini sodda va tushunarli tilda bayon etishga harakat qilingan. Ko’pgina amaliy masalalarni hal qilishda to’plamlarning elementlari ustida turlicha gruppalash, amallar va hokazo ishlar bajarishga tog’ri keladi. Matematikaning shu doiradagi masalalari bilan shug’ullanadigan tarmog’i kombinatorika deb ataladi. Masalan: 3 ta yer uchastkasining biriga qovun, biriga tarvuz, biriga bodring ekish mo’ljallangan. Bu poliz ekinlarini uchastkalarga necha xil usul bilan almashlab ekish mumkin. Poliz ekinlarining turi a, b, c bo’sin, u holda u ekinlarni 3 ta uchastkaga abc, acb, bac, bca, cab, cba usullarda ekish mumkin. 2

KOMBINATO RIKANING YIG’INDI QOIDASI A va B to’plamlar berilgan bo’lsin. Bu to’plamlar birlashmasining elementlari sonini yig’indi qoidasidan foydalanib topiladi. Bu qoida quyidagicha: A to’plamning elementlari n ta bo’lsin. r(A)=n. B to’plamning elementlari soni m ta bo’lsin. r (B)=m. A va B to’plamlar umumiy elementga ega bo’lmasa,u holda bu to’plamlar birlashmasining elementlari soni A to’plam elementlari soni bilan B to’plam elementlari soni yig’indisidan iborat bo’ladi. Yani: a) r (A ¿ B) = r (A) + r (B) = n + m Bu qoidani n ta to’plam uchun ham to’g’ri deb qabul qilamiz. Ya’ni A 1 , A 2 … A n ta to’plam berilgan bo’lsin va bu to’plamlar umumiy elementga ega emas.Ya’ni o’zaro kesishmaydigan to’plamlardir. U holda. r (A 1 ¿ A 2 ¿ … ¿ A n )=r(A 1 )+r(A 2 )+ …+r(A n ) b) A va B to’plamlar umumiy elementga ega bo’lsin. r (A  B) = r (A) + r (B) – r (A  B) A 1 A 2 … A n to’plam uchun bu holni umumlashtiramiz. Ya’ni bu berilgan n ta to’plam umumiy elementga ega bo’lsa, u holda bu to’plamlar birlashmasining elementlari soni quyidagicha bo’ladi: r (A 1  A 2  …  A n ) = r (A 1 ) + r (A 2 ) +… + r (A n ) – r (A 1  A 2 ) – r (A 2  A 3 ) …- r (A n-1  A n ) + r (A 1  A 2  A 3 ) +…+ (-1 n-1 ) r (A 1  A 2  …  A n ). Ya’ni n ta to’plam birlashmasining elementlari soni shu to’plamlar elementlari soniga juft sondan olingan to’plamlar kesishmalarining soni manfiy ishora bilan toq sondagi to’plamlar kesishmalarining elementlari soni musbat ishora bilan qo’shilishiga teng bo’ladi. Bu yig’indi A 1 A 2 …A n to’plamlar birlashmasining elementlari sonini bildiradi. 3

KO’PAYTIRISH QOIDASI X va Y chekli to’plamlar dekart ko’paytmasining elementlari soni X to’plam bilan Y to’plamdagi elementlari sonlarining ko’paytmasiga teng. X va Y to’plamlar dekart ko’paytmasi (x,y) ko’rinishidagi juftliklardan iborat bo’lib,bu juftliklar soni nechta degan savolga ko’paytirish qoidasi javob beradi.Bu juftliklarni tuzaylik. X = {x 1 , x 2 …x n } va Y = {y 1 , y 2 ,…y m } X  Y (x 1 ; y 1 ) (x 1 ; y 2 ) …(x 1 ; y m ) (x 2 ;y 1 ) (x 2 ;y 2 )…(x 2 ; y m ) ………………………… (x n ; y 1 ) (x n ; y 2 )…(x n ; y m ) Bu yerda har bir satrda m ta juftlik bor bo’lib,har bir ustunda n ta juftlik bor bo’lib,hammasi bo’lib bu yerdagi juftliklar soni m*n juftlik bor. r (X  Y) = r (X) · r (Y) Bu qoida n ta to’plam uchun ham to’g’ri. r (X 1  X 2  …  X n ) = r (X 1 ) · r (X 2 ) …· r (X n ) 4

(n - 1) qator (n - 1) qator O rinlashtirish va o rin almashtirish ʻ ʻ O’RINLASHTIRISH Ta’rif : n ta elementni k tadan o’rinlashtirish deb k tadan bitta elementi yoki elementlarining tartibi bilan farq qiluvchi gruppalarga (kombinasiyalarga) aytiladi. Teorema : n elementni k tadan o’rinlashtirishlar soni A k n = n (n-1) (n-2)…n- (k-1) ga teng. Isbot. a, b, c, d…f n ta elementni 2 tadan o’rinlash tuzaylik. ab, ac, ad…af ba, bc, bd…bf ca, cb, cd…cf da, db,dc…df …………….. fa, fb, fc…fd n-1 gruppa Demak, A 1 n = n, A 2 n =n (n-1) n elementni 2 tadan o’rinlashtirish soni. Shu n ta elementni 3 tadan o’rinlashtiraylik. abc, abd…abf acb, acd …asf adb, adc…adf …………….. afb, afc…afd bac,bad,…baf bca,bcd,…bcf bda,bdc,…bdf n ta 5n qator n · (n - 1)