NAVOIY VILOYATI JOY NOMLARI SHAKILLANISHINING IJTIMOIY– IQTISODIY GEOGRAFIK XUSUSIYATLARI

M U N D A R I J A KIRISH .... ................................................................................... I BOB. NAVOIY VILOYATI JOY NOMLARINING GEOGRAFIK ASOSLARI 1.1. Navoiy viloyat i joy nomlarida tabiat va jamiyat aloqadorligining aks etishi .......................................................... 1.2. Navoiy viloyati toponimikasining ijtimoiy-iqtisodiy geografik jixatlari........................................................................................ II BOB . NAVOIY VILOYATI GEOGRAFIYASI VA TOPONIMIYASI……………………………………………. 2.1 . Navoiy viloyati aholi punktlarining xududiy tarkibi va ularning toponomik jixatdan o’rganilishi................................................... 2. 2. Iqtisodiy - ijtimoiy turmushni aks ettiruvchi oykonimlar ........... 2 .3. Navoiy viloyati toponimiyasining klassifikatsiyasi..................... III BOB NAVOIY VILOYAT JOY NOMLARINING XOZIRGI ZAMON MUAMMOLARI………………………………….. 3.1 . Aholi punktlari nomlarida etnonimlarning aks etishi ............... 3.2 . Viloyatda joy nomlarining shakllanishida geografik terminlar o’ rni ............................................................................... 3.3 Viloyat joy nomlari va ularni tartibga solish muammolari…….. Xulosa ....................................................................................... Foydalanilgan adabiyotlar ...................................................... NAVOIY VILOYAT AXOLI PUNKITLARI NOMLARI…

Kiris h Joy nomlarining shakllanish jarayoni jamiyatning rivojlanishi bilan chambarchas bog‘liq, joylarga qanday nom berish avvalo jamiyatning muayyan bosqichdagi ehtiyojlari bilan belgilanadi. Geografik nomlar ko‘p qirrali va xilma-xil axborot manbai bo‘lishi bilan birga, kishilik jamiyati uchun zarur va muhim bo‘lgan ijtimoiy-siyosiy vazifani, ya’ni adreslik funksiyasini bajaradi. SHu sababdan har qanday toponim inson faoliyatining mahsuli, u geografik ob’ektning nomi sifatida yer yuzining ma’lum bir nuqtasida paydo bo‘lgan. . Har bir davr, tuzum o‘z mafkurasi va ma’naviyati, madaniyati, ishlab chiqarish tarzi, xo‘jalik faoliyati va boshqa siyosiy, iqtisodiy-ijtimoiy omillarga tayanib nomlar majmuini yaratadi va aynan joy nomlarida kishilik jamiyati taraqqiyotidagi davr ruhi, xalqning turmushi va madaniyati bilan bog‘liq turli xil voqea-hodisalar muhrlanib qolgan. Boshqacha aytganda, toponimlar ma’naviyatimizning ajralmas bo‘lagi, ma’naviyat esa odamzod uchun hamma zamonlarda ham eng buyuk boylik bo‘lib xizmat qilgan. Respublika Prezidenti Islom Karimov bu borada «Ma’naviyat - insonni ruhan poklanish, qalban ulg‘ayishga chorlaydigan, odamning ichki dunyosi, irodasini baquvvat, iymon-etiqodini butun qiladigan beqiyos kuch, uning barcha qarashlarining mezonidir» deb, masalani alohida ta’kidlaydi. Binobarin, hozirgi jamiyatni, zamonaviy sivilizatsiyani, xalqlar va mamlakatlar o‘rtasidagi har qanday aloqalarni joy nomlarisiz tassavur qilib bo‘lmaydi. Har qanday mamlakat tarixiy taraqqiyoti davomida muayyan toponimik sistemani yaratadi va O‘zbekiston ham bundan mustasno emas. Toponimlar xalqning eng sodda, nihoyatda ixcham tarixi, ularni xalq ma’lum bir makonda va zamonda ijtimoiy ehtiyoj tufayli yaratgan. Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati.

O‘zbekiston Respublikasi ning 1996 yili 30-avgustdagi "O‘zbekiston Respublikasida ma’muriy-h ududiy tuzilish, toponimik ob’ektlarga nom berish va ularning nomlarini o‘zgartirish masalalarini hal etish to‘g‘risida”, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “O‘zbekiston Respublikasidagi ma’muriy- hududiy birliklar, aholi punktlari, tashkilotlarga va boshqa toponimik ob’ektlarga nom berish ishlarini tartibga solish to‘g‘risida”gi 2004 yil 11-avgustdagi 383-son qarori hamda O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 14 iyuldagi «O‘zbekiston Respublikasi aholi punktlarining ma’muriy-hududiy tuzilishini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PK-120-sonli qarorlarni qabul qilinishi respublika miqyosida geografik ob’ektlarga nom berish va joy nomlarini o‘zgartirish masalalari bo‘yicha, o‘z yechimini kutayotgan muammolar borligini ko‘rsatadi. . Muammoni o’rganilish darajasi. O‘zbekiston toponimiyasini ilmiy jihatdan tadqiq etishni geograflardan H.Hasanov boshlab bergan. Mustaqillik yillarida respublika miqyosida geograflar tomonidan olib borilgan toponimik tadqiqotlar asosan S.qoraev, P.G‘ulomov, M.Mirakmalov kabi olimlar nomi bilan bog‘liq. Masalan, M.Mirakmalovning ilmiy-tadqiqot ishlari asosan mahalliy geografik terminlarning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va ularning shakllanish xususiyatlariga bag‘ishlangan. Oxirgi yarim asr ichida hududiy toponimiya bilan ko‘proq filologlar shug‘ullangan va mintaqalar toponimiyasi lingvistik jihatdan tadqiq qilingan. Biroq, shuni ham ta’kidlash lozimki, hozirgi davrda g eograflar tomonidan joy nomlarining mintaqaviy xususiyatlari bo‘yicha maxsus tadqiqotlar olib borilmagan Ishning maqsadi va vazifalari. Navoiy viloyatida joy nomlarni o’rganishda muayyan joy nomlarni, ularning ma’nosi, kelib chiqishi, talaffuzi masalalarini hamda shu hududga oid manbalar asosida o’rganishdan ibratdir. Dissertatsiya ishida quyidagi vazifalar belgilangan.

 tabiat va jamiyat aloqadorligining joy nomlarida aks etishini tahlil qilish;  toponimikaning iqtisodiy va ijtimoiy geografik jihatlarini o‘rganish;  toponimlarning nomlanish qonuniyatlarini tahlil etish;  mintaqa aholi punktlarining hududiy tarkibi va ularning toponimik jihatdan o‘rganilishini tadqiq etish;  viloyat toponimiyasini klassifikatsiyalash;  mintaqa oykonimlarining lingvo-geografik qatlamlarini aniqlash;  viloyat toponimiyasi va ularni tartibga solish muammolari; aholi punktlarni nomlash bo‘yicha ilmiy-amaliy tavsiyalar ishlab chiqish; Ishni ob’ekti va predmeti. Navoiy viloyati misolida joy nomlarini o’rganish, hududdagi qishloqlar, shaharchalar, mahallalar, ko’chalar, maydonlar va boshqa ob’ektlarning nomlarini turlarga bo’lish: bular, gidronimlar, oykonimlar, oronimlar, agronimlar, urbanonim (shahar ichidagi ob’ektlarning nomlari), godonimlar (ko’cha nomlari), dromonimlar (yo’llarning nomlari), tarixiy obidalarning nomlari, paragagonimlarni (tashkilot va korxona nomlari) o’rganishdan ibratdir. Jumladan, oykonimlarning katta-kichikligi belgilar (geometrik va harfli belgilar) usuli, bir xil turdagi, bir xil tilga tegishli yoki bir xil toponomik terminlar yordamida paydo bo’lgan toponimlar areallar usuli, muayyan toponomik hodisalarning takrorlanishi biror joyga tegishli diagrammalar usuli, keng hududlardagi toponomik hodisalar sifatli va miqdorli rang usullari, geografik nomlarning muayyan hududlar bo’yicha tarqalishi nuqtalar usuli, muayyan turdagi nomlarning Navoiy viloyati bo’yicha tarqalishini karta diagramma va kartogramma usuli, geografik nomlarning ko’chish hodisasini harakatdagi chiziqlar usuli yordamida ko’rsatilishi sxematik kartada aks ettirilgan. Umuman toponomika til haqidagi fanlar tizimiga mansub, fanlardan biri, lingvistikaniig bir tarmog'idir. Biroq joy nomlari boshqa so'zlardan farq qiladi .