logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. OʻZBEKISTONDA BAGʻRIKENGLIK TAMOYILLARINI TATBIQ ETISHDA XALQARO TASHKILOTLARNING OʻRNI (1995-2020 yy. YUNESKO misolida)

OʻZBEKISTONDA BAGʻRIKENGLIK TAMOYILLARINI TATBIQ ETISHDA XALQARO TASHKILOTLARNING OʻRNI (1995-2020 yy. YUNESKO misolida)

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

586.5 KB
Ko'chirib olish
O ZBEKISTONDA BAG RIKENGLIK TAMOYILLARINI TATBIQʻ ʻ ETISHDA XALQARO TASHKILOTLARNING O RNI ʻ (1995-2020 yy . YUNESKO misolida ) KIRISH I BOB. O zbekistonda bag rikenglik: Tarix va voqelik ʻ ʻ 1.1. O zbekistonda bag rikenglikning tarixiy ildizlari ʻ ʻ 1.2. Bag rikenglik tushunchasining mazmun, mohiyati va tarixiy-huquqiy asoslari ʻ II BOB. Bag rikenglik borasida xalqaro hamkorlik ʻ 2.1 Millatlararo totuvlik borasida O zbekiston tajribasi ʻ 2.2. YUNESKO va O zbekiston o rtasida o zaro bag rikenglik munosabatlari ʻ ʻ ʻ ʻ (Bag rikenglik tamoyillari deklaratsiyasi) ʻ III BOB. O zbekistonda bag rikenglik tadbirlarining amalga oshirilishi ʻ ʻ 3.1. O zbekistonning YUNESKO bilan gumanitar va madaniy sohalaridagi ʻ hamkorligi 3.2. Moddiy va nomoddiy madaniy merosni himoya qilish orqali millatlar orasida bag rikenglikni tatbiq etish ʻ XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI ʻ ILOVALAR KIRISH. Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi. Mamlakatimizda asrlar davomida shakllangan vatanparvarlik, insonparvarlik, bag‘rikenglik, mehr-oqibatlilik kabi qadriyatlar xalqimizning tarix sinovlaridan o tishida muhim ahamiyat kasb etgan. Ayniqsa, o zbek xalqi ma naviy merosidaʻ ʻ ʼ bag rikenglik madaniyatini qaror toptirishga qaratilgan qadriyatlar o zining chuqur ʻ ʻ tarixiy ildizlariga ega. Bilamizki , XXI asr insoniyat tarixiga texnika va texnologiyalar ya ʼ ni , ijtimoiy - iqtisodiy , siyosiy , madaniy , ilm - fan , texnika , kommunikatsiya kabi sohalarda tub burilish davri sifatida muhrlandi . Mintaqaviy va global xavfsizlikni, tinchlikni ta minlash, xalqaro hamkorlikni mustahkamlash dolzarb ahamiyat kasb ʼ etayotgan davrda dunyo mamlakatlari va xalqlarining yuksak insonparvarlik g oyalarini asrash, ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida birlashtirishda ʻ xalqaro tashkilotlarning ishtiroki, o rni va roli muhim ahamiyatga ega ʻ 1 . Yuqoridagi fikrlarga tayangan holda aytish joizki, xalqaro tashkilot YUNESKO faoliyati dunyo xalqlari va millatlarning tinchlik va bag rikengligini asrash, buning uchun ʻ xalqlar o rtasida ilm-fan, ta lim, madaniyat sohalarida hamkorlik masalalari ʻ ʼ yetakchi rol o ynamoqda. XX asrning ikkinchi yarmi va XXI asrda xalqaro ʻ munosabatlarda xalqaro tashkilot YUNESKO muhim o rin egalladi. O zbekiston ʻ ʻ mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab jahon hamjamiyati bilan teng huquqli hamkorlik qilib, qisqa tarixiy davrda xalqaro maydonda o z o rniga ega bo lgan ʻ ʻ ʻ davlatga aylandi. Bugungi kunda O zbekiston jahonning rivojlangan mamlakatlari ʻ va xalqaro tashkilotlari bilan hamkorlik qilib kelmoqda hamda uning ko lami ʻ yanada kengayib bormoqda. Xususan, 2018-yil holatiga ko ra, O zbekistonni 180 ʻ ʻ ga yaqin davlat tan olgan. Ushbu davlatlarning 134 tasi bilan diplomatik munosabatlar o rnatilgan. Toshkentda 45 ta davlatning elchixonalari, 9 ta faxriy ʻ konsulxona, 11 ta xalqaro tashkilot, 5 ta xalqaro moliyaviy, 3 ta diplomatik mavqedagi savdo vakolatxonalari mavjud. O zbekiston 100 dan ortiq xalqaro ʻ 1 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 171. tashkilotlar a zosidirʼ 2 . 2017–2021-yillarda O zbekiston Respublikasini yanada ʻ rivojlantirishning beshta ustuvor yo nalishi bo yicha Harakatlar strategiyasida ʻ ʻ 3 o zaro manfaatli va konstruktiv tashqi siyosat, Markaziy Osiyo mintaqasida ʻ xavfsizlik, barqarorlik va yaxshi qo shnichilik yo nalishi kabi masalalarga alohida ʻ ʻ ahamiyat qaratilgan. O zbekiston Respublikasining xalqaro tashkilotlar bilan ʻ munosabatlarida BMT muhim ahamiyat kasb etadi. O zbekiston mustaqilligining ʻ dastlabki yillaridan xalqaro hamjamiyatning teng huquqli suveren vakili sifatida BMTga a zo bo ldi va bu xalqaro tashkilot hamda uning ixtisoslashgan ʼ ʻ muassasalari bilan xalqaro va mintaqaviy xavfsizlik, barqaror taraqqiyot muammolari, ijtimoiy-iqtisodiy, ekologik tahdidlar kabi masalalar yuzasidan o zaro hamkorlik olib bormoqda. O zbekistonning YUNESKO bilan munosabatlari ʻ ʻ tarixi zamonaviy va dolzarb, bugungi kunning muhim mavzusi bo lib, yanada ʻ chuqurroq o rganilishi zarur bo lgan, tadqiqot talab etiladigan masalalardan biridir. ʻ ʻ Shuningdek, O zbekistonning BMT bilan munosabatlarining rivojlanishi tarixi, ʻ o zaro hamkorlik masalalari, tashkilot xalqaro hujjatlarning mamlakatda ʻ implementatsiya qilinishi shu vaqtga qadar maxsus tadqiqot sifatida O zbekiston ʻ tarixi fanida tarixiy jihatdan o rganilmagan. Bundan tashqari, O zbekiston ʻ ʻ mustaqilligi yillarida YUNESKO bilan munosabatlari rivojlanib, yangi sifat darajasiga ko tarildi. Faqat mustaqillik sharoitida O zbekiston mazkur tashkilot ʻ ʻ faoliyatida teng huquqli a zo sifatida ishtirok eta boshladi. Demak, masalani ʼ xronologik nuqtai nazardan ilmiy tahlil etish ham tadqiqotning dolzarbligini asoslaydi. Mamlakatimizda asrlar davomida shakllangan vatanparvarlik, insonparvarlik, bag rikenglik, mehr-oqibatlilik kabi qadriyatlar xalqimizning tarix ʻ sinovlaridan o tishida muhim ahamiyat kasb etgan. Ayniqsa, o zbek xalqining ʻ ʻ an’anaviy merosida bag rikenglik madaniyatini qaror toptirishga qaratilgan ʻ qadriyatlar o zining chuqur tarixiy ildizlariga ega. ʻ O zbekiston Respublikasining o z mustaqilligini tobora mustahkamlab ʻ ʻ borishi, mamlakatda amalga oshirilayotgan hozirgi siyosiy va iqtisodiy islohotlar 2 Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги расмий сайти: https://mfa.uz/uz/cooperation/ (23.07.2017) 3 Халқ сўзи. 2017 йил 8 февраль bilan birgalikda ijtimoiy taraqqiyot, ayniqsa, millatlararo va dinlararo munosabatlarni uyg unlashtirishda bag‘rikenglikni qaror toptirish kabi murakkabʻ vazifalarni hal qilishni taqozo etadi. O zbekistonning YUNESKO bilan diniy ʻ bag rikenglik borasidagi hamkorligini o rganishning dolzarbligi quyidagi omillar ʻ ʻ bilan belgilanadi: Birinchidan , bugungi kunda dunyo hamjamiyati murakkab taraqqiyot jarayonini boshdan kechirayotgan bir paytda millatlararo totuvlik , diniy bag ʻ rikenglik , turli dinlarga mansub xalqlar o ʻ rtasidagi muloqot va hamkorlikni kengaytirish nihoyatda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda . Shu boisdan diniy bag ʻ rikenglikning xalqimiz o ʻ tmishi , hozirgi hayotidagi o ʻ rni va ahamiyati , bu borada xalqaro hamkorlik masalalarini ilmiy - nazariy tadqiq qilish dolzarb mavzulardan sanaladi . Ikkinchidan , yurtimiz oshoyishtaligi , jamiyatimiz taraqqiyoti , inson kamolotini ta ʼ minlaydigan umuminsoniy qadriyatlarini belgilovchi mezonlardan biri – bag ʻ rikenglikdir . Milliy , diniy qadriyatlarining tiklanishida , millatlraro totuvlik , diniy bagrikenglik tamoyillarining ahamiyati katta bo ʻ lib , u tarixiy hamda zamonaviy asoslarga ega . Uchinchidan , mustaqillik yillarida mamlakatimizda millatlararo va dinlararo munosabatlarni uyg ʻ unlashtirishda o ʻ ziga xos tajriba orttirildi . Shu bois, O zbekiston tajribasini xorijiy demokratik davlatlar misolida qiyosiy-nazariy ʻ tadqiq etish, xalqaro tashkilotlar tajribasidan foydalanish, respublikamiz huquqiy me yoriy-hujjatlarini xalqaro andozalarga moslash hamda ular bilan yanada ʼ uyg unlashtirish ilmiy va amaliy ahamiyatga molik masalalaridan biridir. ʻ To rtinchidan, O zbekiston o z oldiga qo ygan maqsad va vazifalarini ʻ ʻ ʻ ʻ hayotga tatbiq etishda obro li xalqaro tashkilotlar, jumladan, YUNESKO bilan ʻ hamkorligi alohida e tiborga ega. ʼ Tadqiqotning maqsadi: 1995-yil 16-noyabrda YUNESKO Bosh konferensiyasining 28-sessiyasida Bag rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasining ʻ qabul qilinganligi tadqiqotning xronologik chegerasini belgilab bergan. 1995– 2020-yillarda O zbekiston Respublikasining YUNESKO bilan hamkorlik aloqalariʻ tarixini yoritib berish tadqiqotning davriy chegarasi. Tadqiqotning vazifalari : xalqaro munosabatlar tizimida O ʻ zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligini o ʻ rganishning nazariy - metodologik yondashuvlarini ko ʻ rsatish ; - YUNESKOning xalqaro munosabatlardagi o rni va tashkilotni isloh etish ʻ muammolarini tahlil etish; - O zbekiston Respublikasining YUNESKO faoliyatidagi o rnini ilmiy ʻ ʻ adabiyotlar hamda manbalar asosida o rganish; ʻ - O zbekiston Respublikasi va YUNESKO o rtasida gumanitar sohadagi, ʻ ʻ jumladan, ilm-fan, ta lim, kadrlar tayyorlash hamda ilmiy-texnikaviy hamkorligini ʼ yoritish; - O zbekistonning qadimiy madaniyati, an analari, tarixiy merosini saqlash ʻ ʼ hamda uni dunyoga targ ib qilishda YUNESKOning amaliy faoliyatini ko rsatib ʻ ʻ berish; - O zbekistonning YUNESKO bilan hamkorligi misolida mamlakatning ʻ jahon hamjamiyatida o rni va nufuzini ko rsatib berish; ʻ ʻ - O zbekiston va YUNESKO o rtasidagi hamkorlik aloqalarini yanada ʻ ʻ rivojlantirish yuzasidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. Muammoning o rganilganlik darajasi. ʻ Xalqaro va mintaqaviy jarayonlar O zbekistonning eng yangi tarixini turli aspektlarda tadqiq etishni talab qilmoqda ʻ 4 . Shu boisdan ham mavzu bo yicha manbalarni uch guruhga bo lib o rganish ʻ ʻ ʻ maqsadga muvofiq bo ladi. Birinchi guruh O zbekiston Respublikasining tashqi ʻ ʻ siyosati, turli davlatlar, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi va xalqaro munosabatlarda tutgan o rni masalalari yoritilgan adabiyotlarni tashkil etadi. Bu ʻ borada tarix yo nalishida A. Qosimov, E. Nuriddinov, M. Raximov, A. ʻ Qirg izboyev, X. G ulomov, A. Xolliyev, L. Babaxodjayeva, R. Farmonov, Q. ʻ ʻ 4 Алимова Д. Ўзбекистон мустақиллигининг ўн беш йиллигида тарих фани // Ўзбекистон тарихи. – 2006. – №4. – Б. 26–35; Абдуллаев Р. Ўзбекистоннинг энг янги тарихини ўрганишнинг айрим долзарб масалалари // O`zbekiston tarixi. – 2016. – №2. – Б. 78–86; Рахимов М. Новейшая история Узбекистана в системе взаимосвязи региональных и глобальных проссов // Новейшая история Центральной Азии: проблемы теории и методологии. – Москва. ИВ РАН. 2018. – С. 86-98. Jo rayevʻ 5 , huquqshunoslik yo nalishida A. Saidov, R. Hakimov, A. Mo minov, I. ʻ ʻ Bobokulov 6 , siyosatshunoslik va iqtisodiyot yo nalishida N. Qosimova, S. ʻ Jo rayev, S. Safoyev, R. Alimov, F. Tolipov, Ch. ʻ Ko charov, Sh. Arifxanov ʻ 7 kabi olimlar tomonidan turli ilmiy adabiyotlar yaratilgan. Ushbu guruhga O zbekiston ʻ va xalqaro tashkilotlar, jumladan, BMT tizimi hamkorligining ayrim jihatlari yoritilgan kitob va risolalar 8 hamda ilmiy maqolalarni 9 ham kiritish mumkin. Mazkur ilmiy adabiyotlarda O zbekiston tashqi siyosatining ustuvor yo nalishlari, ʻ ʻ 5 Касымов А., Васькин И. Основные направления внешней политики Республики Узбекистан. – Ташкент: Ўзбекистон, 1994. – 112 с.; Ўша муаллиф ва Неклесса Г. Международно-правовые аспекты создания зон, свободных от ядерного оружия. – Ташкент: Ўзбекистон миллий энциклопедияси, 1999. 112 с.; Нуриддинов Э. Международное сотрудничество Республики Узбекистан со странами Европы. – Ташкент: Чўлпон, 2002. – 216 с.; Рахимов М. Международное сотрудничество Узбекистана в контексте обеспечения стабильности и устойчивного равзития в Центральной Азии. – Ташкент: Янги нашр, 2011. – 230 с.; Рахимов М., Рахматуллаев Ш., Турсунова Р., Назаров Р. Очерки новейшей истории Узбекистана. – Ташкент: Адабиёт учқунлари, 2015. – 352 с.; Рахимов М. Современная история взаимоотношений Узбекистана и стран Центральной Азии с ведущими государствами мира. – Ташкент: Адабиёт учқунлари, 2016. – 224 с.; Қирғизбоев А. Ўзбекистон Республикасининг Осиё мамлакатлари билан халқаро ҳамкорлиги. – Тошкент: Фан, 2004. – 280 б.; Гуломов Х., Холлиев А. Международные связи Республики Узбекистан с Великобританией и США. – Ташкент: Университет, 2002. – 118 с.;Бабаходжаева Л. М. Международное культурно-гуманитарное сотрудничество Республики Узбекистан (период независимости). – Ташкент: Фан, 2011. – 218 с.; Фармонов Р. Жураев Қ. Халқаро муносабатлар тарихи. – Тошкент: 2013. – 153 б. 6 Саидов А. Халқаро ҳуқуқ. – Тошкент: Адолат, 2001. – 164 б.; Хакимов Р. Ўзбекистон ва Бирлашган Миллатлар Ташкилоти. – Тошкент: Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 2001. – 190 б.; Мўминов А. Ўзбекистон ва ЮНЕСКОнинг халқаро-ҳуқуқий муносабатлари. – Тошкент, 2003. – 210 б.; Бобокулов И. Международно-правовые аспекты региональной безопасности: вопросы теории и практики. – Ташкент: УМЭД, 2010. – 231 с. 7 Касымова Н и др. Центральная Азия: геоэкономика, геополитика и безопасности. – Ташкент, 2002. – 206 с.; Сафоев С. Марказий Осиёдаги геосиёсат. – Тошкент: ЖИДУ, 2005. – 160 б.; Алимов Р. Центральная Азия: общность интересов. – Ташкент: Шарқ, 2005. – 464 с.; Толипов Ф. Большая стратегия Узбекистана в условиях геополитической и идеологической трансформации Центральной Азии. – Ташкент: Фан, 2005. – 153 с.; Жўраев С ва бошқ. Ўзбекистон ва жаҳон ҳамжамияти. – Тошкент: Академия, 2005. – 36 б.; Кўчаров Ч. Марказий Осиёнинг минтақавий интеграцион жараёни муаммолари. (геосиёсий таҳлил тажрибаси) – Тошкент: Фан, 2008. – 203 б.; Арифханов Ш. Центральная Азия: настоящее и будущее. геополитика, геоэкономика, безопасность. – Ташкент, 2012. – 245 с. 8 Халқаро сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ташкилотлар. – Тошкент: Ўзбекистон, 1968. – 286 б.; Бирлашган Миллатлар Ташкилоти. Асосий омиллар. – Тошкент, 2001. – 368 б.; Марказий Осиё: ғоявий жараёнлар ва мафкуравий таҳдидлар. – Тошкент, 2002. – 29 б.; Тинчлик ва барқарорлик – тараққиёт омили. – Тошкент: Академия, 2005. – 40 б.; Халқаро муносабатлар. – Тошкент: Академия, 2006. – 240 б.; Ўзбекистон ва БМТ: тажриба ва ҳамкорлик истиқболлари. – Тошкент: 2007. – 257 б. 9 Норов В. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг устувор жиҳатлари // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. – 1996. – №11–12. – Б. 3– 9; Жўраев Қ. ЮНЕСКО – Ўзбекистон: ҳамкорлик босқичлари // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. – 2000. – № 4. – Б. 44 –51; Зиямов Н. Некоторые аспекты культурного сотрудничества стран Центральной Азии // Ўзбекистон тарихи. – 2002. – № 4. – С. 69–73; Турсунов А. БМТ – маърифатли дунё қиёфаси // Жамият ва бошқарув. – 2002. – №1. – Б. 9 –14; Қамаров А. Бирлашган Миллатлар Ташкилоти унинг ички тузилмасини халқаро терроризмга қарши курашда мувофиқлаштириш хусусида айрим мулоҳазалар // Хуқуқ ва бурч. – 2006. – №10–12. – Б. 42–43; Дубков В. Новая ООН в новой политической столице мира // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. – 2006. – № 2. – С. 178–185; Ўша муаллиф: Политическая столица мира на фоне голубых куполов. (Субъектив взгляд на объективную проблему) // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. – 2007. –№3. – С. 149–156; Ўша муаллиф: Узбекистан: потенциал нового похода к оценке роли ООН // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. – 2008. – №2. – С. 175– 181; Комилжонов А. Ўзбекистон ташқи сиёсатида ядровий хавфсизлик масалалари // Демократлаштириш ва инсон ҳуқуқлари. – 2007. – №2. – Б. 45–46; Тиллабоев М. Механизмы ООН по защите прав человека: опыт сотрудничества Узбекистана // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. – 2008. –№ 2. – С. 21–31; Сайфуллаев Д. Ўзбекистон ва БМТ: ўзаро манфаатга асосланган кўп томонлама дипломатия // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. – 2015. –№ 4. – С. 26–31. jahonning turli davlatlari, xalqaro tashkilotlari bilan o zaro iqtisodiy, ijtimoiy,ʻ siyosiy va madaniy hamkorligi masalalari yoritilgan. Ikkinchi guruh BMT va uning ixtisoslashgan muassasalari, ularning xalqaro munosabatlarda tutgan o rni, ʻ a zo davlatlar xususan, O zbekiston bilan hamkorligi masalalariga bag ishlangan ʼ ʻ ʻ xorij olimlari taqdiqotlarini qamrab oladi. Jumladan, X. Kilsen, L. Menaxem, M. Negin, F. Mayor, S. Maysler, Sh. Akiner, R. Gorman, A. Barishev, T. Shors, P. Sigankov, A. Bogaturov, R. Zaydelman 10 kabi mualliflarni keltirish mumkin. Shuningdek, YUNESKOning turli nashrlarini 11 ham ushbu guruhga kiritish maqsadga muvofiq. Uchinchi guruh O zbekistonning BMT va uning ixtisoslashgan ʻ muassasalari bilan hamkorlikning ayrim yo nalishlariga bag ishlangan ʻ ʻ dissertatsiyalarni tashkil etadi. Jumladan, tarix yo nalishida D. Ikramova, M. ʻ Raximov, D. Rahimbayeva, M. Hoshimov, D. Sayfullayev, O. Abdumo‘minov 12 kabilar ilmiy tadqiqot ishlarini amalga oshirganlar. 10 Kilsen H. Law of the United Nations. – New York, 1950. – 330 p; Менахем Л. К. Специализированные учреждения Организация Объединенных Наций. – Москва, 1955. – 236 с.; Негин М. Организация Объединенных Наций по вопросам просвещения, науки и культуры (ЮНЕСКО). – Москва, 1959. – 109 c; Mayor F. UNESCO – un ideal action. The continuing relevance of a visionary text. Paris, 1997. – 124 р ; Stanley Meisler. United Nations. The first fifty years. New York, 1997. – 386 p; Shirin Akiner. Conceptual Geographies of Central Asia. // Sustainable Development in Central Asia. Richmond Curzon Press, 1998. – P. 3–62; Robert F. Gorman. Great Debates at the United Nations: An Encyclopedia of Fifty Key Issues 1945–2000. Greenwood Publishing Group, 2001. – 452 p; Барышев А. Мировая политика и Организация Объединенных Наций, 1945- 2009. – Москва, 2009. – 1340 с.; Щорс Т. Общественная информация ООН в условиях глобализации. – Москва, 2009. – 204 с.; Цыганков А. П. Международные отношения: теории, конфликты, движения, организации. – Москва, 2011. – 336 с.; Богатуров А. Д. Международные отношения в Центральной Азии. События и документы . – Москва , 2011. – 549 с .; Central Asia Today: Countries, Neighbors, and the Region. Edit. S. Jonboboev, M. Rakhimov, R. Seidelman. Germany, 2014. – 433 p; Central Asia: issues, problems, and perspectives. Edit. S. Jonboboev, M. Rakhimov, R. Seidelman. Germany, 2015. – 299 p. 11 Организация Объединеных Наций . Основные факты . – Москва , 2000. – 402 с .; Basic Facts About the United Nations. – New York, 2004. – 355 p; The United Nations today. – New York, 2008. – 369 p; UNESCO in Central Asia at the dawn of the third millenium. – Paris, 2008. – 45 p; Fern а ndo Valderrama. A history of UNESCO. – Paris, 1995. – 461 p; Jussi M. Hanhimaki. The United Nations: A Very Short Introduction. Oxford, 2008. – 171 p; Kirsten Nakjavani Bookmiller. Global organizations. The United Nations . – New York , 2008. – 140 p . 12 Икрамова Д. И. Советский Узбекистан во внешнеполитической деятельности СССР (на примере участия республики в работе ООН и ее специализированных учреждений, 1945–1970 гг. ). Автореф. канд. ист.наук. – Ташкент, 1978. – 29 с.; Рахимов М. Сотрудничество Республики Узбекистан со специализированными учреждениями ООН 1991–1999 гг (на примере ЮНЕСКО). Автореф. дисс. кан. ист. наук. – Ташкент, 2000. – 22 с.; Ўша муаллиф: Сотрудничество Узбекистана c зарубежными странами и международными организациями в обеспечении стабильности и устойчивого развития в Центральной Азии (1991–2010 годы). Автофер. док. ист. наук. – Ташкент, 2012. – 47 с.; Раҳимбаева Д. В. Ўзбекистонда дипломатия хизматининг шаклланиш ва ривожланиш тарихи (1944–2001 йиллар. Ташқи ишлар вазирлиги мисолида). Тарих фан. ном. дис.автореф. – Тошкент, 2007. – 26 б.; Хошимов М. ЮНЕСКО фаолиятида диний бағрикенглик масалалари (Ўзбекистон Республикаси мисолида). Тарих фан. ном.автореф. – Тошкент, 2009. – 27 б.; Сайфуллаев Д. Мустақиллик даврида Ўзбекистон дипломатиясининг шаклланиши ва ривожланиши. Тарих фан. бўйича фалсафа доктори (PhD) автореф. –Тошкент, 2017. – 49 б.; O . Абдумўминов Ўзбекистон Республикасининг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти билан муносабатлари тарихи. Тарих фан. бўйича фалсафа доктори(PhD) автореф . – Тошкент , 201 8 . – 56 б . Mavzuning o rganilganlik darajasi tahlili shuni ko rsatadiki,ʻ ʻ O zbekistonning YUNESKO bilan munosabatlarining o rnatilishi va rivojlanishi ʻ ʻ tarixi shu vaqtga qadar O zbekistonda va xorijda kompleks ravishda tarix sohasida ʻ dissertatsion darajada yetarlicha tadqiq etilmagan. Tadqiqotning obyekti : eng yangi tarix va xalqaro munosabatlar kontekstida O ʻ zbekiston Respublikasining ko ʻ ptomonlama hamkorligini tadqiq etish hisoblanadi . Tadqiqotning predmeti : O ʻ zbekiston Respublikasining xalqaro tashkilotlar , xususan YUNESKO bilan ijtimoiy - siyosiy va madaniy masalalardagi hamkorligi tarixi etib belgilandi . Tadqiqotning usullari: Dissertatsiyada tarixiylik tamoyili, fanlararo yondashuv, muammoviy-xronologik va qiyosiy tahlil usullaridan foydalanildi. Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat: O zbekiston Respublikasining YUNESKO bilan ijtimoiy-siyosiy, madaniy ʻ hamkorligi orqali bag‘rikenglik munosabatlari dinamikasi yoritib berilgan; O zbekiston Respublikasining YUNESKO bilan o zaro hamkorligining tarixiy ʻ ʻ bosqichlari yoritilgan; O zbekistonning YUNESKO bilan gumanitar sohadagi, xususan, fan, ta lim, ʻ ʼ madaniyat yo nalishlaridagi o zaro munosabatlari, istiqbollarining eng yangi tarixi ʻ ʻ yoritib berilgan; O‘zbekiston va YUNESKO munosabatlari yoritilgan mobil ilova yaratilmoqda. Dissertatsiya tarkibining qisqacha tavsifi. Tadqiqot ishi kirish, 3 bob, oltita paragraf, xulosa, adabiyotlar ro yxatidan iborat bo lib, 102 betni tashkil etadi. ʻ ʻ I BOB. O zbekistonda bag rikenglik: Tarix va voqelik ʻ ʻ O zbekistonda bag rikenglikning tarixiy ildizlari ʻ ʻ Jamiyatda totuvlik va hamjihatlik, barqarorlik va taraqqiyotni ta minlovchiʼ muhim omillardan biri - bag rikenglik g oyasi uzoq tarixga ega bo lib, asrlar ʻ ʻ ʻ davomida shakllana borgan va bu jarayon hozirda ham davom etmoqda. Tolerantlik chuqur tarixiy ildizlarga ega bo lib, turli davrlar jamiyati ʻ hayotida muhim ahamiyat kasb etgan. Bag rikenglikning shakllanishi ibtidoiy ʻ jamiyat davrida insonning o zini, oilani bilishga intilishi va dunyoqarashining ʻ kengayib borishi, e tiqod, urf-odatlar, tasviriy san at va ma naviy madaniyatning ʼ ʼ ʼ vujudga kelishi natijasida boshlangan. Akademik Anatoliy Sagdullayevning ta kidlashicha, “O sha olis zamonlar, ʼ ʻ tabiiy kuchlarga sig inish paydo bo lgan davrlarda atrof-muhitda ro y bergan inson ʻ ʻ ʻ uchun foydali va aksincha zararli hodisalar, odamlarning mifologik qarashlarida ezgu va yovuz kuchlarning sa’y-harakatlari deb baholangan. Yovuz kuchlardan odamlar qo rqishgan, ularni o zlariga moyil qilish uchun qurbonlik keltirgan, ezgu ʻ ʻ kuchlar esa, urug a zolalarining homiylari sifatida qadrlanib, ularga sajda ʻ ʼ qilingan”. Tabiatda ro y bergan qarama-qarshi kuchlarning abadiy kurashi, ezgulik va ʻ yovuzlik kurashi sifatida talqin qilinib, inson hayotida ham namoyon bo lishi ʻ to g risida tasavvurlar avloddan-avlodga yetib kelgan. Shu bois, bunday qarashlar ʻ ʻ tasodifiy xatarlarga to la bo lgan inson hayotining notayinligi haqidagi g oyani ʻ ʻ ʻ vujudga keltirgan. Ilk yozma ma lumotlarga ko ra, Qadimgi Sharqning sivilizatsiyalari paydo ʼ ʻ bo‘lgan davrlardayoq qadimgi xalqlar, misol tariqasida shumerlar, haqiqat va yaxshilik, qonun va tartib, adolat va erk, himmat va rostgo ylik hamda ʻ mehribonlikni yuksak baholab, yolg‘on va yovuzlik, tartibsizlik, adolatsizlik, rahmsizlik, buzib ko rsatish va boshqa turli illatlarni rad qilganlar. Shumerlarning ʻ qarashlarida yuksak axloqiy fazilatlar va himmat insonning ezgulik va yaratuvchanlikka intilishi, uning ma naviy madaniyati mahsuli sifatida talqin ʼ qilinmagan, chunki bunday fazilatlar faqat xudolar hadiyasi deb hisoblangan. Shu sababli, xudolar nomidan idora qilgan hukmdorlar buyruqlariga binoan bitilgan qadimiy yozuvlarda, podsholar tomonidan mamlakatda qonun va tartib o rnatilishi, ʻ yovuzlik va zoravonlikni batamom yo q qilinishi haqida axborot hamisha o zʻ ʻ aksini topgan. Jahon tarixida mashhur “Xammurapi qonunlari”ning moddalari quyidagi satrlardan so ng boshlangan. “Odamlarni adolatli boshqarib turish va ʻ mamlakatga baxt in’om qilish uchun Marduk menga yuborganda, o sha zamonda ʻ men mamlakatda haqiqat va adolatni o rnatib, insonlar hayotini yaxshi holga ʻ keltirdim”. Shuningdek, mazkur qonunlarning xulosa qismida shunday e lon ʼ qilinadi. “Mana adolatli qonunlar, mamlakatga haqiqiy baxt va ezgu boshqaruv tortiq qilgan qudratli shoh Xammurapi bularni o rnatgan”. Men o zaro urushlar ʻ ʻ ildizlarini quritdim, mamlakat holatini yaxshiladim, odamlarni mustahkam manzillarga joylashtirdim va qo rqishdan xalos qildim. Zo rlar kuchsizlarni jabr ʻ ʻ qilmasligi, yetim va bevaga adolat berish uchun…” 13 . Mazkur manbaning muhim jihatlari shundaki, qadimgi davrlardan boshlab, bosqinlar, o zaro urushlar ildizlarini kuchsiz va himoyaga muhtojlarni talash kabi ʻ voqealarni salbiy baholash, ularga xotima berish muhim ahamiyatga ega bo lgan. ʻ O rta Osiyo jahon sivilizatsiya o choqlaridan biri hisoblanadi. Mil.avv. II ʻ ʻ mingyillik oxirlari II mingyillikning boshlarida mintaqaning janubiy viloyatlari Marg iyona va Baqtriya hududlarida ilk davlatchilik va shaharsozlik madaniyati ʻ shakllanadi. Bronza davriga oid mazkur sivilizatsiya “Oks sivilizatsiyasi” deb e tirof etilgan ʼ 14 . O rta Osiyo xalqlari tarixiga oid ilk yozma manba “Avesto” va arxeologik ʻ ma lumotlarga ko ra, mil.avv VIII-VII asrlarga kelib mintaqaning dasht va tog li ʼ ʻ ʻ hududlarida yashovchi ko chmanchi chorvador qabilalari harbiy soha va qurol- ʻ aslahalarni ishlab chiqarishda (harbiy boltalar, xanjarlar, bronza nayzalar va o qlar) ʻ katta muvaffaqiyatlarga erishib, ularning suvoriy qo shinlari o troq ziroatchi ʻ ʻ aholiga tahdid soladi. Mazkur davrda tashqi harbiy bosqinlardan himoyalanish maqsadida (dehqonchilik vohalar hududini himoya qilish) katta mudofaa ishlari amalga oshirilib, mustahkam qal’a markazlaridan vohalar aholisi uchun boshpana, jamoa mulkining asosini tashkil etuvchi chorva podalari uchun pana joy sifatida 13 Хрестоматия по истории Древнего Востока. Часть первая. – М.: В ысшая школа, 1980. – С.174. 14 А.С. Сагдуллаев Бағрикенгликнинг тарихий илдизлари. Илмий рисола. – “Тамаддун”, 2018. foydalanilgan. Bunday qal’alar arxeologlar tomonidan Marg iyona, Baqtriya,ʻ So g d va Xorazm vohasi hududlarida topib tekshirilgan. ʻ ʻ Bag rikenglikning tarixiy ildizlariga murojaat etar ekanmiz, yuqorida tilga ʻ olingan davrlarning tarixiy jarayonlarida xilma-xil e tiqodlar, urf-odatlar, moddiy ʼ madaniyatning keng hududiy doirasida yoyilishiga yordam bergan tinch ta sir ʼ yo lini kuzatish mumkin. Bu nafaqat tashqi madaniy aloqalar, balki to g ridan- ʻ ʻ ʻ to g ri aholi ko chishi – migratsiya jarayonlariga asoslangan bo lib, turli ʻ ʻ ʻ ʻ dunyoqarash, ma naviyat sintezi, shuningdek, etnik qorishib ketish yuz berdi ʼ 15 . O rta Osiyo mintaqasining muhim geografik sharoitdagi madaniy-iqtisodiy ʻ yo llar chorrahasida joylashuvi sababli, bu zamin ilg or ixtirolar, madaniy ʻ ʻ yutuqlarni rivojlantirish maskaniga aylandi. Umuman olganda, qadimda ro y bergan transmintaqaviy migratsiya ʻ jarayonlari, sivilizatsiyaning yangi markazlari taraqqiy topishi misol sifatida talqin qilinadi. Bu borada xalqlarning avtoxton rivojlanishi va migratsiyalarning o zaro ʻ aloqadorligi va ta siri masalasiga e tibor berish lozim. Migratsiyalar, ko p hollarda, ʼ ʼ ʻ til, e tiqod, madaniyat, axloqiy va ma naviy qarashlarning o zgarishiga olib kelib, ʼ ʼ ʻ jamiyatning taraqqiyotiga xizmat qilgan 16 . Shu qatorda, qadimgi xalqlarning o zaro munosabatlariga, insonparvarlik va ʻ bag rikenglikka katta ta sir qilgan salbiy omillarni qayd etib o tish kerak. Ular ʻ ʼ ʻ birinchi galda, zo ravonlik, harbiy bosqinlar va urushlar bilan bog liqdir. ʻ ʻ O rta Osiyo xalqlari tarixiga oid ilk yozma manba “Avesto” va arxeologik ʻ ma lumotlarga ko ra, mil.avv. VIII-VII arlarga kelib mintaqaning dasht va tog li ʼ ʻ ʻ hududlarida yashovchi ko chmanchi chorvador qabilalari harbiy soha va qurol- ʻ aslahalarni ishlab chiqarishda (harbiy boltalar, xanjarlar, bronza nayzalar va o qlar) ʻ katta muvaffaqiyatlarga erishib, ularning suvoriy qo shinlari o troq ziroatchi ʻ ʻ aholiga tahdid soladi. Mazkur davrda tashqi harbiy bosqinlardan himoyalanish maqsadida (dehqonchilik vohalar hududini himoya qilish) katta mudofaa ishlari amalga oshirilib, mustahkam qal a-markazlaridan vohalar aholisi uchun boshpana, ʼ 15 Мавлонов Ў., Маҳкамова Д. Маданий алоқалар ва савдо йўллари. – Тошкент: Академия, 2004. – Б.29. 16 Ртвеладзе Э. Цивилизации, государства, куль туры Центральной Азии. – Тошкент, 2005. – С.33; Мавлонов Ў. Марказий Осиёнинг қадимги йўллари. – Т ошкент: Академия, 2008. – Б.315. jamoa mulkining asosini tashkil etuvchi chorva podalari uchun pana joy sifatida foydalanilgan. Bunday qal alar arxeologlar tomonidan Marg iyona, Baqtriya,ʼ ʻ So g d va Xorazm vohasi hududlarida topib tekshirilgan. ʻ ʻ Shu davr dehqonchilik va chorvador aholi o rtasidagi siyosiy qarama- ʻ qarshiliklar, kurash va tinimsiz bosqinlar haqida “Avesto”ning Yasht kitobi ma lumot beradi: “Ko p yaylovlarga ega Mitrani biz ulug laymiz, qonxo r ʼ ʻ ʻ ʻ dushman qo shinlariga qarshi chiqib jangga kirgan mamlakatlar hukmdorlari unga ʻ sajda qiladilar”. Shuningdek, boshqa joyda: “Yaylovlari keng Mitra, bizning kuchlarimizga quvvat, o zimizga salomatlik ber, dushmanlarni uzoqdan ko rib, har ʻ ʻ birini, barchasini bir zarba bilan yengishga salohiyat ber” 17 . Qabilalar bir-biri bilan yovlashardi. Bosqinlar, urushlar, inson zotiga cheksiz judoliklar, qirg in keltirardi. Yo lboshchilar va jangchilar harbiy yurishlarga ʻ ʻ chiqib, kuchsiz va muhtojlarni talar edilar. “Avesto”da ta kidlanishicha, bosqinlar ʼ va o zaro urushlar “xonadonlarga, manzilgoh, viloyat va mamlakatga qashshoqlik ʻ va vayronlik keltirardi”. Mana shunday notinch sharoitdagi tarixiy sahnada Zaratushtra (Zardusht) paydo bo ladi. Zardushtiylarning rivoyatlariga ko ra, u yetti yoshda o zining ʻ ʻ ʻ yurtida jamoa a zolari tomonidan rioya qilingan urf-odatlar, marosimlar va ʼ odamlar qadrlangan e tiqodlar asoslarini o rganishni boshlab, 15 yoshida ruhoniy ʼ ʻ “ataurfan” vazifasini bajargan. O rta Osiyo tolerantlik qadimgi ildizlarini o rganish yozma manbalarning ʻ ʻ kamligi bilan chegaralanadi. Agar “Avesto”da bu masala diniy falsafa va nasihatlar bilan bog liq bo lsa, Gerodot ilk bor O rta Osiyo tarixidagi bag rikenglik ʻ ʻ ʻ ʻ mavzusiga oid tarixiy voqelikdan kelib chiqqan yozma ma lumot keltiradi. U ʼ qadimgi fors shohi Kir II va massagetlarnineg malikasi To maris siyosiy ʻ munosabatlari haqidagi hikoyada o z aksini topgan. Ma lumki, mil.avv. 530-yilda ʻ ʼ Kir II, Kaspiy dengizi va Orolbo yi o rtasida Amudaryoning O zboy o zani atrofi ʻ ʻ ʻ ʻ dashtlarida istiqomat qilgan massagetlarga qarshi yurish qiladi. Araksga yetib borib, daryodan kechib o tish uchun fors shohi kemalar ustidan ko prik bunyod ʻ ʻ 17 Авеста. Избранн ые гимны / Пер,с авестийского И. М.Стеблин –Каменского.- Душанбе: Адиб, 1990. – С.77. etishni buyuradi. To maris mamlakat ichiga kirib kelayotgan bosqinchilarʻ hukmdorini ogohlantiradi: “Midiyaliklar shohi: O z niyatingdan voz kech. Axir ʻ ko prikni barpo etish yaxshilikka olib keladimi yo qmi, sen avvaldan bilmaysan. ʻ ʻ Bu ishlarni to xtatib, o z mamlakatingda hukm sur, biz yurtimizda hukm ʻ ʻ surganimizga havas qilma. Biroq, sen maslahatimga amal qilmay, qanday bo lsa ʻ ham ish ko rib, tinchlikni asramaysan. mamlakatimizga tinchgina kirishing ʻ mumkin, negaki biz daryodan uch kunlik yo l masofaga chekinamiz. Agarda sen ʻ bizga o z yurtingga kirishga ijozat bersang, xuddi shunday amal qil” ʻ 18 . Urush, zo ravonlik va begunoh odamlarning qirilib ketishining oldini olish ʻ maqsadida raqib tomonidan bildirilgan bunday insonparvar, tinchliksevar taklifni Kir II rad etgan. Gerodotning yozishicha, To maris boshliq massagetlar bilan qattiq ʻ jangda fors shohi halok bo lgan. Tadqiqotchilar fikriga ko ra, bu jang Sharqda eng ʻ ʻ yirik “shafqatsiz jang” sifatida tarixiy xotirada chuqur iz qoldirgan va jang maydonidan eson-omon qaytgan fors lashkarlari tomonidan tasvirlangan. Eronda xizmat qilgan yunonlar va Kichik Osiyo shaharlarida yashovchi yunonlar orasida saqlanib qolgan bu hikoyadan Gerodot foydalangan va o zining mashhur “Tarix” ʻ asarida aks ettirgan 19 . Qadimdan O rta Osiyoda diniy tolerantlik rivojlangan. Bu jarayon antik ʻ davrida ham namoyon bo lib, ilk o rta asrlarda (V-VIII asrlar) xalqlarning o zaro ʻ ʻ ʻ munosabatlarida muhim o rin egallab turgan. ʻ Buyuk ipak yo lining paydo bo lishi xalqaro munosabatlar rivojida muhim ʻ ʻ ahamiyatga ega bo lgan. Uning tarmoqlari nafaqat savdo-iqtisodiy aloqalarga, ʻ shuningdek, madaniy muloqotga ham xizmat qilgan. Buyuk ipak yo li orqali turli ʻ dinlar, falsafiy qarashlar, ma naviy qadriyatlar, yozuv va tasviriy san at namunalari ʼ ʼ tarqalgan. Mazkur mavzu adabiyotlarda yetarlicha tahlil etilgan 20 . Ipak yo lining chorrahasida joylashgan O rta Osiyo Sharqiy Turkiston va ʻ ʻ Uzoq Sharq hududlariga turli dinlarning tarqalishida (buddaviylik, zardushtiylik, moniylik, xristian) katta o rin tutgan. Mazkur dinlar ma naviyat rivojida katta ʻ ʼ 18 Геродот, I, 206. 19 Қурбонова Д.Ш. Хоразм воҳасининг қадимги ва илк ўрта асрлар маънавий маданияти. – Тошкент, 2015. – Б.170. 20 Ртвеладзе Э.В. Великий шелков ый путь. – Ташкент: Шарқ, 2000. ahamiyat kasb etgan. Qo shni o lkalarga yozuv (so g d, parfiya yozuvi) va yangiʻ ʻ ʻ ʻ musiqa asboblarining kirib borishi O rta Osiyo ta sirida ro y berdi. Xitoyda VII- ʻ ʼ ʻ VIII asrlarda buxorolik, samarqandlik, chochlik musiqachilar mashhur bo lgan. ʻ Mintaqaning o zida tolerantlikning rivojlanishi madaniyatning ko p xilligida ʻ ʻ va diniy bag rikengligida o z aksini topgan. Misol tariqasida, Surxondaryo ʻ ʻ vohasida turli shakldagi yozuv namunalari aniqlangan. Oromiy va yunon yozuvlari asosidagi baqtriya yozuvi, yunon yozuvi, hind-kxaroshtxi va braxma yozuvlari shular jumlasidandir. Shuningdek, Ko hna Termizda, Fayoztepa va Qoratepada ʻ budda ibodatxonalari, Dalvarzintepada budda ibodatxonasi va hayvonot olami ilohasi Nana ibodatxonasi (kushonlar davri) hamda qadimgi shahar tevaragida zardushtiylar maqbarasi – novus o rganilgan ʻ 21 . O rta Osiyo qadimiy aholisining dunyoqarash va ma naviyati rivojlanishi ʻ ʼ darajasi turlicha san at namunalarida ifodalangan (haykaltaroshlik, devoriy rang ʼ tasvirlar, ossuariylar tasvirlari). Ular ko p hollarda mintaqa halqlari ʻ madaniyatining umumiyligidan dalolat beradi. Qadimgi davr va ilk o rta asrlar O rta Osiyo xalqlari tarixida tolerantlikka ʻ ʻ oid talaygina misollar keltirish mumkin. Bu borada turli din va e tiqodlar ʼ tarafdorlarining yashash joyini tanlash huquqi guzarlarida joylashib, turli kasb- hunar sohalari bilan shug ullanish imkoniyatlariga ega edi. Odamlar o z diniy ʻ ʻ bayramlari va marosimlarini erkin amalga oshirishgan. Zardushtiylarning otashgohlari, buddaviylik, xristian va yahudiylik ibodatxonalarining yonma-yon qurilishi man etilmagan. Boshqa e tiqodlar va o z ma budalariga sig ingan ʼ ʻ ʼ ʻ kishilarga nisbatan dushmanlik kayfiyati hamda irqiy nafrat mavjud bo lmagan. ʻ Shu bois, ilk o rta asrlarda Choch, Farg ona vodiysida va Yettisuv ʻ ʻ vohalarida buddaviylik dini va xristianlik ta limoti tarqaldi. So g diylarning Buyuk ʼ ʻ ʻ ipak yo li bo ylab Sharqiy Turkiston va Uzoq Sharq hududlariga migratsiyalari ʻ ʻ tufayli, Xitoydagi Chanyan, Loyan va Kayfan shaharlarida otashgohlar, ya ni olov ʼ ibodatxonalari bunyod etilgan 22 . 21 Сагдуллаев А., Ртвеладзе Э. В стране золотого огня. – Ташкент: Узбекистан, 1983. – С. 77-83. 22 Ртвеладзе Э. Цивилизации, государства, куль туры Центральной Азии. – Тошкент, 2005. – С.33; Мавлонов Ў. Марказий Осиёнинг қадимги йўллари. – Т ошкент: Академия, 2008. – Б.159. Qadimgi davr va ilk o rta asrlarda turli e tiqod va diniy qarashlar doimo bir-ʻ ʼ biriga ta sir qilgan va o zaro boyigan. So g diylar, baqtriyaliklar, xorazmliklar, ʼ ʻ ʻ ʻ chochliklar va farg onaliklar o zga qabilalar va elatlarga madaniy yutuqlarni ʻ ʻ yetkazishda muhim o rin tutgan. Xalqaro madaniy muloqot dunyoqarashning yangi ʻ asoslarda rivojlanishiga zamin yaratgan. Ma naviy madaniyat taraqqiyoti darajasi ʼ betakror san at namunalarida ifodalangan. San at obidalarida ezgulik, ʼ ʼ yaratuvchanlik va go zallikka intilish o z aksini topgan. ʻ ʻ Jahon miqyosida oladigan bo lsak, bag rikenglik haqidagi ilk tasavvurlar ʻ ʻ Kichik Osiyoda oltin va kumush tangalar zarb qilishda og irlik meyorlaridan biroz ʻ og ishga bo lgan sabr-toqatli munosabat hamda Qadimiy Yunonistonda ʻ ʻ kemasozlik va inson organizmida dori-darmon qo llashdagi me’yorlardan og ishga ʻ ʻ bo lgan munosabatda o z aksini topgan. ʻ ʻ Rim imperiyasi davriga kelib bag rikenglik diniy munosabatlarda qo llanila ʻ ʻ boshladi. O z navbatida, xristianlikni paydo bo lishi va uni davlat dini darajasiga ʻ ʻ ko tarilishi boshqa din vakillariga nisbatan murosasizlik yuzaga kelganligini ʻ ko rish mumkin. Uyg onish davriga kelib, xristianlikda boshqa dinlarga nisbatan ʻ ʻ bag rikenglik g oyasi shakllana boshladi. ʻ ʻ Bag rikenglik tushunchasi 1562-yili protestantlarga e tiqod erkinligini ʻ ʼ taqdim etgan “Bag rikenglik farmoni” orqali G arbda keng qo llana boshladi. XVI ʻ ʻ ʻ va XVII asrlarda G arbiy va Markaziy Yevropada diniy bag rikenglik tushunchasi ʻ ʻ bilan uyg unlashib bordi. Muhimi shundaki, bag rikenglik muammolari G arb ʻ ʻ ʻ sivilizatsiyasida dinlar o rtasida vujudga keldi, natijada diniy bag rikenglik ʻ ʻ tushunchasi hosil bo ldi. Bundan xulosa qilib aytishimiz mumkinki, aynan mana ʻ shu tushuncha jahon tarixida inson huquqlarining rivojlanishiga turtki bo ldi. ʻ Fransiya ma rifatchilik davrining yorqin namoyandalaridan Fransua Volter ʼ (1694-1778) Angliyada diniy bag rikenglik tufaylik erishilgan tinchlik va ʻ osoyishtalikni kuzatib boradi va bu boradagi g oyalarini yanada ʻ mukammallashtiradi 23 . U bag rikenglik haqida shunday deydi: “Men siz ʻ 23 З.И. Мунавваров ва В. Шнайдер-Детерснинг умумий та ҳ рири остида. Ислом ва дунёвий маърфий давлат. – Т.: Имом ал-Бухорий хал қаро жамғармаси, 2003. – Б.49. aytayotgan so zlaringizga qarshiman, lekin o z fikringizni bayon qilishʻ ʻ huquqingizni himoya qilishga jonimni fido qilaman” 24 . Yana bir fransuz faylasufi Ogyust Kont (1798-1857) bag rikenglikning bir ʻ ko rinishi altruizm tushunchasini muomalaga kiritdi. Altruizm – boshqalarning ʻ manfaatini o z manfaatlaridan ustun deb bilish demakdir. Bu tushuncha egoism, ʻ ya ni xudbinlikning aksi bo lib, yuksak ma naviy-axloqiy qadriyat sifatida e tirof ʼ ʻ ʼ ʼ etiladi. Ogyust Kont “boshqalarning baxt-saodati uchun yashashdan ko ra ulug roq ʻ ʻ baxt yo q”, deb ta kidlagan. ʻ ʼ O z navbatida Turon, Xuroson, Ozarbayjon, Mesopotamiya, Eron, Kichik ʻ Osiyo xalqlarining miloddan avvalgi qadim davrdagi ijtimoiy-iqtisodiy hayoti, diniy qarashlari, olam va odam to g risidagi tasavvur, urf-odat va qadriyatlari ʻ ʻ haqida qimmatli ma lumotlarni beruvchi zardushtiylik dini manbasi – “Avesto” ʼ bitiklarida ham mehr-oqibat, odob-axloq, bag rikenglik kabi umuminsoniy ʻ qadriyatlarini ko rish mumkin. ʻ Mintaqamiz buyuk allomalari ijodida ham insoniyat ravnaqi yo lida ʻ bag rikenglik g oyalari ilgari surilgan. Jumladan Imom Buxoriyning (810-870) “al- ʻ ʻ Jomi as-sahih” hadislar to plamida diniy mutaassiblik, aqidaparastlik uchun asos ʻ bo ladigan g oyalar rad etilgan ʻ ʻ 25 . Insoniyat tarixi davomida o zaro bir-birini ʻ tushunmaslik turli ixtilof va nizolarga olib kelgan. Bu borada ajdodlarimizdan Abu Rayhon Beruniyning (973-1048) quyidagi fikrini ta kidlash joiz, - “Odamlar ʼ bilmagan narsalariga dushmanlik ko zi bilan qaraydilar” ʻ 26 . Alisher Navoiy (1441- 1501) ham o z asarlarida insonlar taqdiriga xavf tug diruvchi omillarga loqayd ʻ ʻ bo lmaslikka, dunyoda ezgulik, bag rikenglik hukmronlik qilishiga erishish uchun ʻ ʻ kurashga chorlagan 27 . Ma’lumingizki, xalqimiz tabiatan bag rikeng va saxovatpesha. Shu bois u ʻ sho rolar zamonida qatag on u quvg inga uchragan ko plab millatlar vakillariga ʻ ʻ ʻ ʻ boshpana berdi, og ir damlarda bir burda nonini ular bilan baham ko rdi. Natijada ʻ ʻ 24 http :/ www / tolerance / ru / p - review - hist . shtml . 25 Исломов З. Имом ал-Бухорий //Исломов З., Сирожиддинов Ш., Ўсаров Ф. Буюк алломалар ижодида аҳиллик ва бағрикенглик ғоялари – Т.: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети, 2005. – Б.10. 26 Абу Райхон Беруний. Тарви ҳалар. – Т.: Мерос, - Б.38. 27 Исломов З. Имом ал-Бухорий //Исломов З., Сирожиддинов Ш., Ўсаров Ф. Буюк алломалар ижодида аҳиллик ва бағрикенглик ғоялари – Т.: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети, 2005. – Б.7. koreys, nemis, polyak, yunon, qrim-tatar va boshqa ko plab millat vakillari o zbekʻ ʻ elida muqim yashab qolishdi. Xalqimiz mehr-muruvvatidan har tomonlama bahramand bo lib, qadlarini qayta tiklashdi. Ular uchun O zbekiston chinakam ʻ ʻ ona-Vatan bo lib qoldi. Shunday ekan bag rikenglik, saxovatpeshalik, ʻ ʻ insonparvarlik kecha paydo bo lib qolgan fazilatlar emas. O z-o zidan savol ʻ ʻ ʻ tug ulishi mumkin, bag rikenglik, insonparvarlik, mehr-oqibat kabi fazilatlarning ʻ ʻ tarixiy ildizlari qaysi davrga borib taqaladi. Bu borada professor Raxbarxon Murtazayeva ta kidlashicha ʼ 28 , Bag rikenglikning tarixiy ildizlari qadimiy xalqlar ʻ va ularning ijtimoiy iqtisodiy sohadagi bunyodkorlik faoliyati bilan chambarchas bog liqdir. Bu muhim fikrni quyidagicha talqin etish mumkin: Birinchidan, bu ʻ vaqtda mehnat mahsulotlari ishlab chiqaruvchilar o z tabiiy joylashuviga binoan ʻ sinflarga bo lina boshladi. Arxeologlar o tkazgan tadqiqot natijalari O rta Osiyo va ʻ ʻ ʻ Qozog istonning janubiy va shimoliy hududlarini ajratib (janubdagi xalqlar ʻ dehqonchilik bilan shimoldagi xalqlar chorvachilik bilan shug ullangan), ʻ bag rikenglik an analariga aloqador faktlarni qiyoslash imkonini beradi; ʻ ʼ ikkinchidan, erta dehqonchilik va ishlab chiqarish iqtisodiyotiga o tgan dehqon ʻ jamoalari ko payganligi demografik vaziyatga ta sir qildi. ʻ ʼ Bu hol qadimiy madaniyat sohiblari bo lgan sinflarning ko chishiga va ʻ ʻ xo jalik yurutish tizimining o zgarishiga turtki bo ldi. Mazkur omillar ʻ ʻ ʻ bag rikenglik an analarining keng miqyosda yoyilishiga asos bo ldi; uchinchidan, ʻ ʼ ʻ o lkamiz hozirgi xalqlarning shakllanishi murakkab etno-madaniy sharoitda sodir ʻ bo ldi. O rta Osiyo hududida ro y bergan jarayonlarda qadimgi tarixda boshlangan ʻ ʻ ʻ mahalliy urf-odat va a nanalar ustun darajada bo ldi; to rtinchidan, ayni mana shu ʼ ʻ ʻ qadimiy aholi dastlabki urbanistik madaniyatning rivojlanish jarayonida ilk davlatchilik asoslarini yaratdi va o lkamiz hududdagi ijtimoiy iqtisodiy ʻ rivojlanishga rahbarlik qildi. Ayni shu madaniyat namoyandalari dastlabki dehqon manzillari va birinchi shaharlarni barpo etdilar. Bu borada o z tadqiqotini olib borgan professor Bahodir Eshov ʻ bag rikenglikning tarixiy ildizlari xususida quyidagicha izoh beradi ʻ 29 : 28 R. Murtazayeva., O`zbekistonda millatararo munosabatlar va bag`rikenglik . ‖ – T.:Universitet, 20 0 7 . 29 B.Eshov., ―O‗zbekistonda etnotolerantlik – tinchlik garovi . ‖ – T.: Fan va texnologiya, 2008. Bag rikenglikning tarixiy ildizlari hududlar yoki sivilizatsiyalar o rtasidagiʻ ʻ iqtisodiy va madaniy aloqalarga, qadimgi savdo-tranzit yo llariga, hududlarda ʻ aholi joylashuvi shart-sharoitlariga, harbiy-siyosiy vaziyatlarga va aholi migratsiyasiga bog liq bo lgan. Tarixiy-madaniy aloqalarning paydo bo lishi, ʻ ʻ ʻ madaniyatlarning o zaro ta siri jahon xalqlari va elatlari o zlarining tarixiy- ʻ ʼ ʻ madaniy rivojlanishi jarayonida turli xil ma naviy va moddiy madaniyatlar yaratib, ʼ o ziga xos sivilizatsiyalarga asos solganlar. Taraqqiyotning bunday turli xilligi va ʻ bosqichlarga bo linishi avvalo, ijtimoiy-iqtisodiy muhit, tabiiy sharoit, tabiiy ʻ geografik joylashuv, xo jalik yurutish uslublari kabi shart-sharoitlar bilan uzviy ʻ bog liq edi. ʻ Ushbu bog liqlikni hududlar o rtasidagi aloqalarning paydo bo lishi va ʻ ʻ ʻ taraqqiyoti va ishlab chiqaruvchi xo jalik bilan shug ullangan aholi munosabatlari, ʻ ʻ ijtimoiy boshqaruv paydo bo lishidagi mutanosiblik kabilarda kuzatishimiz ʻ mumkin. Tadqiqotchilar M.U.Tojiyeva va Z.N.Tojiyevlar “Bag rikenglikning ʻ tarixiy ildizlari va hozirgi zamon” maqolasida bag rikenglik oliy qadriyat sifatida ʻ vatanimizning uzoq tarixiga borib taqaladi. O lkamizda bronza davridan boshlab ʻ savdo yo llarining vujudga kelishi, turli xalqlar, elatlar hududlar o rtasidagi o zaro ʻ ʻ ʻ iqtisodiy, siyosiy va madaniy aloqalar-qo shnichilik munosabatlarini ʻ mustahkamlashga yaxshilik va ezgulikka da vat etib keldi. Xalqimiz o zidagi ʼ ʻ bag rikenglik tamoyillarini o sha davrdayoq namoyon qila oldilar deya fikr ʻ ʻ bildirishgan. Insoniy fazilatlarning tarixiy ildizlari, yuqorida aytilganidek, madaniy va iqtisodiy munosabatlarning ravnaqi, qadimiy yo llarning rivojlanishi va ʻ sivilizatsiya markazlarining vujudga kelishi bilan bevosita bog liqdir. Dastlabki ʻ tarixiy-madaniy va iqtisodiy munosabatlarning vujudga kelishi hamda rivojlanishi xususiyatlarini tadqiq etish jarayonida mazkur sivilizatsiyaning ilk xususiyatlari sifatida ishlab chiqarish va madaniyat sohasidagi yutuqlar keng ommalashganligiga alohida e tibor bermoq kerak, xalqlar esa aloqalarni ʼ kengaytirishdan va o z yutuqlarini boshqa markazlarga ommalashtirishdan ʻ manfaatdor bo lganlar. Barchamizga ma lumki, qadimdan Vatanimiz hududi ʻ ʼ bo ylab Buyuk ipak yo li o tgan bo lib, u Sharq va G arbni o zaro bog lab turgan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ va millatlararo muloqotning rivojlanishi hamda aholi o rtasida hamjihatlik, ahillikʻ va bag rikenglik g oyalarining qaror topishida mustahkam zamin yaratgan. Buyuk ʻ ʻ ajdodlarimizning boy madaniyat va ma rifat buloqlaridan bahramand bo lgan ʼ ʻ xalqimiz nafaqat millatlararo totuvlik va diniy bag rikenglik balki, dinu-diyonat, ʻ iymon-e tiqod, odob-axloq, mehr-muruvvat, oila, farzand tarbiyasi, ota-ona ʼ hurmati va izzati borasida ham o ziga xos keng fe llik saxovat va mo tadillik ʻ ʼ ʻ tamoyillariga amal qilib kelmoqdalar. Yuqorida ta kidlab o tganimizdek, o zbek ʼ ʻ ʻ xalqiga xos bo lgan bag rikenglik chuqur tarixiy ildizlarga ega bo lib, qanchadan- ʻ ʻ ʻ qancha zalvorli, ayanchli davrlarni boshidan o tkazmadi. Yurtimizda ʻ ko pmillatlilikning shakllanishi ham ayni xalqimizning bag rikengligi, ʻ ʻ mehmondo stligidan dalolatdir. ʻ Muxtasar qilib aytadigan bo lsak, bir mamlakatda istiqomat qilayotgan turli ʻ millatlar va elatlar orasidagi hamjihatlik, ahillik hamisha o sha yurt uchun muhim ʻ hisoblanadi. Yurtimizda olib borilayotgan bag rikenglik siyosati va amaliy islohlar ʻ natijasi o laroq Vatanimiz xalqlari ahilligi va hamjihatligi yanada mustahkamlanib ʻ bormoqda. I Bob 2-reja: Bag rikenglik tushunchasining mazmun, mohiyati va tarixiy-huquqiy asoslari ʻ Bugungi kunda bag rikenglik shunchaki tushuncha emas, balki jamiyat ʻ ma naviy hayotining tarkibiy qismi sifatida muayyan ijtimoiy-ma naviy hodisa, ʼ ʼ xilma-xil tur, shakl va talqinlardagi noyob holat sifatida tushinilmoqda. Bag rikenglik tamoyilining o ziga xos xususiyati shundan iboratki, hodisalarning ʻ ʻ tafovutlari, ziddiyatlari, farqlari haqida so z borganda unga ehtiyoj paydo bo ladi. ʻ ʻ Umuman, bag rikenglik sabrlilik yoki befarqlik deb emas, turli madaniyat, din,ʻ antropologik toifalarda namoyon bo ladigan hilma-xilliklarga hurmat va ehtirom ʻ bilan yondashish degan ma noda talqin etiladigan bo lib qoldi. Bundagi birdan-bir ʼ ʻ chegara yoki cheklash shundan iboratki, xilma-xillik umume tirof etilgan ʼ insonparvarlik me yorlaridan chetga chiqmasligi kerak, bunda insoniyatning ʼ mazkur me yorlarni qabul qilishi nazarda tutiladi. ʼ Hozirgi kunga kelib, bag rikenglik ijtimoiy munosabatlarning yangi toifasi ʻ deya talqin etilmoqda. Bag rikenglik hodisasining noyob mohiyati uning fanlararo ʻ xususiyatidan iborat bo lib, u shuning uchun ham aksariyat gumanitar fanlar ʻ tomonidan o rganilmoqda. Garchi bag rikenglik voqeligini o rganish sohasida ʻ ʻ ʻ ayrim natijalarga erishilgan bo lsa ham, bu tushunchaning ilmiy kotegoriya sifatida ʻ amaliy yo nalish mohiyati haligacha aniq ta riflab berilgan emas. ʻ ʼ Tolerantlik so zi lotincha (tolerantia) so zidan olingan bo lib, sabr-toqat ʻ ʻ ʻ ma nosini bildiradi. Bag rikenlikning ma no va mohiyati turli xalqlarda bir-biriga ʼ ʻ ʼ o xshash tarzda talqin etiladi. Masalan, ispan tilida – o z g oyalaridan farqanuvchi ʻ ʻ ʻ fikrni tan olish usuli; fransuzchada – o zgalar sendan ko ra boshqacharoq ʻ ʻ o ylashlari yoki harakat qilishlari mumkinligiga yo l qo yish; inglizchada – sabr- ʻ ʻ ʻ toqatli, iltifotli bo lish; xitoychada – boshqalarga nisbatan kechiruvchan, ʻ muruvvatli, oliyjanob bo lish; arabchada – kechirimli, marhamatli, yumshoq, ʻ muruvvatli, rahmli, oliyjanob, sabrli bo lish; ruschada - nimagadir yoki kimgadir ʻ nisbatan sabrli bo lish, og ir-vazmin, chidamli bo lish; nimagadir yoki kimgadir ʻ ʻ ʻ toqat qilish, o zgalarning fikri bilan hisoblashish, iltifotli bo lish; o zbekchada – ʻ ʻ ʻ boshqalarga nisbatan bag ri ochiqlik, o zgalarning turmush tarziga, fe l-atvoriga, ʻ ʻ ʼ urf-odatlariga, his-tuyg ulari, fikr-mulohazalari, g oyalari va e tiqodlariga ʻ ʻ ʼ muruvvatli bo lish va h.k. ma nolarni bildiradi ʻ ʼ 30 . Ma lumki, 1995-yil 16-noyabrda Parijda YUNESKO Bosh ʼ konferensiyasining 28 sessiyasiga yig ilgan Ta lim, fan va madaniyat masalalari ʻ ʼ bo yicha BMTga a zo davlatlar 6 moddadan iborat “Bag rikenglik tamoyillari ʻ ʼ ʻ deklaratsiyasini” qabul qilgan edi. Mazkur tamoyil insoniyat tamaddunini saqlab 30 Муртазаева Р.Ҳ. Ўзбекистонда миллатлараро муносабатлар ва толерантлик. (Дарслик) –Т.:...., 2019. –Б.5-6 qolish va uning kelgusi g oyasi xususiyatlari, yangi sharoitlarga eng murakkabʻ muammolarni tinch yo l bilan odilona hal qilishga insoniyatning moslashuvini ʻ nazarda tutadi. Shu o rinda “bag rikenglik” tushunchasi xususida deklaratsiyaning ʻ ʻ 1-moddasi 1-2-3-4-bandlarida quyidagicha izohlangan: 1.“Bag rikenglik – bizning dunyomizdagi turli boy madaniyatlarni, o zini ʻ ʻ ifodalashning va insonni alohidaligini namoyon qilishning xilma-xil usullarini hurmat qilish, qabul qilish va to g ri tushunishni anglatadi. Uni bilim, samimiyat, ʻ ʻ ochiq muloqot va hur fikr, vijdon va e tiqod vujudga keltiradi”. ʼ 2.“Bag rikenglik – yon berish, andisha yoki xushomad emas. Bag rikenglik – eng ʻ ʻ avvalo, insonning universal huquqlari va asosiy erkinliklarini tan olish asosida shakllangan faol munosabatdir. Har qanday vaziyatda ham bag rikenglik ana shu ʻ asosiy qadriyatlarga tajovuzlarning bahonasi bo lib xizmat qilmaydi. ʻ Bag rikenglikni alohida shaxslar, guruhlar va davlatlar namoyon qilishi lozim”. ʻ 3.“Bag rikenglik – inson huquqlarini qaror toptirish, plyuralizm, demokratiya va ʻ huquqning tantanasi uchun ko maklashish majburiyatidir. Bag rikenglik – ʻ ʻ aqidabozlikdan, haqiqatni mutlaqlashtirishdan voz kechishni anglatuvchi va inson huquqlari sohasidagi xalqaro-huquqiy hujjatlarda o rnatilgan qoidalarni ʻ tasdiqlovchi tushunchadir”. 4.“Bag rikenglikni namoyon qilish inson huquqlariga ehtirom bilan hamohang, u ʻ ijtimoiy adolatsizlikka nisbatan sabr-toqatli munosabatda bo lishni, o z iymon- ʻ ʻ e tiqodidan voz kechish yohud boshqalarning e tiqodiga yon berishni anglatmaydi. ʼ ʼ U shuni anglatadiki, har kim o z e tiqodiga amal qilishda erkindir va har kim bu ʻ ʼ huquqqa boshqalar ham ega ekanligini tan olmog i lozim. U yana shuni ʻ anglatadiki, odamlar o z tabiatiga ko ra, tashqi ko rinishi, qiyofasi, o zini tutishi, ʻ ʻ ʻ ʻ nutqi, xulqi va qadriyatlari jihatidan farqlanishi e tirofga loyiqligi barobarida, ular ʼ dunyoda yashashga va o zlarining ana shu individualligini saqlab qolishga ʻ haqlidirlar. U yana shuni anglatadiki, bir kishining qarashlari boshqalarga majburan singdirilishi mumkin emas” 31 . 31 Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси. ЮНЕСКО Бош конференциясининг 28-сессиясида қабул қилинган. 1995 йил. 16 ноябрь. Т.: ЮНЕСКО, ЮНЕСКО ишлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий комиссияси, Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази. 2001. – 15 б. Deklaratsiyada keltirilganidek, bag rikenglik keng mashtabli tushunchaʻ hisoblanadi. Shu sababli ushbu atamani tushunishda, mushohada qilishda keng jamoatchilik adabiyotlarni o rganish lozim. ʻ O zbekistonda demokratik jamiyat qurish jarayonida ijtimoiy-siyosiy ʻ barqarorlik, millatlararo totuvlikning ta minlanishi, mustahkamlanishi va yanada ʼ rivojlantirilishi muhim ahamiyatga ega. O zbekistonda demokratik jamiyat qurish ʻ jarayonida hozirgacha qo lga kiritilgan eng asosiy, eng katta yutug imiz ʻ ʻ mamlakatimizda ijtimoiy-siyosiy barqarorlik va millatlararo munosabatlardagi totuvlikdir. Istiqlol yillarida ko p millatli O zbekistonda ijtimoiy-siyosiy barqarorlik va ʻ ʻ millatlararo totuvlikning ta minlanishini quyidagi omillar bilan izohlash mumkin: ʼ Birinchidan, demokratik talablar asosida boshqaruv tizimining isloh qilinishi natijasida davlat tashkilotlari qonunga tayanadigan va uni himoya qiladigan oliy nazorat tizimiga aylandi. Kuchli ijroiya hokimiyatning vujudga kelishi o z ʻ navbatida jamiyatda qonun ustuvorligini ta minlash uchun shart-sharoit yaratdi; ʼ Ikkinchidan, xalqning o z fikri, xohish-irodasi, maqsad va muddaolarini erkin, ʻ demokratik tarzda namoyon etish imkoniyatining yaratilishi, shuningdek, millatlararo munosabatlarda o zaro hurmat va hamkorlikning yuzaga kelishi; ʻ Uchinchidan, bozor munosabatlariga o tilishi hamda yangicha xo jalik yuritish ʻ ʻ tizimi va iqtisodiy siyosat natijasida ishlab chiqaruvchi va iste molchilarning ʼ erkinliklari, huquqlarining himoya qilinishi; To rtinchidan, ʻ o tish davrida aholining kuchli ijtimoiy himoya qilinishi natijasida ʻ moddiy turmush darajasining bir me yorda ushlab turilishi; ʼ Beshinchidan, O zbekistonning jahon hamjamiyatiga har tomonlama faol ʻ integratsiyalashuvi, shuningdek, uning MDH va Markaziy Osiyo davlatlari bilan ham ikki tomonlama, ham ko p tomonlama iqtisodiy aloqalarning yo lga ʻ ʻ qo yilishi. Mazkur harakatlar orqali eng avvalo mintaqada, shu bilan birga, jahonda ʻ ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta minlashga munosib hissa qo shib kelmoqda. ʼ ʻ Ijtimoiy-siyosiy barqarorlik hukmron bo lgan jamiyatda barcha ʻ muammolarni kuch ishlatmasdan, muzokaralar, ma lum darajada yon berishlar, ʼ bir-birlarini tushunishga intilishlar, konsenuslar orqali hal qilishga imkoniyat mavjud bo ladi. Bu mamlakatlararo, millatlararo munosabatlarga ham taalluqlidir.ʻ Mamlakatimizda millatlararo totuvlikni saqlab qolishga O zbekiston fuqarolarining ʻ demokratik tamoyillariga asoslangan teng huquqliligi bilan bog liq hamma ʻ muammolarni hal etadigan qonunchilik bazasi yordam bermoqda. Boshqacha aytganda, O zbekistonda millatlararo munosabatlarni takomillashtirish, ijtimoiy- ʻ siyosiy barqarorlikni ta minlash amaldagi demokratik tamoyillarga asoslangan ʼ qonunchilik bilan mustahkamlangandir. Har bir xalqning taqdirida muhrlanib qoladigan tarixiy hujjatlar millat ravnaqi, davlatchilik poydevorining mustahkam bo lishi uchun xizmat qilganligi ʻ bilan ahamiyatlidir. O zbek xalqi tarixida ham keskin burilish yasagan, istiqlol ʻ uchun kurashlar samarasi bo lgan, ahamiyati jihatidan asrlarga tatigulik huquqiy ʻ hujjatlar qatorida “Mustaqillik deklaratsiyasi”, “O zbekiston Respublikasining ʻ Davlat mustaqilligini e lon qilish to g risida”gi qaror, “O zbekiston ʼ ʻ ʻ ʻ Respublikasining Davlat mustaqilligi asoslari to g risida”gi qonun va albatta, ʻ ʻ Asosiy Qonunimiz – Konstitutsiyamiz alohida e tirof bilan tilga olamiz. Mustaqil ʼ davlatchilikning belgisi hisoblanmish Konstitutsiya, avvalo, millatning yuzi, xalqning erki ifodasi, jamiyat taraqqiyotining asosidir. Tom ma noda yangi ʼ demokratik tuzumni barpo etish maqsadida qabul qilingan Konstitutsiyamizning g oyasi, asosiy prinsip va qoidalari umume tirof etilgan xalqaro talablar bilan ʻ ʼ birga, xalqimizning ming yillar davomida shakllanib kelgan qadriyatlarini ham o zida mujassam etgan. ʻ O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ʻ ta kidlaganidek: “Tabiiyki, har qanday davlatning yuzi, obro-e tibori uning ʼ ʼ Konstitutsiyasi hisoblanadi. Zotan, Konstitutsiya davlat qobusnomasidir. Shu ma noda asosiy qonunimiz xalqimizning irodasini, ruhiyatini, ijtimoiy ongi va ʼ madaniyatini aks ettiradi. Chunki uni ishlab chiqish va muhokama etishda butun xalq ishtirok etdi. Bir so z bilan aytganda, Konstitutsiyamiz tom ma noda xalqimiz ʻ ʼ tafakkuri va ijodining mahsulidir”. Muqaddima Konstitutsiyaning mohiyatan muhim tarkibiy qismi sifatida katta ahamiyatga ega. Chunki unda O zbekiston xalqining taraqqiyot yo li engʻ ʻ muhim sakkizta siyosiy-huquqiy g oya va prinsiplarga, milliy qadriyatlarga ʻ tayanishi aniq ko rsatib berilgan. Bu negiz va prinsiplar: ʻ Birinchidan, jahonning yuksak darajada taraqqiy etgan demokratik davlatlari tomonidan e tirof etilgan inson huquqlari va davlat suvereniteti g oyalari hamda ʼ ʻ prinsiplariga sodiqlik namunasini ko rsatishdek mas uliyatni o z zimmamizga ʻ ʼ ʻ oldik. Zero, hayotda inson, uning ajralmas huquqlari va erkinliklari eng oliy qadriyat hisoblanadi. Ikkinchidan, milliy xususiyatlarimiz, qadriyatlarimizdan kelib chiqib, hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak mas uliyatni anglab, ushbu Konstitutsiyani qabul ʼ qilar ekanmiz, ajdodlarimiz qoldirgan boy merosni o rganish, ma naviyatimiz va ʻ ʼ qadriyatlarimizni yanada yuksaltirish asosida bugungi va kelajak avlodlarimiz dunyo hamjamiyatida o zining munosib o rniga ega bo lishi uchun ham jon ʻ ʻ ʻ kuydiramiz. Uchinchidan, shu kungacha to plangan o zbek davlatchiligining boy tarixiy ʻ ʻ tajribasiga tayanish orqali asosiy qomusimizda bobolarimiz yaratgan, ya ni ʼ Sohibqiron Amir Temur, Ulug bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, Temur Malik ʻ kabi tarixiy shaxslarning milliy davlatchiligimizdagi o rni, ular amal qilgan davlat ʻ boshqaruvidagi an analarni e tiborga olib, madaniyatimiz rivojiga bebaho hissa ʼ ʼ qo shgan buyuk ajdodlarimiz – sharqning buyuk mutafakkirlari Imom al-Buxoriy, ʻ at-Termiziy, Al-Xorazmiy, al-Farg oniy, Abu Ali ibn Sino, Ahmad Yassasiy, ʻ Bahouddin Naqshband, Navoiy va boshqa daholarimiz qoldirgan madaniy-axloqiy meros asosida mazmunan yangi davlatchilikni tashkil etishni ko zladik. Ularning ʻ insonni ma naviy komillikka chorlovchi diniy-axloqiy va huquqiy hikmatlari ʼ Konstitutsiyamizga ruh bag ishlangan. ʻ To rtinchidan, ʻ demokratiya na ijtimoiy adolat g oyalariga sadoqatimizni ʻ namoyon etish orqali, xalq hokimiyatchiligini mustahkamlash, xalq vakilligi institutlarini rivojlantirish, referendum va saylovlar asosida davlat va jamiyat hayotiga oid muhim masalalarni hal qilish, demokratiya o chog i sanalgan milliy ʻ ʻ qadriyat – mahalla instituti orqali har bir insonning siyosiy-huquqiy qarashlarini yuksaltirish bosh vazifa sifatida qaralmoqda. Bunda ijtimoiy adolatni targ ib qilishʻ hamda unga amal qilish barobarida jamiyat a zolari o rtasidagi tinchlik va ʼ ʻ osoyishtalikni ta minlash, ularda bir-biriga mehr-muruvvat hissini uyg otish, kam ʼ ʻ ta minlangan, parvarishga muhtoj, nogiron va boquvchisi bo lmagan insonlarni ʼ ʻ ijtimoiy himoya qilish kabi insoniy fazilatlarga tayanishni muhim omil deb hisobladik. Beshinchidan, xalqaro huquqning e tirof etilgan qoidalari ustunligini tan olgan ʼ holda, milliy manfaatlarimizni ko zlagan holda, xalqaro hamjamiyat bilan o zaro ʻ ʻ tenglik asosida siyosiy, iqtisodiy, ma naviy va madaniy hamkorlik qilish, xalqaro ʼ munosabatlarda to la huquqli a zo sifatida har tomonlama sheriklik qilish, milliy ʻ ʼ huquq tizimimizni xalqaro huquq talablari darajasida shakllantirishni majburiyat, deb qabul qildik. Oltinchidan, O zbekiston fuqarolarning farovon hayot kechirishlarini ta minlash ʻ ʼ maqsadida iqtisodiyotni bozor munosabatlari prinsiplari doirasida erkinlashtirish, barcha mulk shakllarining muqaddas va daxlsiz ekanligini e tirof etish, mehnat ʼ qilish va tadbirkorlikni rag batlantirish, iste molchilarning huquqlarini himoya ʻ ʼ qilish kabi qoidalar o rnatilishiga erishildi. Bundan keyin ham fuqarolarning ʻ moddiy turmush tarzini yanada yuksaltirish davlatimizning bosh vazifalaridan biri bo lib qoladi. ʻ Yettinchidan, insonparvar demokratik huquqiy davlatni barpo etishni ko zlab, ʻ hamma narsa inson uchun, inson baxt-saodati uchun yaratilishini anglagan holda qonunlarimiz ruhiga insonparvarlik g oyalarini singdirish, jamiyat huquqiy ʻ tafakkurini yuksaltirish, qonunlarni hurmat qilish va ularga itoatda bo lish ʻ talablarini joriy etish orqali fuqarolik jamiyatini shakllantirishga erishishni davr talabi, deb bildik. Sakkizinchidan, fuqarolar tinchligi va milliy hamjihatligini ta minlash orqali ʼ davlatning oldida turgan asosiy funksiyalarini bajarish maqsadida huquqni muhofaza qilish organlarini, mudofaa va xavfsizlik idoralarini ta sis etishni muhim ʼ vosita deb bildik. Bunda milliy hamjihatlikni, bag rikenglikni, xalqimizningʻ osoyishtaligini saqlash bosh mezonimiz bo lib qoladi. ʻ O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi chinakam xalqchil va ʻ demokratik konstitutsiya bo lib, u tarixan sinalgan umumbashariy qadriyatlarini ʻ o zida mujassam etgan. Haqiqatdan ham, “Mustaqil O zbekistonning kuch-qudrat ʻ ʻ manbai – xalqimizning umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligidir. Xalqimiz adolat, tenglik, ahil qo shnichilik va insonparvarlikning nozik kurtaklarini asrlar osha ʻ avaylab-asrab kelmoqda. O zbekistonni yangilashning oliy maqsadi ana shu ʻ an analarni qayta tiklash, ularga yangi mazmun bag ishlash, zaminimizda tinchlik ʼ ʻ va demokratiya, farovonlik, madaniyat, vijdon erkinligi va har bir kishini kamol toptirishga erishish uchun zarur shart-sharoit yaratishdir”. O zbekiston ʻ Konstitutsiyasi yaratilishida eng rivojlangan, taraqqiy topgan demokratik davlatlarning tarixiy tajribasi va jahon konstitutsiyaviy amaliyoti inobatga olingan. Konstitutsiyamiz birinchi navbatda Birlashgan Millatlar Tashkilotining qator hujjatlariga, Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasiga, xalqaro huquqning umume tirof etilgan qoidalariga va o zbek xalqining boy tarixiy tajribasiga ʼ ʻ asoslangan. O zbekiston Konstitutsiyasi xalqimizning ma naviy, madaniy meros, milliy ʻ ʼ tafakkur, muqaddas islomiy qadriyatlar va ko p asrlik o zbek davlatchiligi tajribasi ʻ ʻ hamda huquqiy an analarga asoslangan va bu ijobiy yutuqlarni o zida aks ettiradi. ʼ ʻ Bag rikenglik haqida gapirar ekanmiz Konstitutsiyaning shu masalaga ʻ bag ishlangan moddalarini ko rib chiqamiz. Masalan, 4-modda – O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasining davlat tili o zbek tilidir. O zbekiston o z hududida istiqomat ʻ ʻ ʻ qiluvchi barcha millat va elatning tillari, urf-odatlari va an analari hurmat qilinishi ʼ ta minlaydi, ularning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi. ʼ Har bir xalq, har bir elat o z hurmat-ehtirom qiladigan tilga ega. Tilga ʻ bo lgan munosabat ana shu tildan foydalanuvchi odamlarning ko p yoki oz sonli ʻ ʻ ekanligiga bog liq emasdir. Tilda ana shu tilning ijodkor bilan xalqning, elatning ʻ tarixi va madaniyati aks etadi. Til millatning ajralmas belgisi va davlat mustaqilligini ifodalovchi jihatlardan biridir. Shuning uchun O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 4-ʻ moddasida mustahkamlangan me yorlar o zbek tilining huquqiy maqomini ʼ ʻ tiklashga qaratilgan bo lib, unda, avvalo, respublikamizning davlat tili, o zbek tili ʻ ʻ ekanligi qayd etilgan. O zbek tiliga davlat tili maqomi berilishining o ziga xos ʻ ʻ tarixi bor. Ma lumki, 1989-yil 21 oktabrda O zbekistonning “Davlat tili haqida”gi ʼ ʻ qonuni qabul qilindi, 1995-yil 21-dekabrda bu qonunning yangi tahriri amalga kiritildi. O zbekiston Respublikasining “Davlat tili haqida”gi qonunida ʻ belgilanganidek, o zbek tiliga davlat tili maqomining berilishi mamlakat hududida ʻ yashovchi millat va elatning o z ona tilini qo llashdan iborat konstitutsiyaviy ʻ ʻ huquqlariga monelik qilmaydi. O zbek tilining mamlakatimiz hududida davlat tili sifatida amal qilishining ʻ huquqiy asoslari ushbu qonun va boshqa qonunlar bilan belgilab beriladi. Ushbu qonun tillarning turmushda, shaxslararo muomalada hamda diniy va ibodat bilan bog liq, udumlarni ado etishda qo llanilishini tartibga solmaydi. ʻ ʻ Fuqarolar millatlararo muomila tilini o z xohishlariga ko ra tanlash ʻ ʻ huquqiga egadirlar. O zbekiston Respublikasida davlat tilini o rganish uchun barcha fuqarolarga ʻ ʻ shart-sharoit yaratilgan hamda uning hududida yashovchi millatlar va elatlarning tillariga izzat-hurmat bilan munosabatda bo lish ta minlangan, bu tillarni ʻ ʼ rivojlantirish uchun barcha imkoniyatlar yaratilgan. Fuqarolarga davlat tilini o qitish bepul amalga oshiriladi. O zbekiston ʻ ʻ Respublikasida fuqarolarga ta lim olish tilini erkin tanlash huquqi kafolatlangan. ʼ O zbekiston Respublikasi fuqarolariga davlat tilida, shuningdek boshqa tillarda ʻ ham umumiy, kasb-hunar, o rta maxsus va oliy ma lumot olishlari uchun barcha ʻ ʼ shart-sharoitlarini yaratib beradi. O zbekiston Respublikasining qonunlari, davlat hokimiyati va boshqaruv ʻ organlarining boshqa hujjatlari davlat tilida qabul qilinadi va e lon qilinadi. Bu ʼ hujjatlarning tarjimalari boshqa tillarda ham chop etiladi. Mahalliy hokimiyat va boshqaruv organlarining hujjatlari davlat tilida qabul qilinadi va e lon etiladi. Muayyan millat vakillari zich yashaydigan joylardaʼ mahalliy hokimiyat va boshqaruv organlarining hujjatlari respublika davlat tilida hamda mazkur millat tilida qabul qilinadi va e lon etiladi. ʼ O zbekiston Respublikasida davlat tiliga yoki boshqa tillarga mensimay yoki ʻ xusumat bilan qarash taqiqlanadi. Fuqarolarning o zaro muomala, tarbiya va ta lim ʻ ʼ olish tilini erkin tanlash huquqini amalga oshirishiga to sqinlik qiluvchi shaxslar ʻ qonun hujjatlariga muvofiq javobgar bo ladilar. O zbekistonda boshqa millat ʻ ʻ vakillariga til tengligi to la ta minlangan. ʻ ʼ Davlat tilining muhim belgilaridan biri, uning barcha rasmiy ish yuritishda to laligicha qo llanishidir. O zbekistonning davlat tili haqidagi qonuniga ko ra, ʻ ʻ ʻ ʻ O zbekiston hududida yashovchi har bir shaxsning davlat, jamoat idoralari va ʻ tashkilotlariga ish yuzasidan taklif, ariza hamda shikoyat bilan davlat tilida murojaat etish va javoblar olish huquqi ta minlanadi. O zbekistonda ishlovchi ʼ ʻ barcha mansabdor shaxslar, rahbar xodimlar o z xizmat vazifalarini bajarish uchun ʻ respublika davlat tilini yetarli darajada bilishlari shart. Aholiga xizmat ko rsatish ʻ ishlari bilan shug ullanuvchi shaxslar ham o z xizmat vazifalarini bajarish uchun ʻ ʻ davlat tilini bilishlari lozim. Mamlakatimizda qonunlar, qarorlar, farmonlar va boshqa hujjatlar bevosita davlat tilida tayyorlanib, qabul qilinmoqda va e lon ʼ qilinmoqda. Hozirgi vaqtda barcha turdagi yig ilishlar, majlislar va kengashlarning ʻ o zbek tilida o tayotganligi Qonunning tobora hayotimizga singib borayotganini ʻ ʻ ko rsatmoqda ʻ 32 . Shunday qilib, Konstitutsiyamizning ushbu moddasida belgilangan me yor, ʼ bir tomondan, o zbek tili va o zbek xalqi hayotida, tilning taraqqiyoti va xalqning ʻ ʻ ma naviy kamolotida, milliy istiqlolga erishishida beqiyos omil bo lib xizmat ʼ ʻ qilsa, ikkinchi tomondan esa, boshqa millat va elatlarning teng huquqliligi saqlab qolinishida, ularning tillari, urf-odatlari va an analarining hurmat qilinishi va ʼ yanada rivojlanishida muhim kafolatdir. 32 Муртазаева Р.Ҳ. Ўзбекистонда миллатлараро муносабатлар ва толерантлик. (Дарслик) –Т.:...., 2019. –Б.5-6 8-modda. O zbekiston xalqini, millatidan qat i nazar, O zbekistonʻ ʼ ʻ Respublikasining fuqarolari tashkil etadi 33 . Mazkur moddada qayd etilgan qoidaning mazmunini jahondagi hech bir Konstitutsiyada uchramaydi. Bu asosiy Qonunimizning yana bir muhim xususiyatlaridan biridir. Ushbu moddada “O zbekiston xalqi”ga Konstitutsion ʻ ta rif keltirilgan. O zbekistonda tug ilgan, uning zaminida istiqomat va mehnat ʼ ʻ ʻ qilayotgan har bir kishi, milliy va irqiy mansubligidan, e tiqodidan qat i nazar, ʼ ʼ teng huquqli fuqaro hisoblanadi. O zbekiston fuqarolari, o zlarining nasl-nasabi, irqi, ijtimoiy kelib chiqishi ʻ ʻ va boshqa holatlaridan qat i nazar, O zbekiston xalqini tashkil etadi. ʼ ʻ Konstitutsiyamiz va u asosda qabul qilingan qonunlarimiz O zbekiston xalqini ʻ tashkil etuvchi barcha millat va elatlarning urf-odatlari va milliy an analari hurmat ʼ qilinishini kafolatlaydi. O zbekiston aholisining ko p millatliligi o zbek xalqining milliy o zligini ʻ ʻ ʻ ʻ anglashi va ma naviy va qayta tiklanishining o sishi bilan chambarchas bog liq ʼ ʻ ʻ holda jamiyatni yangilash, uni demokratlashtirishga undovchi zo r kuch bo lib ʻ ʻ xizmat qilmoqda. Bu respublikaning jahon hamjamiyatiga qo shilishi uchun qulay ʻ shart-sharoit yaratyapdi. Mamlakatimizda asosiy millat – o zbeklar bilan bir ʻ qatorda o z madaniy va an analariga ega bo lgan yuzdan ortiq millat vakillari ʻ ʼ ʻ istiqomat qilishadi. Ularning mamlakat aholisi umumiy tarkibidagi ulushi 20 foizdan oshib ketadi. O zbekiston tarixida qabul qilingan avvalgi Konstitutsiyalardan farqli ʻ ravishda mazkur Konstitutsiya O zbekiston xalqini ishchilar, dehqonlar, ziyolilar, ʻ musulmonlar, askarlar va hakozolarga ajratmadi. Konstitutsiya bo yicha kim ʻ qanday kasbni egallashidan, qanday mashg ulot turi bilan shug ullanishidan, ʻ ʻ jamiyatda qanday o rin tutishidan, ijtimoiy kelib chiqishidan va boshqa ʻ holatlaridan qat i nazar inson deb e zozlanadi. ʼ ʼ 33 Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. – Тошкент: Ўзбекистон, 2012. – Б.5. 18-modda. O zbekiston Respublikasida barcha fuqarolar bir xil huquq vaʻ erkinliklarga ega bo lib, jinsi, irqi, millati, tili, dini, ijtimoiy kelib chiqishi, ʻ e tiqodi, shaxsi va ijtimoiy mavqeidan qat i nazar, qonun oldida tengdirlar. ʼ ʼ Imtiyozlar faqat qonun bilan belgilab qo yiladi hamda ijtimoiy adolat ʻ prinsiplariga mos bo lishi shart. ʻ Inson va fuqarolarning huquqlari ichida fuqarolarning tengligi prinsipini alohida o rin tutadi. Fuqarolarning tengligi prinsipi xalqimizning mentalitetiga, ʻ uning insonparvarlik ruhiga, diniy qadriyatlarimizga ham juda mos keladi. Konstitutsiyamizning 18-moddasida insoniyatning, o zbek xalqining asrlar ʻ davomida intilib kelgan azaliy qadriyati – ya ni fuqarolarning tengligi ʼ mustahkamlangan. Insonlarning qonun oldida tengligi tamoyili ularning teng huquq va majburiyatlar sohibi ekanligini anglatadi. Fuqarolarning tengligi – demokratiyaning muhim elementi hamda jahon konstitutsiyaviy taraqqiyotining muhim tamoyillaridan hisoblanadi. Bu tenglik fuqarolarning davlat, qonun va sud oldida rasmiy tan olinadigan tengligi bo lib, u har bir davlat fuqarolarining jinsi, ʻ irqi, millati, tili, kelib chiqishi, mulkiy ahvoli, egallab turgan lavozimi, turar joyi, dinga munosabati, qarashlari, jamoat birlashmalariga mansubligi va boshqa holatlardan qat i nazar teng huquq, erkinlik va burchlarga ega ekanligini anglatadi. ʼ Huquqiy tenglik bu, albatta, formal tenglikdir. ya ni rasmiy jihatdan teng ʼ huquq va majburiyatlarga ega bo lishlikdir. Ta kildash joizki, teng huquqlilik faqat ʻ ʼ teng huquq va erkinliklar sohibi bo lishni anglatibgina qolmay, balki teng ʻ majburiyatlarni ham zimmaga olishni taqozo etadi. 21-modda. O zbekiston Respublikasining butun hududida yagona fuqarolik ʻ o rnatiladi. ʻ O zbekiston Respublikasining fuqaroligi, unga qanday asoslarda ega ʻ bo lganlikdan qat iy nazar, hamma uchun tengdir. ʻ ʼ Qoraqalpog iston Respublikasining fuqarosi ayni vaqtda O zbekiston ʻ ʻ Respublikasining fuqarosi hisoblanadi. Fuqarolik holati bilan bog liq muammolar yechimini topishga qaratilganʻ huquqiy asoslarning yaratilishida mamlakatimiz Birinchi Prezidenti I.Karimovning siyosiy-huquqiy qarashlarining ta siri va ahamiyati alohida tilga olinadi. Ayniqsa, ʼ uning yagona fuqarolik prinsipini o rnatishga daxldor bo lgan quyidagi g oyasi ʻ ʻ ʻ nihoyatda muhim ahamiyat kasb etadi: “Umume tirof etilgan qoidaga ko ra, har bir ʼ ʻ shaxs faqat bir davlatning fuqarosi bo la oladi”. ʻ 31-modda. Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e tiqod qilmaslik huquqiga ʼ ʼ ega. Diniy qarashlarni majburan singdirishga yo l qo yilmaydi. ʻ ʻ Yurtimizda chorak asr davomida erishilgan millatlar, dinlararo totuvlik, hamjihatlik, uning natijasi bo lmish ijtimoiy barqarorlikni saqlash va ʻ mustahkamlash bundan buyon ham o z ahamiyatini yo qotmaydi. O zbekistonda ʻ ʻ ʻ istiqomat qilayotgan turli din vakillari uchun teng imkoniyatlarning yaratilganligi, diniy bag rikenglikka doir qoidalarning qonuniy asoslarda mustahkamlanganligi ʻ tahsinga sazovordir. O zbekiston mustaqilligi sharoitida erishilgan yutuqlardan biri ʻ diniy qadriyatlarga munosabatlarning tubdan o zgargani hisoblanadi. Shuningdek, ʻ 1992-yil 2-aprel kuni Vazirlar Mahkamasining “O zbekiston Respublikasi Vazirlar ʻ Mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo yicha qo mita tashkil etish to g risida”gi ʻ ʻ ʻ ʻ Qarori qabul qilindi. Ayniqsa, Ro za hayiti, Qurbon hayitining birinchi kunlari ʻ dam olish kuni deb e lon qilingani barchani quvontirdi. Ulug yurtdoshlarimiz ʼ ʻ Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Ahmad Yassaviy, Najmiddin Kubro, Bahouddin Naqshband, Imom Moturidiy, Zamaxshariy, Abduxoliq G ijduvoniy, Alauddin ʻ Attor, So fi Olloyor, Hoja Ahror Valiy kabi mashhur, dong i ketgan hadisshunos, ʻ ʻ tasavvuf vakillarining, ilohiyotchi fiqhshunoslar yubileylarining o tkazilishi ʻ xalqimiz o tmishi, tarixi, qadriyatlarga bo lgan munosabatlarida tub burilish ʻ ʻ yasadi. Ular Markaziy Osiyoda siyosiy aql-idrok bilan ma naviy jasoratni, ʼ dunyoqarash bilan qomusiy bilimdonlikni o zida mujassam etgan buyuk arboblar ʻ ekanligini unutmasligimiz lozim. Noan anaviy dinlar haqida rus dinshunosi ʼ quyidagi fikrni olg a suradi: missionerlik va prozelitizm har qanday an anaviy ʻ ʼ dinni xavotirga soladi. Tarixiy manbalarning guvohlik berishicha,o tmishda O zbekistonda diniy vaʻ ʻ etnik munosabatlar asosida biror marta ham nizo chiqmagani qayd qilinadi. Shu o rinda aytishimiz kerakki, mazkur voqelikni bugungi kunda mamlakatimizda ʻ faoliyat ko rsatayotgan islom, xristian, yahudiy dinlari va boshqa ʻ konfessiyalarning o zaro munosabatlarida ham yaqqol ko rish mumkin. ʻ ʻ O zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov bunday ʻ do stona munosabatlardan xulosa qilib: “Musulmonlar va xristianlarning ʻ O zbekiston zaminida birgalikda hamnafas bo lib yashashi diniy-ma naviy ʻ ʻ ʼ totuvlikning nodir timsoli va barcha din vakillariga nisbatan bag rikenglikning eng ʻ yaxshi namunasi deb hisoblanishiga arzigulikdir” 34 , deya voqelikni aniq ko rsatib ʻ bergan edi. Mustaqillik yillarida din mavzuida qator simpoziumlar, chunonchi, mashhur mutafakkir allomalarimiz yubileylariga bag ishlangan tadbirlar o tkazildi. Islom ʻ ʻ dinining boy merosini chuqur o rganish maqsadida 1995-yil Toshkentda Islom ʻ tadqiqotlari xalqaro markazi tashkil etildi. 1999-yil aprelida “Toshkent islom universitetini tashkil etish to g risida”gi Farmon qabul qilindi. 2007-yilda ta lim, ʻ ʻ ʼ fan va madaniyat sohasidagi xalqaro Aysesko tashkiloti tomonidan Toshkent shahri Islom madaniyati poytaxti, degan yuksak nomga sazovor bo ldi. 2008-yil ʻ 14-15-avgust kunlari Toshkent va Samarqand shaharlarida xorijlik va mahalliy ulamolar, olimlar va keng jamoatchilik ishtirokida “O zbekistonning islom ʻ sivilizatsiyasi ravnaqiga qo shgan hissasi” mavzuyidagi xalqaro konferensiya, ʻ 2008-yil 13-14-noyabr kunlari Samarqand va Buxoro shaharlarida “O zbekiston - ʻ islom dunyosining buyuk mutafakkirlari yurti” mavzuidagi anjuman tashkil etildi. Mustaqillik yillarida bir qator aziz-avliyolarning yubiley sanalari nishonlanishi ham uzoq yillar mobaynida muqaddas dinimizga nisbatan e tibor ʼ namunasidir. Jumladan, 1993-yil sentyabr oyida Bahouddin Naqshbandning 675- yilligi nishonlandi. 1995-yil noyabr oyida Mahmud az-Zamaxshariyning 920- yilligi va Najmiddin Kubroning 850-yilligi nishonlandi. 1998-yil oktyabr oyida Imom al-Buxoriyning hijriy taqvim bo yicha 1225-yilligi nishonlandi. 2000-yil ʻ 34 Каримов И.А. Маънавий юксалиш йўлида. – Т.: Ўзбекистон, 1998. – Б. 102. noyabr oyida Imom Abu Mansur al-Moturidiyning 1130-yilligi va Burhoniddin al- Marg inoniyning 910-yilligi nishonlandi. 2003-yil noyabr oyida Abduholiqʻ G ijduvoniyning 900-yilligi nishonlandi. 2003-yil 27-dekabr kuni O zbekiston ʻ ʻ musulmonlari idorasining 60 yilligi nishonlandi. 2004-yil dekabr oyida Xoja Ahror Valiyning 600-yilligi nishonlandi. Bu kabi ishlar yurtimizda din ishlariga katta e tibor qaratilayotganining isbotidir. ʼ 2003-yil 22-avgust kuni Vazirlar Mahkamasining “Din sohasidagi ma naviy- ʼ ma rifiy, ta lim ishlarini va faoliyatni yanada takomillashtirishda ijtimoiy ko mak ʼ ʼ ʻ va imtiyozlar berish to g risida”gi qarori va 2003-yil 17-sentyabr kuni O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Prezidentining “Imom Buxoriy yodgorlik majmuini asrab-avaylash va yanada obodonlashtirish, alloma merosini o rganish va targ ib qilish ishlarini ʻ ʻ takomillashtirish to g risida”gi Farmoni e lon qilindi. 2004-yil 27-may kuni ʻ ʻ ʼ Vazirlar Mahkamasining “Bahouddin Naqshband yodgorlik majmuasi markazini tashkil etish to g risida”gi va 2004-yil 16-iyul kuni Vazirlar Mahkamasining ʻ ʻ “Shohi Zinda yodgorlik majmuasida qayta tiklash va obodonlashtirish ishlarini tashkil etish to g risida”gi Qarorlari qabul qilindi. ʻ ʻ 32-modda. O zbekiston Respublikasining fuqarolari jamiyat va davlat ʻ ishlarini boshqarishda bevosita hamda o z vakillari orqali ishtirok etish huquqiga ʻ egadirlar. Bunday ishtirok etish o zini o zi boshqarish, referendumlar o tkazish va ʻ ʻ ʻ davlat organlarini demokratik tarzda tashkil etish yo li bilan amalga oshiriladi. ʻ Ushbu moddada fuqarolarning jamiyat va davlat ishlarini boshqarishda bevosita hamda o z vakillari orqali ishtirok etish huquqi o z ifodasini topgan. ʻ ʻ 57-modda. Konstitutsiyaviy tuzumni zo rlik bilan o zgartirishni maqsad ʻ ʻ qilib qo yuvchi, respublikaning suvireniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga, ʻ fuqarolarning konstitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ ib qiluvchi, xalqning sog ligi va ʻ ʻ ma naviyatiga tajovuz qiluvchi, shuningdek harbiylashtirilgan birlashmalarning, ʼ milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalarning hamda jamoat birlashmalarining tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi. Maxfiy jamiyatlar va uyushmalar tuzish taqiqlanadi. Har qanday jamoat birlashmasi tuzilishidan oldin o z oldiga muayyanʻ maqsadlarni qo yish tabiiy. Lekin biror maqsadga erishish davlatda o rnatilgan ʻ ʻ qoidalarga zid bo lmasligi lozim. ʻ Hech bir jamiyat o rnatilgan qoidalarga amal qilmaydigan, fuqarolarning ʻ huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi, ularning sog lig i va ma naviyatiga ʻ ʻ ʼ salbiy ta sir ko rsatuvchi, millatlar va turli dinga e tiqod qiluvchi shaxslar o rtasida ʼ ʻ ʼ ʻ adovat va urushni targ ib etuvchi birlashmalarning mavjud bo lishiga yo l ʻ ʻ ʻ qo ymaydi. ʻ 72-modda. O zbekiston Respublikasi qonunlari Qoraqolpog iston ʻ ʻ Respublikasi hududida ham majburiydir. O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 15-moddasiga muvofiq, ʻ O zbekiston Respublikasining butun hududida (Qoraqalpog iston esa uning ʻ ʻ tarkibiy qismidir) O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlari ʻ ustunligi so zsiz tan olinadi. ʻ Ushbu moddada demokratik huquqiy davlatning eng asosiy belgilaridan biri – Konstitutsiya va qonun ustuvorligi tamoyilidan kelib chiqadi. Shu bilan birga, Qoraqolpog iston Respublikasi Konstitutsiyasining 15-moddasida ʻ Qoraqolpog iston Respublikasida O zbekiston Respublikasi va Qoraqolpog iston ʻ ʻ ʻ Respublikasining Konstitutsiyasi va qonunlarining ustunligi so zsiz tan olinishi ʻ belgilab qo yilgan. ʻ Sharhlanayotgan modda, shuningdek, O zbekiston Respublikasi ʻ Konstitutsiyasining 71-moddasi qoidalari bilan ham hamohangdir. 73-modda. Qoraqolpog iston Respublikasining hududi va chegaralari uning ʻ roziligisiz o zgartirilishi mumkin emas. Qoraqolpog iston Respublikasi o z ʻ ʻ ʻ ma muriy-hududiy tuzilishi masalalarini mustaqil hal qiladi. ʼ Davlat hokimiyatining ta siri ma lum hududga va tegishlicha aholiga joriy ʼ ʼ qilinishi har qanday davlatning muhim belgisidir. Davlatning o z hududida Konstitutsiyasining va qonunlarining ustunligi ʻ suverenitet belgilarining biri hisoblanadi. Konstitutsiyaning ushbu moddasida Qoraqalpog iston o z ma muriy-hududiy tuzilishi masalalarini mustaqil hal qiladi,ʻ ʻ ʼ davlat hokimiyati organlari tizimini belgilaydi, deb mustahkamlangan. Qoraqolpog iston Respublikasining Konstitutsiyasining XVI bobi ʻ Qoraqolpog iston Respublikasining ma muriy-hududiy tuzulishi masalalariga ʻ ʼ bag ishlangan bo lib, uning 67-moddasida: “Tumanlar, shaharlar tashkil qilish va ʻ ʻ ularni tugatish, shuningdek, ularning chegaralarini o zgartirish Qoraqalpog iston ʻ ʻ Respublikasi Jo qorg i Kengesi tomonidan amalga oshiriladi”. – deb belgilab ʻ ʻ qo yilgan. ʻ O zbekiston va Qoraqalpog iston hududlarini ajratib turadigan chegaralarini ʻ ʻ o zgartirish zarurati tug ilsa, O zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining roziligini ʻ ʻ ʻ olish lozim bo ladi. ʻ 74-modda. Qoraqalpog iston Respublikasi O zbekiston Respublikasi ʻ ʻ tarkibidan Qoraqolpog iston Respublikasi xalqining umumiy referendumi asosida ʻ ajralib chiqish huquqiga ega. Mazkur moddada bayon qilingan qoida Qoraqalpog iston Respublikasi ʻ Konstitutsiyasining 1- va 9-moddalarida hamda referendumga oid O zbekiston ʻ Respublikasi va Qoraqolpog iston Respublikasining qonun hujjatlarida yanada ʻ rivojlantirilgan. 75-moddada. O zbekiston Respublikasi bilan Qoraqolpog iston Respublikasining ʻ ʻ o zaro munosabatlari O zbekiston Respublikasi va Qoraqolpog iston Respublikasi ʻ ʻ ʻ o rtasida O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi doirasida tuzilgan shartnomalar ʻ ʻ hamda bitimlar bilan tartibga solinadi. O zbekiston Respublikasi va Qoraqolpog iston Respublikasi o rtasidagi ʻ ʻ ʻ nizolar murosaga keltiruvchi vositalar yordamida hal etiladi. Sharhlanayotgan moddada Qoraqolpog iston Respublikasining O zbekiston ʻ ʻ Respublikasi tarkibidagi huquqiy maqomi ikki tomon o rtasidagi munosabatlarda ʻ davlat suverenitetini o zaro hurmat qilish va tan olish zamirida, qonunlar ʻ ustuvorligiga tayanib va unga rioya etib ish yuritish asosida amalga oshirilishi huquqiy jihatdan mustahkamlangan. Ikkala davlat konstitutsiyalarining normalari bilan bir qatorda, bu munosabatlar ular tuzadigan shartnomalar hamda bitimlar bilan tartibga solinadi. O zbekiston va Qoraqalpog istonning munosabatlarini shartnomalar vaʻ ʻ bitimlar ko rinishida huquqiy mustahkamlab qo yish, o z navbatida, ʻ ʻ ʻ Qoraqolpog iston Respublikasining, boshqa ma muriy-hududiy birliklardan farqli ʻ ʼ o laroq, alohida maqomga ega ekanligini anglatadi. ʻ 115-modda. O zbekiston Respublikasida sud ishlarini yuritish o zbek tilida, ʻ ʻ qoraqalpoq tilida yoki muayyan joydagi ko pchilik aholi so zlashadigan tilda olib ʻ ʻ boriladi. Sud ishlari olib borilayotgan tilni bilmaydigan sudda qatnashuvchi shaxslarning tarjimon orqali ish materiallari bilan to la tanishish va sud ishlarida ʻ ishtirok etish huquqi hamda sudda ona tilida so zlash huquqi ta minlanadi. ʻ ʼ Sud ishlari yuritiladigan til jinoyat-protsessual kodeksining 20-moddasi va “Sudlar to g risida”gi Qonunning 8-moddasida mustahkamlab qo yilgan. ʻ ʻ ʻ Protsessual qonunchilik protsess ishtirokchilariga o z protsessual huquq va ʻ majburiyatlarini to liq qilishlari uchun qator aniqlik va qo shimchalar kiritadi ʻ ʻ hamda kafolatlar yaratib beradi. Sud ishlari olib borilayotgan tilni bilmaydigan sud ishtirokchilariga tarjimon xizmatidan foydalanish imkoniyati kafolatlangan. Tarjimonga ham, o z navbatida, ishni aniq hamda to liq bajarish majburiyati ʻ ʻ yuklatiladi. Ushbu majburiyatni lozim darajada bajarmaslik hatto, tarjimonning jinoiy javobgarlikka tortilishi uchun sabab bo ladi. Ayblanuvchiga (gumondorga, ʻ sudlanuvchiga) tarjimon tomonidan barcha holatlarda ko rsatilgan yordam bepul ʻ amalga oshiriladi. Xulosa qilib aytganda, O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi ʻ fuqarolarning huquqlari va erkinliklarining kafolatlarini ko rsatish bilan birga ʻ ularning har tomonlama yuksaltirishga, o z imkoniyatlarini yaxshi ishlarga to la ʻ ʻ safarbar etishga, tadbirkorliklarini tashabbuskorligini oshirishga keng imkoniyatlar yaratib bergan. Shu bilan birga aytish joizki, respublikamiz fuqarosi o zining ʻ amalga oshirayotgan barcha ishlarini, harakatlarini, amallarini o zining moddiy va ʻ ma naviy manfaatdorligiga qaratish bilan birga O zbekistonimizning taraqqiyoti, ʼ ʻ yuksalishi, gullab-yashnashiga ham qaratish lozim. Bu uning vatanparvarlik burchidir. Fuqarolar tomonidan olib boriladigan barcha ishlar Asosiy Qonunimiz – O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va boshqa qonunlar talablari doirasidaʻ bo lishi kerak. Bu – davlatning buyuk kelajagi uchun ham, har bir fuqaroning ʻ yaxshi va tinch yashashi uchun ham muhim omilidir. Xulosa qilib aytadigan bo lsak, bag rikenglik masalasi Bosh qomusimiz - ʻ ʻ O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida 4,- 8,- 18,- 21,- 31,- 57,- 73,- 74,- 115- ʻ moddalarida va qator qonunlarimizda turli millatga mansub aholining ma naviy- ʼ madaniy jihatdan rivojlanishi uchun teng sharoit va imkoniyatlar yaratish masalasi mustahkamlab qo yilgan. ʻ Keltirib o tishimiz joizki, Respublikamiz mustaqillikka erishgan dastlabki ʻ yillarda amaldagi Jinoyat kodeksining 30 dan ortiq moddalarida o lim jazosi ʻ mavjud edi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning tashabbusi bilan bosqichma-bosqich amalga oshirilgan islohotlar natijasida Jinoyat kodeksining sanksiyasida o lim jazosi belgilangan moddalar soni asta-sekin qisqartirildi. 1994- ʻ yilda Jinoyat kodeksida bunday moddalar soni 13 taga, 1998 yilda 8 taga, 2001- yilda 4 taga keltirildi. 2003-yilning oxirida ushbu jazo turi 2 ta – aybni og irlashtiruvchi holatlarda qasddan odam o ldirish va terrorizm jinoyatlari uchun ʻ ʻ nazarda tutilgan edi. Birinchi Prezidentimiz 2005-yil 28-yanvarda O zbekiston Respublikasi Oliy ʻ Majlisi Qonunchilik palatasi va Senatining qo shma majlisida o lim jazosini jinoiy ʻ ʻ jazo tizimidan chiqarib tashlash xususida to xtalib, “Sud-huquq tizimini ʻ liberallashtirish borasida biz hal etishimiz lozim bo lgan yana bir masala, bu ʻ jazolash tizimidan o lim jazosini chiqarib tashlashdir”, deya ta kidlagan edilar. ʻ ʼ 2005-yil 1-avgustda O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom ʻ Karimovning “O zbekiston Respublikasida o lim jazosini bekor qilish to g risida” ʻ ʻ ʻ ʻ gi Farmoni e lon qilindi. Bu esa jamiyatimiz va davlatimiz hayotida ʼ bag rikenglikning yuksak namunasi hamda insonparvarlik tamoyilining belgisi ʻ sifatida e tirof etishimiz lozim bo lgan ulkan voqea bo ldi. Mamlakatimizda o lim ʼ ʻ ʻ ʻ jazosining bekor qilinishi va uning uzoq yoki umrbod ozodlikdan mahrum etish tariqasidagi jinoiy jazoga almashtirilishi xalqimiz tomonidan ijobiy kutib olindi va jahon hamjamiyati tomonidan munosib baholandi. 2.1. MILLATLARARO TOTUVLIK BORASIDA O ZBEKISTONʻ TAJRIBASI O zbekiston diyorida qadimdan turli sivilizatsiya vakillari, madaniy ʻ qatlamlar, xilma-xil e tiqod va dunyoqarashlar yonma-yon yashab kelgan. Bu ʼ yerda yashovchi xalq boshqa joydan ko chib kelib, o rnashib qolgan emas. Bu ʻ ʻ zamin – ota-bobolarimiz yashab o tgan azaliy va muqaddas makondir. Bu zamin – ʻ Sharq va G arbning, Shimol va Janubning, qadim o tmishi va buyuk kelajakning ʻ ʻ tutashgan joyi, Markaziy Osiyoning yuragi, insoniyat tafakkuri, fan va madaniyatining eng ko hna o choqlaridan biridir. Bu tuproqda jahonni hayratga ʻ ʻ solgan sivilizatsiyaning ildizlari vujudga kelgan, insoniyat tarixining eng qadimgi davrlariga mansub diniy va falsafiy an analar shakllangan. Qadimgi yunon ʼ faylasufi Geraklit bu yurtni “falsafiy tafakkur beshigi”, deb bejiz ta riflamagan. ʼ Shuni ta kidlash joizki, bizning sivilizatsiyamiz o ziga xos bag rikenglik tafakkur ʼ ʻ ʻ uslubiga tayanadi. Uch ming yillik tariximiz shundan guvohlik bermoqdaki, oliyjanoblik va insonparvarlik, millatlararo totuvlikka intilish xalqimizning eng yuksak fazilatlaridan hisoblanadi. Bu boradagi an analar avloddan-avlodga o tib ʼ ʻ kelmoqda. Ma lumotlarga ko‘ra, bundan yuz yil avval mamlakatimiz hududida 70 ga ʼ yaqin millat vakillari istiqomat qilgan. 1926-yilda yurtimizda 90 ta millat va elat yashagan bo lsa, 1959-yilda ularning soni 113 taga, 1979-yilda 123, 1989-yilda esa ʻ 130 taga yetgan edi. O zbekiston o z mustaqilligini qo lga kiritganidan so ng nafaqat ʻ ʻ ʻ ʻ mamlakatga nom bergan o zbek xalqi, balki shu muqaddas zaminda istiqomat ʻ qilayotgan turli millat vakillarining ham millat sifatida saqlanib qolishi va rivojlanishi uchun teng sharoit va imkoniyatlar yaratish masalasiga alohida e tibor ʼ qaratdi. Jumladan, ko p millatli diyorimizda tinchlik va osoyishtalikni saqlash va ʻ yanada mustahkamlashning muhim omili bo lgan millatlararo totuvlik va ʻ hamjihatlikni ta minlash, mamlakatimizda istiqomat qilayotgan turli millatgaʼ mansub aholining ma naviy-madaniy ehtiyojlarini qondirishga yo naltirilgan ʼ ʻ milliy-madaniy markazlar faoliyatini qo llab-quvvatlash hamda millatlararo ʻ munosabatlarni takomillashtirish uchun Birinchi Prezitentimiz tashabbusi bilan 1992-yil 13-yanvarda Respublika Baynalmilal madaniyat markazi tashkil etildi. Uning asosiy vazifasi vazirliklar, idoralar, Qoraqolpog iston Respublikasi Vazirlar ʻ Kengashi, viloyat, shahar va tuman hokimliklari, shuningdek, jamoat tashkilotlari bilan birgalikda millatlararo munosabatlar sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishida qatnashish, milliy-madaniy markazlar faoliyatini muvofiqlashtirish va o ziga xos an ana, urf-odat va rasm-rusumlarni tiklash hamda rivojlantirishda ʻ ʼ ularga ko maklashish deb belgilandi. ʻ Mamlakatimiz millatlararo va bag rikenglik borasida nafaqat MDH ʻ davlatlariga, balki butun dunyoga namuna bo lmoqda. Bu haqda A. Hasanov ʻ “O zbekiston – an anaviy diniy bag rikenglik o lkasi kitobida” Moskva va ʻ ʼ ʻ ʻ butunrus patriarxi Aleksey II, AQSH senatori Xillari Klinton xonim va sobiq AQSH davlat kotibi Madlen Olbraytlar yurtimizga tashriflari mobaynida yurtimiz bag rikeng mamlakat ekanligini ta kidlaganini qayd etgan. ʻ ʼ Mamlakatimizda millatlararo totuvlikni ta minlash orqali tinchlik va ʼ hamjihatlikni mustahkamlash borish g oyasi davlatimiz rahbarlarining diqqat ʻ markazida bo lib kelgan. Prezident Shavkat Mirziyoyev keyinchalik barcha nutq ʻ va ma ruzalarida tinchlikni ta minlash, millatlar va dinlararo totuvlik muhitini ʼ ʼ qo llab-quvvatlash, din niqobidagi ekstremizm va terrorizmga qarshi ayovsiz ʻ kurash masalalarini asosiy tamoyil sifatida olg a surib kelmoqdalar ʻ 35 . Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbusi bilan 2017-2021-yillarda O zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo nalishi bo yicha ʻ ʻ ʻ Harakatlar strategiyasi ishlab chiqildi. Strategiyada beshinchi ustuvor yo nalish ʻ sifatida millatlararo totuvlikning oliy darajada namoyon bo lishi bag rikenglikning ʻ ʻ bir ifodasi ekanligi mamlakatimizda istiqomat qilayotgan har qaysi millat a zolari ʼ 35 2017-2021- yillarda O ` zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo ` nalishi bo ` yicha Harakatlar strategiyasini “ Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili ” da amalga oshirishga oid Davlat dasturini o ` rganish bo ` yicha ilmiy - uslubiy risola . Toshkent -2017/, b / 210 aniq tushunib olishi muhim. Chunki O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiningʻ 8-moddasida qayd etilganidek, O zbekiston xalqini millatidan qat iy nazar, ʻ ʼ O zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi. ʻ 2017-yilda Respublika Baynalmilal madaniyat markazi tashkil etilganligining 25 yilligi keng nishonlandi. Mamlakatimizda milliy-madaniy markazlarni soni 140 dan ziyod bo lib, ular yurtimizning jamoat tashkilotlari ʻ qatorida samarali faoliyat ko rsatmoqda. Shunisi diqqatga sazovorki, bu markazlar ʻ faoliyatida, millatidan qat i nazar, barcha yurtdoshlarimiz qatnashishlari mumkin. ʼ Millatlararo munosabatlar yo nalishidagi yana bir dolzarb masalalardan biri - ʻ aholining milliy tarkibiga mos keladigan ta lim-tarbiya tizimini tashkil qilishdir. ʼ Bu borada respublikamizda bugungi kunga kelib, 10 mingga yaqin maktab faoliyat yuritayotgani, shundan 845 ta maktabda rus tilida, 491 ta maktabda qozoq tilida, 259 ta maktabda tojik tilida, 52 ta maktabda turkman tilida, 40 ta maktabda qirg iz ʻ tilida, 7 ta maktabda koreys tilida ta lim berish yo lga qo yilganini ta kidlash ʼ ʻ ʻ ʼ kerak. Bular orasida ikki yoki uch tilda o quv mashg ulotlari olib borilayotgan ʻ ʻ maktablar ham bor. Xalq ta limi vazirligiga qarashli pedagogika institutlarida ʼ o zbek tilidan tashqari rus, tojik, turkman, qirg iz, qozoq, qoraqalpoq tillarida ham ʻ ʻ mashg ulotlar olib boriladigan maktablar uchun mutaxassislar tayyorlanmoqda. ʻ Respublikamizdagi ommaviy axborot vositalarining faoliyati ham aholi milliy tarkibining rang-barang ehtiyojlarini qondirishga xizmat qilmoqda. O zbekistonda 8 ta tilda, ya ni o zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, tojik, turkman, ʻ ʼ ʻ ingliz, koreys tillarida gazeta va jurnallar chop etilmoqda. O zbekiston televideniyesi orqali qator xorijiy tillardagi ko rsatuvlarning ʻ ʻ muntazam ravishda namoyish qilinishi va maxsus radio eshittirishlarning turli tillarda efirga uzatilayotgani ham diqqatga sazovor. Bugungi kunda, 12 (o zbek, ʻ qoraqalpoq, qozoq, qirg iz, tojik, ozarbayjon, rus, tatar, boshqird, koreys, uyg ur) ʻ ʻ tillarida teleradio eshittirishlar efirga chiqmoqda. Bundan ko rinadiki, ʻ O zbekistonning millatlararo siyosati insoniylikka, demokratiyaga qarshi bo lgan ʻ ʻ siyosatning har qanday ko rinishlarini to liq va mutlaq rad etishga asoslangan. ʻ ʻ Ko rinib turganidek, millatlararo munosabatlarni to g ri yo lga qo yishʻ ʻ ʻ ʻ ʻ borasida O zbekiston o ziga xos tajriba orttirdi. Bunda faqat milliy o zlikni ʻ ʻ ʻ anglash, milliy g urur va iftixor tuyg usini tarbiyalash, millatlarning tili, ʻ ʻ madaniyati, urf-odatlarini asrab-avaylash bilan cheklanmaslik, balki mamlakatdagi barcha millatlarning umumiy birdamligiga erishish tamoyiliga amal qilindi. Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan qurilgan bu siyosat: - ko p millatlilikni yaratuvchilik qudratiga ega bo lgan omil sifatida tan olish; ʻ ʻ - fuqarolarning jinsi, irqi, millati, tili, dini, e tiqodi, shaxsi, ijtimoiy kelib chiqishi ʼ va mavqeidan qat i nazar, tengligini ta minlash; ʼ ʼ - milliy mansubligidan qat i nazar, fuqarolarning mamlakat siyosiy va ijtimoiy ʼ hayotidagi teng huquqli ishtirokini kafolatlash; - milliy til, urf-odat va an analar hurmat qilishini ta minlash va ularning ʼ ʼ rivojlanishi uchun qulay shart-sharoit yaratish; - ijtimoiy hayot, siyosiy institutlar, mafkura va fikrlar xilma-xilligi asosida rivojlanishini ta minlash; ʼ - fuqarolarning konsitutsiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi qaratilgan milliy, irqiy, diniy adovat va nizoni targ ib qiluvchi faoliyatga yo l qo ymaslik; ʻ ʻ ʻ - millatlar va elatlar huquq va erkinliklarini muhofaza qilishga doir xalqaro qoidalar ustuvorligini tan olish kabi tamoyillarga tayangan holda izchil amalga oshirilmoqda. Mamlakatimizning bu boradagi siyosati davlat rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. O zbekistonning mustaqillikka erishishi har bir millat ʻ vakillari o zlarini tarixiy vatanlari bilan aloqada bo lib turishlariga imkoniyat ʻ ʻ yaratdi. Respublikamizda istiqomat qilayotgan turli millat vakillarining hayoti, tarixi va madaniyati bilan keng jamoatchilikni tanishtirish maqsadida qator madaniy-ma rifiy tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. Ular ona tillarida o qish ʼ ʻ va ta lim olishni yo lga qo yish, adabiyotlar, qo llanmalar bilan ta minlash, tarixiy ʼ ʻ ʻ ʻ ʼ vatanga ta lim olish uchun borish keng yo lga qo yilgan. ʼ ʻ ʻ Abu Nasr Forobiy o zining “Fozil odamlar shahri” asarida o zaro totuvlik va ʻ ʻ hamjihatlik ruhi ustuvorligini fozil shaharlarning muhim belgisi hamda ularning gullab-yashnashi, farovonligi va baxt-saodati tantanasining zamini, o zaro ko mak,ʻ ʻ mehr-muruvvatning yo qligi johil shaharlarning asosiy xususiyati hamda fitna, ʻ fisqu-fujur hukmronligining sababi sifatida qayd etadi. “Odamlarga nisbatan ularni birlashtiruvchi asos insoniylikdir, shuning uchun ham, odamlar insoniyat turkumiga birlashganliklari tufayli o zaro tinchlikda yashamoqlari lozim” ʻ 36 , - degan fikrlari ham buyuk faylasufning ijtimoiy hamkorlikni jamiyat taraqqiyotini ta minlovchi omillardan biri, deb hisoblaganini anglash imkonini beradi. Zero, ʼ respulikamiz aholisining milliy qiyofasi nafaqat Sharq balki g arb sivilizatsiyasiga ʻ mos keladigan umuminsoniy tamoyillar, an ana va urf-odatlar, turli dinlarga ʼ e tiqod, rang-barang turmush tarixidan iborat ma naviy mezonlarni o zida aks ʼ ʼ ʻ ettiradi. Mustaqillik ijtimoiy hayotning barcha sohalarida, jumladan, ma naviy hayotdagi ʼ yangilanish jarayoni va tub o zgarishlar davrini boshlab berdi. ʻ 1991-yil 14-iyunda O zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi “Vijdon ʻ erkinligi va diniy tashkilotlar to g risida”gi Qonuni qabul qilindi. 1998-yilda esa ʻ ʻ ushbu qonunning yangi tahriri qabul qilindi. Bu qonun 23 moddadan iborat. Qonunning 3-moddasi “Vijdon erkinligi huquqi” deb nomlangan. Bu moddada quyidagi qoidalar yozilgan: “fuqaro o zining diniga, dinga e tiqod qilishga yoki ʻ ʼ e tiqod qilmaslikka ibodat qilishda diniy rasm-rusumlar va marosimlarda ʼ qatnashish yoki qatnashmaslikka nisbatan o z munosabatlarini belgilayotgan ʻ paytda uni u yoki bu tarzda majbur etishga yo l qo yilmaydi”. Bu o z navbatda ʻ ʻ ʻ belgilangan hayotiy qoida va mezon hisoblanadi. Qonunning 4-moddasi “Fuqarolarning dinga munosabatidan qat i nazar, teng huquqliligi” deb nomlangan. ʼ Binobarin, O zbekiston Respublikasi fuqarolari dinga munosabatidan qat i nazar, ʻ ʼ qonun oldida tengdirlar. Qonun oldida barchaning tengligi tamoyili Amir Temur tuzgan qudratli davlatda ham o z aksini topgan. Savat to la oltin ko targan bolaning Amir Temur ʻ ʻ ʻ tuzgan davlatning u boshidan bu boshiga hech qanday to siqlarsiz bemalol o tgani ʻ ʻ to g risidagi hikoyat fikrimizga dalil bo la oladi. ʻ ʻ ʻ 36 Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. – Т.: Абдулла Қодирий, 1993. – Б. 186. Qonunning 5-moddasini esa “bag rikenglik tamoyillari formulasi” deb atashʻ mumkin: “Davlat turli dinlarga e tiqod qiluvchi va ularga e tiqod qilmaydigan ʼ ʼ fuqarolar, har xil e tiqodlarga mansub diniy tashkilotlar o rtasida o zaro murosa va ʼ ʻ ʻ hurmat o rnatilishiga ko maklashadi, diniy va o zga mutaasiblikka hamda ʻ ʻ ʻ ekstremizmga, munosabatlarni qarama-qarshi qo yish va keskinlashtirishga, turli ʻ konfessiyalar o rtasida adovatni avj oldirishga qaratilgan xatti-harakatlarga yo l ʻ ʻ qo ymaydi. Davlat diniy konfessiyalar o rtasidagi tinchlik va totuvlikni qo llab- ʻ ʻ ʻ quvvatlaydi. Bir diniy konfessiyadagi dindorlarni boshqasiga kiritishga qaratilgan xatti-harakatlar (prozelitizm), shuningdek boshqa har qanday missionerlik faoliyati man etiladi. Ushbu qoidaning buzulishiga aybdor bo lgan shaxslar qonun ʻ hujjatlarida belgilangan javobgarlikka tortiladilar” 37 . Mustaqillik yillari butun dunyo musulmonlarining muborak bayramlari – Ramazon hayiti va Qurbon hayitining dam olish kunlari deb e lon qilindi. Qur oni ʼ ʼ Karimning zamonaviy o zbek tilida ko p sonli tirajda nashr etildi va musulmon ʻ ʻ ziyoratgohlari – Makka va Madinaga haj safari tashkil qilinishiga davlat yordami yo lga qo yildi hamda masjidlar va islom o quv yurtlari qurulishiga ruxsat etildi. ʻ ʻ ʻ Davlat rivojlanish jarayonida ta lim sohasining muhimligini e tiborga olib, ʼ ʼ yurtboshilarimiz tomonidan ta lim sohasi tubdan isloh qilinib, yuqori malakali ʼ kadrlar tayyorlashning rivojlangan demokratik davlatlar darajasidagi, yuksak ma naviy va axloqiy talablarga javob beradigan milliy tizim yaratildi. Mazkur ʼ dasturda ta lim va tarbiya orqali yosh avlodni yuksak ma naviy fazilatlar – ʼ ʼ bag rikenglik, tinchlik madaniyati, vatanparvarlik, mehr-oqibat, umuminsoniy va ʻ milliy qadriyatlar, birdamlik, bunyodkorlik g oyalari ruhida kamol toptirish ham ʻ ko zda tutilgan. ʻ Mamlakatimizda qaror topgan diniy-ma naviy jarayonlar millatlararo ʼ totuvlik bilan ham uzviy bog liqdir. Mamlakatimiz mustaqillikka erishishi bilan ʻ vijdon erkinligi, din va dindorlarning haq-huquqlariga katta ahamiyat berib kelmoqda. Bugungi kunda respublikamiz rahbariyati tomonidan olib borilayotgan 37 О свободе совести и религиозных организациях (новая редакция)//Ведомости Олий Мажлиса Республики Узбекистан. 1998. №5-6-С.99. millatlararo va dinlararo siyosat jamiyatda ma naviy tiklanish jarayonini yangiʼ bosqichga ko tarilmoqda desak adashmagan bo lamiz. ʻ ʻ Millatlararo totuvlikning oliy darajada namoyon bo lishi bag rikenglikning ʻ ʻ bir ifodasi ekanligini mamlakatimizda istiqomat qilayotgan har qaysi millat a zolari aniq tushunib kelmoqdalar. Yorqin dalil sifatida O zbekiston Respublikasi ʼ ʻ Konstitutsiyasining 8-moddasida qayd etilganidek, O zbekiston xalqini millatidan ʻ qat i nazar, O zbekiston Respublikasining fuqarolari tashkil etadi. Bugungi kunda ʼ ʻ O zbekistonimiz maktablarida darslar yetti tilda olib borilmoqda. Farzandlarimiz ʻ o zbek, qoraqalpoq, rus, qozoq, tojik, turkman, qirg iz maktablarida ta lim ʻ ʻ ʼ olmoqdalar. Mamlakatimizning bu boradagi siyosati davlat rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. O zbekistonning mustaqillikka erishishi har bir millat ʻ vakillari o zlarini tarixiy vatanlari bilan aloqada bo lib turishlariga imkoniyat ʻ ʻ yaratdi. Misol sifatida grek xalqini keltirishimiz mumkin. O zbek xalqi quvg inga uchrab, o z yurtidan ayrilgan, vatanidan yiroqda ʻ ʻ ʻ bo lgan grek xalqiga ham O zbekistonda, yashab, tinch mehnatda qatnashishida ʻ ʻ ko mak berdi, g amxo rlik ko rsatdi. O z navbatida greklar dastlabki ko chib ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ kelgan vaqtlardanoq bilim olishlari, yashash turar joy, qulay sharoitlar yaratishlari lozim edi. Ayni paytda ular uchun qulay sharoitlarni yaratish ishlari olib borildi. Zavod va fabrikalarda uncha uzoqda bo lmagan yerlarda greklar uchun Toshkent ʻ shahri, Toshkent va Sirdaryo viloyatlari, Farg ona vodiysida 14-ta aholi yashash ʻ shaharchalari barpo etildi. 1949-yilning oxirlariga kelib, turli xil zavodlar, tashkilotlarda mahalliy millat vakillari bilan bir qatorda greklar ham faoliyat yurita boshladilar. Ushbu yillarda zavodlarda ishlayotgan greklar 7300 kishini, qurilishlarda 2000 kishini, boshqa turli tashkilotlarda ishlayotganlari esa 200 kishini tashkil qilgan. Bundan tashqari “Tashselmash” zavodiga ham 2000 atrofida greklar ishga joylashtirilgan 38 . O zbek xalqi garchi urushdan keyingi qiyinchiliklarni boshdan ʻ kechirayotgan bo lsada o z navbatida O zbekistonga ko chirib keltirilgan grek ʻ ʻ ʻ ʻ 38 Бағрикенг Ўзбекистон диаспоралари тарихи (бухоро яҳудийлари, немис, поляк, корейс, грек, уйғур, болтиқбўйи халқлари мисолида). 2-китоб. Жамоавий монография. – Тошкент: Turon-Iqbol, 2018. Б.101. xalqiga ularning bu yurtga joylashishi, o rganishi, ishlashlari, o qib bilim olishlariʻ ʻ uchun sharoitlar yaratish borasida beg araz yordamlarini ayamaydi. ʻ O zbekistonliklarning bag rikengliklari natijasida grek muhojirlari ishga joylashib, ʻ ʻ tinch mehnat qurilishlarida ishtirok etib bordilar. Vatanimizda istiqomat qilayotgan greklar uchun o rta maktablarda grek ʻ sinflari ochildi. Greklarning farzandlari uchun maktablarda o qishlari uchun ʻ imkoniyatlar yaratildi. 1954-1955 o quv yilida 7 sinfni 600 nafar o quvchi bitirib ʻ ʻ chiqqan bo lsa, 65 nafar o quvchi 10 sinfni tamomlab chiqishdi ʻ ʻ 39 . Grek muhojirlari nafaqat bilim olishlari o z navbatida ona tillarida chop ʻ etilayotgan gazetalarni o qish imkoniyatlariga ham ega bo lishdi. 1950-yildan grek ʻ ʻ tilida “Prostiniki (G alaba yo li)” nomli gazeta ham nashr qilina boshlandi. Ushbu ʻ ʻ gazeta 1959-yili “NEOS DROMOS (Yangi yo l)” deb nomlandi ʻ 40 . Sovet mafkurasi hukmron bo lgan bir paytda ham xalqimiz o zining azaliy ʻ ʻ bag rikengligiga sodiq bo lib, muhojirlikda yashayotgan greklarga O zbekistonda ʻ ʻ ʻ yashab, ijtimoiy hayotga ko nikishlari uchun qo llaridan kelgan insonparvarlik ʻ ʻ yordamini ayamadilar. 1954-yil boshlarida mehnat qurilishlarida 10 mingga yaqin greklar ishlar edi. 1956-yil yil cho l hududlarni o zlashtirish ishlarida 1200 ga ʻ ʻ yaqin greklar ham ishtirok etishgan. Bilim olishga bo lgan intilishlarining sezilarli darajada o sib borganligi ʻ ʻ natijasida keyingi yillarga kelib grek muhojirlari orasidan o qituvchi, vrach, ʻ injener, quruvchilar va boshqa kasb sohalarini egallagan, fan va madaniyat sohasida ko zga ko ringan vakillar yetishib chiqa boshladilar. 1980-yillarning ʻ ʻ oxiriga kelib ulardan bir nechtasi fan nomzodi va fan doktori ilmiy darajasiga ega bo lganlar. ʻ 1975-yilga kelib Gretsiya monarxiya tuzumi ag darib tashlangach, qulay ʻ siyosiy vaziyatning kelishi O zbekistonda yashab istiqomat qilayotgan grek ʻ xalqiga o zlari tug ilib o sgan vatanlariga qaytib ketish imkoniyatini yuzaga ʻ ʻ ʻ 39 Interkomitet.uz сайти // Тошкент шаҳар грек маданияти жамияти маълумотидан 40 Абдураҳманова Ж. Ўзбекистонликларнинг грек диаспорасига нисбатан бағрикенглиги (1949-2018 йиллар) // “Бағрикенглик – ўзаро ишончни ривожлантиришнинг воситаси сифатида” халқаро илмий анжуман тўплами. Тошкент:2018. – Б. 58. keltirdi. O zbekistondagi grek muhojirlarining aksariyat qismi o z vatanlariʻ ʻ Gretsiya qayta boshlaganlar 41 . Mustaqillik yillarida xalqimizning millatlararo totuvlik, bag rikenglik ʻ fazilatlari yanada yuksaldi. Bugungi kunda malakatimizda 130 dan ortiq millat va elat vakillari ahil va inoq bo lib yashamoqda. Bu borada, hech shubhasiz, ʻ xalqimizga azaldan xos bo lgan bag rikenglik an analari muhim rol o ynamoqda. ʻ ʻ ʼ ʻ O zbekistonda istiqomat qilayotgan barcha millat va elatlarning tillari, urf–odatlari, ʻ an analari birdek hurmat qilinib kelinadi va ularning rivojlanishi uchun sharoitlar ʼ yaratilgan bo lib, Respublikamizda amalga oshirilayotgan barqaror siyosat tufayli ʻ millatlararo munosabatlar yanada takomillashdi. 1992-yil 13-yanvarda tashkil etilgan Respublika Baynalminal madaniyat Markazi negizida milliy madaniy markazlar faoliyatiga keng yo l ochildi. Natijada ʻ milliy madaniy markazlar tashkil etila boshlandi. Mustaqil O zbekistonda ʻ yaratilgan imkoniyatlar natijasida milliy madaniy markazlarning ishi yil sayin boyib, yangilanib bordi. Ushbu markazlarning tashabbusi va rahbarligida turli yo nalishdagi to garaklar ham ishlay boshladilar. 1992-yili O zbekistonda milliy ʻ ʻ ʻ madaniy markazlar soni 10 tani tashkil etgan bo lsa, hozirgi kunda yurtimizda 138 ʻ ta milliy madaniy markazlar mavjuddir. Respublika Baynalminal madaniyat Markazi negizida O zbekistondagi ʻ boshqa milliy madaniy markazlar qatorida 1997-yil 4-martda Toshkent shahrida Grek madaniyati jamiyati tashkil etildi. Natijada, O zbekistonda istiqomat ʻ qilayotgan greklar uchun tili, o ziga xos milliy an ana, urf–odatlari qadriyatlari va ʻ ʼ marosimlarini rivojlantirishga qaratilgan qator tadbirlarni tashkil etishga qaratilgan keng imkoniyatlar yaratildi. Yurtimizdagi greklarning milliy urf – odat va an analarini asrab–avaylash, rivojlantirish, mustaqil vatanimizni yanada ʼ yuksaltirish yo lidagi bunyodkorlik tashabbuslari va intilishlari qo llab–quvvatlab ʻ ʻ kelinmoqda. 2001-yilda grek madaniyati jamiyati qoshida “Buzuki” deb nomlangan grek–vokal cholg u ansambli qayta tashkil qilindi ʻ 42 . 41 Бағрикенг Ўзбекистон диаспоралари тарихи (бухоро яҳудийлари, немис, поляк, корейс, грек, уйғур, болтиқбўйи халқлари мисолида). 2-китоб. Жамоавий монография. – Тошкент: Turon-Iqbol, 2018. Б.102. 42 Interkomitet.uz сайти // Тошкент шаҳар грек маданияти жамияти маълумотидан Grek madaniyati jamiyatida hozirgi kunga kelib bir qator to garaklar – grekʻ tili, grek milliy cholg u asbobi buzuki va gitara, grek taomlari to garagi tashkil ʻ ʻ etilgan. Bundan tashqari O zbekistonning mashhur rassomlaridan biri bo lgan ʻ ʻ Yanis Salpinkidi va uning shogirdlari boshchiligida rassomchilik to garagi, ʻ “Sirtaki” raqs ansambli faoliyat ko rsatib keladi. “Sirtaki” raqs ansambli turli ʻ millat vakillaridan iborat bo lib, ansambl repertuaridan grek milliy raqslari bilan ʻ bir qatorda o zbek xalqining milliy raqslari va boshqa millat raqslari ham o rin ʻ ʻ olgan. Ushbu ansambl “O zbekiston – umumiy uyimiz” mavzusida o tkazilib ʻ ʻ kelinadigan respublika festivalining g olibi hamdir. Bundan tashqari ʻ respublikamizda nishonlanadigan barcha davlat va milliy bayramlarida “Sirtaki” raqs ansabli doimiy ishtirok etib keladi. Ushbu jamiyat boshqa milliy markazlar bilan birgalikda O zbekiston va Gretsiya mustaqillik kunlarini, “Oxi!” ʻ (“Fashizmga yo l yo q”) kuni, pravoslovlarning Pasxa va Rojdestvo bayramlarini ʻ ʻ ham nishonlab kelishadi 43 . Respublikamizdagi turli millat va elat vakillari O zbekistonni o z vatani ʻ ʻ sifatida bilishadi. Bir oila bo lib, barcha soha va tarmoqlarda fidokorona mehnat ʻ qilib, jamiyatni rivojlantirishga katta hissa qo shib kelmoqdalar. Mustaqillik ʻ yillarida milliy madaniy markazlarning 120 dan ortiq faoli davlat mukofotlari, orden va medallar bilan taqdirlandi. 14 nafar madaniy markaz faollari “O zbekiston Qahramoni” yuksak unvoniga sazovor bo ldi ʻ ʻ 44 . Keyingi yillarda ham Respublika baynalmilal madaniyat markazi tashkil etilganining 20 yilligi munosabati bilan mamlakatimizda millatlararo do stlik, ʻ hamjihatlik va totuvlikni yanada mustahkamlashga, yosh avlodni vatanparvarlik, insonparvarlik, mustaqillik g oyalariga sadoqat ruhida tarbiyalashga, milliy ʻ madaniy markazlar faoliyatini rivojlantirishga qo shgan salmoqli hissasi uchun ʻ milliy madaniy markazlarning bir guruh faollari mukofotlandi. Xususan, Apostolidu Despina Dimitris – Toshkent shahar grek milliy madaniy markazi faoli “Do stlik” ordeni bilan taqdirlandi ʻ 45 . 43 Interkomitet.uz сайти // Тошкент шаҳар грек маданияти жамияти маълумотидан 44 Бағрикенг Ўзбекистон диаспоралари тарихи (бухоро яҳудийлари, немис, поляк, корейс, грек, уйғур, болтиқбўйи халқлари мисолида). 2-китоб. Жамоавий монография. – Тошкент: Turon-Iqbol, 2018. Б.104. 45 O`zA //20.01.2012 2017-yil 24-yanvarda Respublika Baynalmilal madaniyat markazining 25 yilligi munosabati bilan Prezident Shavkat Mirziyoyev tomonidan milliy madaniy markazning bir guruh faollari fahriy unvonlar, orden va medallar bilan taqdirlandi 46 . Bugungi kunda Toshkent shahar grek madaniyati jamiyati O zbekistondaʻ istiqomat qilayotgan 9,5 mingdan oshiq greklarning o ziga xos milliy an ana, urf- ʻ ʼ odatlarini asrab-avaylash, rivojlantirish, mustaqil vatanimizni yanada yuksaltirish yo lidagi bunyodkorliklar tashabbuslari va intilishlarini qo llab-quvvatlab ʻ ʻ kelmoqda 47 . Shu bilan birgalikda grek diosporasi jamiyatimiz hayotida ham o z ʻ o rinlariga ega bo lib bormoqda. ʻ ʻ Respublikamizda istiqomat qilayotgan turli millat vakillarining hayoti, tarixi va madaniyati bilan keng jamoatchilikni tanishtirish maqsadida qator madaniy- ma rifiy tadbirlar amalga oshirilib kelinmoqda. Ular ona tillarida o qish va ta lim ʼ ʻ ʼ olishni yo lga qo yish, adabiyotlar, qo llanmalar bilan ta minlash, tarixiy vatanga ʻ ʻ ʻ ʼ ta lim olish uchun borish keng yo lga qo yilganligining guvohi bo ldingiz. ʼ ʻ ʻ ʻ Biroq Vatan tushunchasining mohiyati, sehr-u jozibasi va qudrati insonlarni birlashtirishi, ularga cheksiz g urur-iftixor baxsh etishida ham ko rinadi. Shu ʻ ʻ ma noda koreys vatandoshlarimizdan birining samimiyat bilan bildirgan quyidagi ʼ fikrlarini keltirib o tishni joiz topdik. “Men yaqinda tarixiy Vatanimiz bo lmish ʻ ʻ Janubiy Koreyaga safar qildim. Bilasizmi, oradan bir hafta o tmasdanoq men ʻ Vatanim, tug ilib o sgan yerim jonajon O zbekistonimni sog ina boshladim. ʻ ʻ ʻ ʻ Shunda men dunyoda O zbekistondan ko ra azizroq joy yo qligini ich-ichimdan ʻ ʻ ʻ tuydim. Negaki, men shu yerda o sdim, ulg aydim, el o rtasida obro-e tibor ʻ ʻ ʻ ʼ qozondim. Endi nafaqat mening hayotim, balki farzandlarimning kelajagi, kamoli ham uning istiqboli bilan chambarchas bog liq” ʻ 48 . 46 O`zA //25.01.2017 47 Абдураҳманова Ж. Ўзбекистонликларнинг грек диаспорасига нисбатан бағрикенглиги (1949-2018 йиллар) // “Бағрикенглик – ўзаро ишончни ривожлантиришнинг воситаси сифатида” халқаро илмий анжуман тўплами. Тошкент:2018. – Б. 58. 48 Ўзбекистон – бағрикенг диёр/Масъул муҳаррир А. Очилдиевю – Т.: Ўзбекистон, 2007. – Б. 48-49. Har qanday ko pmillatli, ko p dinli davlatda millatlararo totuvlik vaʻ ʻ konfessiyalararo hamkorlik, jamiyatdagi barqarorlik va taraqqiyotga mustahkam zamin yaratuvchi, uning istiqbolini belgilab beruvchi omillardan hisoblanadi. Bugungi kunda yurtimizda 130 dan ortiq millat va elat hamda 16 diniy konfessiya vakillari o zaro tinchlik va hamjihatlikda istiqomat qilmoqda. Bu davlatimiz ʻ rahbarlari tomonidan ishlab chiqilgan va izchil amalga oshirilayotgan, donishmandlik, insonparvarlik va adolatparvarlik tamoyillari asosiga qurilgan siyosat natijasidir. Mamlakatimizdagi millatlar va madaniyatlararo totuvlikni saqlab qolish va rivojlantirish borasidagi ishlarni tizimli izchil olib borish maqsadida Respublika baynalmilal madaniyat markazining tashkil etilgani va milliy-madaniy markazlar faoliyatiga keng yo l ochib berilgani buning isboti bo la oldi. ʻ ʻ Natijada 1991 ylda bor-yo g i 10 tacha bo lgan milliy-madaniy markazlar ʻ ʻ ʻ soni bugungi kunga kelib 140 taga yetdi. Viloyatlar bo yicha olinganda bugungi ʻ kunda Qoraqalpog istonda – 5, Andijonda – 5, Buxoroda – 10, Jizzaxda – 6, ʻ Qashqadaryoda – 4, Navoiyda – 8, Namanganda – 4, Samarqandda – 12 ta, Sirdaryoda – 4 ta, Surxondaryoda – 4 ta, Farg onada – 8 ta, Xorazmda – 4 ta, ʻ Toshkent viloyatida – 29 ta, Toshkent shahrida – 24 ta va respublika miqyosida 13 ta milliy-madaniy markaz ish olib bormoqda. Milliy mansublik bo yicha olinganda, respublika bo yicha 1 tadan arab, ʻ ʻ belorus, bolgar, boshqird, grek, gruzin, dungan, litva, xitoy, qrim tatarlari va qoraqalpoq, 3 tadan buxoro yahudiylari va uyg ur, 4 tadan arman, nemis va polyak, ʻ 5 tadan turk va ozarbayjon, 6 tadan turkman, ukrain, yahudiy va qirg iz, 7 ta tojik , ʻ 9 tadan tatar va qozoq, 21 ta rus, 31 ta koreys milliy-madaniy markazlari faoliyat olib bormoqda 49 . Tadqiqotchi, falsafa fanlari doktori A. Ochildiyevning ta kidlashicha, milliy- ʼ madaniy markazlar o z oldilaridagi mas uliyatni his qilgan holda faoliyat ʻ ʼ ko rsatmoqdalar. Ular etnomadaniy qadriyatlarni tiklash va rivojlantirish yo lida ʻ ʻ keng qamrovli ishlarni amalga oshirmoqdalar. 49 Маълумотлар Республика Байналмилал маданият марказининг маълумотларига асосланган ҳолда келтирилган. Birinchidan, milliy qo shiq, raqs an analarni saqlab qolish va rivojlantirishʻ ʼ yo lida aniq amaliy ishlar qilinmoqda. Bu yo nalishda madaniy markazlar qoshida ʻ ʻ 40 dan ortiq badiiy jamoalar faoliyat ko rsatib kelmoqda. Dunganlarning ʻ “Chinmyo”, koreyslarning “Moronbon”, ozarbayjonlarning “Azerbaydjan gizlari”, ruslarning “Kalinushka”, ukrainlarning “Djerello”, qirg izlarning “Sayra komuz” ʻ folklor ansambllari faoliyati bunga misol bo la oladi. ʻ Ikkinchidan, milliy-madaniy markazlar faoliyatida xalq ijodini o rganish, ʻ saqlab qolish bilan bir qatorda, professional san at namunalarini targ ib qilishga ʼ ʻ ham alohida e tibor berilmoqda. Tahlil milliy-madaniy markazlar qoshida ana ʼ shunday faoliyat bilan shug ullanuvchi 30 dan ortiq badiiy jamoalar mavjudligini ʻ ko rsatadi. Armanlarning “Xoravas - shou”, mesxeti turklarining “Miko”, ʻ nemislarning “Yugenshtern”, ruslarning “Gryadushiye”, qozoqlarning “Koktem” teatr-studiyalari, beloruslarning “Katyusha”, greklarning “Buzuki”, polyaklarning “Plyast”, ruslarning “Veteran”, uyg urlarning “Sanam”, yahudiylarning “Shalom” ʻ badiiy jamoalari faoliyatida buning isbotini ko rish mumkin. ʻ Uchinchidan, har bir millat istiqboli tabiiy ravishda, yoshlar bilan bog liq. ʻ Shundan kelib chiqib, madaniy markazlar yoshlarni milliy madaniyatga muhabbat, etnik qadriyatlarni o rganish va e zozlash ruhida tarbiyalashga alohida e tibor ʻ ʼ ʼ bermoqdalar. Buni koreyslarning “Samal”, nemislarning “Shternxen”, polyaklarning “Mazurchek”, ruslarning “Topatushki”, ukrainlarning “Nashi xoroshki” kabi jami 15 ga yaqin bolalar ansambllari faoliyati misolida ko rsa ʻ bo ladi. ʻ Xalqimizning butun tarixi davomida hech qanday diniy nizo, odamlarni millati va diniy mansubligiga qarab ayirish hollari bo lmagan. Chunki, ʻ “millatlararo totuvlik g oyasi – umumbashariy qadriyat bo lib, turli xalqlar ʻ ʻ birgalikda istiqomat qiladigan mintaqa va davlatlar milliy taraqqiyotini belgilaydi, shu joydagi tinchlik va barqarorlikning kafolati bo lib xizmat qiladi”. ʻ O zbek xalqi o zining butun tarixi davomida turli madaniyat va din ʻ ʻ vakillariga nisbatan xayrixohlik va hurmat bilan yondoshishini namoyon etib kelgan. Etnik, madaniy, diniy xayrixohlik va ochiq ko ngillilik o zbek xalqiningʻ ʻ o ziga xos fazilatlaridan biriga aylangan. ʻ Bu borada Rossiya Federatsiyasining O zbekistondagi favqulodda va muxtor ʻ elchisi, siyosiy fanlar doktori Farit Muxatetshin shunday degan: “O zbekiston ʻ Respublikasi rahbariyati milliy an analarni saqlash va rivojlantirishga, ona tillarni ʼ va respublikada istiqomat qilayotgan millat va elatlarning madaniyatini qaytadan tiklashga butun kuchini sarflamoqda. Vijdon erkinligining kafolatlanishi mustaqil davlatning muhim jihatlaridan biridir. O zbekistonda faoliyat ko rsatayotgan turli ʻ ʻ konfessiya vakillari tinchlik va totuvlikda hayot kechirmoqda. Ko p asrlar ʻ davomida O zbekistonda birgalikda yashab kelgan musulmon ham, nasroniy ham ʻ hamda boshqa din vakillari ham nafaqat bag rikenglik madaniyatini ishlab ʻ chiqishdi, balki bir-birini tushunishga va hamkorlikka ham o rganishdi. ʻ Shuningdek Fransiyaning Rossiya va Germaniyadagi sobiq elchisi “Forum du future” uyushmasining boshqaruv a zosi A.Merisning quyidagi fikrlari ham ʼ e tiborga molikdir. Men rang-barang zamonaviy konfessional va etnik muhitga ega ʼ O zbekistondek mamlakatda ko p marotaba bo lishga muyassar bo lganman. ʻ ʻ ʻ ʻ O zbekistonda tarixan shakllangan xalqlar va konfessiyalararo munosabatlar hech ʻ vaqt dushmanlik ruhida bo lmagan. Men Samarqandda bo lganimda bir-biridan ʻ ʻ uzoq bo lmagan holda musulmonlar masjidi, pravoslav cherkovi va yahudiylarning ʻ sinagogasi joylashganligini ko rganman. Bu O zbekistondagi etnik va diniy ʻ ʻ bag rikenglikning yuksak namunasi bo lib, kishilar o rtasidagi munosabatlarda ʻ ʻ ʻ umuminsoniy qadriyatlarni belgilovchi mezonlardan biri sanaladi. Afsuski O zbekiston hukumati tomonidan mamlakat hududida zo ravonlik, irqiy, milliy va ʻ ʻ konfessional nizoni targ ib qiladigan tashkilotlarga qarshi chora-tadbirlarni ʻ ko rilishi ba zi G arb arboblari tomonidan boshqa dinlar va konfessiyalariga ʻ ʼ ʻ nisbatan bag rikeng emasligi sifatida izohlanmoqda. Menga shu narsa ma lumki, ʻ ʼ O zbekistonning o quv yurtlarida millatlararo do stlik klublarini tashkil qilish, ʻ ʻ ʻ yoshlar orasida o zaro birdamlik munosabat shakllari rag batlantiriladi, ushbu ʻ ʻ munosabatlar tabiiyki, insonlarni irqiy, etnik va konfessional jihatlarga ajratmaydi 50 . Bu borada O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov shundayʻ deganlar: “O ylaymanki, turli diniy e tiqod, konfessiyalarga mansub kishilarning ʻ ʼ tinch-totuv yashashidan iborat bo lgan bizning tajribamizni millatlararo, diniy, ʻ etnik asosdagi turli-tuman ichki va mintaqaviy mojarolarni bartaraf etishda muvaffaqiyat bilan qo llash mumkin” ʻ 51 . 2007-yil oktabr oyida Nyu-York shahrida BMT Bosh Assambleyasi doirasida o tkazilgan “Dinlararo murosa va madaniyatlararo muloqot: O zbekiston ʻ ʻ tajribasi” nomli anjumanda yuqoridagi masalalar o zining asosini topdi deyishimiz ʻ mumkin. Ishtirokchilar yurtimizda hukm surayotgan osoyishtalik, jamiyatimiz taraqqiyoti, inson kamolotini ta minlaydigan umuminsoniy qadriyatlarni ʼ belgilovchi mezonlar – milliy, diniy qadriyatlarning tiklanishi, millatlararo totuvlik, diniy bag rikenglikning tarixiy va zamonaviy asoslari bilan tanishdilar. ʻ Mustaqillikka erishganimizdan so ng yurtimizda qator xalqaro anjumanlar ʻ hamda jahonga mashhur allomalarimizning yubileylari YUNESKO rahnamoligida xalqaro darajada nishonlandi. Fan, ta lim, madaniyat va gumanitar sohalarda O zbekistonning YUNESKO ʼ ʻ bilan hamkorligiga doir tarixiy sanalar dissertatsiyaning ilovalar qismida keltirilgan. Xulosa qilib aytganda, bag rikenglik asrlar davomida o zbek xalqining ʻ ʻ qadriyati bo lib kelganligini e tiborga olib, O zbekiston YUNESKO Bosh ʻ ʼ ʻ konferensiyasi tomonidan qabul qilingan “Bag rikenglik tamoyillari ʻ deklaratsiyasi”ning bajarilishida faol ishtirok etib kelmoqda. 50 Ўзбекистондаги бағрикенглик хорижликлар нигоҳида // Ўзбекистон бағрикенг диёр. – Т.:Ўзбекистон, 2007. – Б. 268-269. 51 И.А.Каримов // Ислом зиёси ўзбегим сиймосида. – Т.: Тошкент ислом университети, 2001. – Б.240. 2.2.YUNESKO va O zbekiston o rtasida o zaro bag rikenglik munosabatlariʻ ʻ ʻ ʻ (Bag rikenglik tamoyillari deklaratsiyasi) ʻ YUNESKO (inglizcha so zlar qisqartmasi bo lib, Birlashgan Millatlar ʻ ʻ Tashkilotining ta lim, fan va madaniyat masalalari bo yicha tashkiloti) – ʼ ʻ insonlarning irqiga, jinsiga, tiliga, diniga qarab farq qilmasdan, Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xartiyasida e lon qilingan barcha qonunlarni, inson huquqlariʼ va asosiy erkinliklarini hamma hurmat qilish kabilarni o z ichiga qamrab oluvchi ʻ tashkilotdir. Tashkilot 1945-yil 16-noyabrda tashkil etilgan bo lib, uning shtab-kvartirasi ʻ Parijda (Fransiya) joylashgan. Hozirgi kunda tashkilotga 193 ta davlat a zo 2 ta ʼ kuzatuvchi davlat va 10 ta assotsiatlangan a zo – tashqi siyosat uchun javobgar ʼ bo lmagan hududlar kiradi ʻ 52 . 182 ta a zo dalatlar Parijdagi ushbu tashkilotning doimiy vakolatxonasiga ʼ ega bo lib, u yerda 4 ta doimiy kuzatuvchi va hukumatlararo tashkilotlarning 9 ta ʻ kuzatuv missiyalari mavjud 53 . Tashkilot dunyoning turli burchaklarida joylashgan 60 dan ortiq idora va bo limlarni o z ichiga oladi ʻ ʻ 54 . YUNESKOning a zo mamlakatlari ʼ 55 : 1950 yil 59 ta 1955 yil 74 ta 1960 yil 99 ta 1965 yil 120 ta 1970 yil 125 ta 1975 yil 136 ta 1980 yil 153 ta 1985 yil 153 ta 1990 yil 159 ta 1995 yil 184 ta 2000 yil 188 ta 2005 yil 188 ta 2020 yil 193 ta 52 О ЮНЕСКО Официальный сайт ЮНЕСКО.Дата обращения: 2015-15-06. Архивировано 18 мая 2010 года 53 Permanent Delegations (англ.) . Портал ЮНЕСКО. Дата обращения: 23 мая 2010. Архивировано 23 августа 2011 года. 54 All Field Offices (англ.) . Портал ЮНЕСКО. Дата обращения: 23 мая 2010. Архивировано 23 августа 2011 года. 55 Цифри и факты. http :// typo 38. unesco / org / ru / unesco - hom / organization / about - unesco - srtct / milestones / html Xalqaro tashkilotlar assotsiatsiyasi ma ʼ lumotlariga ko ʻ ra , hozirgi kunda 200 ga yaqin hukumatlararo va nohukumat tashkilotlari fan , madaniyat va sog ʻ liqni saqlash sohasida xalqaro huquq subyektlarining hamkorligini xalqaro tartibga solish bilan shug ʻ ullanib kelmoqda 56 . Ushbu tashkilotlar ichida BMTning fan, ta lim va madaniyat sohasida ixtisoslashgan tashkiloti – YUNESKO muhim o rinʼ ʻ tutadi. Ushbu tashkilotning tashkil topishida quyidagi xalqaro tashkilotlar unga o tmishdosh bo lgan: ʻ ʻ 1. Intellektual hamkorlik bo yicha xalqaro qo mita (The International Comitte of ʻ ʻ Intellectual Co-operation (ICIC), Jeneva, 1922-1946; 2. Intellektual hamkorlik bo yicha xalqaro institut (The International Instituti of ʻ Intellectual Co-operation (IIIC), Parij, 1925-1946; YUNESKO Fransiya hukumati tashabbusi bilan 1921-yilda Millatlar Ligasi doirasida maxsus tashkil etilgan Intellektual hamkorlik bo yicha xalqaro ʻ qo mitasining va 1926-yili Millatlar Ligasi ixtiyoriga o tkazilgan Xalqaro ʻ ʻ intellektual hamkorlik institutining tabiiy davomchisi hisoblanadi. Qo mita 20 ta ʻ a zoga ega bo lib, ular intellektual hamkorlikka oid xalqaro masalalarni o rganish ʼ ʻ ʻ bilan shug ullanar edi. Intellektual hamkorlik bo yicha xalqaro institut esa ʻ ʻ Millatlar Ligasining maslahat organi bo lib, uning vazifasi intellektual hamkorlik ʻ qo mitasiga ekspertlar majlislarini tayyorlash va o tkazish, maorif, fan va ʻ ʻ madaniyat masalalari bo yicha tadqiqotlar o tkazishdan iborat edi ʻ ʻ 57 . 1942-yil noyabrida Londonda boshlangan ittifoqchi – davlatlar ta lim ʼ vazirlarining maorif sohasidagi hamkorlik masalalari bo yicha konferensiyasi ʻ 1945-yil 5-dekabrgacha davom etdi. Unda nemis-fashist qo shinlari tomonidan ʻ okkupatsiya qilingan mamlakatlar (Polsha, Chexoslovakiya, Belgiya, Gretsiya, Gollandiya, Lyuksemburg, Norvegiya, Yugoslaviya va Fransiya qarshilik ko rsatish milliy qo mitasi) va Buyuk Britaniya ta lim vazirlari ishtirok etdi. SSSR, ʻ ʻ ʼ AQSH, Kanada, Avstraliya, Yangi Zelandiya, Janubiy Afrika Ittifoqi (hozirda Janubiy Afrika Respublikasi) davlatlari vakillari esa kuzatuvchi sifatida ishtirok 56 Международное публичное право./Учебник. Под.ред.К.А.Бекяшева. – М.:Проспект, 1999. – С.289. 57 Мўминов А.Р. Ўзбекистон Республикасининг ЮНЕСКО билан ҳамкорлигининг халқаро-ҳуқуқий масалалари.,ю.ф.н диссертация., Тошкент-2005 etdilar. Ushbu konferensiya davomida BMT doirasida maorif va madaniyat masalalari bo yicha tashkilot tuzish to g risida taklif kiritilgan ediʻ ʻ ʻ 58 . BMTning ixtisoslashgan muassasasi sifatida YUNESKOni tashkil etish to g risida urushdan keyin, Londonda 44 davlat vakillaridan iborat Konferensiyada ʻ ʻ kelishib olindi va 1945-yil 16-noyabrda YUNESKOning Ustavi qabul qilindi hamda Tayyorgarlik komissiyasi tuzildi. Bu komissiyaga konferensiyadagi barcha a zo-davlatlarning vakillari kirgan unga keyinchalik, YUNESKOning birinchi ʼ Bosh direktori angliyalik professor-biolog Julian Xaksli boshchilik qildi. Tayyorgarlik komisiyasiga quyidagi vazifalar yuklatilgan edi: Tashkilot Bosh konferensiyasining 1-sessiyasi muddatini belgilash; konferensiya kun tartibini, tashkilotning dasturiy ishlariga va budjetiga oid tavsiyalarni tayyorlash; ta lim, fan ʼ va madaniyat sohasida urush vaqtida zarar ko rgan rayonlarga zaruriy yordam ʻ bo yicha kerakli choralarni ko rish ʻ ʻ 59 . YUNESKO Bosh konferensiyasining birinchi sessiyasi 1946-yil 19- noyabrdan 10-dekabrgacha 30 ta davlat vakillari ishtirokida Parijda bo lib o tdi. ʻ ʻ YUNESKO o zining amaliy faoliyatini 1946-yil 20-noyabrda, azaldan jahonning ʻ ta lim, fan, axborot, muzeylar va madaniyatlar markazi hisoblanadigan ʼ Fransiyaning universitet markazlaridan biri bo lgan Sarbonnada boshlanadi. 1946- ʻ yil 14-dekabrda BMTning Bosh Assambleyasi BMT bilan YUNESKO o rtasidagi ʻ kelishuvni tasdiqladi va u ta lim, fan va madaniyat sohasida ixtisoslashgan ʼ muassasa sifatida BMT tizimiga kirdi. YUNESKO tashkil topgan paytda uning 28 ta a zosi bor edi, 2004-yilga kelib, uning a zolari 190 taga yetib, yarim asrdan ʼ ʼ ko proq davr mobaynida jahonning eng katta tashkilotlardan biriga aylandi. 1-ilova ʻ orqali YUNESKOning a zo-davlatlari sonini o zgarib borishini ko rishimiz ʼ ʻ ʻ mumkin. Tashkilotning maqsad va vazifalari uning usavida qayd etilgan bo lib, unga ʻ ko ra, YUNESKOning maqsadi – adolat, qonuniylik va inson huquqlarini ʻ umumhurmat qilinishini ta minlash uchun ta lim, fan va madaniyat sohalarida ʼ ʼ 58 Негин М. Организация Объединен ых Наций по вопросам просвещения, науки и культуры (ЮНЕСКО). – М.: Институт международных отношений, 1959. – С.11. 59 Негин М. Организация Объединен ых Наций по вопросам просвещения, науки и культуры (ЮНЕСКО). – М.: Институт международных отношений, 1959. – С.1 3 . xalqlar hamkorligini kengaytirish orqali tinchlik va xavfsizlikni hamda barcha xalqlar uchun irqi, jinsi, tili va dinidan qat i nazar, BMT Ustavida e lon qilinganʼ ʼ asosiy erkinliklarini mustahkamlashga ko maklashishdan iborat ʻ 60 . Ushbu maqsaddan kelib chiqqan holda, xalqlarning keng hamkorligini rivojlantirishga asoslanib, insonlar ongida tinchlik g oyalari va umuminsoniy ʻ qadriyatlarni singdirish uning bosh vazifasi hisoblanadi. Xalqaro tashkilot YUNESKO faoliyatining asosiy yo nalishlari beshta ʻ dasturiy sohada ko zga tashlanadi: ta lim, tabiiy fanlar, ijtimoiy va gumanitar ʻ ʼ fanlar, madaniyat, aloqa va axborot 61 . Tashkilot vakolatiga taalluqli bo lgan masalalarni, uning faoliyatidan kelib ʻ chiqqan holda, quyidagi guruhlarga bo lish mumkin: ʻ Birinchidan, inson huquqlarini himoya qilish va tinchlikni mustahkamlash; Ikkinchidan, bilimlarni tarqatish, axborot almashish, insonlar va xalqlar o rtasidagi ʻ aloqalarni uyg unlashtirish; ʻ Uchinchidan, inson va jamiyatni rivojlantirish; To rtinchidan, inson va tabiat o rtasidagi muvozanat va uyg unlik. ʻ ʻ ʻ Yuqorida xalqaro tashkilot YUNESKOning shakllanish tarixi, faoliyati, maqsadi xususida qisqacha ma lumot keltirib o tdik. Reja davomida YUNESKO ʼ ʻ va O zbekiston o rtasida o zaro bag rikenglik munosabatlariga ko proq to xtalib ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ o tishga harakat qilamiz. ʻ YUNESKOning ijtimoiy va intellektual hamkorlik muammolariga yangi ijodiy yondashuvlar ishlab chiquvchi nufuzli tashkilotlardandir. Tashkilotning shunday sa y-harakatlardan biri YUNESKO Bosh konferensiyasi tomonidan 1995- ʼ yil 16-noyabrida “Bag rikenglik tamoyillari deklaratsiyasi”ning qabul qilinishi ʻ bo ldi. Bag rikenglik asrlar davomida xalqning asosiy belgisi bo lib kelgan ʻ ʻ ʻ O zbekiston bu deklaratsiyaning qabul qilinishini faol qo llab-quvvatladi ʻ ʻ 62 . 60 ЮНЕСКО халқаро меъёрий ҳужжатлари./Ўзбекча нашрининг масъул муҳаррири Л.Саидова. – Т.: Адолат, 2004. – Б.6. 61 Митрофанова: ЮНЕСКО должна меняться, чтобы реагировать на новые вызовы . РИА Новости (15 ноября 2010). Дата обращения: 23 апреля 2011. Архивировано 23 августа 2011 года 62 Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси. – Т.: ФБ АН РУ, 1999. – б.4. O zbekiston YUNESKOning bir qator xalqaro konvensiya vaʻ deklaratsiyalarga qo shilishi O zbekistonning jahon madaniy hamjamiyatiga ʻ ʻ integratsiyalashuvining huquqiy asosi bo lib xizmat qilmoqda. Jumladan, ʻ bilimlarni tarqatish, iste dodlarni kamol toptirish va turli madaniyatlarni boyitishga ʼ yordam berish, xalqlar o rtasidagi tinch-totuvlik munosabatlari va do stlikni ʻ ʻ rivojlantirish hamda ulardan har birining turmush tarzini yaxshi tushunishga ko maklashishga qaratilgan. “Bag rikenglik tamoyillari deklaratsiyasi”, “Xalqaro ʻ ʻ madaniy hamkorlik tamoyillari Deklaratsiyasi, va “Ta lim sohasida kamsitishga ʼ qarshi Konvensiya”ga O zbekistonning qo shilishi fikrimizning yorqin dalilidir. ʻ ʻ Keltirib o tish joizki, “Bag rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasi”ning muqaddima ʻ ʻ qismida quyidagi fikrlar ilgari surilgan: Birlashgan Millatlar Tashkilotining Nizomidagi: “Biz Birlashgan Millatlar xalqlari, kelajak avlodlarni urush halokatlaridan xalos qilish istagi bilan to lgan, yana bir bor insonning asosiy ʻ huquqlariga, sha niga va inson qadr-qimmatiga nisbatan ishonchni tasdiqlab va shu ʼ maqsadlarda bag rikenglikni namoyon qilib va o zaro tinch va yaxshi qo shnilar ʻ ʻ ʻ singari ahil yashash” haqida bayon etilgan fikrlarni yodda tutib, keyingi paytlarda milliy, etnik, diniy va til jihatdan kamchilik bo lgan guruhlarga, qochoqlarga, ʻ ishchi-muhojirlar tabaqalariga va jamiyatlarning ijtimoiy jihatdan kam himoyalangan guruhlariga nisbatan murosasizlik holatlari, zo rlash, terrorchilik, ʻ ksenofobiya, tajovuzkorona millatchilik, irqchilik, antisemitizm, yotsirash, morginalizatsiya va kamsitishlarning ko payganligiga, shuningdek, tinchlik ʻ yo lidagi sa yi-harakatlarga va milliy hamda xalqaro darajada demokratiya ʻ ʼ tahdidga qarshi erkin fikri va e tiqodini ifoda etuvchi alohida shaxslarga ularning ʼ o z huquqlarini amalga oshirishlariga halal berish maqsadida zo ravonlik va kuch ʻ ʻ ishlatilishiga nisbatan xavotirlik tuyg usini his etib, a zo davlatlarning inson ʻ ʼ huquqlarini va barchaga taalluqli asosiy erkinliklarni irqiy, jinsiy, zaboniy, milliy, diniy mansubligi yohud sog lig i holatidan qat iy nazar barcha uchun rivojlantirish ʻ ʻ ʼ hurmatini ta minlash hamda murosasizlik ko rinishlariga qarshi kurashish ʼ ʻ majburiyatiga alohida e tiborni qaratib, jamiyatda bag rikenglik ideallarni qaror ʼ ʻ toptirish maqsadida barcha zaruratlarni bajarish uchun tayyor turib, bag rikenglik ʻ nafaqat o ta muhim tamoyil, balki tinchlik va barcha xalqlarning ijtimoiy-iqtisodiyʻ taraqqiyotning zaruriy sharti ekanligidir deb ta kidlangan. ʼ Respublikamiz ayni damda yuqorida keltirilgan g oyalarga amaliy ishlari ʻ bilan misol bo lib kelmoqda. ʻ Mamlakatimiz YUNESKO a zoligiga qabul qilinganidan so ng, 1994-yil 29- ʼ ʻ dekabrda O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining №629 Qarori bilan ʻ tashkil etilgan O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi ʻ YUNESKO ishlari bo yicha O zbekiston Respublikasi Milliy komissiyasi ikki ʻ ʻ tomonlama hamkorlikni yuqori darajaga olib chiqishda va YUNESKOning O zbekistonga qaratilgan dasturlarini samarali amalga oshirishda muhim omil ʻ bo lib kelmoqda. ʻ YUNESKO ishlari bo yicha O zbekiston Respublikasi Milliy ʻ ʻ komissiyasining asosiy vazifasi respublikada YUNESKO dasturlarini ishlab chiqish va amalga oshirish masalalarida O zbekiston Respublikasi vazirliklari va ʻ idoralari faoliyatini muvofiqlashtirishdan iborat. YUNESKO ishlari bo yicha O zbekiston Respublikasi Milliy komissiyasi ʻ ʻ tashkil topgan vaqtidan buyon O zbekistonda qo shma loyihalar va dasturlarni ʻ ʻ amalga oshirishda O zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi bilan birgalikda ʻ faol ishtirok etib kelmoqda. Xususan, u YUNESKOning 2001-2005-yillarga mo ljallangan navbatdagi o rta muddatli strategiyasi vazifalarini bajarishda ham ʻ ʻ ko p tadbirlarni amalga oshirmoqda. YUNESKO ishlari bo yicha O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasi Milliy komissiyasi faoliyatining e tirofi sifatida YUNESKO ʼ Kotibiyati YUNESKOning 2001-2003-yillardagi dasturi va budjeti loyihasi va YUNESKOning 2001-2008-yillarga mo ljallangan o rta muddatli strategiyasi ʻ ʻ loyihasi bo yicha mintaqaviy anjumani (2000-yil 10-12-iyul), shuningdek, ʻ YUNESKO ishlari bo yicha Osiyo va Tinch okeani mintaqasi mamlakatlari milliy ʻ komissiyalarining 12-mintaqaviy anjumanini (2000-yil 13-15-iyul) Toshkent shahrida o tkazishga qaror qildi. Shuni alohida ta kidlab o tish lozimki, ʻ ʼ ʻ YUNESKO ishlari bo yicha O zbekiston Respublikasi Milliy komissiyasi 2001-ʻ ʻ yili dekabr oyida YUNESKOning tinchlik ishlari uchun nishoniga sazovor bo ldi ʻ 63 . YUNESKO bilan O zbekiston o rtasidagi hamkorlikni faollashtirish hamda ʻ ʻ Tashkilotning O zbekistondagi siyosatini amalga oshirish uchun 1996-yilda ʻ Toshkentda YUNESKOning O zbekistondagi siyosatini amalga oshirish uchun ʻ 1996-yilda Toshkentda YUNESKOning O zbekistondagi vakolatxonasi ochildi ʻ 64 . YUNESKO Markaziy Osiyodagi faoliyatining ustuvor yo nalishi sifatida ʻ quyidagilarni belgilagan: ta limni isloh qilish va uni rejalashtirish hamda ʼ boshqarishni kuchaytirish; ekotizimni saqlash; madaniy merosni saqlash va madaniy turizmni rag batlantirish; ijtimoiy va gumanitar fanlar tarmog ini va ʻ ʻ ijtimoiy o zgarishlarni boshqarishni rag batlantirish; mustaqil matbuot, radio va ʻ ʻ televideniyeni rivojlantirish; axborotdan foydalanish va yozma merosni saqlash. YUNESKOning O zbekistondagi va Markaziy Osiyodagi faoliyatining ʻ asosiy yo nalishlari madaniy va tarixiy merosni saqlash va o rganish ma naviy ʻ ʻ ʼ hamda dunyoviy taraqqiyotga ko maklashishdan iborat. ʻ O zbekiston va YUNESKO hamkorligining huquqiy asoslari to g risida fikr ʻ ʻ ʻ yuritganda, 1995-yil 26-avgustda imzolangan O zbekiston Respublikasi Hukumati ʻ va YUNESKO o rtasida o zaro hamkorlik to g risida Memorandumga alohida ʻ ʻ ʻ ʻ to xtalib o tish lozim. Ushbu hujjat quyidagi bo limlardan tashkil topgan bo lib, ʻ ʻ ʻ ʻ ular ikki subyekt o rtasida munosabatlarning ustuvor yo nalishlarini belgilab ʻ ʻ beradi, ya ni: ta lim sohasi, aniq va tabiiy fanlar sohasi, madaniyat sohasi, ijtimoiy ʼ ʼ va gumanitar fanlar, kommunikatsiya, axborot va informatika sohasi, Orol dengizi fojiasi oqibatlarini tugatish, YUNESKOning boshqarish va faoliyat yuritishi hamda YUNESKOning Toshkentdagi vakolatxonasining faoliyati kabilarni qamrab oladi. Maorif sohasida O zbekistonda ta lim tizimi ahvoliga baho berish bo yicha ʻ ʼ ʻ tadqiqotlar olib borish va uni takomillashtirish bo yicha tavsiyalar ishlab chiqish, ʻ ta lim sohasida qonunchilikni takomillashtirish bo yicha maslahatlar berish, ʼ ʻ uslubiy materiallar tayyorlash, ijtimoiy o zgarishlar sharoitlarida ta limni ʻ ʼ 63 ЮНЕСКО ишлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий комиссиясиЮНЕСКОнинг “Тинчлик устуни” соврини билан тақдирланди.// Халқ сўзи. 2001 йил 28 декабрь. 64 UNESCO in Central Asia . – Paris/ UNESCO.1997. – P.4. boshqarish, ta lim sohasida alohida ehtiyoj sezadiganlarning ota-onalari hamdaʼ vasiylari uchun ta lim dasturlarini ishlab chiqish, O zbekiston hududida yashovchi ʼ ʻ barcha etnik guruhlarning ta limga bo lgan imkoniyatlarini yaxshilash bo yicha ʼ ʻ ʻ tavsiyalar ishlab chiqish sohasida hamkorlikni rivojlantirishga kelishildi. Bunda YUNESKO ta lim tizimidagi pedagogik va ilmiy-pedagogik xodimlar malakasini ʼ oshirish, o rta va oliy ta lim muassasalari uchun axborot tarmoqlarini yaratish, ʻ ʼ YUNESKO kafedralarini tuzish va universitetlararo hamkorlikni rivojlantirish, o quv muassasalari uchun darsliklar, o quv-uslubiy adabiyotlar yaratish va ʻ ʻ berishda yordam ko rsatishi ko rsatib o tilgan. ʻ ʻ ʻ Aniq va tabiiy fanlar sohasida esa atrof-muhit, yer qimirlashlarini monitoring qilish va prognozlashtirish, suv resurslari va jahon ekologiyasining ahvolini o rganish, global energetika strategiyasini ishlab chiqish, O zbekistonda ʻ ʻ biotexnologiya sohasida dasturlarni rivojlantirish kabi maqsadlar ko rsatib o tilgan. ʻ ʻ Madaniyat sohasida esa tarixiy arxitektura yodgorliklarini muhofaza qilish va rekonstruksiya qilishda, madaniyat sohasidagi qonunchilikni takomillashtirishda, muzey va kutubxona xodimlarini, madaniyat sohasida yuristlar, menejerlar, mualliflik huquqi va turdosh huquqlar sohasida mutaxassislar tayyorlashda, O zbekiston Respublikasi hududida yashovchi kam sonli ʻ millatlarning milliy rang-barangligini saqlashda, madaniy rivojlanish bo yicha o n ʻ ʻ yillik dekada loyihalarida, jumladan, “Ipak yo li” loyihasida hamkorlik qilish kabi ʻ maqsadlar belgilab olingan. Ijtimoiy va gumanitar fanlar sohasida esa, “Ijtimoiy o zgarishlarni ʻ boshqarish” dasturi, fuqarolik jamiyati, demokratik institutlarini rivojlantirishda ilg or jahon tajribalarini o rganish va qo llash, ijtimoiy va gumanitar fanlarni ʻ ʻ ʻ o qitish sifatlarini yaxshilash, Markaziy Osiyo sivilizatsiyalari tarixi bo yicha ko p ʻ ʻ ʻ tomli monografiyani tayyorlash kabi maqsadlar belgilab olindi. Kommunikatsiya, axborot va informatika sohasida esa, kommunikatsiyani rivojlantirish uchun turli xalqaro dasturlar va loyihalarni amalga oshirish, yangi texnologiyalarni o rganish, kommunikatsiya va axborot sohasidagi qonunchilikni ʻ takomillashtirish, bu sohalarda mutaxassislarni tayyorlash kabi maqsadlarni belgilab oldilar. Orol dengizi ofatlarini bartaraf etish bo yicha esa, YUNESKOning Orolʻ bo yicha Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlari uchun ham foydali bo ladigan ʻ ʻ natijalarni beruvchi loyihalarda hamkorlik qilish maqsad qilib olingan. YUNESKOning boshqarish va faoliyat yuritishi bo yicha O zbekiston ʻ ʻ tashkilotda o tkazilayotgan islohotlar natijalaridan qoniqishini hamda uni bundan ʻ keyin ham samarali bo lishi uchun olib boriladigan islohotlarni qo llab- ʻ ʻ quvvatlashini bildiradi. Memorandumning oxirgi bo limida esa, tomonlar ʻ Toshkentda YUNESKOning vakolatxonasini ochishga tayyor ekanligini bildiradilar. 1998-yil noyabr oyining boshlarida esa O zbekistonga YUNESKOning ʻ Ijroiy qo mitasi tashrif buyurdi hamda Toshkentda o zining 155-sessiyasi yakuniy ʻ ʻ majlisini o tkazdi. Unda “Tinchlik madaniyati va YUNESKOning a zo ʻ ʼ davlatlardagi faoliyati” deb nomlangan maxsus Deklaratsiya qabul qilindi. Ushbu majlisda O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.Karimov nutq so zladi: - ʻ ʻ “Tinchlik madaniyati g oyasi XXI asrdagi umuminsoniy taraqqiyot falsafasining ʻ manbai bo lib xizmat qiladi. Bu g oya o tgan asrlarda ham ko p qirrali va betakror ʻ ʻ ʻ ʻ insoniyat sivilizatsiyasi rivojining o zagi, yuksak ma naviyat va insonparvarlik ʻ ʼ g oyalarining asosi bo lib xizmat qilgan. Bu g oya bugun ham dunyoda tinchlik va ʻ ʻ ʻ barqarorlikni saqlab qolish yo lida xalqlarni birdamlik va hamkorlikka da vat ʻ ʼ etishi lozim. Men umuminsoniy qadriyatlar rivojini har bir xalq madaniyati va o ziga xosligining o zaro uyg unlashuvida deb bilaman” ʻ ʻ ʻ 65 . Shuningdek, O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ushbu nutqida ʻ O zbekiston va YUNESKO hamkorligining asosiy yo nalishlarini belgilab berdi: ʻ ʻ Birinchidan, YUNESKO Bosh konferensiyasi 29-sessiyasining Ipak yo lini ʻ o rganishni davom ettirish haqidagi qarorini ma qullash, hamda: “Sharqu-G arb: ʻ ʼ ʻ Markaziy Osiyoda Xalqaro muloqot” loyihasida faol ishtirok etish. Mazkur 65 Каримов И . Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. – Т.:Ўзбекистон, 1999. – Б.194. loyihaning amalga oshishi mintaqamizda tinchlik va barqarorlik o rnatishga xizmatʻ qiladi. Ikkinchidan, YUNESKOning “Umrbo yi ta lim hamma uchun” dasturida ʻ ʼ bundan keyin ham faol ishtirok etish. Uchinchidan, o zbek xalqining umumbashariy taraqqiyotiga ulkan hissa ʻ qo shgan buyuk bobokalonlari, shuningdek, jahon tarixi va madaniyatining ʻ durdonalari sanalgan shaharlarning yubileylarini YUNESKO bilan birgalikda o tkazish borasidagi hamkorlikni kelgusida yanada rivojlantirish. ʻ To rtinchidan, turli dinga mansub bo lgan xalqlarning ko p millatli davlat ʻ ʻ ʻ sharoitida ham tinchlik va totuvlikda yashay olishdek, xalqimiz tajribasini YUNESKO yordamida butun dunyoga namoyish etish. Turli millat va diniy qarash vakillari o rtasida murosasiz kurash to xtamayotgan, etnik va diniy qarama- ʻ ʻ qarshilik mintaqaviy mojarolarning avj olishiga manba bo lib xizmat qilayotgan ʻ hozirgi zamonda bu tajriba beqiyos ahamiyatga egadir. Qadim zamonlardan O zbekistonda musulmonchilik, nasroniylik, yahudiylik, buddiylik va boshqa ʻ ko hna dinlar nafaqat birga yashagan, balki bir-birini to ldirgan, boyitgan. ʻ ʻ O zbekistonda turli diniy oqim va konfessiyalarning mavjudligi ham shu bilan ʻ izohlanadi. “Men faxr bilan aytishim mumkinki, xalqimizning butun tarixi davomida hech qanday diniy nizo, odamlarni millati va diniy mansubligiga qarab ayirish hollari bo lmagan va bunga biz hech qachon yo l qo ymaymiz. ʻ ʻ ʻ O ylaymanki, turli diniy e tiqod konfessiyalarga mansub kishilarni tinch-totuv ʻ ʼ yashashidan iborat bo lgan bizning tajribamizni millatlararo, diniy va etnik ʻ asosdagi turli-tuman ichki va mintaqaviy mojarolarni bartaraf etishda muvaffaqiyat bilan qo llash mumkin” ʻ 66 . Beshinchidan, ekologik muammolarni yechishda YUNESKO bilan yaqindan hamkorlik qilish. Ekologik xavfsizlik, inson bilan tabiat munosabatlarini to g ri ʻ ʻ yo lga solish muammolari har qachongidan ham dolzarb masala bo lib turibdi. ʻ ʻ Zero, bu muammoning yechilishi barcha xalqlarning manfaatlariga daxldor bo lib ʻ 66 Каримов И.Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. – Т.:Ўзбекистон, 1999. – Б.202. turgan hozirgi kunda, jahon sivilizatsiyasining buguni va kelajagi ko p jihatdanʻ shunga bog liqdir. ʻ Ekologik xavfsizlik muammosi allaqachon milliy va mintaqaviy doiradan chiqib, umuminsoniyat dardiga aylangan va uni faqat xalqaro hamkorlik asosida hal etish mumkin. Bunga insoniyat tarixidagi eng katta ekologik va insonlar hayotiga daxldor bo lgan fojialardan biri – Orol muammosi yorqin misol bo la ʻ ʻ oladi, bu fojia mintaqaviy muammodan umumbashariy fojia darajasiga ko tarildi ʻ va uning ta siri bugunning o zidayoq ekologik va biologik mutanosiblikning ʼ ʻ buzulishida, juda katta hududdagi aholining genofondiga xavf solayotganida yaqqol sezilmoqda. Bu xavfni yengishda, YUNESKO kabi xalqaro tashkilotlarning roli benihoyat katta bo lib, u haqda I.Karimov Bosh direktorining Orol dengizi ʻ muammosi bo yicha bu tashkilotning Xalqaro ilmiy maslahat qo mitasini tashkil ʻ ʻ etish to g risidagi qarorini har tomonlama qo llab-quvvatlaymiz. Ishonchim ʻ ʻ ʻ komilki, xalqaro ilmiy hamjamiyatning birgalikdagi sa y-harakatlari Orol dengizi ʼ havzasidagi suv-ekologiya muammolarini hal etishga amaliy ta sir qiladi ʼ 67 . 2000-yil 13-14-sentyabr kunlari yurtimizga YUNESKOning yangi Bosh direktori Koichiro Matsuura tashrifi mobaynida YUNESKOning “Sharq taronasi” mukofotini ta sis etish bo yicha O zbekiston Respublikasi va YUNESKO o rtasida ʼ ʻ ʻ ʻ shartnoma imlolandi. Shu kunlari Toshkentda YUNESKO rahnamoligida “Jahon dinlari tinchlik madaniyati sari” mavzusida xalqaro anjuman bo ldi. ʻ YUNESKO Bosh konferensiyasining 1997-yilda bo lgan 29-sessiyasida ʻ O zbekiston uning boshqaruv organi – Ijroiya Kengashiga a zo etib saylangani, ʻ ʼ o sha yili ushbu tashkilot rahnamoligi ostida yurtimizda o tkazilgan XII Xalqaro ʻ ʻ Toshkent kinofestivali hamda “Sharq taronasi” musiqa festivali o zaro ʻ munosabatlar tarixidagi eng yorqin sahifalaridandir. Bu esa mustaqil O zbekistonni ʻ xalqaro maydonda e tirof etilganligidan dalolat beradi. ʼ 2002-yil 10-aprelida Buxoro shahrining YUNESKO Tinchlik medaliga sazovor bo lishi ham katta ahamiyatga ega bo lib, bu mukofot ikki yilda bir marta ʻ ʻ tanlov asosida dunyoning beshta mintaqasidan beshta shaharga taqdim etiladi. 67 Каримов И. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. – Т.:Ўзбекистон, 1999. – Б.205. Mazkur mukofot 1996-yilda ta sis etilgan bo lib, undan ko zlangan maqsad, dunyoʼ ʻ ʻ uzra tinchlik madaniyati g oyalarini keng targ ib etish, ijtimoiy birdamlikni ʻ ʻ mustahkamlash, aholi turmush farovonligini oshirish borasida yaxshi natijalarga erishgan shaharlarni taqdirlash hamda xalqaro miqyosda shaharlararo hamkorlikni rivojlantirish hisoblanadi. Buxoro ushbu mukofotga shahardagi tarixiy obidalarni saqlash va qayta tiklash, shuningdek, ijtimoiy birdamlikni mustahkamlash, turli millatlar va diniy jamoalar o rtasida o zaro hamjihatlikni mustahkamlash yo lidagi ʻ ʻ ʻ sa y-harakatlari evaziga erishdi ʼ 68 . Mustaqillikdan keyingi O zbekiston va YUNESKO munosabatlarini tahlil ʻ qiladigan bo lsak, bu munosabatlar asosida tashkil etilayotgan yirik tadbirlar va ʻ siyosiy voqealar tarixini shartli ravishda uch davrga bo lishimiz mumkin bo ladi: ʻ ʻ 2001-yilgacha bo lgan davr, 2001-yildan keyingi davr va 2015-yildan keyingi ʻ davr. Birinchi davr bunday siyosiy tadbirlar va voqealarga juda ham boy bo lgan ʻ bo lsa, 2001-yildan keyingi davrda esa, hamkorlikda yorqin sahifaga aylanadigan ʻ siyosiy ahamiyatga ega bo lgan yirik tadbirlar yetarli darajada o tkazilmadi. ʻ ʻ Uchinchi davr 2015-yildan keyingi davr munosabatlarda siljish ko zga tashlanaadi. ʻ Xulosa qilib aytish mumkinki, O zbekiston bilan YUNESKO o rtasidagi ʻ ʻ hamkorlik serqirra bo lib, xususan, madaniyatlararo va dinlararo bag rikenglikni ʻ ʻ mustahkamlash borasida qator anjumanlar xronologiyasini keltirib o tishni joiz ʻ topdik: - 1995-yilda YUNESKOning “Dinlararo va madaniyatlararo muloqot” Dasturi qabul qilindi. Ushbu dastur turli dinlar va madaniyatlarga oid urf-odat, an analar va milliy, diniy qadriyatlarning dunyo madaniyatida tutgan o rnini ʼ ʻ ko rsatib berishdan iborat. Dastur doirasida Rabot (1995, 1998), Malta (1997), ʻ Toshkent (2000) shaharlarida dinlararo muloqot mavzusida xalqaro anjumanlar bo lib o tdi. ʻ ʻ - 1998-yil 6-noyabrda Toshkentda o tkazilgan YUNESKO Ijroiya ʻ Kengashining 155-sessiyasida “Tinchlik madaniyati va YUNESKOning a zo ʼ davlatlaridagi faoliyati” deklaratsiyasi qabul qilindi. Shu o rinda aytish kerakki, ʻ 68 Бухоро ЮНЕСКОмукофотига сазовор бўлди. / Халқ сўзи.2002 йил 10 апрель. YUNESKOning “Tinchlik madaniyati” konsepsiyasi BMT tomonidan ma qullanib, 2000-yil “Xalqaro tinchlik madaniyati yili”, 2001-yil esa “Xalqaroʼ madaniyatlararo muloqot yili” deb e lon qilindi. ʼ - 2000-yil 13-15-sentyabrda Toshkentda o tgan dinlararo muloqot ʻ anjumanida YUNESKO Kongressi tomonidan Markaziy Osiyodagi madaniy, diniy va etnik xilma-xillik masalalari ko rib chiqildi. Unda 40 ga yaqin davlatdan 80 dan ʻ ortiq turli din va konfessiyalarga mansub vakillar, yirik mutaxassislar ishtirok etdi. Kongressdan so ng 18-sentyabrda Buxoro shahrida “Tasavvuf va dinlararo ʻ muloqot” mavzusida xalqaro simpozium bo lib o tdi. ʻ ʻ - 2001-yil sentyabrda Toshkentda o tkazilgan Osiyo – Tinch okeani ʻ mintaqasi YUNESKO “Bag rikenglik tarmog i”ning ikkinchi yig ilishida ʻ ʻ ʻ bag rikenglik tamoyillari o zbek xalqining asriy urf-odatlari va qadriyatlari bilan ʻ ʻ bog liq masalalar xususida so z bordi. ʻ ʻ - 2007-yil 14-15-avgustda Ta lim, fan va madaniyat bo yicha xalqaro islom ʼ ʻ (ISESCO) tashkiloti tomonidan Toshkentning islom madaniyati poytaxti deb e lon ʼ qilinishi munosabati bilan Toshkent va Samarqand shaharlarida “O zbekistonning ʻ islom sivilizatsiyasi rivojiga qo shgan hissasi” mavzuyida o tkazilgan xalqaro ʻ ʻ konferensiyada jannatmakon diyorimizda bag rikenglik madaniyati va qadriyatlari ʻ qaror topganidan dalolat beradi. - 2010-yil BMT Bosh Assambleyasining 64-sessiyasida “Navruz” bayrami insoniyat nomoddiy madaniy merosi durdonasi sifatida rasman e tirof etildi. Shu ʼ munosabat bilan A/RES/64/253-sonli BMT rezolyutsiyasi 69 qabul qilindi va unda 21-mart kuni “Xalqaro Navruz kuni” deb e lon qilindi. Mazkur rezolyutsiyada ʼ Navruz bayrami dunyodagi 300 mln. dan ortiq inson tomonidan nishonlanishi va uning 300 ming yildan ziyod tarixga ega ekani, bayramni Markaziy Osiyo va Kavkaz, Qora dengiz havzasi, Yaqin Sharq, Bolqon va boshqa mintaqalarda nishonlanishi qayd etildi. O zbekistonda nomoddiy madaniy meros bilan 24 ta nufuzli davlat tashkilotlari ʻ shug ullanib, ularni yanada kengroq targ ib etish maqsadida turli ilmiy va ʻ ʻ 69 UN Resolution about International Day of Nowruz. A/RES/64/253. Resolution adopted by the General Assembly on 23 February 2010 [without reference to a Main Committee (A/64/L. 30/Rev.2 and Add.1)] 64/253.P.3. ommabop kitoblar, risolalar, maqolalar chop etilmoqda. Jumladan, bu borada “O zbekiston nomoddiy madaniy merosi ro yxati”ʻ ʻ 70 nomli kitob chop etilib, “O zbekiston nomoddiy madaniy merosi” ʻ 71 nomli maxsus sayt faoliyat olib bormoqda. Ta kidlash kerakki, tarixan O zbekiston – moddiy va nomoddiy ʼ ʻ madaniy meros obyektlariga boy makon. Ulardan o lan, dostonchilik, baxshichilik, ʻ lapar, tanovar, masxarabozlik, dorbozlik, kurash, ko pkari, gilamdo zlik, ʻ ʻ qog irchoqbozlik, xalfachilik, ustoz-shogird an analari, milliy taomlardan sumalak, ʻ ʼ halim kabilarni YUNESKOning ushbu ro yxatiga kiritish O zbekiston tarixi va ʻ ʻ madaniyatini xalqaro targ ib etishda katta hissa bo ladi deya taklif beradi ʻ ʻ tadqiqotchi Oybek Abdumo minov. ʻ Shuningdek, 2007-yil BMT Bosh Assambleyasi tashabbusi bilan Nyu Yorkda “Dinlararo murosa va madaniyatlararo muloqot: O zbekiston tajribasi” ʻ mavzusidagi xalqaro ilmiy anjuman tashkil etildi 72 . O zbekiston bu boradagi ishlarni jadallashtirib bordi. Jumladan, 2017-yil 19- ʻ sentyabrda O zbekiston Prezidenti Sh. Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining ʻ 72-sessiyasida barchaning ta lim olish huquqini ta minlashga, savodsizlik va ʼ ʼ jaholatga barham berishga ko maklashish, bag rikenglik va o zaro hurmatni qaror ʻ ʻ ʻ toptirish, diniy erkinlikni ta minlash, e tiqod qiluvchilarning huquqini himoya ʼ ʼ qilish, ularning kamsitilishiga yo l qo ymaslikka qaratilgan “Ma rifat va diniy ʻ ʻ ʼ bag rikenglik” ʻ 73 deb nomlangan maxsus rezolyutsiyasini qabul qilishni taklif qildi. 2017-yilning 2-12 oktabr kunlari BMTning Inson huquqlari bo yicha kengashining ʻ din va e tiqod erkinligi masalasi bo yicha maxsus ma ruzachisi Ahmad Shahid din ʼ ʻ ʼ va e tiqod erkinligi borasidagi vaziyatni o rganish maqsadida O zbekistonda ʼ ʻ ʻ bo ldi. Uning fikricha, “O zbekistonda millatlararo va dinlararo totuvlikni ʻ ʻ ta minlash bo yicha noyob tizim yaratilgan. 130 dan ortiq millat va elat, 16 diniy ʼ ʻ konfessiya vakillari tinch-totuv yashamoqda. O zbekistonda inson huquqlari, ʻ 70 Абдуллаев Р., Ташматов У., Эшонқулов Ж., Аширов А., Хакимов А. Ўзбекистон номоддий маданий мероси рўйхати. Т.: ЮНЕСКО оффиси, 2016. Б.72. 71 http://ich.uz/uz/ 72 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 210. 73 Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясидаги нутқи. // Халқ сўзи. 2017. 20 сентябрь. fuqrolarning din va e tiqod erkinligi qonunchilik asosida kafolatlangan”ʼ 74 . Millatlararo va dinlararo munosabatlarni rivojlantirishdagi O zbekiston tajribasi ʻ dunyo mamlakatlari hamda BMT va uning muassasasi YUNESKO tomonidan yuksak e tirof etildi. ʼ YUNESKO hamkorligida O zbekiston tarixi va madaniyatini chuqurroq ʻ targ ib etish va xalqaro miqyosda yanada kengroq tanishtirish maqsadida yildan ʻ yilga yangi yo nalishdagi loyihalar amalga oshirilmoqda. Jumladan, 2015-yildan ʻ Buxoroda “Ipak va ziravorlar”, Marg ilonda “Atlas bayrami” festivallari, 2018- ʻ yildan Shahrisabzda Xalqaro maqom san ati forumi har yili an anaviy ravishda ʼ ʼ xalqaro miqyosda YUNESKO hamkorligida tashkil etilmoqda 75 . 2018-yil 8 oktabrda Parij shahrida O zbekiston Respublikasi Prezidenti ʻ Shavkat Mirziyoyev YUNESKO bosh direktori Odri Azule bilan uchrashdi. Uchrashuv mobaynida Shavkat Mirziyoyev va YUNESKO bosh direktori Odri Azule o zaro aloqalarni rivojlantirishga qaratilgan 2021-yilgacha hamkorlik ʻ dasturini imzoladi. Xususan, YUNESKO bosh direktorii Odri Azule O zbekiston ʻ Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ushbu tashkilot shafeligida tinchlik va bag rikenglik madaniyatini shakllantirish, ekstremizmning oldini olish maqsadida ʻ Samarqand shahrida Mirzo Ulug bek nomidagi xalqaro institut tashkil etish, ʻ Toshkent Axborot texnologiyalari universiteti huzurida ta limda axborot- ʼ kommunikatsiya texnologiyalari bo yicha mintaqaviy markaz hamda ʻ Samarqanddagi Turizm xalqaro universitetida YUNESKO kafedrasini tuzish bo yicha tashabbuslarini qo llab-quvvatladi. O zbekistonda Markaziy Osiyo yosh ʻ ʻ ʻ olimlari mintaqaviy forumini o tkazish to g risida kelishuvga erishildi ʻ ʻ ʻ 76 . Muxtasar qilib aytganda, O zbekiston Respublikasi YUNESKO bilan ʻ hamkorlikda madaniyat va tarixiy merosni saqlash borasida keng qamrovli hamkorlik munosabatlarini yo lga qo ygan. Jumladan, bu borada O zbekistondagi ʻ ʻ ʻ ko plab yodgorliklar, qadimiy va moddiy va nommodiy an analar YUNESKO ʻ ʼ ro yxatlariga kiritildi va xalqaro muhofazaga olindi. Bu tadbirlar milliy qadriyatlar ʻ 74 http://uza.uz (22.10.2017). 75 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 212. 76 Stat.uz sayti 27/08/2019. va an analarni saqlab qolish bilan birgalikda O zbekiston uchun jahonʼ ʻ hamjamiyatiga yanada chuqurroq kirib borish va yangidan-yangi istiqbollarni ochishda muhim ahamiyatga ega. III BOB. O zbekistonda bag rikenglik tadbirlarining amalga oshirilishi ʻ ʻ 3.1. O zbekistonning YUNESKO bilan gumanitar va madaniy sohalaridagi ʻ hamkorligi Barchamizga ma lumki, har bir davlatning taraqqiyotga erishuvida fan- ʼ ta lim, madaniyat kabi muhim sohalarni qay darajada rivojlantirishi bilan ʼ belgilanadi. Xuddi shunday bizning mamlakatimizning ham gullab-yashnashi, ijtimoiy va iqtisodiy rivojlanishdagi asosiy maqsad va vazifalaridan biri – ta lim, ʼ madaniyat va ilm-fanni rivojlantirishdir. Bugungi kunda O zbekiston ko plab yirik xalqaro tashkilotlar, ilmiy-ʻ ʻ madaniy muassasalar faoliyatida teng huquqli a zo davlat sifatida faoliyat yuritib ʼ kelmoqda. O zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan aloqalari mustaqillikni ʻ qo lga kiritgunga qadar, Sobiq ittifoq davrida, ham yo lga qo yilgan. BMT va ʻ ʻ ʻ uning muassasalari O zbekiston bilan sobiq Ittifoq tarkibida mustamlaka bo lgan ʻ ʻ davrdayoq tor doirada bo lsa-da, hamkorlik aloqalarini o rnatishga intilgan. ʻ ʻ Chunki O zbekistonning qadimiy tarixi, boy madaniy merosi, o zbek olimlarining ʻ ʻ ilm-fan, ta lim sohalaridagi ilmiy va madaniy yutuqlari BMT, xususan, ʼ YUNESKO kabi nufuzli tashkilotlarni qiziqtirib kelgan. Shuning uchun ham ular O zbekistonda turli tadbirlar tashkil etishga harakat qilishgan. ʻ O z navbatida o zbek olimlari bunday nufuzli tashkilotlar bilan ʻ ʻ ko ptomonlama muntazam hamkorlik qilish O zbekistonning xalqaro nufuzini ʻ ʻ oshirishini, istiqbolini ta minlashini anglab, ularning faoliyatida ishtirok etganlar. ʼ Misol sifatida keltirishimiz mumkinki, 1962-may oyida O zbekiston SSR Fanlar ʻ akademiyasi Gidrologiya va injenerlik geologiyasi institutida YUNESKO bilan hamkorlikda arid zonalarini o zlashtirish sohasidagi o zbek olimlari metodlarini ʻ ʻ o rganish uchun xalqaro kurslar tashkil etildi ʻ 77 . Mazkur xalqaro kurslarda Osiyo va Afrika mamlakatari gidrolog olimlari va tuproqshunoslari to rt oy mobaynida ʻ o zbek olimlari va muhandislarining ma ruzalarini tinglab, tajriba almashdilar. ʻ ʼ 1962-yili Toshkentda YUNESKOning qurg oqchil zonalarni o rganish bo yicha ʻ ʻ ʻ XVIII sessiyasi bo lib o tdi ʻ ʻ 78 . Ushbu ikki anjuman O zbekiston va YUNESKO ʻ o rtasidagi hamkorlik aloqalarini boshlab bergan dastlabki tadbirlar edi. ʻ 1969-yil 23-27-sentyabr kunlari YUNESKO ishtirokida Samarqandda “Temuriylar davri san ati” mavzusida xalqaro simpozium bo lib o tadi ʼ ʻ ʻ 79 . Mazkur ilmiy anjuman “Temuriylar davri arxitekturasi”, “Temuriylar davri miniatyurasi”, “Temuriylar davrida xattotlik va naqqoshlik”, “Temuriylar davri amaliy san ati” ʼ deb nomlangan to rt shu’bada ish olib borib, unda 50 dan ortiq jahon olimlari ʻ ma ruza qildilar. Ushbu ilmiy simpozium doirasida YUNESKO tomonidan ʼ 77 ЎзР МДА Р-837-фонд, 39-рўйхат, 1097-йиғма жилд, 177-178-б. 78 Абдутолипов Ч. Ўзбекистоннинг халқаро алоқалари. Т.: Ўзбекистон ССР Давлат нашриёти, 1964.Б.161. 79 ЎзР МДА Р-837-фонд, 41-рўйхат, 1428-йиғма жилд, 101-104-б. “Temuriylar davri san ati” kitob-albomi, Sharofiddin Ali Yazdiyningʼ “Zafarnoma”, Alisher Navoiyning “Xamsa” asarlari, shuningdek, Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Kamoliddin Behzod, Husayn Bayqaro, Sultonali Mashhadiy, Mirali Tabriziy kabi tarixiy shaxslarning portretlari nashr etilgan. O zbek olimlaridan akademik U.Oripov, professorlar O.Jamolov, A. ʻ Zohidovlar zaif rivojlangan mamlakatlarda ilmiy-texnikaviy bilimlardan foydalanish masalalari yuzasidan BMTning Jeneva konferensiyasida ishtirok etganlar 80 . Osiyo va Afrika mamlakatlarida 1971-1974-yillarda geolog olimlar, jumladan, “Toshkent geologiya” tresti katta geolog, geologiya-menerologiya fanlari nomzodi K.A. Nabiyev Somali davlatida hamda Geologiya ministrligi geologi Y.M. Kuznetsov geofizik geologiya sohasi bo yicha Efiopiya davlatida ʻ BMT eksperti sifatida ish olib borganlar. YUNESKO hamkorligida buyuk allomalarning tavallud sanalarini ham jahon miqyosida nishonlashga harakat qilingan. Birgina 1975-yil Abu Nasr Farobiyning 1100, 1976-yil Amir Xusrav Dehlaviy tavalludining 700, 1973-yil Abu Rayhon Beruniy, 1980-yil Abu Ali ibn Sino tavalludining 1000, 1983-yil Muhammad Muso al-Xorazmiy tavalludining 1200-yilligi nishonlangan 81 . O zbekiston Sovet Ittifoqi davrida YUNESKO bilan hamkorlikda amalga ʻ oshirgan so nggi yirik tadbir 1983-yil Toshkent shahrining 2000-yillik yubileyini ʻ nishonlash bo ldi. Tadbir doirasida Toshkentda YUNESKOning ʻ Kommunikatsiyalarni rivojlantirish xalqaro dasturi hukumatlararo yig ilishining IV ʻ sessiyasi ham bo lib o tdi. Xalqaro yig ilishda YUNESKOning 1974-1987- ʻ ʻ ʻ yillardagi Bosh direktori senegallik Amadi Maxatr M Bou ishtirok etib, Toshkent ʻ shahrining faxriy fuqarosi medali va diplomi bilan mukofotlandi. Shuningdek, yig ilishda Sh.Rashidov ishtirok etib nutq so zlaydi. ʻ ʻ O zbekiston Respublikasining mustaqillik davrida YUNESKO bilan ʻ hamkorligi yangi, sifat bosqichiga ko tarilib, yanada rivoj topdi. O zbekiston ʻ ʻ 80 Ўзбекистоннинг янги тарихи. Совет мустамлакачилиги даврида. Т.: Шарқ, 2000.Б.607. 81 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 172. YUNESKO a zoligiga 1993-yil 26-oktabr kuni mazkur tashkilot Boshʼ anjumanining 27-sessiyasida qabul qilingan 82 . Davlatimizning o z oldiga qo ygan maqsad va vazifalarni hayotga tatbiq ʻ ʻ etishda nufuzli xalqaro tashkilotlar, jumladan YUNESKO bilan hamkorligini alohida ta kidlamoq kerak. YUNESKO Ustavining II moddasi 1-bandidagi ʼ YUNESKOga a zolikka kirish BMT a zolari uchun ochiqdir ʼ ʼ 83 , deb qayd etilgan qoidaga asosan Respublikamiz 1993-yil 26 oktabrda YUNESKOga a zo bo ldi va ʼ ʻ uning faoliyatida faol ishtirok eta boshladi. O zbekiston YUNESKOga a zo bo lgan dastlabki yillarda hamkorlik ʻ ʼ ʻ masalalari faqatgina madaniyat sohasiga qaratildi. Chunki endigina mustaqil taraqqiyot yo liga kirib kelayotgan yosh davlat YUNESKOga boy tarixiy obidalar, ʻ xalq og zaki ijodi, moddiy va nomoddiy madaniy meros kabilar bilangina ma lum ʻ ʼ edi. Keyingi yillarda o zaro hamkorlikning ko lami va ijtimoiy geografiyasi tobora ʻ ʻ kengayib bordi. Jumladan, fan, ta lim, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari, ʼ sog liqni saqlash, ekologiya kabi masalalarda hamkorlik aloqalari izchil rivojlanib ʻ bordi 84 . O zbekiston Respublikasi va YUNESKO o rtasida o zaro hamkorlik ʻ ʻ ʻ to g risidagi dastlabki memorandum 1995-yil 26-avgust kuni Toshkentda ʻ ʻ tashkilotning sobiq Bosh direktori Fediriko Mayorning O zbekistonga tashrifi ʻ doirasida imzolangan edi 85 . Mazkur memorandumda O zbekiston va YUNESKOning ta lim, aniq, tabiiy ʻ ʼ fanlar, ijtimoiy va gumanitar fanlar, axborot-kommunikatsiya sohasi, madaniyat masalalari kabi yo nalishlarda o zaro hamkorlikni rivojlantirish maqsadlari ko zda ʻ ʻ ʻ tutildi. 1996-yil 23-aprel kuni O zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti ʻ Islom Karimovning YUNESKO Bosh qarorgohiga tashrifi doirasida Toshkentda 82 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 173. 83 Устав Организации Объединеных Наций по вопросам образования, науки и культуры // Международныенормативные акты ЮНЕСКО. – Лондон, 1946. – М.: Логос, 1993. – С. 26. 84 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари , 2018 . – Б. 1 81 . 85 Мўминов А. ЎзбекистонРеспубликасининг ЮНЕСКО билан ҳ амкорлигинингхалқаро-ҳуқуқиймасалалари: Юрид. фан. ном.дис.автореф. – Т.: ЖИДУ, 2005. – 29 б. YUNESKO vakolatxonasini tashkil etish to g risida shartnoma imzoladi. Mazkurʻ ʻ shartnomaga asosan 1996-yilda Toshkentda YUNESKO vakolatxonasi ish boshladi 86 . YUNESKOdagi O zbekiston Respublikasining doimiy vakillari ʻ № F.I.Sh Yillar 1 Akmal Saidov 1994-1997 yy. 2 Tohirjon Mamajonov 1997-2003 yy. 3 Hamidulla Karomatov 2003-2005 yy. 4 Ravshan Olimov 2006-2008 yy. 5 Lola Karimova - Tillayeva 2008-2017 yy. 6 Umid Shadiyev 2018 - O zbekiston va tashkilot hamkorligi O zbekiston Respublikasining ʻ ʻ YUNESKOdagi Doimiy vakolatxonasi va YUNESKO ishlari bo yicha Milliy ʻ Komissiya orqali amalga oshiriladi. Shunga asosan O zbekiston Respublikasi ʻ Vazirlar Mahkamasining 1994-yil 29-dekabrdagi №629-sonli qaroriga binoan mamlakatda YUNESKO ishlari bo yicha O zbekiston Respublikasi Milliy ʻ ʻ Komissiyasi tashkil etilgan. O zbekiston Respublikasi 1996-yildan 2015-yilgacha mazkur tashkilotning ʻ 14 ta qo mitasiga saylandi, 7 ta xalqaro huquqiy-me yoriy hujjatlarga a zo bo ldi, ʻ ʼ ʼ ʻ tashkilot ko magida O zbekistonda 16 ta turli ijtimoiy-siyosiy, madaniy markazlar ʻ ʻ tashkil etildi. O zbekistonda YUNESKO ko magida tashkil etilgan markazlar ʻ ʻ 87 № Nomi Joyi 1 Toshkent media manbai markazi (Kommunikats iya ni rivojlantirish hukumatlararo qo mitasi dasturi) ʻ Toshkent shahri 2 Informatika o quv markazi (Jahon ʻ Toshkent shahri 86 UNESCO in Central Asia. Paris, 1997.P.7. 87 ЮНЕСКО ишлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий Комиссияси. 1994-2009. 4615900003ГЯИ- сонли ЮНЕСКО Қатнашув дастури. Т., 2009.Б.37. Iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti) 3 Tinchlik ta limi va madaniyatlararoʼ hamjihatlik markazi (Jahon Iqtisodiyoti va diplomatiya universiteti) Toshkent shahri 4 Katta yoshlilar ta limi markazi ʼ (O zbekiston Respublikasi ʻ Prezidenti huzuridagi Davlat boshqaruv akademiyasi) Toshkent shahri 5 Xiva gilamchilik markazi Xorazm viloyati 6 Buxoro gilam to qish markazi ʻ Buxoro viloyati 7 Samarqand qadimiy qog ozini ʻ tiklash markazi Samarqand viloyati 8 Shahrisabz so zana tikish markazi ʻ Qashqadaryo viloyati 9 Boysun kulolchilik ustaxonasi Surxondaryo viloyati 10 Toshkent milliy musiqa asboblari markazi Toshkent viloyati 11 Toshkent kulolchilik ustaxonasi Toshkent viloyati 12 Shahrisabz kulolchilik ustaxonasi Qashqadaryo viloyati 13 Boysun hunurmandchilik markazi Surxondaryo viloyati 14 Marg ilon to qimachilik markazi ʻ ʻ Farg‘ona viloyati 15 Toshkent to qimachilik markazi ʻ Toshkent viloyati 16 Xiva to qimachilik markaz ʻ i Xorazm viloyati Ta lim O zbekiston va YUNESKO hamkorligining muhim yo nalishlaridan ʼ ʻ ʻ biridir. O zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasi mamlakatlari va MDH davlatlar ʻ orasida birinchi bo lib ta lim sohasida izchil islohotlarni amalga oshirishga ʻ ʼ kirishdi. Ushbu islohotlar asosi uzluksiz ta lim berishning mutlaqo yangi ʼ konsepsiyasini tashkil etdi. Bu borada qator ijobiy va samarali ishlar amalga oshirildi. Shu boisdan ham BMTning ta lim, fan va madaniyat masalalari bo yichaʼ ʻ muassasasi YUNESKO O zbekistonda kadrlar tayyorlash tizimini isloh qilishning ʻ ijobiy tajribasini o rganish va joriy etish to g risida qaror qabul qildi. ʻ ʻ ʻ O zbekistonda ta lim sohasida amalga oshirilgan islohotlar va yutuqlar jahon ʻ ʼ hamjamiyati tomonidan yuksak e tirof etildi. Jumladan, O zbekiston ʼ ʻ Respublikasining Birinchi Prezidenti I.Karimov BMTning Jahon intellektual mulk tashkiloti (JMIT) tomonidan oltin medal bilan taqdirlangan birinchi davlat rahbari bo ldi ʻ 88 . O zbekiston BMT va uning ixtisoslashgan muassasalari bilan ilm-fan, ta lim ʻ ʼ va kadrlar tayyorlash sohalarida faol hamkorlik aloqalarini yo lga qo ygan. ʻ ʻ Jumladan, BMTTD granti bo yicha xalq ta limi uchun malakali kadrlar, darsliklar ʻ ʼ tayyorlash bo yicha bir qator tadbirlar amalga oshirildi. Jumladan, mustaqillikning ʻ dastlabki yillarida BMTTD O zbekistonda xalq ta limi uchun malakali ʻ ʼ o qituvchilar va zamonaviy darsliklar tayyorlash uchun 215 ming AQSH dollar ʻ miqdorida grant ajratdi. YUNESKO kafedralari inson huquqlari, tinchlik madaniyati, bag rikenglikni ʻ qaror toptirish, tarixiy obidalarni saqlash va xalqaro targ ib etish, fuqarolik va ʻ qadriyatlar ta limini yuksaltirish, jahon dinlarini qiyosiy tadqiq etish va ularga ʼ hurmat ruhini kamol toptirish, an anaviy xalq tibbiyotini o rganish, ekologik ʼ ʻ madaniyat san at boshqaruvi, iqtisodiy bilimlarni yuksaltirish kabi sohalarda ʼ faoliyat yuritadi. Bizningcha, ushbu kafedralarning yagona tarmog ini yaratish ʻ zarur va bu ular faoliyatini muvofiqlashtirish va o zaro tajriba almashishda muhim ʻ ahamiyat kasb etadi. Shuningdek, O zbekistonda eng so nggi YUNESKO ʻ ʻ kafedrasi 2011-yilda tashkil etilgan. Biroq o tgan 6-7 yil davomida mamlakatdagi ʻ biror oliy o quv yurtlarida tashkil etilgan. Shundan kelib chiqqan holda ilmiy ʻ salohiyati yuqori bo lgan respublika oliy o quv yurtlarida yangi yo nalishdagi ʻ ʻ ʻ YUNESKO kafedralarini tashkil etish, bizningcha, respublika ta lim yutuqlariga ʼ xizmat qiladi. Masalan, pedagogika yo nalishidagi yetakchi oliy o quv yurtlarida ʻ ʻ “Xalq pedagogikasi”, axborot-texnologiyalari yo nalishdagi yetakchi oliygohlarda ʻ 88 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 172. “Zamonaviy global texnologiyalar”, san at yo nalishidagi oliygohlarda “Madaniyʼ ʻ meros va an analar san ati” YUNESKO kafedrasi kabi yangi kafedralarni tashkil ʼ ʼ etish maqsadga muvofiq. Turli yillarda o zbekistonlik ko plab olim va tadqiqotchilar tashkilotning ʻ ʻ xalqaro ilmiy va o quv grantlarini qo lga kiritdi. Jumladan, 3 nafar tadqiqotchi ʻ ʻ YUNESKOning “Ipak yo li” nomli Xirayama granti (Yaponiya), 2 kishi Obuchi ʻ granti (Yaponiya), 8 kishi Buyuk devor (Xitoy), 2 kishi MASHAV (Isroil), 1 kishi Chexiya granti, 4 kishi KBS granti (Koreya), 1 kishi tashkilotning ustuvor yo nalishlarini qo llab-quvvatlash grantining sohibi bo ldi ʻ ʻ ʻ 89 . O zbekiston olima ayollari YUNESKOning “Tabiiy fanlarda olim ayollar” ʻ nomli L Oreal qo shma granti hamda “Inson va biosfera” dasturlarida faol ishtirok ʼ ʻ etib kelmoqdalar. Jumladan, YUNESKOning “Tabiiy fanlarda olima ayollar”nomli L Oreal qo shma grantiga 2006-yil ToshDAU tadqiqotchisi Dilfuza ʼ ʻ Egamberdiyeva, 2007-yilda O zR FA Bioorganik kimyo instituti ilmiy xodimi ʻ Barno Sultonova, 2010-yil O zR FA O simlik moddalari kimyosi instituti ilmiy ʻ ʻ xodimi Nilufar Mamadaliyevalar sazovor bo lishgan ʻ 90 . Ilm-fanning turli sohalarida faoliyat olib borayotgan O zR FA yosh olimlari ʻ 2009-yildan buyon dolzarb ilmiy loyihalari bilan BMT ko magida faoliyat olib ʻ boruvchi Xalqaro Fanlar Akademiyasining (TWAS)mukofotlariga sazovor bo ldilar. Paxta genomikasi sohasidagi biologiya fanlari doktori Ibrohim ʻ Abdurahmonov 2010-yilda Ummon poytaxti Maskatda Xalqaro Fanlar akademiyasining (TWAS) 25-yig ilishida uning a zoligiga qabul qilindi. ʻ ʼ 2016-yil 13-may kuni Toshkentda bo lib o tgan IX Respublika Innovatsion ʻ ʻ g oyalar va texnologiyalar yarmarkasida O zR FA O simlik moddalari kimyosi ʻ ʻ ʻ instituti olimlari tomonidan taqdim etilgan “Aritmiyaga qarshi ta sirga ega bo lgan ʼ ʻ vositani olish usuli” nomli patenti “Eng yaxshi ixtiro va uning tatbiqi” nominatsiyasi bo yicha JIMT oltin medali bilan taqdirlandi ʻ 89 ЮНЕСКО ишлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий Комиссияси. 1994-2009. 4615900003UZB- сонли ЮНЕСКО Қатнашув дастури. Т., 2009.Б.14. 90 Халқ сўзи. 2010. 22 октабрь. O zbekiston Respublikasi fan sohasidagi xalqaro aloqalarni rivojlantirishʻ borasida YUNESKO bilan hamkorlikda O zR FA qoshida “Inson va biosfera” ʻ dasturi, “O zgidromet” markazi qoshida “Xalqaro gidrologiya” dasturi, Ijtimoiy ʻ fikr jamoatchilik markazi qoshida “Ijtimoiy islohotlar boshqaruvi” dasturi (MOST), “Ibn Sino” markazi qoshida “Bioetika” dasturi kabi milliy qo mitalarni ʻ tashkil etgan 91 . “Inson va biosfera” dasturining asosiy maqsadi atrof-muhit bo yicha ilmiy ʻ tadqiqotlar olib borish sohasida xalqaro hamkorlikni yo lga qo yish bo lib, mazkur ʻ ʻ ʻ dasturlar doirasidagi tadqiqotlar ekologik muvozanatni ta minlash, yer yuzida ʼ tabiiy manbalarni va biologik xilma-xillikni himoya qilishga qaratilgan. “Inson va biosfera” dasturi bo yicha biosfera qo riqxonalarining butunjahon tarmog i tashkil ʻ ʻ ʻ etilgan. Ushbu tarmoqqa O zbekistonning Chotqol tabiiy qo riqxonasi kiritilgan. ʻ ʻ “Xalqaro gidrologiya” dasturi doirasida o zbekistonlik yetakchi olimlar va ʻ tadqiqotchilar suv muammolari bo yicha yirik tadqiqotlarni amalga oshirmoqdalar. ʻ Masalan, O zbekiston 2001-yilda BMTning suvli-botqoq yerlar to g risidagi ʻ ʻ ʻ Ramsar konvensiyasiga qo shilgan. Mazkur konvensiya doirasida 1999-yil Buxoro ʻ viloyati Dengizko l havzasi, 2008-yil Jizzax va Navoiy viloyatlaridagi Aydar- ʻ Arnasoy ko l tizimi xalqaro ahamiyatga ega suvli botqoq yerlar ro yxatiga kiritildi ʻ ʻ va xalqaro muhofazaga olindi. Xususan, ushbu loyihalarning dolzarbligini inobatga olgan holda O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 15- ʻ noyabrdagi “YUNESKO Xalqaro gidrologiya dasturi bo yicha O zbekiston ʻ ʻ Respublikasi Milliy komissiyasi to g risida”gi №495-sonli qarori asosida suv ʻ ʻ resurslari muammolari bilan shug ullanuvchi Milliy komissiya tashkil etildi. ʻ O zbekiston bilan YUNESKO o rtasida ijtimoiy fanlar sohasida keng ʻ ʻ qamrovli hamkorlik aloqalari yo lga qo yilgan. Jumladan, ko plab sohalarda turli ʻ ʻ ʻ asrlarda dunyo ilm-faniga katta hissa qo shgan Sharq allomalari hayoti va ilmiy ʻ faoliyatini xalqaro targ ib qilish va ulardan foydalanish borasida ham tashkilot ʻ bilan keng qamrovli tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, ko plab sohalarda ʻ turli asrlarda dunyo ilm-faniga katta hissa qo shgan Sharq allomalari hayoti va ʻ 91 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 172. ilmiy faoliyatini xalqaro targ ib qilish va ulardan foydalanish borasida hamʻ tashkilot bilan keng qamrovli tadbirlar amalga oshirilmoqda. Jumladan, 2014-yil 15-16-may kunlari Samarqand shahrida YUNESKO hamkorligida “O rta asrlar ʻ Sharq allomalari va mutafakkirlarining tarixiy merosi, uning zamonaviy sivilizatsiya rivojidagi roli va ahamiyati” mavzusida xalqaro konferensiya tashkil etildi. Ushbu anjumanning davomi sifatida 2017-yil 29-avgustda Samarqand shahrida “Jahon sivlizatsiyasi tarixida Markaziy Osiyo Renessansi” konferensiyasi bo lib o tdi. Unda jahonning 28 mamlakatidan 100 ga yaqin olimlar ishtirok etdi ʻ ʻ hamda Markaziy Osiyoning buyuk allomalari va mutafakkirlarining umumjahon sivilizatsiyasi tarixida tutgan o rni e tirof etildi. YUNESKOning “Bioetika ʻ ʼ sohasida O zbekiston Milliy qo mitasi faoliyatini qo llab-quvvatlash” nomli ʻ ʻ ʻ qatnashuv dasturi doirasida har yili Buxoroda “Ibn Sino ilmiy merosi va zamonaviy tibbiyotning dolzarb muammolari” mavzusidagi xalqaro Ibn Sino o qishlari va ilmiy-amaliy anjumani o tkazilishi an anaga aylandi. ʻ ʻ ʼ O zbekistondagi ilm-fan sohasidagi islohotlar samarasi va bu boradagi ʻ xalqaro miqyosda ham e tirof etilmoqda. Jumladan, 2015-yilda BMT JIMT ʼ tomonidan e lon qilingan “Global innovatsiyalar indeksi” hisobotida O zbekiston ʼ ʻ Markaziy va Janubiy Osiyo mintaqasida innovatsiyalar tezkor rivojlanib borayotgan mamlakat sifatida e tirof etildi. ʼ O zbekiston Respublikasining YUNESKO bilan ilm-fan, ta lim va kadrlar ʻ ʼ tayyorlash sohasidagi o zaro ko ptomonlama hamkorligi – mamlakatni ijtimoiy- ʻ ʻ iqtisodiy, siyosiy-madaniy rivojlantirishdan, shuningdek, jahon standartlariga mos kadrlar tayyorlash, zamonaviy fanning ilg or yutuqlarini hayotga tatbiq qilish, ʻ global va mintaqaviy muammolarni bartaraf etish hamda inson va uning intellektual, jismoniy va aqliy imkoniyatlarini rivojlantirishdan iborat. O zbekiston va YUNESKO o rtasidagi ilm-fan, ta lim va kadrlar tayyorlash ʻ ʻ ʼ sohasidagi o zaro hamkorlik mamlakatning xalqaro munosabatlar tizimida va ʻ jahon hamjamiyatida munosib o rin egallashida hamda obro -e tibori va ʻ ʻ ʼ nufuzining yanada oshib borishida muhim ahamiyatga ega. YUNESKOning bu sohadagi faoliyatiga baho berib, O zbekistonʻ Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov shunday degan edi: “YUNESKO – xalqaro tashkilot sifatida bugungi kunda ilm, fan, madaniyat va ta limning milliy ʼ taraqqiyotini integratsiya orqali boyitmoqda hamda dunyo xalqlarini insoniyatning boy ma naviy merosi bilan oshno qilayotgan ko prikka aylangan” ʼ ʻ 92 . YUNESKO BMT tizimida intellektual tashkilot (ilg or g oyalar maskani) ʻ ʻ sifatida faoliyat yuritib, juda muhim fikr va takliflarni ilgari suradi. “Tashkilot strategiyasi uning Bosh konferensiyasi sessiyalarida ishlab chiqiladi” 93 . Hozirgi kunda ta lim-fanni rivojlantirishda va hamkorligini ta minlashda YUNESKO ʼ ʼ faoliyati ahamiyati kattadir. 1996-yili O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov ʻ YUNESKOga tashrifi davomida uning Ijroiya kengashining sessiyasida ishtirok etib, shunday degan edi: “Biz – avvalo ma naviy sohada, fan, madaniyat, ta lim va ʼ ʼ axborot sohalarida integratsiyalashuvni yoqlab chiqamiz” 94 . YUNESKO faoliyati besh ustuvor yo nalishni o z ichiga oladi: ta lim, tabiiy fanlar, ijtimoiy fanlar, ʻ ʻ ʼ madaniyat va kommunikatsiya. Oltinchi yo nalish sektorlararo yo nalish bo lib, u ʻ ʻ ʻ ikki sohani qamrab olishi mumkin. Misol uchun, butunjahon madaniy va ilmiy merosi bu yo nalishda fan va madaniyat vakillari birgalikda ish olib borishadi ʻ 95 . BMT tomonidan “Ta lim barcha uchun”, (2005-2015 yy.), “Savodxodlik o n ʼ ʻ yilligi” (2002-2012 yy.), “Barqaror taraqqiyot ta limi o n yilligi” (2004-2014 yy.) ʼ ʻ kabi ta lim sohasiga oid asosiy dasturlar qabul qilingan ʼ 96 . Mazkur dasturlarni amalga oshirish bo yicha YUNESKO yetakchi tashkilot sifatida tayinlangan va ʻ e tirof etilgan. Dasturlarni amalga oshirish yuzasidan YUNESKO tomonidan ʼ 1999-yil kasb-hunar ta limi, 1998-2000-yillarda oliy ta lim, 1997-2009-yillarda ʼ ʼ katta yoshlar ta limi bo yicha xalqaro dastur va tavsiyanomalar qabul qilingan. ʼ ʻ 92 Каримов И. Бунёдкорлик йўлидан. Т. 4. – Т.: Ўзбекситон, 1996. – Б. 331. 93 Conil Lacoste Michel. The Story of grand design: UNESCO 1946-1993: people, events and achievements. – Paris: Edition UNESCO, 1994. – Р . 12 94 Conil Lacoste Michel. The Story of grand design: UNESCO 1946-1993: people, events and achievements. – Paris: Edition UNESCO, 1994. – Р . 12 95 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т .: Адабиёт учқунлари , 2018 . – Б . 1 81 . 96 МўминовА . Ўзбекистон Республикасининг ЮНЕСКО билан ҳ амкорлигининг халқаро - ҳуқуқий масалалари : Юрид . фан . ном . дис . автореф . – Т .: ЖИДУ , 2005. – 29 б . E tiborli jihati O zbekiston mazkur dasturlarni amalga oshirishning faolʼ ʻ tashabbuskori bo ldi. YUNESKO O zbekistondagi ta limning barcha bosqichlariga ʻ ʻ ʼ o z maxsus dasturlarini joriy etdi. Tashkilot uzluksiz ta lim ijobiy samara berishiga ʻ ʼ ishonadi va uning yoshlar hamda kattalar, ayniqsa, aholining himoyaga muhtoj qatlamlari uchun imkoniyatlarni kengaytirish tarafdori 97 . Shuning uchun ham YUNESKO respublikada o quv va malaka oshirish markazlarini tashkil etish ʻ orqali inklyuziv hamda norasmiy ta limga faol yordam bermoqda. O zbekistonda ʼ ʻ 14 ta ana shunday markazlar faoliyat yuritmoqda 98 . YUNESKO O zbekistonda uzluksiz ta limni rivojlantirishning barcha ʻ ʼ yo nalishlarida va bosqichlarida hamkorlik qilib kelmoqda. Maktab ta limi, ʻ ʼ maktabdan tashqari ta lim, kasb-hunar va o rta maxsus ta lim, oliy ta lim kabilar ʼ ʻ ʼ ʼ shular jumlasidandir. Xususan, 1996-yildan buyon O zbekistonda 46 ta o quv ʻ ʻ muassasi, 41 ta umumta lim maktabi va 5 ta kasb-hunar kolleji hamda akademik ʼ litseylari YUNESKOning Birlashgan maktablar tarmog iga a zo sifatida faoliyat ʻ ʼ yuritmoqda. Birlashgan maktablar tarmog i dasturining asosiy maqsadi xalqaro ʻ hamjihatlik, tinchlik, madaniyatlararo muloqot hamda barqaror taraqqiyot, demokratiya, bag rikenglik kabi g oyalarni targ ib etish va ta lim sifatini ʻ ʻ ʻ ʼ oshirishga ko maklashishdir. Ushbu tarmoq doirasida O zbekiston maktablari ʻ ʻ tashkilotning turli dasturlarida faol qatnashib kelmoqda. Masalan, “Patrimonito”, “Mondialogo” kabi turli o quvchilar almashinuv dasturlari shular jumlasidandir. ʻ Mazkur dastur asosida 2006-yil Zarafshon shahridagi 1-sonli ixtisoslashgan maktab va Toshkent shahridagi 17-sonli maktab YUNESKOning “Barqaror taraqqiyoti ta limi” tanlovida Osiyo va Tinch okeani mintaqasining g olib ʼ ʻ maktablari deb e tirof etildi ʼ 99 . Sirdaryo viloyatidagi 1-sonli xorijiy tillarga ixtisoslashtirilgan maktab-internat 2013-yilda YUNESKOning “Eng yaxshi ish tajribasi” tanlovida g olib deb topildi ʻ 100 . 97 БМТ ва Ўзбекистон: ривожланиш йўлидаги ҳамкорлик. Т.: БМТТД ваколатхонаси, 2007. Б.45. 98 БМТ ва Ўзбекистон: ривожланиш йўлидаги ҳамкорлик. Т.: БМТТД ваколатхонаси, 2007. Б.45 99 ЮНЕСКО ишлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий Комиссияси. 1994-2009.4615900003UZB- сонли ЮНЕСКО Қатнашув дастури. Т., 2009.Б.11. 100 http://xs.uz/index.php/homepage/fan-va-ta’lim/item/775-tajribasi (21.01.2016). YUNESKO O zbekistonda oliy ta limni rivojlantirishda, talabalar va ilmiyʻ ʼ mutaxassis kadrlar, professor-o qituvchilar bilan ilm-fan sohasida akademik tajriba ʻ almashishda yaqindan hamkorlik qilmoqda. YUNESKO ko magida ilmiy tadqiqot ʻ ishlari yuzasidan o zbekistonlik talabalar va ilmiy kadrlar xalqaro stipendiyalar ʻ sohibi bo ldilar. Shuningdek, O zbekistonning o n bir oliy o quv yurtlarida ʻ ʻ ʻ ʻ YUNESKO kafedralari tashkil etildi 101 . Keyingi yillarda O zbekiston va xalqaro tashkilot – YUNESKO o rtasidagi ʻ ʻ hamkorlik yuqori pog onaga ko tarildi. Xususan, 2018-yil 8 oktabrda Parij ʻ ʻ shahrida O zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev YUNESKO ʻ bosh direktori Odri Azule bilan uchrashdi. Uchrashuv mobaynida Shavkat Mirziyoyev va YUNESKO bosh direktori Odri Azule o zaro aloqalarni ʻ rivojlantirishga qaratilgan 2021-yilgacha hamkorlik dasturini imzoladi. Xususan, YUNESKO bosh direktorii Odri Azule O zbekiston Prezidenti Shavkat ʻ Mirziyoyevning ushbu tashkilot shafeligida tinchlik va bag rikenglik madaniyatini ʻ shakllantirish, ekstremizmning oldini olish maqsadida Samarqand shahrida Mirzo Ulug bek nomidagi xalqaro institut tashkil etish, Toshkent Axborot texnologiyalari ʻ universiteti huzurida ta limda axborot-kommunikatsiya texnologiyalari bo yicha ʼ ʻ mintaqaviy markaz hamda Samarqanddagi Turizm xalqaro universitetida YUNESKO kafedrasini tuzish bo yicha tashabbuslarini qo llab-quvvatladi. ʻ ʻ O zbekistonda Markaziy Osiyo yosh olimlari mintaqaviy forumini o tkazish ʻ ʻ to g risida kelishuvga erishildi ʻ ʻ 102 . O zbekistondagi ilm-fan sohasidagi islohotlar samarasi va bu boradagi ʻ xalqaro hamkorlik natijasida mamlakatda ilm-fan tobora rivojlanib bormoqda. Muxtasar qilib aytadigan bo lsak, O zbekiston va YUNESKO o rtasidagi ilm-fan, ʻ ʻ ʻ ta lim va kadrlar tayyorlash sohasidagi o zaro hamkorlik mamlakatning xalqaro ʼ ʻ munosabatlar tizimida va jahon hamjamiyatida munosib o rin egallashida hamda ʻ obro -e tibori va nufuzining yanada oshib borishida muhim ahamiyatga ega ʻ ʼ hisoblanadi. 101 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 181. 102 С тат.уз сайт : 27/08/2019. 3.2. Moddiy va nomoddiy madaniy merosni himoya qilish orqali millatlar orasida bag rikenglikni tatbiq etishʻ O zbekiston - boy qadimiy madaniyat, milliy qadriyatlar va tarixiy merosga ʻ ega bo lgan zamin. Mustaqillikning dastlabki yillaridan milliy madaniyat va tarixiy ʻ merosni, milliy qadriyatlarni qayta tiklash, asrab-avaylash, ulardan jahon jamoatchiligining bahramand bo lishiga imkon yaratish hamda kelajak avlodlarga ʻ bus-butun yetkazish davlat siyosati darajasiga ko tarildi. Bu borada O zbekiston ʻ ʻ xalqaro hamjamiyat bilan keng ko lamli hamkorlik munosabatlarini o rnatgan. ʻ ʻ O zbekiston Respublikasining BMT va uning ixtisoslashgan muassasalari ʻ o rtasidagi gumanitar hamkorligining asosiy yo nalishlari tarixiy va madaniy ʻ ʻ merosni saqlash, o rganish shu asosda ma naviy va dunyoviy taraqqiyotni ʻ ʼ rivojlantirishdan iboratdir. Chunki O zbekistonning YUNESKO bilan hamkorlik ʻ aloqalari tufayli butun dunyo respublikaning nihoyatda noyob, boy moddiy va nomoddiy merosidan, milliy qadriyatlaridan xabardor va bahramand bo ldi. ʻ O zbekistonning YUNESKOga a zo bo lishi va rasmiy vakolatxonasi tashkilʻ ʼ ʻ etilishi natijasida mamlakatda madaniyat va tarixiy merosini asrab-avaylash, targ ib etish masalalariga bag ishlangan loyihalarini amalga oshirishga katta ʻ ʻ e tibor berildi. 1994-1995-yillarda bu boradagi dastlabki loyihalardan biri sifatida ʼ qiymati 750 ming AQSH dollariga teng bo lgan “Madaniy resurslardan ʻ foydalanish uchun imkoniyatlar yaratish” loyihasi amalga oshirildi. Madaniy va tarixiy yodgorliklarning muhofaza qilishning milliy qonunchilik tizimi ham yaratilib, xalqaro huquqiy normalarga ham qo shilish tadbirlari amalga ʻ oshirildi. Jumladan, 1993-yil YUNESKOning “Umumjahon madaniy va tabiiy meroslarini muhofaza qilish to g risidagi”gi (1972-y.) ʻ ʻ 103 , 1996-yil “Qurolli mojarolar chiqqan holda madaniy boyliklarni himoya qilish to g risida”gi (1954- ʻ ʻ y.) 104 , 1997-yilda “Madaniy meros boyliklarini noqonuniy olib kirish va chiqish, ularga egalik qilish huquqini o zgalarga topshirishni ta qiqlash to g risida”gi ʻ ʼ ʻ ʻ (1970-y.) 105 kabi konvensiyalarini ratifikatsiya qildi. O zbekiston YUNESKO bilan nomoddiy madaniy meros obidalarini himoya ʻ qilish borasida ham xalqaro hamkorlik aloqalarini yo lga qo ygan. ʻ ʻ YUNESKO jahon nomoddiy madaniy meros durdonalari nihoyatda noyobligini inobatga olgan holda, dastlab bu borada 2001-2003-yillarda “Insoniyatning og zaki va ma naviy meros durdonalari” nomli dasturni amalga ʻ ʼ oshirdi. Shundan so ng 2003-yil YUNESKO Bosh Anjumani 32-sessiyasida ʻ “Nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish to g risida”gi konvensiya ʻ ʻ 106 qabul qilindi. O zbekiston ushbu konvensiyani 2007-yil 12-dekabrda ratifikatsiya ʻ 107 qildi hamda ushbu konvensiyadan kelib chiqib nomoddiy madaniy merosni muhofaza qilish bo yicha tegishli qonun hujjatlari qabul qilindi. Jumladan, 2010-yil 7- ʻ oktyabrda O zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “2010-2020-yillarda ʻ 103 Convention Cjncerning the Protection of the World Cultural and Natural Heritage. Adopted by the General Conference at its seventeenth session Paris, 16 November 1972. Paris.P. 16. 104 The 1954 Hague Convention for the Protection of Cultural Property in the Event of Armed Conflict and its two (1954 and 1999) Protocols. Hague. 1954.142. 105 UNESCO Convention on the Means of Prohibiting and Preventing the Illicit Import, Export and Transfer of Ownership of Cultural Property. Adopted by the General Conference at its sixteenth session Paris, 1970. Paris . P .23. 106 Международная конвенция об охране нематериального культурного наследия. Париж, 17 октября 2003 г. MISC/2003/CLT/CH/14.C.15. 107 http://lex.uz/pages/getpage.aspx?lact _id=1282807&wolang=true(03.07.2017) nomoddiy madaniy meros obyektlarini muhofaza qilish, asrash, targ ib qilish vaʻ ulardan foydalanish davlat dasturini tasdiqlash to g risida”gi ʻ ʻ 108 va 2011-yil 23- fevralda “Nomoddiy madaniy meros muhofazasiga oid normativ-huquqiy hujjatlarni tasdiqlash to g risida”gi ʻ ʻ 109 qarorlari qabul qilindi. YUNESKO konvensiyasining 2-moddasiga 110 asosan nomoddiy madaniy meros o zlikni namoyon etishning og zaki ko rinishlari, xususan, til – nomoddiy ʻ ʻ ʻ merosni ko rsatuvchi faktor sifatida, ijrochilik san ati, ijtimoiy marosimlar, urf- ʻ ʼ odatlar, bayramlar, tabiat va koinotga oid bilimlar va an anaviy kulolchilik ʼ kabilarni tashkil etadi. 2017-yilga qadar O zbekiston Respublikasidan 7 ta – 2008-yil “Boysun ʻ mintaqasi madaniy muhiti” va “Shashmaqom” musiqasi, 2009-yilda “Katta ashula”, 2014-yilda “Askiya”, 2016-yilda “Navro z” va “Palov madaniyati va ʻ an anasi”, 2017-yilda “Marg ilon hunarmandchilikni rivojlantirish markazi, ʼ ʻ an anaviy texnologiyalarni ishlab chiqaruvchi atlas va adraslarni himoya qilish” ʼ 111 kabilar YUNESKO insoniyatning nomoddiy madaniy merosi (Intangible Cultural Heritage) durdonalari ro yxatiga kiritildi. ʻ “Boysun mintaqasi madaniy muhiti” ushbu ro yhatga kiritilgan 2002-yildan ʻ buyon har yili mazkur yo nalishda “Boysun bahori” folklor tadbirlari tashkil etib ʻ kelinmoqda. O zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov tashabbusiga ʻ binoan, “Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivali 1997-yildan buyon har ikki yil YUNESKO rahnamoligida Samarqand shahrida o tkazib kelinadi. Mazkur festival ʻ O zbekiston va YUNESKOning madaniyat va tarixiy merosni tiklash borasida ʻ amalga oshirayotgan xalqaro yirik tadbirlaridan biridir. Musiqa festivalining asosiy maqsadi - bu mumtoz musiqa namunalarini ommaviylashtirish, xalqlarning buyuk an analarini asrash va kelajak avlodga yetkazish, xalqaro madaniy aloqalarni ʼ rivojlantirish hamda tinchlik g oyalarini jahon miqyosida targ ib qilishdan iborat. ʻ ʻ 108 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. Т., 2010. № 40-41.345-модда. 109 Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. Т., 2011. № 7-8.66-модда. Б.95-105. 110 Convention for the Safeguarding of the Intangible cultural heritage. Paris. 17 October 2003. MISC/2003/CLT/CH/14.P.2. 111 https://ich.unesco.org/en/state/uzbekistan-UZ?info=elements-on-the-lists(10.12.2017) Shu boisdan ham, ushbu festival xalqaro miqyosda YUNESKO bilan o zaroʻ hamkorlikda tashkil etilgan. Festival doirasida, YUNESKO ko magida xalqaro ʻ ilmiy anjumanlar tashkil etish yaxshi an anaga aylangan. ʼ Dastlabki festivalda 1997-yil jahonning 31 mamlakatidan 243 nafar, 1999- yil 34 mamlakatdan 260, 2001-yil 31 mamlakatdan 276, 2005-yil 50 mamlakatdan 291, 2007-yil 50 mamlakatdan 291, 2009-yildan 47 mamlakatdan 260, 2011-yilda 52 davlatdan, 2013-yilda 52 davlatdan, 2015-yilda 56 davlatdan 378, 2017-yilda 58 mamlakatdan 241 nafar mohir sozanda va xonandalar ishtirok etdilar. Festivalda yirik nufuzli tashkilotlar BMT va uning muassasalari – YUNISEF, YUNESKO, SHHT, JSST, YEHXT, Qilil Xoch va qizil yarimoy jamiyati va turli davlatlar rasmiy vakillari ishtirok etdilar 112 . Bu esa, o z navbatida, “Sharq taronalari” ʻ xalqaro musiqa festivalining xalqaro nufuzi oshib borayotganidan va ma rifiy ʼ dunyoning O zbekiston madaniyatiga bo lgan yuksak qiziqishi va hurmatidan ʻ ʻ dalolat beradi. Umuman olganda, bu kabi tadbirlar, festival, konferensiyalarning asosiy vazifasi xalqlarning buyuk an analarini asrash va kelajak avlodlarga yetkazish, ʼ xalqaro madaniy aloqalarni rivojlantirish va tinchlik g oyalarini jahon miqyosida ʻ targ ib qilishdan iboratdir. ʻ 2010-yil BMT Bosh Assambleyasining 64-sessiyasida “Navro z” bayrami ʻ Insoniyat nomoddiy madaniy merosi durdonasi sifatida rasman e tirof etildi. Shu ʼ munosabat bilan o zbek xalqi nafaqat moddiy, balki boy nomoddiy madaniy ʻ merosga ham ega. Bu nomoddiy madaniy meros asrlardan-asrlarga ajdodlarimiz tomonidan avlodlarga yetkazib kelinmoqda. Istibdod yillarida butun xalqimiz kabi nomoddiy merosimiz ham ko plab tazyiqlarga uchradi. Ammo xalq bu xazinani ʻ qalb qo ri bilan istiqlol yillarigacha omon saqlab keldi va olamga namoyon etishga ʻ kirishdi. Xalqaro “Oltin meros” xayriya jamoat fondi raisi Amirqul Karimov nomoddiy madaniy merosga quyidagicha ta rif berdilar: “Nomoddiy meros ʼ muayyan bir xalqning asrlar davomida shakllangan og zaki ijodi, ijrochilik ʻ san atlari, jamiyatning urf-odat, marosim va bayramlari, tabiat va koinot bilan ʼ 112 Абдимўминов О . Ўзбекистон Республикасининг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти билан муносабатлари тарихи Тарих . фан . б ўйича ( Phd ) . дис . автореф . – Тошкент , 2018. – 27 б . bog liq bilimlari, an anaviy hunarmadchilikka oid bilim va ko nikmalardir”, -ʻ ʼ ʻ deya ta kidladilar. ʼ Nomoddiy merosning 4 ta alohida ro yxati yuritiladi. Bular – zudlik bilan ʻ muhofaza ostiga olinishi lozim bo lgan nomoddiy madaniy meros obyektlari ʻ ro yxati, nomoddiy merosning reprezentativ ro yxati, nomoddiy merosning milliy ʻ ʻ ro yxati, nomodiiy merosning mahalliy ro yxati. ʻ ʻ Biror mamlakat o zida yuritilayotgan nomoddiy meros milliy ro yxatidan ʻ ʻ qaysidir nomzodnomani YUNESKOning zudlik bilan muhofazaga olinishi lozim bo lgan ro yxatiga yoxud reprezentativ ro yxatiga kiritilishi mumkin. Buning ʻ ʻ ʻ uchun YUNESKOning o z talablari va tartiblari mavjud. Mamlakat agar bu yil bir ʻ nomzodnomani YUNESKOga kiritsa, muayyan vaqt u yangi milliy nomzodnomani boshqalarga ham navbat tegishi uchun taqdim etmay turadi. Agar u milliy emas, ko p millatli (boshqa mamlakatlar bilan hamkorlikdagi) nomzodnoma ʻ taqdim etsa, unda har yili nomzodnoma taqdim etishi mumkin bo ladi. ʻ O zbek xalqi nafaqat moddiy, balki boy nomoddiy madaniy merosga ham ʻ ega. Bu nomoddiy madaniy meros asrlardan-asrlarga ajdodlarimiz tomonidan avlodlarga yetkazib kelinmoqda. Istibdod yillarida butun xalqimiz kabi nomoddiy merosimiz ham ko plab tazyiqlarga uchradi. Ammo xalq bu xazinani qalb qo ri ʻ ʻ bilan istiqlol yillarigacha omon saqlab keldi va olamga namoyon etishga kirishdi. Ayni vaqtda nomoddiy merosimizning milliy ro yxatidan yuzdan ortiq ʻ nomzodnoma o rin olgan. Ularni bosqichma-bosqich tizimli ravishda YUNESKO ʻ ro yxatlariga kiritish, jahon ahliga ko z-ko z qilish Madaniyat vazirligi, tizim ʻ ʻ ʻ ixtiyoridagi ilmiy muassasalar, YUNESKO ishlari bo yicha milliy komissiya, ʻ qolaversa, sohada faoliyat yuritayotgan nodavlat tashkilotlarning birgalikdagi vazifalaridandir. Milliy madaniyatimizning yorqin namunalaridan biri bo lmish Xorazm ʻ lazgisini YUNESKOning nomoddiy madaniy meroslar ro yxatiga kiritish ishlari ʻ ancha yillardan buyon harakat qilinib, nihoyat, 2019-yilning 12-dekabr kuni Kolumbiyaning Bogota shahridan “Xorazm raqsi - lazgi” nomzodnomasi YUNESKO reprezentativ ro yxatiga kiritilgan. ʻ Xorazm lazgisining YUNESKO reprezentativ ro yxatiga kiritilishiʻ xalqimizni ruhlantirdi. Nomoddiy merosimizning xalqaro e tirofi g ururimizni ʼ ʻ yuksaltirdi, albatta. Prezident Shavkat Mirziyoyevning Lazgi akademiyasini tashkil etishga oid tashabbusi, 2022-yildan boshlab Lazgi xalqaro raqs festivalini o tkazish ʻ haqidagi qarori kishini yanada quvontiradi 113 . Bu chora-tadbirlar jahon ahliga boy milliy qadriyatlarimizni namoyon etish bilan bir qatorda, mamlakatimizning sayyohlik jozibadorligini oshirishga ham xizmat qiladi. O zbekiston Respublikasi va YUNESKO o rtasida o zaro hamkorlik ʻ ʻ ʻ to g risidagi dastlabki memorandum 1995-yil 26-avgust kuni Toshkentda ʻ ʻ tashkilotning sobiq Bosh direktori Federiko Mayorning O zbekistonga tashrifi ʻ doirasida imzolangan edi 114 . Mazkur memorandumda O zbekiston va ʻ YUNESKOning ta lim va aniq, tabiiy fanlar, ijtimoiy va gumanitar fanlar, axborot ʼ kommunikatsiya sohasi, madaniyat masalalari kabi yo nalishlarda o zaro ʻ ʻ hamkorlikni rivojlantirish, shuningdek, Orol muammosini bartaraf etish kabi maqsadlar ko zda tutildi. Shundan so ng 1996-yil 23-aprel kuni O zbekiston ʻ ʻ ʻ Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom Karimovning YUNESKO Bosh qarorgohiga tashrifi doirasida Toshkentda YUNESKO vakolatxonasini tashkil etish to g risida shartnoma imzolandi. ʻ ʻ Mazkur shartnomaga asosan 1996-yilda Toshkentda YUNESKO vakolatxonasi ish boshladi 115 . 1994-2009-yillarda YUNESKO bilan hamkorlikda nishonlangan yubiley sanalari 116 : 1994-yil Mirzo Ulug bek tavalludining 600-yilligi ʻ 1996-yil Amir Temur tavalludining 660-yilligi 1997-yil Buxoro va Xiva shaharlarining 2500-yilligi 113 Yangi O`zbekiston, 24-oktabr 2020. № 569. Amirqul KARIMOV, “Lazgi — nomoddiy madaniy merosimiz durdonasi” 114 ЎзР МДА Р-37-фонд, 1-рўйхат, 343-йиғма жилд, 130-137-б. 115 UNESCO in Central Asia. Paris, 1997. P .7. 116 Каримов И.А. Тарихий хотира ва инсон омили – буюк келажагимиз гаровидир. – Т.: « Ўқ итувчи », 2012. – Б .89-90 . 1998-yil Imom al Buxoriy tavalludining 1225-yilligi va Axmad al Farg oniy tavalludining 1200-yilligiʻ 1999 -yil «А lpomish » dostonining 1000 -yilligi 2000-yil Kamoliddin Behzod tavalludining 545-yillig 2001-yil “Avesto” zardushtiylar muqaddas kitobining 2700-yilligi 2002-yil Termiz shahrining 2500-yilligi va Shahrisabz shahrining 2700-yilligi 2003-yil Abduxoliq G ijduvoniy tavalludining 900-yilligi ʻ 2004-yil Qarshi shahrining 2700-yilligi 2005-yil Xorazm Ma mun akademiyasining 1000-yilligi ʼ 2007-yil Marg ilon shahrining 2000-yilligi ʻ 2007-yil Samarqand shahrining 2750-yilligi 2009-yil Toshkent shahrining 2200-yilligi 2000- yil 13-14 sentabr kunlari O ʻ zbekistonga YUNESKOning o ʻ sha vaqtdagi Bosh direktori Koichiro Matsuura tashrif buyurdi . Tashrif doirasida O zbekiston va YUNESKO o rtasida YUNESKOning “Sharq taronasi” mukofotini ʻ ʻ ta sis etish bo yicha shartnoma imzolandi. ʼ ʻ Keyingi yillarda YUNESKO va O ʻ zbekiston o ʻ rtasidaga aloqalari yuqori bosqichga ko ʻ tariladi . 1996-2015-yilgacha mazkur tashkilotning 14 ta qo mitasiga ʻ saylanadi, 7 ta xalqaro huquqiy-me yoriy hujjatlarga a zo bo ldi, tashkilot ʼ ʼ ʻ ko magida O zbekistonda 16 ta turli ijtimoiy-siyosiy, madaniy markazlar tashkil ʻ ʻ etildi. YUNESKO hamkorligida O ʻ zbekiston tarixi va madaniyatini chuqurroq targ ʻ ib etish va xalqaro miqyosda yanada kengroq tanishtirish maqsadida yildan yilga yangi yo ʻ nalishdagi loyihalar amalga oshirilmoqda . Jumladan , 2015- yildan Buxoroda “ Ipak va ziravorlar ”, Marg ʻ ilonda “ Atlas bayrami ” festivallari , 2018- yildan Shahrisabzda Xalqaro maqom san ʼ ati forumi har yili an ʼ anaviy ravishda xalqaro miqyosda YUNESKO hamkorligida tashkil etilmoqda 117 . 117 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 212. So nggi yillarda O zbekiston bu boradagi ishlarni jadal rivojlantiribʻ ʻ bormoqda. Jumladan, 2017-yil 19 sentabrda O zbekiston Prezidenti Sh. ʻ Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 72-sessiyasida barchaning ta lim olish ʼ huquqining ta minlashga, savodsizlik va jaholatga barham berishga ko maklashish, ʼ ʻ bag rikenglik va o zaro hurmatni qaror toptirish, diniy erkinlikni ta minlash, ʻ ʻ ʼ e tiqod qiluvchilarning huquqini himoya qilish, ularning kamsitilishiga yo l ʼ ʻ qo ymaslikka qaratilgan “Ma rifat va diniy bag rikenglik” deb nomlangan maxsus ʻ ʼ ʻ rezolyutsiyani qabul qilishni taklif qildi 118 . 2017-yilning 2-12 oktabr kunlari BMTning Inson huquqlari bo yicha kengashining din va e tiqod erkinligi masalasi ʻ ʼ bo yicha maxsus ma ruzachisi Ahmad Shahid din va e tiqod erkinligi borasidagi ʻ ʼ ʼ vaziyatni o rganish maqsadida O zbekistonda bo ldi. Uning fikricha, ʻ ʻ ʻ “O zbekistonda millatlararo va dinlararo totuvlikni ta minlash bo yicha noyob ʻ ʼ ʻ tizim yaratilgan. 130 dan ortiq millat va elat, 16 diniy konfessiya vakillari tinch- tutuv yashamoqda. O zbekistonda inson huquqlari, fuqarolarning din va e tiqod ʻ ʼ erkinligi qonunchilik asosida kafolatlangan”. Millatlararo va dinlararo munosabatlarni rivojlantirishdagi O zbekiston tajribasi dunyo mamlakatlari hamda ʻ BMT va uning muassasalari tomonidan yuksak e tirof etildi. ʼ 2018-yil 8 oktabrda Parij shahrida O zbekiston Respublikasi Prezidenti ʻ Shavkat Mirziyoyev YUNESKO Bosh direktori Odri Azule bilan uchrashdi. Uchrashuv mobaynida Shavkat Mirziyoyev va YUNESKO bosh direktori Odri Azule o zaro aloqalarni rivojlantirishga qaratilgan 2021-yilgacha hamkorlik ʻ dasturini imzoladi. Xususan, YUNESKO bosh direktorii Odri Azule O zbekiston ʻ Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning ushbu tashkilot shafeligida tinchlik va bag rikenglik madaniyatini shakllantirish, ekstremizmning oldini olish maqsadida ʻ Samarqand shahrida Mirzo Ulug bek nomidagi xalqaro institut tashkil etish, ʻ Toshkent Axborot texnologiyalari universiteti huzurida ta limda axborot- ʼ kommunikatsiya texnologiyalari bo yicha mintaqaviy markaz hamda ʻ Samarqanddagi Turizm xalqaro universitetida YUNESKO kafedrasini tuzish 118 Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеясининг 72-сессиясидаги нутқи. // Халқ сўзи. 2017. 20 сентябрь. bo yicha tashabbuslarini qo llab-quvvatladi. O zbekistonda Markaziy Osiyo yoshʻ ʻ ʻ olimlari mintaqaviy forumini o tkazish to g risida kelishuvga erishildi ʻ ʻ ʻ 119 . YUNESKO Bosh direktori Odri Azule xonim jurnalistlar bilan suhbatda O zbekiston va YUNESKO o rtasidagi hamkorlikni rivojlantirishning bugungi ʻ ʻ holati va istiqbollariga baho berdi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning 2021-yilda YUNESKO bilan hamkorlikda qadimiy Xiva shahrida “Markaziy Osiyo jahon sivilizatsiyalari chorrahasida” mavzusidagi xalqaro forumni o tkazish borasidagi ʻ tashabbusini to liq qo llab-quvvatlashini ma lum qildi. ʻ ʻ ʼ Bob so‘nggida ushbu suhbatni keltirishni joiz topdik 120 . Keyingi yillarda O zbekiston va YUNESKO o rtasidagi hamkorlik yangi ʻ ʻ to lqinda rivojlanmoqda. Ikki tomonlama munosabatlarning bugungi holati va ʻ istiqbollari haqida YUNESKO Bosh direktori Odri Azule xonim quyidagicha baho berdi. “Biz O zbekiston bilan hamkorligimiz samarali kechayotganini ʻ ta kidlashdan mamnunmiz. Bunga, asosan, O zbekistondagi yangi islohotlar ʼ ʻ samarasi tufayli tomonlarning hamkorlikni kengaytirish borasidagi qat iy iroda va ʼ kuchli istagi sabab erishdik. Prezident Shavkat Mirziyoyevning Parij va Samarqanddagi uchrashuvlarda YUNESKO bilan yaqin aloqalarni o rnatish hamda ʻ rivojlantirish borasida bildirgan shaxsiy qarashlarini yuksak baholab, juda qadrlaymiz. Biz kelajakda ikki tomonlama hamkorlikni mustahkamlashga zamin bo ladigan huquqiy bazaga, shuningdek, davlat dasturi va bir nechta “yo l ʻ ʻ xaritasi”ga ega bo lishdan ham mamnunmiz. O z navbatida, ikki tomonlama ʻ ʻ hamkorlikni yanada mustahkamlash uchun ulkan salohiyatni to liq ochish ʻ borasidagi sa y-harakatlarimizni yanada kuchaytirish zarur, deb hisoblayman. ʼ Masalan, yangi yo nalishlar va dasturlar doirasida hamkorlikni yo lga qo yishimiz ʻ ʻ ʻ mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev BMT Bosh Assambleyasining 75-sessiyasidagi nutqida 2021-yilda YUNESKO bilan hamkorlikda Xiva shahrida “Markaziy Osiyo jahon sivilizatsiyalari chorrahasida” xalqaro forumini o tkazish taklifini ilgari surdi. Siz bu tashabbusni qo llab- ʻ ʻ 119 Stat.uz sayti 27/08/2019. 120 Yangi O`zbekiston, 25-sentabr 2020. № 184. quvvatlaysizmi va forumdan nimalarni kutyapsiz degan savolga Odri Azule xonim quyidagicha javob berdi. “YUNESKO o z vakolati doirasiga kiruvchi barchaʻ sohalarda yirik xalqaro tadbirlarni birgalikda tashkil etishda hamisha O zbekistonning yaqin hamkori bo lib kelgan. So nggi yillarda tashkilotimiz ʻ ʻ ʻ O zbekistonda bir qator nufuzli madaniy festivallar, xususan, “Sharq taronalari” va ʻ Xalqaro baxshichilik san ati festivallari, Xalqaro maqom san ati anjumani kabi ʼ ʼ tadbirlarni o tkazishga homiylik qildi va faol ishtirok etdi. Shu o rinda 2019-yilda ʻ ʻ Samarqandda o tkazilgan an anaviy “Sharq taronalari” xalqaro festivali ochilish ʻ ʼ marosimida ishtirok etganimdan mamnun ekanimni aytmoqchiman. Shu nuqtai nazardan, YUNESKO Prezident Shavkat Mirziyoyevning Markaziy Osiyo bo yicha xalqaro forum o tkazishga oid tashabbusini ma qullaydi ʻ ʻ ʼ va bu loyihani amalga oshirishda yordamga tayyormiz. Umuman, tashkilotimiz Markaziy Osiyo tarixi va madaniyatini o rganishga katta resurslarni safarbar etadi. ʻ So zimiz isboti sifatida bir necha yil muqaddam “Markaziy Osiyo ʻ sivilizatsiyalari tarixi” ko p jildli kitob nashr etilganini aytishimiz mumkin. ʻ Bo lajak forum nafaqat mintaqada, balki boshqa hududlarda ham sivilizatsiya ʻ shakllanishida muhim ahamiyat kasb etgan Markaziy Osiyoning maftunkor madaniyati va boy merosidan bahra olish uchun navbatdagi zo r imkoniyat ʻ bo lishiga ishonchimiz komil. Mintaqaning sivilizatsiyalar chorrahasi va uning ʻ hozirgi hayotiyligi sifatidagi tarixiy rolini hisobga olsak, Markaziy Osiyo bugungi geosiyosiy ziddiyatlar sharoitida muloqot hamda vositachilik platformasiga aylanishi mumkin. Forumning tanlangan joyi ham juda ramziy: umumjahon merosi sanalgan qadimiy Xiva shahrining go zalligi va ulug vorligi ming yillar davomida ʻ ʻ nafaqat olimlar, hunarmandlar va san atkorlarni o ziga jalb etgan, balki imperiyalar ʼ ʻ va ma rifat markazlari beshigi vazifasini ham o tagan. Ushbu shahar bugun ham ʼ ʻ odamlarni birlashtiradigan madaniyat va ilhomning qudratli kuchini o zida ʻ mujassam etgan. Biz 2021-yilda amalga oshadigan ushbu muhim tadbirni keng nishonlash imkoniyatini sabrsizlik bilan kutib qolamiz”, - deya o‘z so‘zini yakunlagan. Muxtasar qilib aytganda, O zbekiston Respublikasi YUNESKO bilanʻ hamkorlikda madaniyat va tarixiy merosni saqlash borasida keng qamrovli hamkorlik munosabatlarini yo lga qo ygan. Jumladan, bu borada O zbekistondagi ʻ ʻ ʻ ko plab yodgorliklar, qadimiy va moddiy va nommodiy an analar YUNESKO ʻ ʼ ro yxatlariga kiritildi va xalqaro muhofazaga olindi. Bu tadbirlar milliy qadriyatlar ʻ va an analarni saqlab qolish bilan birgalikda O zbekiston uchun jahon ʼ ʻ hamjamiyatiga yanada chuqurroq kirib borish va yangidan-yangi istiqbollarni ochishda muhim ahamiyatga ega. Xulosa “O zbekistonda bag rikenglik tamoyillarini tatbiq etishda xalqaro ʻ ʻ tashkilotlarning o rni (1995-2020 yy. YUNESKO misolida) ʻ ” mavzusidagi magistrlik dissertatsiyasi bo yicha olib borilgan tadqiqotlar natijasida quyidagi ʻ xulosalar taqdim etildi: 1. O‘zbekiston jadal rivojlanish yo‘lidan dadil bormoqda. O‘zbekistonda mustaqillik yillarida barcha sohalarda to‘plangan tajribalar asosida qat’iy islohotlar amalga oshirilmoqda. Bu islohotlardan ko‘zlangan maqsad O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev ta’kidlaganidek, “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” degan oddiy va aniq-ravshan tamoyilni amalga oshirish ustuvor ahamiyatga ega bo`lgan demokratik davlat va adolatli jamiyatni barpo etishdan iborat 121 . O‘zbekiston mustaqillikning ilk yillaridan boshlab jahon hamjamiyati bilan o‘zaro teng munosabatlarni yo‘lga qo‘yish, o‘zaro ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalarda hamkorlik olib boorish yo‘lidan bordi. Shu asosda 121 Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясида сўзлаган нутқи // Халқ сўзи. 2017. 20 сентябрь. jahonning rivojlangan mamlakatlari bilan hamkorlik aloqalarini yo‘lga qo‘ydi, nufuzli xalqaro tashkilotlar ishida faol ishtirok eta boshladi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasining jahondagi yirik xalqaro tashkilot – YUNESKO bilan hamkorligi masalalari va bu boradagi yutuqlari O‘zbekistonning eng yangi tarixi sahifalarida muhim ahamiyatga ega bo‘lib, uni yanada boyitdi. 2. Jahon hamjamiyatning teng huquqli a zosi sifatida O zbekistonʼ ʻ Respublikasi xalqaro tashkilotlar, jumladan, BMTga a zo bo ldi va mazkur ʼ ʻ tashkilot bilan o zaro ko ptomonlama hamkorlik aloqalarini yo lga qo ydi. ʻ ʻ ʻ ʻ Xususan, BMT ixtisoslashgan muassasasi YUNESKOga a’zo sifatida qabul qilindi. 3. Hozirgi vaqtga kelib tobora globallashib borayotgan dunyoda bag ‘rikenglik tamoyili ijtimoiy-ma’naviy hayot turli sohalarida katta qiziqish uyg‘otmoqda. Inson jamiyatning mohiyati, ularning kelajakdagi taqdiri muammolari nuqtai nazaridan qaraganda, bag‘rikenglik masalasi yanada dolzarbligini ko‘rsatmoqda. Shu sababdan ham mamlakatimiz BMT ixtisoslashgan muassasalari xususan, YUNESKO bilan madaniy-gumanitar sohasida hamkorlik munosabatlari yo lga qo ydi va ular ilmiy- ʻ ʻ texnikaviy, ta lim va kadrlar tayyorlash kabi yo nalishlarda namoyon ʼ ʻ bo moqda. Madaniy-gumanitar munosabatlari natijasida tarixiy-madaniy ʻ yodgorliklar, obidalar va qadimiy shaharlar, moddiy va nomoddiy madaniy meros obyektlari YUNESKOning turli ro yxatlariga kiritildi va xalqaro ʻ muhofazaga olindi. O zbekiston va dunyo xalqlari tarixida chuqur iz ʻ qoldirgan turli an analar, qadriyatlar, ma naviy meros obidalari va tarixiy ʼ ʼ shaxslar va shaharlarning yubiley sanalari YUNESKO hamkorligida xalqaro miqyosda nishonlandi. Ta kidlash muhimki, bu tadbirlar ʼ O zbekiston xalqlari tarixi va madaniyati bilan jahon jamoatchiligini ʻ yaqindan tanishtirishda, o zaro do stlik aloqalarini yanada mustahkamlashda ʻ ʻ muhim ahamiyatga ega bo ldi. ʻ Tadqiqot ishi natijalariga ko ra chiqarilgan xulosalar va aniqlangan muammolarʻ yuzasidan quyidagi taklif va tavsiyalarni ilgari surishga asos bo ldi: ʻ 1. O zbekiston Respublikasi va YUNESKO o rtasidagi hamkorlik ʻ ʻ samaradorligini yanada oshirish uchun fanlararo yondashuv asosida turli soha olim va ekspertlarini jalb etgan holda Markaziy Osiyodagi Madaniy- gumanitar sohalardagi muammolarni har tomonlama o rganish, ularning ʻ takliflari asosida YUNESKO doirasida amaliy yechim topish maqsadga muvofiq. 2. Dunyo xalqlari madaniyatida o chmas iz qoldirgan mutafakkir, shoir va ʻ davlat arboblari Alisher Navoiy va Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludini YUNESKO miqyosda nishonlash muhim ahamiyat kasb etadi. To‘g‘ri, 2021-yil Mir Alisher Navoiy tavalludining 580-yilligi keng miqyosda nishonlandi. Ammo, buyuk bobokalonlarimiz tavalludini YUNESKO miqyosda nishonlasak maqsadga muvofiq bo‘lar edi. 3. Respublikamiz tarixiy maskanlarga boy hudud hisoblanadi. Yurtimizda hali yubiley sanalari nishonlanishi zarur bo‘lgan ko‘p tarixiy, qadimiy shaharlarimiz mavjud. Xususan Karmana, Qo qon va Andijon kabi ʻ qadimiy shaharlarni YUNESKO miqyosda nishonlasak maqsadga muvofiq bo‘lar edi. 4. O zbekiston Respublikasining Toshkent, Andijon, Termiz kabi qadimiy ʻ shaharlarini hamda Navoiy viloyatidagi Sarmishsoy va Surxondaryo viloyati Boysun tog larida joylashgan Zarautsoy qoyatosh suratlarini ʻ YUNESKOning “Butunjahon yodgorliklari” ro yxatiga kiritish maqsadga ʻ muvofiq. 5. O zbekiston Respublikasi oliy o quv yurtlari Tarix fakultetlarida ʻ ʻ “O zbekiston va YUNESKO munosabatlari”, “O zbekiston va xalqaro ʻ ʻ tashkilotlar” maxsus o quv kurslarini tashkil etish maqsadga muvofiq. ʻ FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA MANBALAR RO YXATIʻ I. Rasmiy hujjatlar: 1.1.Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. –Тошкент: Ўзбекистон, 201 9 . -76 б. 1. 2 .Ўзбекистон Республикасининг 1998 йил 1 майдаги «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги қонуни. 1.3. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги «Ўзбекистон Республикасини янада ривожлантириш бўйича Ҳаракатлар стратегияси тўғрисида»ги фармони. 1.4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 19 майдаги «Миллатлараро муносабатлар ва хорижий мамлакатлар билан дўстлик алоқаларини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида» фармони. 1.5. Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами. Т., 2011. № 7-8.66-модда. Б.95-105. 1.6. Бағрикенглик тамойиллари Декларацияси. – Т.: ФБ АН РУ, 1999. – б.4. 1.7. ЮНЕСКО ХАЛҚАРО МЕЪЁРИЙ ҲУЖЖАТЛАРИ . Конвециялар , битимлар , протоколлар , тавсияномалар , декларациялар . ( Тўплам ) Бағрикенглик тамойиллари декларацияси . – Тошкент : Адолат, 2004. - 586 б. II. O zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti I.A.Karimov vaʻ O zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev asarlari ʻ 2.1. Каримов И.А. Маънавий юксалиш йўлида. – Т.: Ўзбекистон, 1998. – Б. 102. 2.2. Каримов И.А. // Ислом зиёси ўзбегим сиймосида. – Т.: Тошкент ислом университети, 2001. – Б.240. 2.3. Каримов И. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. – Т.:Ўзбекистон, 1999. – Б.205. 2.4. Каримов И.А. Тарихий хотира ва инсон омили – буюк келажагимиз гаровидир. – Т.: « Ўқ итувчи », 2012. – Б .89-90 . 2.5. Ўзбекистон Республикаси Президенти Ш. Мирзиёевнинг БМТ Бош Ассамблеяси 72-сессиясида сўзлаган нутқи // Халқ сўзи. 2017. 20 сентябрь. Avtoreferat va Dissetatsiyalar 3.1. Икрамова Д. И. Советский Узбекистан во внешнеполитической деятельности СССР (на примере участия республики в работе ООН и ее специализированных учреждений, 1945–1970 гг. ). Автореф. канд. ист.наук. – Ташкент, 1978. – 29 с. 3.2. Рахимов М. Сотрудничество Республики Узбекистан со специализированными учреждениями ООН 1991–1999 гг (на примере ЮНЕСКО). Автореф. дисс. кан. ист. наук. – Ташкент, 2000. – 22 с. 3.3. Рахимов М. Сотрудничество Узбекистана c зарубежными странами и международными организациями в обеспечении стабильности и устойчивого развития в Центральной Азии (1991–2010 годы). Автофер. док. ист. наук. – Ташкент, 2012. – 47 с. 3.4. Мўминов А.Р. Ўзбекистон Республикасининг ЮНЕСКО билан ҳамкорлигининг халқаро-ҳуқуқий масалалари.,ю.ф.н диссертация., Тошкент-2005 . 3.5. Раҳимбаева Д. В. Ўзбекистонда дипломатия хизматининг шаклланиш ва ривожланиш тарихи (1944–2001 йиллар. Ташқи ишлар вазирлиги мисолида). Тарих фан. ном. дис.автореф. – Тошкент, 2007. – 26 б. 3.6. Хошимов М. ЮНЕСКО фаолиятида диний бағрикенглик масалалари (Ўзбекистон Республикаси мисолида). Тарих фан. ном. автореф. – Тошкент, 2009. – 27 б. 3.7. Сайфуллаев Д. Мустақиллик даврида Ўзбекистон дипломатиясининг шаклланиши ва ривожланиши. Тарих фан. бўйича фалсафа доктори (PhD) автореф. –Тошкент, 2017. – 49 б. 3.8. O . Абдумўминов Ўзбекистон Республикасининг Бирлашган Миллатлар Ташкилоти билан муносабатлари тарихи. Тарих фан. бўйича фалсафа доктори (PhD) автореф. –Тошкент, 201 8 . – 56 б. III. Kitob, monografiya, risolalar 3.1. Муртазаева Р.Ҳ. Ўзбекистонда миллатлараро муносабатлар ва толерантлик. (Дарслик) –Т.:...., 2019 . 3.2. А.С. Сагдуллаев Бағрикенгликнинг тарихий илдизлари. Илмий рисола. – “Тамаддун”, 2018. 3.3. Мавлонов Ў., Маҳкамова Д. Маданий алоқалар ва савдо йўллари. – Тошкент: Академия, 2004. – Б.29. 3.4. Ртвеладзе Э. Цивилизации, государства, куль туры Центральной Азии. – Тошкент, 2005. – С.33. 3.5. Мавлонов Ў. Марказий Осиёнинг қадимги йўллари. – Т ошкент: Академия, 2008. – Б.315. 3.6. Қурбонова Д.Ш. Хоразм воҳасининг қадимги ва илк ўрта асрлар маънавий маданияти. – Тошкент, 2015. – Б.170. 3.7. Ртвеладзе Э.В. Великий шелков ый путь. – Ташкент: Шарқ, 2000. 3.8. Сагдуллаев А., Ртвеладзе Э. В стране золотого огня. – Ташкент: Узбекистан, 1983. – С. 77-83. 3.9. R. Murtazayeva., O`zbekistonda millatararo munosabatlar va bag`rikenglik. – T.:Universitet, 2007. 3.10. 2017-2021-yillarda O`zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo`nalishi bo`yicha Harakatlar strategiyasini “Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari yili”da amalga oshirishga oid Davlat dasturini o`rganish bo`yicha ilmiy-uslubiy risola. Toshkent -2017/, b / 210 3.11. Абу Наср Форобий. Фозил одамлар шаҳри. – Т.: Абдулла Қодирий, 1993. – Б. 186. 3.12. Бағрикенг Ўзбекистон диаспоралари тарихи (бухоро яҳудийлари, немис, поляк, корейс, грек, уйғур, болтиқбўйи халқлари мисолида). 2- китоб. Жамоавий монография. – Тошкент: Turon-Iqbol, 2018. Б.101. 3.13. Ўзбекистон – бағрикенг диёр / Масъул муҳаррир А. Очилдиев. – Т.: Ўзбекистон, 2007. – Б. 48-49. 3.14. ЮНЕСКО халқаро меъёрий ҳужжатлари./Ўзбекча нашрининг масъул муҳаррири Л.Саидова. – Т.: Адолат, 2004. – Б.6. 3.15. Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 210. 3.16. Абдутолипов Ч. Ўзбекистоннинг халқаро алоқалари. Т.: Ўзбекистон ССР Давлат нашриёти, 1964.Б.161. 3.17. Мўминов А . Ўзбекистон ва ЮНЕСКОнинг халқаро - ҳуқуқий муносабатлари . – Тошкент , 2003. – 210 б . 3.1 8 . Ўзбекистоннинг янги тарихи. Совет мустамлакачилиги даврида. Т.: Шарқ, 2000.Б.607. 3.19. Халқаро сиёсий, иқтисодий ва ижтимоий ташкилотлар. – Тошкент: Ўзбекистон, 1968. – 286 б. 3. 20 . Бирлашган Миллатлар Ташкилоти. Асосий омиллар. – Тошкент, 2001. – 368 б. 3.2 1 . Марказий Осиё: ғоявий жараёнлар ва мафкуравий таҳдидлар. – Тошкент, 2002. – 29 б. 3.2 2 . Тинчлик ва барқарорлик– тараққиёт омили. – Тошкент: Академия, 2005. – 40 б. 3.2 3 . Халқаро муносабатлар. – Тошкент: Академия, 2006. – 240 б. 3.2 4 . Ўзбекистон ва БМТ: тажриба ва ҳамкорлик истиқболлари. – Тошкент: 2007. – 257 б. IV. Ilmiy jurnal, ilmiy-amaliy konferensiya, gazeta va onlain sayt, gazeta maqolalari 4.1. Алимова Д. Ўзбекистон мустақиллигининг ўн беш йиллигида тарих фани // Ўзбекистон тарихи. – 2006. – №4. – Б. 26–35 . 4.2. Абдуллаев Р. Ўзбекистоннинг энг янги тарихини ўрганишнинг айрим долзарб масалалари // O`zbekiston tarixi. – 2016. – №2. – Б. 78–86 . 4.3. Рахимов М. Новейшая история Узбекистана в системе взаимосвязи региональных и глобальных проссов // Новейшая история Центральной Азии: проблемы теории и методологии. – Москва. ИВ РАН. 2018. – С. 86-98. 4.4. Норов В. Ўзбекистон Республикаси ташқи сиёсатининг устувор жиҳатлари // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. – 1996. – №11–12. – Б. 3– 9 . 4.5. Жўраев Қ. ЮНЕСКО – Ўзбекистон: ҳамкорлик босқичлари // Ижтимоий фикр. Инсон ҳуқуқлари. – 2000. – № 4. – Б. 44 –51. 4.6. Зиямов Н. Некоторые аспекты культурного сотрудничества стран Центральной Азии // Ўзбекистон тарихи. – 2002. – № 4. – С. 69–73 . 4.7. Сайфуллаев Д. Ўзбекистон ва БМТ: ўзаро манфаатга асосланган кўп томонлама дипломатия // Ўзбекистонда ижтимоий фанлар. – 2015. –№ 4. – С. 26–31. 4.8. Исломов З . Имом ал - Бухорий // Исломов З ., Сирожиддинов Ш ., Ўсаров Ф. Буюк алломалар ижодида аҳиллик ва бағрикенглик ғоялари – Т.: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети, 2005. – Б.10. 4.9. Исломов З. Имом ал-Бухорий //Исломов З., Сирожиддинов Ш., Ўсаров Ф. Буюк алломалар ижодида аҳиллик ва бағрикенглик ғоялари – Т.: Жаҳон иқтисодиёти ва дипломатия университети, 2005. – Б.7. 4.10. B.Eshov., ―O‗zbekistonda etnotolerantlik – tinchlik garovi . – T.:‖ Fan va texnologiya, 2008. 4.11. Абдураҳманова Ж. Ўзбекистонликларнинг грек диаспорасига нисбатан бағрикенглиги (1949-2018 йиллар) // “Бағрикенглик – ўзаро ишончни ривожлантиришнинг воситаси сифатида” халқаро илмий анжуман тўплами. Тошкент:2018. – Б. 58. 4.12. Yangi O`zbekiston, 24-oktabr 2020. № 569. Amirqul Karimov, Lazgi — nomoddiy madaniy merosimiz durdonasi. 4.12. Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги расмий сайти: https://mfa.uz/uz/cooperation/ (23.07.2017) 4. 13 . Халқ сўзи. 2017 йил 8 февраль. 4.14. http :/ www / tolerance / ru / p - review - hist . shtml . 4.15. O`zA //25.01.2017 . 4.16. Interkomitet.uz 4.17. О ЮНЕСКО Официальный сайт ЮНЕСКО.Дата обращения: 2015-15-06. Архивировано 18 мая 2010 года 4.18. Permanent Delegations ( англ .) . Портал ЮНЕСКО . Дата обращения: 23 мая 2010. Архивировано 23 августа 2011 года. 4.19. Халқ сўзи.2002 йил 10 апрель. 4.20. http://ich.uz/uz/ 4.21. http://uza.uz (22.10.2017). 4.22. Stat.uz sayti 27/08/2019. 4.23. http://xs.uz/index.php/homepage/fan-va-ta’lim/item/775- tajribasi(21.01.2016) . 4.24. Yangi O`zbekiston, 25-sentabr 2020. № 184.

O ZBEKISTONDA BAG RIKENGLIK TAMOYILLARINI TATBIQʻ ʻ ETISHDA XALQARO TASHKILOTLARNING O RNI ʻ (1995-2020 yy . YUNESKO misolida ) KIRISH I BOB. O zbekistonda bag rikenglik: Tarix va voqelik ʻ ʻ 1.1. O zbekistonda bag rikenglikning tarixiy ildizlari ʻ ʻ 1.2. Bag rikenglik tushunchasining mazmun, mohiyati va tarixiy-huquqiy asoslari ʻ II BOB. Bag rikenglik borasida xalqaro hamkorlik ʻ 2.1 Millatlararo totuvlik borasida O zbekiston tajribasi ʻ 2.2. YUNESKO va O zbekiston o rtasida o zaro bag rikenglik munosabatlari ʻ ʻ ʻ ʻ (Bag rikenglik tamoyillari deklaratsiyasi) ʻ III BOB. O zbekistonda bag rikenglik tadbirlarining amalga oshirilishi ʻ ʻ 3.1. O zbekistonning YUNESKO bilan gumanitar va madaniy sohalaridagi ʻ hamkorligi 3.2. Moddiy va nomoddiy madaniy merosni himoya qilish orqali millatlar orasida bag rikenglikni tatbiq etish ʻ XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO YXATI ʻ ILOVALAR

KIRISH. Magistrlik dissertatsiyasi mavzusining asoslanishi va uning dolzarbligi. Mamlakatimizda asrlar davomida shakllangan vatanparvarlik, insonparvarlik, bag‘rikenglik, mehr-oqibatlilik kabi qadriyatlar xalqimizning tarix sinovlaridan o tishida muhim ahamiyat kasb etgan. Ayniqsa, o zbek xalqi ma naviy merosidaʻ ʻ ʼ bag rikenglik madaniyatini qaror toptirishga qaratilgan qadriyatlar o zining chuqur ʻ ʻ tarixiy ildizlariga ega. Bilamizki , XXI asr insoniyat tarixiga texnika va texnologiyalar ya ʼ ni , ijtimoiy - iqtisodiy , siyosiy , madaniy , ilm - fan , texnika , kommunikatsiya kabi sohalarda tub burilish davri sifatida muhrlandi . Mintaqaviy va global xavfsizlikni, tinchlikni ta minlash, xalqaro hamkorlikni mustahkamlash dolzarb ahamiyat kasb ʼ etayotgan davrda dunyo mamlakatlari va xalqlarining yuksak insonparvarlik g oyalarini asrash, ularni milliy va umuminsoniy qadriyatlar asosida birlashtirishda ʻ xalqaro tashkilotlarning ishtiroki, o rni va roli muhim ahamiyatga ega ʻ 1 . Yuqoridagi fikrlarga tayangan holda aytish joizki, xalqaro tashkilot YUNESKO faoliyati dunyo xalqlari va millatlarning tinchlik va bag rikengligini asrash, buning uchun ʻ xalqlar o rtasida ilm-fan, ta lim, madaniyat sohalarida hamkorlik masalalari ʻ ʼ yetakchi rol o ynamoqda. XX asrning ikkinchi yarmi va XXI asrda xalqaro ʻ munosabatlarda xalqaro tashkilot YUNESKO muhim o rin egalladi. O zbekiston ʻ ʻ mustaqillikning dastlabki kunlaridan boshlab jahon hamjamiyati bilan teng huquqli hamkorlik qilib, qisqa tarixiy davrda xalqaro maydonda o z o rniga ega bo lgan ʻ ʻ ʻ davlatga aylandi. Bugungi kunda O zbekiston jahonning rivojlangan mamlakatlari ʻ va xalqaro tashkilotlari bilan hamkorlik qilib kelmoqda hamda uning ko lami ʻ yanada kengayib bormoqda. Xususan, 2018-yil holatiga ko ra, O zbekistonni 180 ʻ ʻ ga yaqin davlat tan olgan. Ushbu davlatlarning 134 tasi bilan diplomatik munosabatlar o rnatilgan. Toshkentda 45 ta davlatning elchixonalari, 9 ta faxriy ʻ konsulxona, 11 ta xalqaro tashkilot, 5 ta xalqaro moliyaviy, 3 ta diplomatik mavqedagi savdo vakolatxonalari mavjud. O zbekiston 100 dan ortiq xalqaro ʻ 1 Раҳимов М., Абдумўминов О. Ўзбекистон ва БМТ: Муносабатлар тарихи ва барқарор ривожланиш омиллари. – Т.: Адабиёт учқунлари, 2018. – Б. 171.

tashkilotlar a zosidirʼ 2 . 2017–2021-yillarda O zbekiston Respublikasini yanada ʻ rivojlantirishning beshta ustuvor yo nalishi bo yicha Harakatlar strategiyasida ʻ ʻ 3 o zaro manfaatli va konstruktiv tashqi siyosat, Markaziy Osiyo mintaqasida ʻ xavfsizlik, barqarorlik va yaxshi qo shnichilik yo nalishi kabi masalalarga alohida ʻ ʻ ahamiyat qaratilgan. O zbekiston Respublikasining xalqaro tashkilotlar bilan ʻ munosabatlarida BMT muhim ahamiyat kasb etadi. O zbekiston mustaqilligining ʻ dastlabki yillaridan xalqaro hamjamiyatning teng huquqli suveren vakili sifatida BMTga a zo bo ldi va bu xalqaro tashkilot hamda uning ixtisoslashgan ʼ ʻ muassasalari bilan xalqaro va mintaqaviy xavfsizlik, barqaror taraqqiyot muammolari, ijtimoiy-iqtisodiy, ekologik tahdidlar kabi masalalar yuzasidan o zaro hamkorlik olib bormoqda. O zbekistonning YUNESKO bilan munosabatlari ʻ ʻ tarixi zamonaviy va dolzarb, bugungi kunning muhim mavzusi bo lib, yanada ʻ chuqurroq o rganilishi zarur bo lgan, tadqiqot talab etiladigan masalalardan biridir. ʻ ʻ Shuningdek, O zbekistonning BMT bilan munosabatlarining rivojlanishi tarixi, ʻ o zaro hamkorlik masalalari, tashkilot xalqaro hujjatlarning mamlakatda ʻ implementatsiya qilinishi shu vaqtga qadar maxsus tadqiqot sifatida O zbekiston ʻ tarixi fanida tarixiy jihatdan o rganilmagan. Bundan tashqari, O zbekiston ʻ ʻ mustaqilligi yillarida YUNESKO bilan munosabatlari rivojlanib, yangi sifat darajasiga ko tarildi. Faqat mustaqillik sharoitida O zbekiston mazkur tashkilot ʻ ʻ faoliyatida teng huquqli a zo sifatida ishtirok eta boshladi. Demak, masalani ʼ xronologik nuqtai nazardan ilmiy tahlil etish ham tadqiqotning dolzarbligini asoslaydi. Mamlakatimizda asrlar davomida shakllangan vatanparvarlik, insonparvarlik, bag rikenglik, mehr-oqibatlilik kabi qadriyatlar xalqimizning tarix ʻ sinovlaridan o tishida muhim ahamiyat kasb etgan. Ayniqsa, o zbek xalqining ʻ ʻ an’anaviy merosida bag rikenglik madaniyatini qaror toptirishga qaratilgan ʻ qadriyatlar o zining chuqur tarixiy ildizlariga ega. ʻ O zbekiston Respublikasining o z mustaqilligini tobora mustahkamlab ʻ ʻ borishi, mamlakatda amalga oshirilayotgan hozirgi siyosiy va iqtisodiy islohotlar 2 Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги расмий сайти: https://mfa.uz/uz/cooperation/ (23.07.2017) 3 Халқ сўзи. 2017 йил 8 февраль

bilan birgalikda ijtimoiy taraqqiyot, ayniqsa, millatlararo va dinlararo munosabatlarni uyg unlashtirishda bag‘rikenglikni qaror toptirish kabi murakkabʻ vazifalarni hal qilishni taqozo etadi. O zbekistonning YUNESKO bilan diniy ʻ bag rikenglik borasidagi hamkorligini o rganishning dolzarbligi quyidagi omillar ʻ ʻ bilan belgilanadi: Birinchidan , bugungi kunda dunyo hamjamiyati murakkab taraqqiyot jarayonini boshdan kechirayotgan bir paytda millatlararo totuvlik , diniy bag ʻ rikenglik , turli dinlarga mansub xalqlar o ʻ rtasidagi muloqot va hamkorlikni kengaytirish nihoyatda dolzarb ahamiyat kasb etmoqda . Shu boisdan diniy bag ʻ rikenglikning xalqimiz o ʻ tmishi , hozirgi hayotidagi o ʻ rni va ahamiyati , bu borada xalqaro hamkorlik masalalarini ilmiy - nazariy tadqiq qilish dolzarb mavzulardan sanaladi . Ikkinchidan , yurtimiz oshoyishtaligi , jamiyatimiz taraqqiyoti , inson kamolotini ta ʼ minlaydigan umuminsoniy qadriyatlarini belgilovchi mezonlardan biri – bag ʻ rikenglikdir . Milliy , diniy qadriyatlarining tiklanishida , millatlraro totuvlik , diniy bagrikenglik tamoyillarining ahamiyati katta bo ʻ lib , u tarixiy hamda zamonaviy asoslarga ega . Uchinchidan , mustaqillik yillarida mamlakatimizda millatlararo va dinlararo munosabatlarni uyg ʻ unlashtirishda o ʻ ziga xos tajriba orttirildi . Shu bois, O zbekiston tajribasini xorijiy demokratik davlatlar misolida qiyosiy-nazariy ʻ tadqiq etish, xalqaro tashkilotlar tajribasidan foydalanish, respublikamiz huquqiy me yoriy-hujjatlarini xalqaro andozalarga moslash hamda ular bilan yanada ʼ uyg unlashtirish ilmiy va amaliy ahamiyatga molik masalalaridan biridir. ʻ To rtinchidan, O zbekiston o z oldiga qo ygan maqsad va vazifalarini ʻ ʻ ʻ ʻ hayotga tatbiq etishda obro li xalqaro tashkilotlar, jumladan, YUNESKO bilan ʻ hamkorligi alohida e tiborga ega. ʼ Tadqiqotning maqsadi: 1995-yil 16-noyabrda YUNESKO Bosh konferensiyasining 28-sessiyasida Bag rikenglik tamoyillari Deklaratsiyasining ʻ qabul qilinganligi tadqiqotning xronologik chegerasini belgilab bergan. 1995–

2020-yillarda O zbekiston Respublikasining YUNESKO bilan hamkorlik aloqalariʻ tarixini yoritib berish tadqiqotning davriy chegarasi. Tadqiqotning vazifalari : xalqaro munosabatlar tizimida O ʻ zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligini o ʻ rganishning nazariy - metodologik yondashuvlarini ko ʻ rsatish ; - YUNESKOning xalqaro munosabatlardagi o rni va tashkilotni isloh etish ʻ muammolarini tahlil etish; - O zbekiston Respublikasining YUNESKO faoliyatidagi o rnini ilmiy ʻ ʻ adabiyotlar hamda manbalar asosida o rganish; ʻ - O zbekiston Respublikasi va YUNESKO o rtasida gumanitar sohadagi, ʻ ʻ jumladan, ilm-fan, ta lim, kadrlar tayyorlash hamda ilmiy-texnikaviy hamkorligini ʼ yoritish; - O zbekistonning qadimiy madaniyati, an analari, tarixiy merosini saqlash ʻ ʼ hamda uni dunyoga targ ib qilishda YUNESKOning amaliy faoliyatini ko rsatib ʻ ʻ berish; - O zbekistonning YUNESKO bilan hamkorligi misolida mamlakatning ʻ jahon hamjamiyatida o rni va nufuzini ko rsatib berish; ʻ ʻ - O zbekiston va YUNESKO o rtasidagi hamkorlik aloqalarini yanada ʻ ʻ rivojlantirish yuzasidan taklif va tavsiyalar ishlab chiqish. Muammoning o rganilganlik darajasi. ʻ Xalqaro va mintaqaviy jarayonlar O zbekistonning eng yangi tarixini turli aspektlarda tadqiq etishni talab qilmoqda ʻ 4 . Shu boisdan ham mavzu bo yicha manbalarni uch guruhga bo lib o rganish ʻ ʻ ʻ maqsadga muvofiq bo ladi. Birinchi guruh O zbekiston Respublikasining tashqi ʻ ʻ siyosati, turli davlatlar, xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi va xalqaro munosabatlarda tutgan o rni masalalari yoritilgan adabiyotlarni tashkil etadi. Bu ʻ borada tarix yo nalishida A. Qosimov, E. Nuriddinov, M. Raximov, A. ʻ Qirg izboyev, X. G ulomov, A. Xolliyev, L. Babaxodjayeva, R. Farmonov, Q. ʻ ʻ 4 Алимова Д. Ўзбекистон мустақиллигининг ўн беш йиллигида тарих фани // Ўзбекистон тарихи. – 2006. – №4. – Б. 26–35; Абдуллаев Р. Ўзбекистоннинг энг янги тарихини ўрганишнинг айрим долзарб масалалари // O`zbekiston tarixi. – 2016. – №2. – Б. 78–86; Рахимов М. Новейшая история Узбекистана в системе взаимосвязи региональных и глобальных проссов // Новейшая история Центральной Азии: проблемы теории и методологии. – Москва. ИВ РАН. 2018. – С. 86-98.

O'xshashlar

Xalqaro tashkilotlarning xalqaro munosabatlardagi o'rni
O’ZBEKISTONDA MILLATLARARO TOTUVLIK VA BAG’RIKENGLIKNI MUSTAHKAMLASHDA XALQARO TASHKILOTLARNING O’RNI. ( TARIXIY TAHLIL)
TRANSPORT LOGISTIKASIDA GRAFLAR TATBIQ ETISH
Tashkilotlarning innovatsion faoliyatini boshqarishda benchmarking
QOZOG’ISTON RESPUBLIKASI TASHQI SIYOSATI SHAKLLANISHI, RIVOJLANISHI VA ISTIQBOLI (1991-2022 yy.)