logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Modulli dasturlashning kelib chiqish tarixi.

Modulli dasturlashning kelib chiqish tarixi.

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

564.486328125 KB
Ko'chirib olish
Mavzu:Modulli dasturlashning kelib chiqish tarixi. Reja: 1.Kirish. 2.Dasturlash tarixining bosqichma-bossqich rivojlanishi. 3.Modullar va uning xususiyatlari. 4. Konseptual model haqida. 5.Xulosa Modulli dasturlashda, masalan, Modula2 kabi tilda prosedurali dasturlashda topilgan ayrim kamchiliklarni bartaraf etishga urinib ko’rildi. Modulli dasturlash dasturni bir necha tarkibiy bo’laklarga, yoki, boshqacha qilib aytganda, modullarga bo’lib tashdlaydi. Agar prosedurali dasturlash ma’lumotlar va prosedsralarni bo’lib tashlasa, modulli dasturlash, undan farqli o’laroq, ularni birlashtiradi. Modul ma’lumotlarning o’zidan hamda ma’lumotlarga ishlov beradigan proseduralardan iborat. Dasturning boshqa qismlariga moduldan foydalanish kerak bo’lib qolsa, ular modul interfeysiga murojaat etib qo’yaqoladi. Modullar barcha ichki axborotni dasturning boshqa qismlarida yashiradi. Biroq modulli dasturlash ham kamchiliklardan holi emas. Modullar kengaymas bo’ladi, bu degani kodga bevosita kirishsiz hamda uni to’g’ridan-to’g’ri o’zgartirmay turib modulni qadamma-qadam uzgartirish mumkin emas. Bundan tashqari, bitta modulni ishlab chiqishda, uning funksiyalarini boshqasiga o’tkazmay (delegat qilmay) turib boshqasidan foydalanib bo’lmaydi. Yana garchi modulda turni belgilab bo’lsa-da, bir modul boshqasida belgilangan turdan foydalana olmaydi. Modulli va prosedurali dasturlash tillarida tuzilmalashtirilgan va tuzilmalashtirilmagan ma’lumotlar o’z «tur»iga ega. Biroq turni kengaytirish usuli, agar «agregatlash» deb ataluvchi usul yordamida boshqa turlarni yaratishni hisobga olmaganda, mavjud emas. Va, nihoyat, modulli dasturlash — bu yana proseduraga mo’ljallangan gibridli sxema bo’lib, unga amal qilishda dastur bir necha proseduralarga bo’linadi. Biroq endilikda proseduralar ishlov berilmagan ma’lumotlar ustida amallarni bajarmaydi, balki modullarni boshqaradi. Obyektga mo’ljallangan dasturlash (OMD) modulli dasturlashdan keyingi mantiqiy pog’onani egallaydi, u modulga nasldan-naslga o’tishni va polimorfizmni qo’shadi. OMD dan foydalanr ekan, dasturchi dasturni bir qator oliy darajali obyektlarga bo’lish yo’li bilan tizimlashtiradi. Har bir obyekt hal qilinayotgan muammoning ma’lum bir tomonini modellashtiradi. OMD endilikda dasturni bajarish jarayonini boshqarish uchun dasturchi diqqatini proseduralarni ketma-ketlikda chaqirib olish ro’yxatini tuzib o’tirishga qaratmaydi. Buning o’rniga obyektlar o’zaro aloqada bo’ladi. OMYo yordamida ishlab chiqilgan dastur hal qilinayotgan muammoning amaldagi modeli bo’lib xizmat qiladi. Dasturlash — predmet va texnikaning nisbatan yosh va tez г ivojlanayotgan sohasi. Mavjud dasturiy va texnik vositalarni real ishlab chiqish va tarmoqlashtirishni olib borish tajribasi doimo qayta izlanishni talab etadi. Natijada yangi usullar, uslublar va texnologiyalar paydo bo‘ladi, ular o‘z navbatida, dasturiy ta’minlashni ishlab chiqishning yanada zamonaviy vositalari uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Yangi texnologiyalarni yaratish jarayonlarini tekshirish va ularning asosiy yo‘nalishlarini aniqlash, bu texnologiyalarni dasturlashning rivojlanish darajasi hamda dasturchilar ixtiyoridagi dasturiy va apparat vositalarining xususiyatlari bilan solishtirish maqsadga muvofiqdir. XX asrning 60-yillari boshida «dasturlash inqirozi» yuz berdi. U operatsion tizimlar kabi murakkab dasturiy ta’minotni ishlab chiqishga uringan firmalar loyihalarni tugallashning barcha muddatlaridan kechikkan edi. Loyiha joriy etilishidan oldinroq eskirib qolar, uning qiymati ortib borar va, natijada, ko‘pgina loyihalar shu tariqa tugallanmay qolib ketar edi. Ikkinchi bosqich dasturlashga tarkibiy yondashish (XX asrning 60—70 - yillari). Dasturlashga tarkibiy yondashish dasturiy ta’minlashni ishlab chiqishning barcha bosqichlarining bajarilishini qamrab oluvchi tavsiya etilayotgan texnologik usullar majmuasidan iborat. Tarkibiy yondashish asosida uncha katta bo‘lmagan (40 —50 operatorgacha) alohida kichik dasturlar ko‘rinishida keyingi amalga oshirish maqsadida murakkab tizimlar dekompozitsiyasi (qismlarga bo'laklash) yotadi. Dekompozitsiya boshqa tamoyillari (obyektli, mantiqiy va h.) ning paydo bo‘lishidan keyin ushbu usul protsedurali dekompozitsiya deb ataladi. Ilgariroq foydalanilgan dekompozitsiyaga protsedurali yondashishdan farqli ravishda tarkibiy yondashish eng sodda tuzilishdagi kichik masalalar iyerarxiyasi ko‘rinishida masalaning taqdim etilishini talab qilar edi. Loyihalashtirish, shu tariqa «quyidan yuqoriga» amalga oshirilib, kichik dasturlar interfeyslarining ishlab chiqilishini ta’m inlagan holda umumiy g‘oyaning amalga oshirilishini ko‘zda tutgan edi. Bir vaqtning o‘zida algoritmlar konstruksiyasiga cheklashlar kiritilar, ular ta’rifning formal modellari, shuningdek, algoritmlarni loyihalashtirishning maxsus usuli—qadama - qadam detallashtirish usuli tavsiya etilgan edi. Tarkibiy dasturlash tamoyillarini ta’minlash dasturlashning protsedurali tillari asosiga kiritilgan. Qoidaga ko‘ra, ular boshqaruvni uzatishning asosiy «tarkibiy» operatorlarini, kichik dasturlar kiritilishi, lokallashtirish va ma’lum otlar sohasining «ko‘rinishliligi»ning chegaralanishini ta’minlar edi. Bu guruhning eng ma’lum tillaridan PL/1, ALGOL-68, Pascal, С ni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Tarkibiy dasturlash bilan bir vaqtda boshqa konsepsiyalarga asoslangan ko‘p miqdordagi tillar paydo boldi, ammo ularning ko‘pchiligi raqobatga bardosh bera olmadi. Qaysidir tillar unutildi, boshqa tillarning g‘oyalaridan, rivojlanayotgan tillarning keyingi versiyalaridan keyinchalik foydalanildi. Ishlab chiqilayotgan dasturiy ta’minot murakkabligi va o‘lchamlarining keyingi o'sishi ma’lum otlar tuzilishining rivojlanishini talab qildi. Buning oqibatida tillarda ma’lum otlarning foydalanish turlarini belgilash imkoniyati paydo bo‘ldi. Ayni paytda global ma’lum otlar bilan ishlashda kelib chiqadigan xatolar miqdorini kam aytirish uchun dasturning global ma’lumotlaridan foydalanishni chegaralashga urinish kuchaydi. Natijada modulli dasturlash texnologiyasi paydo bo‘lib, rivojlana boshladi. Modulli dasturlash aynan bir xil global ma’lum otlarni alohida modullarga (kichik dasturlar kutubxonasi) ajratilishini ko‘zda tutadi. Masalan, grafik resurslar moduli, printerga chiqarish kichik dasturlari moduli (1.5-rasm). Ushbu texnologiyadan foydalanishda modullar o‘rtasidagi aloqa maxsus interfeys orqali amalga oshiriladi, ayni vaqtda modulning amalga oshirilishidan (kichik dasturlar tanasi va ba’zi «ichki» o‘zgaruvchan) foydalanish taqiqlangan. Bu texnologiyani Pascal va С (C ++) tillarining zamonaviy versiyalari, Ada va Modula tillari ta’minlaydi. Modulli dasturlashdan foydalanish dasturiy ta’minotning bir qancha dasturchilar tomonidan ishlab chiqilishini ancha osonlashtirdi. Endilikda ulardan har biri modullar o’zaro ta’sirini maxsus aytib o‘tilgan modullararo interfeyslar orqali ta’minlab, o‘z modullarini mustaqil ishlab chiqishi mumkin edi. Bundan tashqari, modullardan keyinchalik o‘zgarishlarsiz boshqa ishlab chiqishlarda foydalanish mumkin bo'lgan. Bu dasturchilarning mehnat unumdorligini oshiradi. Amaliyot shuni ko‘rsatdiki, modulli dasturlash bilan birgalikda tarkibiy yondashish o‘lchami 100 000 operatordan oshmagan yetarli darajada ishonchli dasturlarni yaratish imkonini beradi. Kichik dasturni chaqirishda interfeysdagi xato faqat dastur bajarilgandagina aniqlanishi (modullarning ajratilgan kompilyatsiyasi tufayli bu xatolarni ilgariroq aniqlashning iloji yo‘q) modulli dasturlashning tor joyi hisoblanadi. Odatda dastur o‘lchami kattalashganda modullararo interfeyslarning murakkabligi ortadi va qaysidir daqiqadan boshlab dastur alohida qismlarining o‘zaro ta’sir ko‘rsatishini oldindan bilishning hech ham iloji yo‘q. Katta ko‘lamdagi dasturiy ta’minotni ishlab chiqish uchun obyektli yondashishdan foydalanish taklif etildi. Uchinchi bosqich — dasturlashga obyektli yondashuv (XX asrning 80-yillari o‘rtasidan 90-yillar oxirigacha). Obyektga mo‘ljallangan dasturlash har biri muayyan turdagi (klassdagi) nusxa bo‘lgan obyektlar majmuasi ko‘rinishida dasturning taqdim etilishiga asoslangan murakkab dasturiy ta’minlashni yaratish texnologiyasi sifatida aniqlanadi, bunda klasslar xususiyatlarni meros qilib olish bilan birga iyerarxiyani hosil qiladi. Bunday tizimdagi dasturiy obyektlarning o‘zaro harakati xabarlarni uzatish yo‘li orqali amalga oshiriladi (1.6-rasm). Dasturning obyektli tuzilishidan ilk bor XX asrning 60-yillaridayoq paydo bo‘lgan murakkab tizimlarni imitatsiyali modellashtirish tili - Simula da foydalanilgan. Modellashtirish tillari uchun tabiiy hisoblangan dasturni taqdim etish usuli modellashtirishning boshqa ixtisoslashtirilgan tili — Smalltalk tilida rivojlanishni davom ettirgan (XX asrning 70-yillari), keyin esa, Pascal, C++, Modula, Java kabi dasturlashning universal tillariga ko‘chirilgan. Modulli dasturlashga nisbatan obyektga mo'ljallangan dasturlashning asosiy yutug‘i dasturiy ta’minotni ishlab chiqishni ancha yengillashtiruvchi dasturiy ta’minotning «yanada tabiiyroq» bo'laklanishi hisoblanadi. Bu ma’lumotlarni yanada to‘liqroq lokallashtirish va ularning ishlov berish kichik dasturlari bilan integratsiyalashishiga olib keladi. 0 ‘z navbatida, mazkur holat dasturning alohida qismlari (obyektlar)ning mustaqil ishlab chiqilishini olib borish imkonini beradi. Bundan tashqari, obyektli yondashish merosiylik, polimorfizm, kompozitsiyalash, to‘ldirish mexanizmlariga asoslangan dasturlarni tashkil etishning yangi usullarini taklif etadi. Bu mexanizmlar nisbatan oddiy obyektlardan murakkab obyektlarni qurish imkoniyatini beradi. Natijada kodlardan qayta foydalanish ko‘rsatkichi ancha oshadi va turli maqsadlarda Global muammolar Asosiy dastur Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlarModul 1 n1 1 Lokal ma’lumotlar kichik dasturlar .. Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlarModul k nk 1 Lokal ma’lumotlar kichik dasturlar … 1.5-rasm. Modullardan tashkil topgan dasturlar arxitekturasi. qocllash uchun sinflar kutubxonasini yaratish imkoniyati paydo bo‘ladi. Obyektli yondashishga asoslangan dasturlash texnologiyalarining jadal rivojlanishi ko‘p muammolarni hal etishga yordam berdi. Lokal ma’lumotlar qism dasturlar .. .. Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlar n1 1 Lokal ma’lumotlar qism dasturlar .. Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlar n1 1 Lokal ma’lumotlar qism dasturlar ..Obyekt 1 Obyekt LXabar Xabar 1.6-rasm. Obyektga mo’ljallangan dasturlashdagi dasturlar arxitekturasi. Shu tariqa vizual dasturlashni ta’minlovchi muhitlar yaratildi. Masalan, Delphi, C++, Builder, Visual C++ va h.k. Vizual muhitdan foydalanganda dasturchida maxsus kutubxona komponentlarini qo‘shish va sozlash vizual vositalarini qo‘llagan holda ba’zi qismlarni loyihalashtirish imkoniyati paydo bo‘ladi. Masalan, bo‘lajak mahsulot interfeyslari muvofiq kodlar kiritilgan loyihalashtirish natijasidir. Obyektli yondashishdan foydalanish ko‘p afzalliklarga ega, ammo uning Pascal va C ++ kabi dasturlashning obyektli mo‘ljallangan tillarda aniq amalga oshirilishi sezilarli kamchiliklarga ega: • dasturlashning hatto bir tili doirasida obyektlar kompilyatsiyasining ikkilik natijalarini joylashtirish standartlari mavjud cmas: C++ ning turli kompilyatorlari orqali olingan obyektlarning joylashtirilishi muammosidir. Bu yuqori darajadagi dasturlash bitta tilining hamda, bitta kompilyatorning vositalari va imkoniyatlaridan foydalangan holda dasturiy ta’minotni ishlab chiqish zaruratiga olib keladi, demak, klasslarning foydalaniladigan kutubxonalari boshlang‘ich kodlarining bo‘linishini talab qiladi; • dasturiy obyektlardan birining amalga oshirilishining o‘zgartirilishi, kamida, tegishli modulning qayta kompilyatsiyalanishi va ushbu obyektdan foydalanuvchi butun dasturiy ta’minlashni qayta joylashtirish bilan bog‘liq. Shu tariqa, dasturlashning bu tillaridan foydalanishda dasluriy ta’minot modullarining eksport qilinayotgan maydonlar v,i usullarning manzillari, shuningdek, ma’lumotlarning tarkibi va formatlariga bog'liqligi saqlanib qoladi. Bu bog'liqlik obyekliv. Chunki, modullar bir-birlarining resurslariga murojaat qilib o‘zaro ta’sir ko‘rsatishlari kerak. Modullar aloqasini uzish mumkin emas, ammo ularning o‘zaro ta’sirini standartlashtirishga urinish mumkin, dasturlashga komponentli yondashish ham shunga asoslangan. To‘rtinchi bosqich — komponentli yondashuv va CASE texnologiya (XX asrning 90-yillaridan boshlab to hozirgi paytgacha). Komponentli yondashish — standartlashtirilgan ikkili interfeyslar orqali o‘zaro ta’sir ko‘rsatuvchi dasturiy ta’minotning fizik jihatdan alohida mavjud bo'lgan qismlar — dasturiy ta’minotning alohida komponentlaridan qurilishini ko‘zda tutadi. Oddiy obyektlardan farqli ravishda obyekt komponentlarni dinamik chaqiriladigan kutubxonalar yoki bajariladigan fayllarga yig'ish, ikkili ko‘rinishda (boshlang‘ich matnlarsiz) tarqatish va muvofiq texnologiyani ta’minlovchi dasturlashning har qanday tilida foydalanish mumkin. Bugungi kunda obyektlar bozori haqiqatga aylandi, chunki Internetda ko‘p miqdordagi komponentlarni taqdim etuvchi bog‘lamalar mavjud, jurnallar komponentlar reklamasi bilan to‘libtoshgan. Bu dasturchilarga hech boclmaganda qisman qayta foydalanilgan qismlardan iborat mahsulotlarni yaratish, ya’ni Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlarObyekt 2 n1 1 Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlarObyekt S nk 1 Lokal ma’lumotlar qism dasturlar1.6-rasm. Obyektga mo’ljallangan dasturlashdagi dasturlar arxitekturasi. apparaturani loyihalashtirish sohasida o‘zini ijobiy tomondan ko'rsatgan texnologiyadan foydalanish imkonini beradi. Modullar va ularning xususiyatlari . Yetarlicha murakkab dasturiy ta’minotni loyihalashtirishda uning umumiy tuzilmasi belgilangandan so‘ng, loyihachi fikriga ko‘ra, keyingi dekompozitsiyaga muhtoj bo‘lmagan elementlar olingunga qadar tanlangan yondashuvga muvofiq holda komponentlar dekompozitsiyasi bajariladi. Avval eslatib o‘tilganidek, hozirgi paytda ishlab chiqilayotgan dasturiy ta’minot dekompozitsiyasining tegishli yondashuv bilan bog’liq ikki usuli qo‘llaniladi: • protsedurali (yoki tuzulmaviy-yondashuv nomi bo‘yicha); • obyektli. Eslatma. Ko‘rsatilgan dekompozitsiya usullaridan tashqari dasturlash nazariyasida dekompozitsiyasining boshqa usullari ham belgilanadi: mahsulot faktlari va qoidalariga — mantiqiy dekompozitsiya va hokazo. Mazkur dekompozitsiya usullari sun’iy intellekt tillarida qo'llaniladi, shu boisdan ular ushbu darslikda ko‘rib chiqilmaydi. Qaror qabuli bilan bog‘liq funksiyalar yuqori darajadagi tagdasturlar, bevosita qayta ishlash esa quyi darajadagi tagdasturlar orqali' ijobatlanadigan tagdasturlar iyerarxiyasi protsedurali dekompozitsiya natijasi hisoblanadi. Bu dasturlashga tuzilmaviy yondashuvning boshqa tavsiyalari bilan birgalikda shakllantirilgan vertikal boshqaruv tamoyili bilan muvofiqlashadi. U, shuningdek, har qanday tagdastur o‘zining chaqirgan tagdastur boshqaruvini qaytarishini talab qilgan holda boshqaruv berilishining ehtimolli variantlarini ham chegaralaydi. Obyektli dekompozitsiya natijasi obyektlar uyg‘unligi bo‘lib, tegishli maydonlar bilan ishlovchi ma’lumotlar va usullar uyg‘unligini ifodalagan holda keyinroq ayrim maxsus ishlab chiqiluvchi namunalar (sinflar) sifatida aniqlanadi. Shunday qilib, har qanday dekompozitsiya usulida amalga oshirish jarayonida modullarga aylantiriladigan kichik dasturlarning tegishli ma’lumotlari bilan bog'liq majmua vujudga keltiriladi. Modullar. Avtonom kompilyatsiyalanuvchi dasturiy birlik modul deyiladi. «Modul» atamasi an’anaviy ravishda ikki ma’noda qo‘llaniladi. Dastlab, dasturlar o‘lchami nisbatan katta bo'lmagan va barcha tagdasturlar alohida kompilyatsiyalangan paytda kichik dastur, ya’ni murojaat nom bo‘yicha bajariladigan dastur fragmentlari bog‘liqligining davomiyligi modul deb tushuniladi. Vaqt o‘tib, dasturlar o‘lchami ancha ortdi va resurslar: konstantlar, o‘zgaruvchilar, namunalar, sinflar va tagdasturlar bayonlari kutubxonasini yaratish imkoniyati paydo bo‘lgach, «modul» atamasi dasturiy resurslarning avtonom kompilyatsiyalanuvchi majmui ma’nosida ham qo‘llana boshlandi. Modul ma’lumotlarni xotiraning umumiy sohalari yoki parametrlari orqali olishi mumkin. Dastavval modullarga (hali tagdastur sifatida tushunilayotgan) quyidagi talablar qo‘yilardi: • alohida kompilyatsiya; • bitta kirish va chiqish nuqtasi; • vertikal boshqaruv tamoyiliga mosligi; • boshqa modullarni chaqiruv imkoniyati; • katta bo£lmagan o‘lcham (50—60 til operatorigacha); • chaqiruv tarixiga bog‘liq bo'lmaslik; • bitta funksiyani bajarish. Bitta kirish nuqtasi, bitta chiqish nuqtasi, chaqiruv tarixidan mustaqillik va vertikal boshqaruv prinsipiga muvofiqlik talablarini ng boisi shunda ediki, o‘sha paytlarda operativ xotira hajmiga bo‘lgan jiddiy cheklovlar tufayli dasturchilar kodlarning maksimal takrorlanuvchanligi ehtimoli mavjud dasturlar ishlab chiqishga majbur edilar. Natijada bir necha kirish va chiqish nuqtalari mavjud tagdasturlar nafaqat oddiy hoi, balki dasturlashning yuqori toifasi sanalardi. Oqibati esa shu ediki, dasturlarni nafaqat modifikatsiyalash, balki tushunish, ba’zan esa shunchaki to‘liq sozlash ham juda murakkab bo‘lardi. Vaqt o‘tib, tuzilmaviy yondashuvning asosiy talablarini dasturlash tillari quvvatlaydigan va modul deganda alohida kompilyatsiyalanuvchi resurslar kutubxonasi tushuniladigan bo‘lgach, modullar mustaqilligi asosiy talabga aylandi. Amaliyot ko‘rsatdiki, modullar mustaqilligi darajasi qanchalik yuqori bo‘lsa, shunchalik ravishda: • alohida modulda va butun dasturda tartibni bilish hamda muvofiq ravishda uni testlash, sozlash va modifikatsiyalash yengil bo‘ladi; • eski xatolarni tuzatishda yoki dasturlarga o‘zgarishlar kiritishda yangi xatolar paydo bo‘lishining ehtimoli, ya’ni «to‘liqligi» effekt paydo bo‘lishi ehtimoli kamayadi; • dasturchilar guruhi tomonidan dasturiy ta’minot ishlab chiqilishini tashkillashtirish osonlashadi va uni kuzatish yengillashadi. Shunday qilib, modullar qaramligini kamaytirish loyiha texnologikligini yaxshilaydi. Modullar (dasturlar, kutubxonalar) mustaqilligi darajasini ikki mezon bo‘yicha — ulashuv 2 va aloqadorlik bo'yicha baholanadi. Modullarni ulash. Ulash bu modullarni o‘zaro bog‘liqligining o'lchovi bo‘lib, modullar bir-biridan qanchalik yaxshi ajratilganligini belgilaydi. Modullar, agar ularning har biri boshqasi haqida hech qanday axborotga ega bo‘lmasa, mustaqildir. Modul boshqa modullar haqida qancha ko‘p axborotni saqlasa, u shunchalik ko‘p ular bilan ulashgan bo‘ladi. Modullar ulashuvining beshta tipi farqlanadi: • ma’lumotlar bo‘yicha; • namuna bo‘yicha; • boshqaruv bo‘yicha; • ma’lumotlarning umumiy sohasi bo‘yicha; • borlig‘i bo'yicha. Ma’lumotlar bo‘yicha ulashuv modullarning skalyar ifodalarda taqdim etilgan ma’lumotlar bilan almashinishlarini nazarda tutadi. Berilayotgan parametrlarning ko‘p bo‘lmagan miqdorida ushbu tip dasturiy ta’minotning eng yaxshi texnologik tavsiflarini ta’minlaydi. Masalan, Max funksiyasi skalyar tipdagi parametrlar orqali ma’lumotlar bo‘yicha ulashuvni nazarda tutadi: Function Max (a,b: integer): integer; begin if a>b then Max: =a else Max: = b; end; Namuna bo£yicha ulashuv modullarning tuzilmalarga birlashtirilgan ma’lumotlar bilan almashinishlarini nazarda tutadi. Mazkur tip ham yondosh bo‘lmagan tavsiflarni ta’minlaydi, biroq ular avvalgi tipdagidan ko‘ra yomonroq, zero muayyan berilayotgan ma’lumotlar tuzilmalarga «yashirilgan», shu boisdan modullar o'rtasidagi aloqaning shaffofligi» kamayadi. Bundan tashqari, berilayotgan ma’lumotlar tuzilmasini o‘zgartirishda undan foydalanuvchi barcha modullarni modifikatsiyalash zarur. Jumladan, quyida bayon etilgan MaxEl funksiyasi namuna bo‘yicha ulashuvni nazarda tutadi (a parantetr — ochiq massiv): Function MaxEJ (a: array of integer): integer; Var i: world; begin Max El:—a[0] for i: 1 to High(a) do if a{-[i] > MaxEl then MaxEl:=a[i]; end; Boshqaruv bo'yicha ulashuvda bir modul boshqasiga modulning ichki mantig‘ini boshqarish uchun belgilangan qandaydir axborot obyekt (bayroq) yuboradi. Bunday sozlashlar, shuningdek modullar o'zaro ta’sirining ko‘rgazmaliligini pasaytiradi va shu boisdan avvalgi aloqalar tiplariga qiyosan ishlab chiqilayotgan dasturiy ta’minot texnologikligining yanada yomon tavsiflarini ta’minlaydi. Masalan, MinMax funksiyasi boshqaruv bo‘yicha ulashuvni nazarda tutadi, zero flag parametri ifodasi dastur mantig‘iga ta’sir ko‘rsatadi: agar MinMax funksiyasi true ga teng flag parametri ifodasini olsa, ikkitadan maksimal ifodani qaytaradi, agar false ni olsa, minimal ifodani qaytaradi: Function MinMax (a,b: integer; flag; boolean): integer; begin if (a>b) and (flag) then MinMax:=a else MinMax: = b; end; Ma’lumotlarning umumiy sohasi bo‘yicha ulashuv modullarni ulashda ma’lumotlarning umumiy sohasi bilan ishlashlarini nazarda tutadi. Ulashning ushbu tipidan foydalanish mumkin emas, zero: • mazkur ulashuv tipidan foydalanuvchi dasturlar dasturiy ta’minoti kuzatishda tushunish uchun o‘ta murakkab; • umumiy ma’lumotlarning o‘zgarishini keltirib chiqaradigan bitta modul xatosi boshqa modulni bajarishda paydo bo‘lishi mumkin, bu esa xatolarni bartaraf etishni jiddiy darajada murakkablashtiradi; • umumiy sohadagi ma’lumotlarga tayanishda modullarning muayyan nomlaridan foydalaniladi, bu esa ishlab chiqilayotgan dasturiy ta’minot moslanuvchanligini kamaytiradi. Masalan, A global massivdan foydalanuvchi Max A funksiyasi asosiy dastur bilan umumiy soha bo‘yicha ulashgan: Function Max A: integer; Var i: world; begin Max A: =a[Low(a)]; for i: = Low (a)+l to High (a) do if a [i] > Max A then Max A: = a [ij; end; Nazarda tutish lozimki, harakati chaqiruvlar tarixiga bogliq «xotirali tagdasturlar» umumiy soha bo'yicha ulashuvdan foydalanadi, bu esa umumiy holatda ularning ishini oldindan bilib boclmaydigan qilib qo‘yadi. С hamda C++ statik o‘zgaruvchilar aynan shu variantdan foydalanishadi. Mohiyatan ulashuv holatida bir modul boshqasining ichki komponentlariga murojaatga ega bo‘ladi (boshqaruvni ichkariga beradi, ichki ma’lumotlarni, kodlarni o‘zini o‘qiydi yoki o‘zgartiradi), bu esa blokli-iyerarxik yondashuvga tamomila ziddir. Ushbu holatda alohida modul blok («qora quti») bo‘la olmaydi: uning borlig‘i boshqa modulni ishlab chiqish jarayonida hisobga olinishi shart. Protsedurali dasturlashning zamonaviy universal tillari, masalan Pascal, mazkur tipdagi ulashuvni oshkora tarzda quvvatlamaydi, biroq quyi darajadagi tillar, masalan Assembler uchun mazkur tipdagi ulashuv mumkinligicha qoladi. 2.1-jadvalda ekspertlik baholari bo‘yicha ulashuv turli tiplarning tavsiflari berilgan. Ulashuvning dastlabki uch tipiga yo‘l qo’yiladi, chunki qolganlaridan foydalanish texnologik dasturlarning keskin yomonlashuviga olib keladi. Tiplar taavsiflari Ulashuv tipi Ulashuv ball Boshqa midullar xatolariga barqarorlik Ko’rgazmalilik (tushunarlilik) O’zgarish imkoniyati Takroriy foydalanish ehtimoli Ma’lumotlar bo’yicha 1 Yaxshi* Yaxshi Yaxshi Kata Namuna bo’yicha 3 O’rtacha Yomon Yomon Yomon Boshqaruv bo’yicha 4 O’rtacha Yomon Yomon Kichik Umumiy soha bo’yicha 6 Yomon Yomon O’rtacha Kichik Borliq bo’yicha 10 Yomon Yomon Yomon Kichik Qoidaga ko‘ra, modullar o‘zaro bir necha usullar orqali ulashadi. Buni hisobga olgan holda dasturiy ta’minot sifatini yomon tavsiflarga ega ulashuv bilan belgilash qabul qilingan. Xususan, ma’lum otlar bo‘yicha ulashuvdan va boshqaruv bo‘yicha ulashuvdan foydalanilgan taqdirda boshqaruv bo‘yicha ulashuv belgilovchi hisoblanadi. Ayrim hollarda modullar ulashuvini shart bo‘lmagan aloqalarni olib tashlagan va zarur aloqalarni tuzilm alashtirgan holda kichraytirish mumkin. Obyektga mo‘ljallangan dasturlashga misol sifatida, unda bitta miqdordagi parametrlar o'rniga mazkur usul obyekt maydonlari joylashgan soha (tuzilma) manzilini nooshkora, qo‘shish param etrlarni oshkora oladi. Natijada modullar namuna bo‘yicha ulashgan bo‘lib qoladi. Modullar aloqadorligi. Aloqadorlik — bir modul ichidagi funksional va axborot obyektlar birikuvi mustahkamligining birligi. Agar ulashuv modullar bo‘linm asi sifatini tavsiflasa, aloqadorlik bir modul amalga oshiradigan elementlar o‘zaro aloqasining darajasini tavsiflaydi. Bitta modul kuchli aloqador elementlarni joylashtirish modullararo aloqalarni kichraytiradi, shu bilan birga ularning o‘zaro ta’sirini tushunishni ham murakkablashtiradi. Shuningdek, zaif bog‘langan elementlarni birlashtirish ham modullar texnologikligini kam aytiradi, chunki bunday elementlarni fikran boshqarish murakkab. Aloqadorlikning quyidagi xillari (daraja pasayishi tartibiga ko‘ra) farqlaniladi: • funksional; 2.1-jadval • ketma-ket; • axborot (kommunikativ); • protsedurali; • muvaqqat; • mantiqiy; • tasodifiy. Funksional aloqadorlikda modulning barcha obyektlari bitta funksiyani bajarish uchun belgilanadi (2.1-rasm, a): bitta funksiyani bajarish uchun birlashtirilgan operatsiyalarni yoki funksiyaga aloqador ma’lumotlar bo‘ladi. Elementlari funksional aloqador modul aniq belgilangan maqsadga ega, uning chiqaruvida bitta vazifa, masalan massiv minimal elementini izlash tagdasturi bajariladi. Bunday modul maksimal aloqadorlikka ega bo‘ladi, uning yaxshi texnologik sifatlari — testlash, modifikatsiyalash va kuzatish oddiyligi shuning oqibati hisoblanadi. Tuzilmaviy dekom pozitsiyaning talablaridan biri — «bitta modul — bitta funksiya» talabi ham aynan shu bilan aloqadordir. Aynan shu tushunchalardan kelib chiqqan holda modullarresurslar kutubxonasi o‘rtasida funksiyalarning tuzil malashmagan maksimallikdan qochish lozim. Masalan, matn muharririni loyihalashda tahrir kirish funksiyasi nazarda tutilsa, funksiyalar kutubxonasini bir modulda, bir qismini boshqa modulda tashkillashtirish, modul tashkil etish afzal. 2.1-rasm. Modullar aloqadorligi: a — funksional; b — ketma-ket; d - axborot; e - protsedurali; f - muvaqqat; g - mantiqiy Funksiyalarning ketma-ket aloqadorligida bir funksiyaning chiqishi boshqa funksiya uchun boshlang‘ich ma’lumotlar bo‘lib xizmat qiladi (2.1-rasm, b). Odatda, bunday modul bitta chiqish nuqtasiga ega bo‘ladi, ya’ni ikkita funksiyani bajaruvchi bitta tagdasturni realizatsiya qiladi. Ketma-ket funksiyalar foydalaniladigan ma’lumotlar ketma-ket aloqador ham hisoblanadi. Funksiyalarning ketma-ket aloqadorligiga ega modulni ham ketma-ket, ham funksional aloqadorlikka ega ikki yoki undan ko‘proq modulga ajratish mumkin. Bunday modul bir necha funksiyalarni bajaradi, binobarin uning texnologikligi yomon: testlashni tashkil etish murakkab, modifikatsiyalashni bajarishda esa modul funksiyalarini fikran bo'lishga to‘g‘ri keladi. Modullarni rasmiylashtirish qoidalari. Har bir modul minimum quyidagilarni ichiga olgan sarlavha bilan shaylantirilishi shart: • modul nomi; • uning vazifasining qisqacha bayoni; • o‘lchov birliklari ko‘rsatilgan holda kirish, chiqish parametrlarining qisqacha bayoni; • foydalaniluvchi (chaqiriluvchi) modullar ro‘yxati; • algoritm (usul) yoki cheklovlar qisqacha bayoni; • dastur muallfi ism-sharifi; • identifikatsiyalovchi axborot (versiya raqam yoki so‘nggi to‘g‘rilash sanasi). Masalan: Funksiya: Length_Path(n:word; L; array o f real): real; Maqsad: kesimlar umumlashma uzunligini belgilash. Boshlang'ich ma’lumotlar: T — kesmalar miqdori; D — kesmalar uzunliklari massivi (metrlarda). Natija: uzunlik (metrlarda) Chaqiriluvchi modullar: yo‘q Algoritm bayoni: • kesimlar jamg‘arish usuli bilan um um lashtiriladi, n>0; • ma’naviy qaram , ya’ni muayyan mashina tipiga yo‘naltirilgan va skalyar kodlar optimallashtirishini mashinaviy buyruqlar darajasida bajariladi, masalan, ortiqcha yuborishlarni olib tanlash, yanada samarali buyruqlardan foydalanish hokazo; • mashinaviy-mustaqil vositalar optim allashtirishini kirish tili darajasida bajariladi, masalan sikldan konstant (sikl indeksiga bog‘liq bo‘lmagan) ifodalarning hisoblanishlarini chiqarish va hokazo. Tabiiyki, kompilyator ishiga aralashish mumkin emas, biroq buyruqlar darajasida dasturni optim allashtirishning ko‘plab imkoniyatlari mavjud. Konseptual model ta’rifiga muvofiq ravishda predmetli soha tushunchalari, ushbu tushunchalarning atributlari va ular o‘rtasidagi munosabatlar bilan operatsiyalarni bajaradi. Ishlab chiqiluvchi dasturiy ta’minot predmetli sohasining tushunchasiga moddiy predmetlar ham, predmetli soha mutaxassislari qo‘llaydigan abstraksiyalar ham to‘g‘ri kelishi mumkin. Modeldagi asosiy tushunchalarga muvofiq ravishda sinflar qo‘yiladi. Bunda sinf deyilganda predmetli sohaning topshirilgan obyektlari guruhiga xos umumiy alomatlar jamlanmasi tushuniladi. Mazkur ta’rifga muvofiq sinflar diagrammasida har bir sinfga umumiy alomatlarni sinf qayd etadigan obyektlar guruhi muvofiq keladi. Xususan, Talaba sinf! oliy o'quv yurtlarida tahsil olayotgan odamlar guruhining umumiy alomatlarini birlashtiradi. Sinf nusxasi yoki obyekt (masalan, 1.1. Ivanov) o‘z sinfining umumiy alomatlariga muqarrar ravishda ega va sinfda qayd etilmagan xos alomatlariga ega bo‘lishi mumkin. Jumladan, 1.1. Ivanov talaba bo‘lish bilan birga yana sportchi, musiqachi va h.k. bo‘lishi mumkin. Qat’iy aytganda, talabani identifikatsiyalovchi nom ham shunday xos alomat bo‘la oladi. Sinf diagrammalar ichida sinf nomi ko‘rsatilgan to‘g‘riburchak tarzida tasvirlanadi (6.3, a-rasm). Zaruratga ko‘ra sinf tavsifnomasini, masalan atributlarni shartli ifodalarning maxsus shu’balaridan foydalangan holda ko‘rsatishga ruxsat etiladi (6.3, b-rasm). Atributlar sifatida obyektlarning hal etilayotgan masala nuqtayi nazaridan ayrim jiddiy tavsiflari, masalan identifikatsiyalovchi birliklari (ism, raqam) taqdim etiladi. Atribut muayyan obyekt uchun doimo belgilangan ifodaga ega bo‘ladi. Atributlarni sinflar diagrammasida, odatda atributlar shu’basida ko‘rsatiladi. Sinflar munosabati deyilganda statik, ya’ni sinflararo vaqtga bog‘liq bo‘lmagan ikki asosiy turi farqlaniladi: assotsiatsiya va umumlashma. Assotsiatsiya munosabati sinflar nusxalari yoki obyektlar o‘rtasida aloqa mavjudligini anglatadi, masalan Talaba sinfi Institut sinfi bilan assotsiatsiyalanadi. Assotsiatsiya nomga ega bo‘lishi ham mumkin, m asalan Tahsil oladi. Assotsiatsiya nomi bilan bir qatorda odatda nom o‘qilishi yo'nalishini ko‘rsatuvchi strelka qo‘yiladi («Talaba institutda tahsil oladi», aksincha emas). Sinf nomi a 6.3-rasm. Sinflarning konseptual diagrammasida sinf ifodalanishi: a — tavsifnomalar aniqlashtirilishsiz; b — atributlar aniqlashtirilishi bilan birga. bSinf nomi Atributlar Sinflar nusxalari o‘rtasidagi aloqa tegishli obyektlar bir-biriga munosabat bo‘yicha o‘ynaydigan ayrim rollarni e’tiborda tutadi. Rol assotsiatsiya yo'nalishi bilan bog'liq. Xususan, talabalarga nisbatan institut ularning tahsil olishini amalga oshiruvchi tashkilot, ya’ni institut rolini o'qish joyi deb nomlash mumkin. Institut uchun talaba institut tahsil faoliyatining obyekti, ya’ni tahsil oluvchi. Agar rol xos nomiga ega bo‘lmasa, uning nomi munosabat bo‘yicha mazkur rol belgilanadigan sinf nomi bilan to‘g‘ri keladi deb hisoblashi mumkin. Ko‘rilayotgan misol uchun bu tegishli ravishda Talaba ham da Institut rollari (6.4, a-rasm), biroq rolni ravshan ko'rsatish ham mumkin (6.4, b-rasm). Rol, shuningdek har bir tomondan bir aloqada qancha obyekt qatnashishi mumkinligini ko‘rsatuvchi ko‘plik tavsifga ham ega. Ko‘plikni quyidagicha ko‘rsatishga ruxsat etiladi: * — 0 dan cheksizlikkacha; <yaxlit>..* — topshirilgan miqdordan cheksizlikkacha; <yaxlit>— obyektlarning aniq belgilangan miqdori; <yaxlit1>,<yaxlit2> — obyektlar aniq m iqdorining bir necha variantlari; <yaxlit1>,.<yaxlit2>— obyektlar diapazonlari. Nazariy nuqtayi nazardan atribut ham nusxalari ko'rilayotgan sinf bilan qat’iy assotsiatsiyalanuvchi sinfdir. Konseptual modelda tegishli munosabatlarni aks ettirish uchun assotsiatsiyalar ham qo'llanishi mumkin. Masalan, Talaba ham da Nom ikki tushunchasining munosabatini tegishli sinflarning assotsiatsiyalari tarzida ham Talaba sinfiga Nom atributi muvofiqlikda qo‘yiladigan variantda ham taqdim etish mumkin. 6.4-rasm. Assotsiatsiyalar ifodalanishi: a — assotsiatsiyasi nomi va uning yo‘nalishi ko‘rsatilishi bilan; b — roliar nomlari ko£rsatilishi bilan; d - ko‘plikni ko‘rsatish bilan. Institut Talaba Institut Talaba Institut TalabaTahsil oladi Tahsil oladi O’qish joyi 120001 Ortiqcha g‘ovlardan saqlanishi uchun oddiy qoidaga rioya qilish tavsiya etiladi: agar X ayrim obyekti real dunyoda raqam yoki matn bo’lmasa, demak u tushunchadir. Aks holda esa bu atribut. Xulosa qilib aytadigan bo’lsak biz Obyektga yo’naltirilgan dasturlash mavzusini o’rganish davomida muhim eng asosiy ma’lumotlarga ega bo’ldik.Obyektga yo’naltirilgan dasturlashning tarixiga nazar soladigan bo’lsak 1970 yillar oxirida ko plab loyihalar S strukturaviy dasturlash tili yordamida qayta ishlash uchun osonʻ bo lgan eng yuqori hajmga erishgan. Endi bularga yangicha munosabat talab qilina ʻ boshlandi va ushbu muammoni hal etish uchun dastur tuzuvchiga katta hajmdagi dasturlar bilan ishlash imkonini beruvchi ob ektga yo naltirilgan dasturlash (OYD) ʼ ʻ yaratildi. Hamonki, o sha vaqtda S eng ommabop til bo lishiga qaramasdan OYD ni ʻ ʻ qo llab-quvvatlamadi, uning ob ektga yo naltirilgan (keyinchalik C++ deb atalgan) ʻ ʼ ʻ versiyasini yaratish zarurati tug ildi. Bu versiya o sha Bell Laboratories ʻ ʻ kompaniyasining xodimi Brian Straustrup tomonidan 1979 yil boshida ishlab chiqilgan. Dastlab yangi til „C sinflar bilan“ degan nom oldi, lekin 1983 yilda C++ deb qayta nomlangan. U o zida C tilini to la qamrab oladi (ya ni, C C++ uchun ʻ ʻ ʼ poydevor bo lib xizmat qiladi) va ob ektga yo naltirilgan dasturlashni qo llab- ʻ ʼ ʻ ʻ quvvatlash uchun mo ljallangan yangi imkoniyatlarni namoyon qiladi. Aslida C++ C ʻ tilining ob ektga yo naltirilgan versiyasi hisoblanadi shuning uchun C ni biluvchi ʼ ʻ dastur tuzuvchi uchun C++ da dasturlashga o tishda yangi tilni emas, balki faqatgina ʻ OYD ning yangi konsepsiyasini o rganish kifoya qiladi. C++ tili uzoq vaqt ʻ mobaynida sifatga etibor bermay, faqat miqdor oshirish, hajmni kengaytirish jihatidan rivojlandi va soya ostida qolib ketdi. 1990 yillar boshida u ommaviy ravishda qo llanila boshlandi va katta yutuqlarga erishdi, o n yillikning oxirida esa dasturiy ʻ ʻ ta minotni qayta ishlashda eng keng foydalaniladigan va bugungi kunda ham ʼ peshqadamlik qilayotgan tilga aylandi. Shuni anglash muhimki, C++ ni ishlab chiqilishi yangi dasturlash tilini yaratishga intilish hisoblanmaydi, balki faqatgina etarli darajada muvaffaqiyatli tilni takomillashtirayapti va to ldirayapti. Bunday ʻ qarash, hozirda ham kompyuter tillarini rivojlantirishning yangi yo nalishlarida ʻ qo llanilayapti. ʻ Foydalanilgan adabiyotlar va saytlar. 1.Obyektga mo’ljallangan dasturlash (SH.A.Nazirov, R.V.Qobulov) 2.Dasturlash texnologiyasi (SH.A.Nazirov, G.S.Ivanova, S.M.Gaynazarov) 3. https://telegra.ph/Obyektga-mojalangan-dasturlash-tarixi-08-23 4. https://codelabs.rocks/blog/detailed-guide-for-modular-programming- concept 5. https://www.geeksforgeeks.org/modular-approach-in-programming

Mavzu:Modulli dasturlashning kelib chiqish tarixi. Reja: 1.Kirish. 2.Dasturlash tarixining bosqichma-bossqich rivojlanishi. 3.Modullar va uning xususiyatlari. 4. Konseptual model haqida. 5.Xulosa

Modulli dasturlashda, masalan, Modula2 kabi tilda prosedurali dasturlashda topilgan ayrim kamchiliklarni bartaraf etishga urinib ko’rildi. Modulli dasturlash dasturni bir necha tarkibiy bo’laklarga, yoki, boshqacha qilib aytganda, modullarga bo’lib tashdlaydi. Agar prosedurali dasturlash ma’lumotlar va prosedsralarni bo’lib tashlasa, modulli dasturlash, undan farqli o’laroq, ularni birlashtiradi. Modul ma’lumotlarning o’zidan hamda ma’lumotlarga ishlov beradigan proseduralardan iborat. Dasturning boshqa qismlariga moduldan foydalanish kerak bo’lib qolsa, ular modul interfeysiga murojaat etib qo’yaqoladi. Modullar barcha ichki axborotni dasturning boshqa qismlarida yashiradi. Biroq modulli dasturlash ham kamchiliklardan holi emas. Modullar kengaymas bo’ladi, bu degani kodga bevosita kirishsiz hamda uni to’g’ridan-to’g’ri o’zgartirmay turib modulni qadamma-qadam uzgartirish mumkin emas. Bundan tashqari, bitta modulni ishlab chiqishda, uning funksiyalarini boshqasiga o’tkazmay (delegat qilmay) turib boshqasidan foydalanib bo’lmaydi. Yana garchi modulda turni belgilab bo’lsa-da, bir modul boshqasida belgilangan turdan foydalana olmaydi. Modulli va prosedurali dasturlash tillarida tuzilmalashtirilgan va tuzilmalashtirilmagan ma’lumotlar o’z «tur»iga ega. Biroq turni kengaytirish usuli, agar «agregatlash» deb ataluvchi usul yordamida boshqa turlarni yaratishni hisobga olmaganda, mavjud emas. Va, nihoyat, modulli dasturlash — bu yana proseduraga mo’ljallangan gibridli sxema bo’lib, unga amal qilishda dastur bir necha proseduralarga bo’linadi. Biroq endilikda proseduralar ishlov berilmagan ma’lumotlar ustida amallarni bajarmaydi, balki modullarni boshqaradi. Obyektga mo’ljallangan dasturlash (OMD) modulli dasturlashdan keyingi mantiqiy pog’onani egallaydi, u modulga nasldan-naslga o’tishni va polimorfizmni qo’shadi. OMD dan foydalanr ekan, dasturchi dasturni bir qator oliy darajali obyektlarga bo’lish yo’li bilan tizimlashtiradi. Har bir obyekt hal qilinayotgan muammoning ma’lum bir tomonini modellashtiradi. OMD endilikda dasturni bajarish jarayonini boshqarish uchun dasturchi diqqatini proseduralarni ketma-ketlikda chaqirib olish ro’yxatini tuzib o’tirishga qaratmaydi. Buning o’rniga obyektlar o’zaro aloqada bo’ladi. OMYo yordamida ishlab chiqilgan dastur hal qilinayotgan muammoning amaldagi modeli bo’lib xizmat qiladi.

Dasturlash — predmet va texnikaning nisbatan yosh va tez г ivojlanayotgan sohasi. Mavjud dasturiy va texnik vositalarni real ishlab chiqish va tarmoqlashtirishni olib borish tajribasi doimo qayta izlanishni talab etadi. Natijada yangi usullar, uslublar va texnologiyalar paydo bo‘ladi, ular o‘z navbatida, dasturiy ta’minlashni ishlab chiqishning yanada zamonaviy vositalari uchun asos bo'lib xizmat qiladi. Yangi texnologiyalarni yaratish jarayonlarini tekshirish va ularning asosiy yo‘nalishlarini aniqlash, bu texnologiyalarni dasturlashning rivojlanish darajasi hamda dasturchilar ixtiyoridagi dasturiy va apparat vositalarining xususiyatlari bilan solishtirish maqsadga muvofiqdir. XX asrning 60-yillari boshida «dasturlash inqirozi» yuz berdi. U operatsion tizimlar kabi murakkab dasturiy ta’minotni ishlab chiqishga uringan firmalar loyihalarni tugallashning barcha muddatlaridan kechikkan edi. Loyiha joriy etilishidan oldinroq eskirib qolar, uning qiymati ortib borar va, natijada, ko‘pgina loyihalar shu tariqa tugallanmay qolib ketar edi. Ikkinchi bosqich dasturlashga tarkibiy yondashish (XX asrning 60—70 - yillari). Dasturlashga tarkibiy yondashish dasturiy ta’minlashni ishlab chiqishning barcha bosqichlarining bajarilishini qamrab oluvchi tavsiya etilayotgan texnologik usullar majmuasidan iborat. Tarkibiy yondashish asosida uncha katta bo‘lmagan (40 —50 operatorgacha) alohida kichik dasturlar ko‘rinishida keyingi amalga oshirish maqsadida murakkab tizimlar dekompozitsiyasi (qismlarga bo'laklash) yotadi. Dekompozitsiya boshqa tamoyillari (obyektli, mantiqiy va h.) ning paydo bo‘lishidan keyin ushbu usul protsedurali dekompozitsiya deb ataladi. Ilgariroq foydalanilgan dekompozitsiyaga protsedurali yondashishdan farqli ravishda tarkibiy yondashish eng sodda tuzilishdagi kichik masalalar iyerarxiyasi ko‘rinishida masalaning taqdim etilishini talab qilar edi. Loyihalashtirish, shu tariqa «quyidan yuqoriga» amalga oshirilib, kichik dasturlar interfeyslarining ishlab chiqilishini ta’m inlagan holda umumiy g‘oyaning amalga oshirilishini ko‘zda tutgan edi. Bir vaqtning o‘zida algoritmlar konstruksiyasiga cheklashlar kiritilar, ular ta’rifning formal modellari, shuningdek, algoritmlarni loyihalashtirishning maxsus usuli—qadama - qadam detallashtirish usuli tavsiya etilgan edi. Tarkibiy dasturlash tamoyillarini ta’minlash dasturlashning protsedurali tillari asosiga kiritilgan. Qoidaga ko‘ra, ular boshqaruvni uzatishning asosiy «tarkibiy» operatorlarini, kichik dasturlar kiritilishi, lokallashtirish va ma’lum otlar sohasining «ko‘rinishliligi»ning chegaralanishini ta’minlar edi. Bu guruhning eng ma’lum tillaridan PL/1, ALGOL-68, Pascal, С ni misol qilib ko‘rsatish mumkin. Tarkibiy dasturlash bilan bir vaqtda boshqa konsepsiyalarga asoslangan ko‘p miqdordagi tillar paydo boldi, ammo ularning ko‘pchiligi raqobatga bardosh bera olmadi. Qaysidir tillar unutildi, boshqa tillarning g‘oyalaridan, rivojlanayotgan tillarning keyingi versiyalaridan keyinchalik foydalanildi.

Ishlab chiqilayotgan dasturiy ta’minot murakkabligi va o‘lchamlarining keyingi o'sishi ma’lum otlar tuzilishining rivojlanishini talab qildi. Buning oqibatida tillarda ma’lum otlarning foydalanish turlarini belgilash imkoniyati paydo bo‘ldi. Ayni paytda global ma’lum otlar bilan ishlashda kelib chiqadigan xatolar miqdorini kam aytirish uchun dasturning global ma’lumotlaridan foydalanishni chegaralashga urinish kuchaydi. Natijada modulli dasturlash texnologiyasi paydo bo‘lib, rivojlana boshladi. Modulli dasturlash aynan bir xil global ma’lum otlarni alohida modullarga (kichik dasturlar kutubxonasi) ajratilishini ko‘zda tutadi. Masalan, grafik resurslar moduli, printerga chiqarish kichik dasturlari moduli (1.5-rasm). Ushbu texnologiyadan foydalanishda modullar o‘rtasidagi aloqa maxsus interfeys orqali amalga oshiriladi, ayni vaqtda modulning amalga oshirilishidan (kichik dasturlar tanasi va ba’zi «ichki» o‘zgaruvchan) foydalanish taqiqlangan. Bu texnologiyani Pascal va С (C ++) tillarining zamonaviy versiyalari, Ada va Modula tillari ta’minlaydi.

Modulli dasturlashdan foydalanish dasturiy ta’minotning bir qancha dasturchilar tomonidan ishlab chiqilishini ancha osonlashtirdi. Endilikda ulardan har biri modullar o’zaro ta’sirini maxsus aytib o‘tilgan modullararo interfeyslar orqali ta’minlab, o‘z modullarini mustaqil ishlab chiqishi mumkin edi. Bundan tashqari, modullardan keyinchalik o‘zgarishlarsiz boshqa ishlab chiqishlarda foydalanish mumkin bo'lgan. Bu dasturchilarning mehnat unumdorligini oshiradi. Amaliyot shuni ko‘rsatdiki, modulli dasturlash bilan birgalikda tarkibiy yondashish o‘lchami 100 000 operatordan oshmagan yetarli darajada ishonchli dasturlarni yaratish imkonini beradi. Kichik dasturni chaqirishda interfeysdagi xato faqat dastur bajarilgandagina aniqlanishi (modullarning ajratilgan kompilyatsiyasi tufayli bu xatolarni ilgariroq aniqlashning iloji yo‘q) modulli dasturlashning tor joyi hisoblanadi. Odatda dastur o‘lchami kattalashganda modullararo interfeyslarning murakkabligi ortadi va qaysidir daqiqadan boshlab dastur alohida qismlarining o‘zaro ta’sir ko‘rsatishini oldindan bilishning hech ham iloji yo‘q. Katta ko‘lamdagi dasturiy ta’minotni ishlab chiqish uchun obyektli yondashishdan foydalanish taklif etildi. Uchinchi bosqich — dasturlashga obyektli yondashuv (XX asrning 80-yillari o‘rtasidan 90-yillar oxirigacha). Obyektga mo‘ljallangan dasturlash har biri muayyan turdagi (klassdagi) nusxa bo‘lgan obyektlar majmuasi ko‘rinishida dasturning taqdim etilishiga asoslangan murakkab dasturiy ta’minlashni yaratish texnologiyasi sifatida aniqlanadi, bunda klasslar xususiyatlarni meros qilib olish bilan birga iyerarxiyani hosil qiladi. Bunday tizimdagi dasturiy obyektlarning o‘zaro harakati xabarlarni uzatish yo‘li orqali amalga oshiriladi (1.6-rasm). Dasturning obyektli tuzilishidan ilk bor XX asrning 60-yillaridayoq paydo bo‘lgan murakkab tizimlarni imitatsiyali modellashtirish tili - Simula da foydalanilgan. Modellashtirish tillari uchun tabiiy hisoblangan dasturni taqdim etish usuli modellashtirishning boshqa ixtisoslashtirilgan tili — Smalltalk tilida rivojlanishni davom ettirgan (XX asrning 70-yillari), keyin esa, Pascal, C++, Modula, Java kabi dasturlashning universal tillariga ko‘chirilgan. Modulli dasturlashga nisbatan obyektga mo'ljallangan dasturlashning asosiy yutug‘i dasturiy ta’minotni ishlab chiqishni ancha yengillashtiruvchi dasturiy ta’minotning «yanada tabiiyroq» bo'laklanishi hisoblanadi. Bu ma’lumotlarni yanada to‘liqroq lokallashtirish va ularning ishlov berish kichik dasturlari bilan integratsiyalashishiga olib keladi. 0 ‘z navbatida, mazkur holat dasturning alohida qismlari (obyektlar)ning mustaqil ishlab chiqilishini olib borish imkonini beradi. Bundan tashqari, obyektli yondashish merosiylik, polimorfizm, kompozitsiyalash, to‘ldirish mexanizmlariga asoslangan dasturlarni tashkil etishning yangi usullarini taklif etadi. Bu mexanizmlar nisbatan oddiy obyektlardan murakkab obyektlarni qurish imkoniyatini beradi. Natijada kodlardan qayta foydalanish ko‘rsatkichi ancha oshadi va turli maqsadlarda Global muammolar Asosiy dastur Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlarModul 1 n1 1 Lokal ma’lumotlar kichik dasturlar .. Ma’lumotlar Ma’lumotlarMa’lumotlar motlarModul k nk 1 Lokal ma’lumotlar kichik dasturlar … 1.5-rasm. Modullardan tashkil topgan dasturlar arxitekturasi.

O'xshashlar

Obyektga yo`naltirilgan dasturlashning kelib chiqish tarixi
DEVIDANT XULQ ATVORNING KELIB CHIQISH SABABLARI
MEHNAT JAMOALARIDA NIZOLARNING KELIB CHIQISH SABABLARI VA ULARNI SAMARALI BOSHQARISH USULLARI
Modulli programmalash,va undan foydalanilish
Multimodulli programmalar yaratish usullari