O‘rta asr “Sayohatnomalari” tarixiy manba sifatida (Marko Polo va Afanasiy Nikitin misolida)
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI Sharof Rashidov nomidagi Samarqand Davlat Universiteti Tarix fakulteti «JAHON TARIXI» KAFEDRASI O‘rta asrlar tarixi tarixshunosligining dolzarb masalalari Kurs ishi Mavzu: O‘rta asr “Sayohatnomalari” tarixiy manba sifatida (Marko Polo va Afanasiy Nikitin misolida) Samarqand-2022 1
M U N D A R I J A KIRISH.........................................................................................................3 I.BOB. Marko Polo asarlari tarixiy manba sifatida 1.1.Marko Polo buyuk sayohatchi ...............................................................4-10 1.2. “Polo” va “Dunyo xilma-xilligi kitobi” asarlarning yaratilishi............11-14 II.BOB. Afanasiy Nikitin asarlari tarixiy manba sifatida 2.1.Afanasiy Nikitin hayoti........................................................................15-20 2.2. “Uch dengiz osha sayohat” asarning yaratilishi..................................21-28 III.XULOSA...................................................................................................29 IV.ADABIYOTLAR RO‘YXATI..................................................................30 KIRISH 2
O`rta sarlar tarix uchun bir muncha yuksalgan davr bo`ldi. Bu davrda qurilish sohasi,ichki va tashqi savdo bilan bir qatorda madaniyat,tashqi dunyo bilan bog`liq bilimlar yuksaldi. Insonlar tasavvuriga sig`maydigan darajada tashqi dunyo haqida bilimlar toplandi,kashf qilindi va o`zlashtirildi. Albatta bu bilimlar o`z-o`zidan yaralib qolmadi. Dunyo bo`ylab sayohatlar amalga oshirildi. Ichki va tashqi savdo rivojlanishi natejasida dunyoviy bilimlar almashindi. Tashqi dunyo bilan bo`g`lq ma`lumotlar bir qancha sayyohlarni dunyo bo`ylab sayohat qilishga undadi. Bunday sayyohlarga ko`plab misol kelishimiz mumkin. Masalan Ibn Dast, Ibn Battuta, Al-Masudiy, Ibn Fadlun, Marko Polo, Afanasyev Nikitin va boshqa bir qancha sayyohlarni misol keltirishimiz mumkin. Ular o`sha davr uchun qimmatli ma`lumotlar toplab kelajak avlod uchun qoldirishdi. Ular sayohatlari bilan bir qatorda savdo ishlarini ham amalga oshirganlar. Marko Polaning oilasi savdogar edi. Ular uzoq yillik sayohatga chiqishdi. Ularnining 25 yillik sayohatini Marko Polo 17 yilini mo`g`il xoni Xubilay saroyida yuqori davlat lavozimida xizmat qilib o`tkazadi. Bu davrda u juda koplab qimmatli ma`lumotlarni to`playdi. Shimoliy Xitoy, Uzoq Sharq va Yaqin Sharqqa qilinga natejasida to`plangan bilimlar asosida sayohatnoma asarlari yaratildi. Bu davrda Hisdistondagi birinchi rus sayyohi Afanasyev Nikitin ham o`sha davr uchun qimmatli ma`lumotlar topladi. Ular yaratgan asarlarr, ma`lumotlar natejaida keyingi davrr olimlari unumli foydalanishdilar. Bu bilimlar XV-XVII asrda Buyuk geografik kashfiyotlar uchun asosiy manba sifatida xizmat qildi. I.BOB. Marko Polo asarlari tarixiy manba sifatida 3
1.1.Marko Polo hoyoti POLO ( Polo ) Marko (taxminan 1254-yil, Venetsiya yoki Korkula oroli — 1324-yil 8-yanvar, Venetsiya), venetsiyalik savdogar, sayyoh va yozuvchi. Markoning tug'ilganlik haqidagi hujjatlari saqlanmagan, shuning uchun uning tarjimai holining ushbu davri haqidagi ma'lumotlar noto'g'ri. Taxminlarga ko'ra, u zodagon bo'lgan, venetsiyalik zodagonlarga mansub, gerbi bor edi. 1254-yil 15-sentyabrda venetsiyalik savdogar Nikkolo Polo oilasida tug'ilgan. Onasini tanimadi, chunki u tug'ish paytida vafot etdi. Bolani otasi va xolasi tarbiyalagan. Muvaffaqiyatli venetsiyalik savdogarlar, Dalmatiya slavyanlaridan bo'lgan Nikkolo va Markoning otasi va amakisi Maffeo Polo ko'p yillar davomida Sharq mamlakatlari bilan savdo qilishgan. 1271-yilda ular 17 yoshli bolani o'zlarining navbatdagi savdo korxonasiga olib ketishdi, bu deyarli chorak asr 4
davom etdi. Venetsiyadan Akkaga (Falastin), u yerdan Ayas portiga (Osiyoning janubiy qirg'og'i), Arman tog'larini kesib o'tishdi va Dajladan Basra portiga tushishdi. Keyin poloslar, ehtimol, Tabrizga yetib, dengiz orqali Xitoyga yetib borish niyatida Kermon orqali Ormuzga yetib kelishgan. Biroq, kemalar savdogarlar uchun juda ishonchsiz bo'lib tuyuldi va ular Kermonga qaytib kelishdi. Hindukushning janubiy etaklari bo ylab karvon bilan sayohatʻ qilib, 12 kun ichida Pomir tog larini yengib, Qashg ar vohasiga tushdilar. ʻ ʻ Keyinchalik janubdan Takla-Makan cho lini aylanib, Qumtog qumlari orqali ʻ ʻ vohadan vohaga ko chib o tganlar. Venetsiyaliklar quduqdan quduqqa ʻ ʻ Shulexe daryosi vodiysiga borib, nihoyat Xitoyning Ganchjou (Chjanye) shahriga yetib kelishdi va u yerda bir yil yashadilar. 1 Ehtimol, o'sha paytda Marko sayohatlarining eng shimoliy nuqtasi bo'lgan Qorakoram shahriga tashrif buyurgandir. Ganchjoudan poloslar Xining shahriga yo'l olishdi va 1274-yilda Marko Buyuk Mo'g'ul xoni Xubilay xizmatiga kirdi. Pololar 15 yildan ortiq vaqt davomida Xitoyda yashab, savdo qilishdi. Marko xonning xizmatida bo'lgan (u mo'g'ul va turkiy guruhning ikki tilini bilgan) Sharqiy Xitoyni bir necha bor kesib o'tgan. Uning hikoyalaridan faqat ikkita marshrutni nisbatan aniq aniqlash mumkin: biri qirg'oq chizig'i bo'ylab to'g'ridan-to'g'ri janubga - Qingsay (Xanchjou) va Zaytun (Quanzhou) shaharlariga, ikkinchisi - Sharqiy Tibet, Yunnan va Shimoliy Indochinaga. Polo 1295-yilda Fors hukmdori bilan turmush qurgan malika Xubilay nomidan dengiz orqali Tabriz orqali Venetsiyaga qaytib keldi. 1 Аврам Дэвидсон (ўриттэн ўитҳ Граниа Давис) “Марко Поло ва ухлаб ётган го'заллик” новэлласи (1988). 5