logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. O‘zbekistonda huquqiy-demokratik jamiyatning qurilishi

O‘zbekistonda huquqiy-demokratik jamiyatning qurilishi

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

212.5 KB
Ko'chirib olish
“O‘zbekistonda huquqiy-demokratik jamiyatning qurilishi ” MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………….2 I-BOB:MUSTAQ1LLIK VA DEMOKRATIK JAMIYAT QURISHNING "O‘ZBEK MODELI" ……………………………………………………… I.1. O‘zbekistonda demokratikjamiyat qurishning o‘ziga xos xususiatlari va "O‘zbek modeli"………………………………………………………………7 I.2. O‘zbek modelining jamiyat ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va manaviy hayot sohalarida namoyon bo‘lishi………………………………………………….11 II-BOB: O‘ZBEKISTONDA DEMOKRATIK JAMIYAT BARPO ETISHDA O‘TISH DAVRINING ZARURLIGI. UNING XUSUS1YATLARI II.1. O‘tish davri tushunchasi, uning zarurligi va mohiyati………………….14 II.2. O‘zbekistonning totalitar mustamlaka mamlakatdan demokratik jamiyatga o‘tishinig o‘ziga xos xususiyatlari……………………………………………..19 Xulosa ………………………………………………………………………….30 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Mamlakatimizda demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyatini qurish pirovard maqsadimiz. Bunday yuksak maqsadga mustaqillikni qo‘lga kiritish orqaligina erishish mumkin. Mustaqillik azaldan insoniyatning orzu-umidlari, armon va iztiroblarini o‘zida mujassam etadi. Darhaqiqat, inson tabiatning gultoji sifatida hamisha ozodlik va hurriyatga intilib yashaydi. U qalbida o‘zini hamisha har jihatdan erkin his qilishga, tahlikasiz turmush kechirishga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham kishilik tarixi turli davrlarda Yer sharining barcha mintaqalarida ozodlik uchun kurashning shaklan turlicha, mohiyatan o‘xshash bo‘lgan hurriyatga intilish hodisalarini ko‘p ko‘rgan. Mustaqillik nima? Istiqlol nimalarga asoslanadi va uning mazmun-mohiyati nimalardan iborat? Eng avvalo shuni aytish kerakki, mustaqillik tenglik sari yo‘l qo‘yilgan birinchi qadamdir. Chunki tenglik bo‘lmagan joyda kimdir kimgadir tobe bo‘ladi. Mutelik bir joyda hukmronlik, o‘zgalar hisobiga yashashi kabi illatlar paydo bo‘ladi. "Tenglik" so‘zining qudrati shundaki, u odamlarning o‘zaro munosabatlaridan tartib, mamlakatlararo munosabatlargacha hamma narsani me'yor-mezonga soladi, turli kamsitishlarga chek qo‘yadi. Istiqlol - o‘zaro hurmat, bir-birini tan olish, bir-birini qadrlash asosida mamlakat fuqarolari o‘zaro munosabatlarida ham, jahon davlatlari o‘rtasidagi aloqalarda ham ana shu umuminsoniy qadriyatlarga tayanish, ana shu umumiy mezonlar asosida yashash demakdir. Mustaqillik - jamiyatdan ajralmagan holda dunyo muammolari va o‘z taqdiri bilan bogliq bo‘lgan istiqlol haqida o‘ylashdir. Istiqlol - erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash salohiyatidir. 1 Kurs ishining maqsad va vazifalari: Ushbu kurs ishining maqsad va vazifalari qatorida aytish mumkinki: Mustaqil yashashga, mustaqil fikrlashga, o‘z taqdirini o‘zi belgilashga, o‘z hayotini o‘zi izga solishga qodir odam ziddiyatlarni 1 Каримов И. А. Биздан озод ва обод Ватан Красин. Президент И. Каримовнинг Б.МТ нинг 1993 йил 28 сентябрда булиб утган 48- сессиясида сУзлаган нутци. Т.8. -Т.: "Узбекистон”, 1996. 1 osonlik bilan yengadi, bu dunyoning shiddatli muammolar bo‘roni qarshisida dovdirab qolmaydi. Ana shunday haqiqatni davlat mustaqilligiga qiyoslash mumkin. Mustaqillik mustamlakachilikning har qanday shaklini, u taqozo etadigan to‘siqlar va zo‘ravonliklarni inkor etadi. Ayni paytda mustaqillik jahon taraqqiyotining ilg‘or tajribalari asosida o‘z ravnaqining o‘ziga xos tamoyillarini ishlab chiqish bilan birga yagona zamin, yagona makon taqdirini belgilashda o‘zaro hamkorlikning yangi, sifat jihatdan yuqori bo‘lgan, umuminsoniy manfaatlarga mos keladigan andozasi asosida yashash demakdir. Shuning uchun ham istiqlolning ana shu hayot tajribasidan o‘tgan tamoyillari hamma vaqt dolzarb bo‘lib qolaveradi. Chunki u doimiy ravishda rivojlanib, takomillashib, ong va tafakkurni charxlab boradigan voqealikdir. Mustaqillik - tabiatdan ongli yashash, ongli munosabatni qaror toptirish mezoni. Ayni paytda u harakatlarning, intilishlar va qobiliyatlaming kuchayishini taqoza etadigan hodisadir. Bu ayniqsa sobiq-ittifoq tarkibidan ajralib chiqqan mustaqil respublikalar hayotida muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki 130 yillik mustamlakachilik yillarida turli sohalarda, turli shakllarda yuz bergan qatag'onlar, ta’qib etishlar, otib tashlashlar xalq ruhiyatini sindirdi. Odamlar mislsiz qirg‘inlar natijasida bir umr tahlika va qo‘rquv bilan yashadi. Ana shu hadiksirashlar millat hayotini zaharladi. Turmush lazzatini, yashash zavqini zaqqumga aylantirdi. Mustaqillik ana shunday iztiroblar, qon yutushlar iskanjasida qolgan xalqimiz qalbiga nur, umudlariga qanot, dardlariga malham bo‘Iib keldi. Mustaqillikning manaviy-ijtimoiy mazmunining beqiyos mohiyati ana shunda. Mazkur xulosalardan kelib chiqib Prezident I.A.Karimov: "Mustaqil o‘zbek davlati xalqimizning tarixiy yutug'idir. Xalq yuz yillar mobaynida ozodlikni orzu qilgan. O‘zbekiston chinakam mustaqillikni ko‘lga kiritib, gullab yashnashi va farovonlikka erishishi, taraqqiy etgan demokratik davlatlar qatorida xalqaro hamjamiyatda munosib o‘rinni egallashi - biz ko‘zlayotgan oliy maqsadimizdir”. O‘zbekistonning tanlagan yo‘li bozor iqtisodiyotiga asoslangan insonparvar demokratik odil, fuqarolik jamiyatini qurish bosh strategik vazifa deb belgilandi. 2 Ushbu oliy maqsadga erishish murakkab jarayondirki buni anglab yetish uchun xalqimizdan yuksak manaviylikni, chuqnr bilimni va jasoratli mehnatni talab etadi. Albatta bu vazifa nazariy jihatdan har taraflama puxta ishlangan bo‘lishi kerak. Demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyatini qurish uchun eng avvalo uning nazariy asoslarini chuqur o‘rganish va ijtimoiy hayotda bo‘layotgan iqtisodiy siyosiy va boshqa jarayonlarni anglab olish va tahlil etish mahoratini egallash kerak. Erishilgan yutuq va natijalarni, aniqlangan kamchiliklarni, dunyo voqealiklarining o‘zgaruvchanligi, milliy manfaatlarimizning mutlaq ustunligi shartini hisobga olgan holda jamiyatimizning rivojlanishini yangi, o‘zgargan sharoitlarda ta’minlashga qaratilgan ustuvor vazifalaming mazmun va mohiyatini anglash darkor. Demak, bu barcha jamiyat a’zolaridan chuqur nazariy bilimdonlikni talab etadi. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyatini qurishni bir butun holda har tomomonlama nazariy va amaliy jihatdan mohiyatini ochib berishga qaratilgan fandir. Birinchi Prezidentimiz I.Karimov asarlarida ilgari surilgan ilmiy ta’limotlar hamda mustaqillik yillarida qabul qilingan qonunlar, me'yoriy hujjatlar, prezident farmonlari, vazirlar mahkatnasi qarorlari, mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlariga bag'ishlangan majlislarning hujjatlari, yangi ijtimoiy- iqtisodiy munosabatlarga o‘tish masalalariga bag'ishlab nashr etilgan jamiyatshunos olimlarimizning kitoblari, monografiyalari, risolalari bilan talabalarni yaqindan tanishitirish hamda ishlab chiqilgan nazariy xulosalarni amaliy hayotga to‘g'ri qollashga o‘rgatishdan, o‘quvchilarni har tomonlama kamolotga erishishlarida yordam berishdan iborat. Shuni alohida ta’kidlash joizki, ushbu fan bo‘yicha Rossiya Federatsiyasi va MDHning boshqa daviatlarida darslik, o‘quv qo‘llanmalaryaratilmagan. O‘zbekistonda bu fan Prezident huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasida professor I. Ergashev tomonidan 2005-yilda darslik yaratilgan. Ammo, hozirgi kunda bu darslik ma’lum darajada davr talablarini to‘liq qamrab 3 ololmaydi. Shuni e'tiborga olgan holda biz tavsiya qilayotgan ushbu qo‘llanma bu boradagi kemtikni to‘ldirshga bir oz bo‘lsada yordam berishi mumkin. Jamiyat doimo ravon yo‘ldan, qarshiliklarsiz rivojlanmasdan, balki yutuq va kamchiliklardan iboratligi, to‘siqlarni bartaraf etish orqali bosqichma-bosqich taraqqiy etadigan murakkab jarayon ekanligini talabalar ongiga singdirishni ushbu fan navbatdagi vazifa deb biladi. Toki yosh mutafakkirlar o‘tish davri o‘zgarishlari, yangilanish va islohotlar davri ekanligini, har bir islohot, u qaysi sohada bo‘lishidan qat'iy nazar jamiyatning tabiiy rivojlanishiga ijobiy yoki salbiy ta’sir qilishi muqarrarligini, shu sababdan, islohotlar jarayonida ko‘zlangan natijalardan tashqari. kutilmagan, favqulodda holatlar ham vujudga kelishi tabiiyligini, ana shunday holatlarni bartaraf etishi, jamiyat oldida yangi maqsad va vazifalar qo‘yish barobarida islohotlarni yanada chuqurlashtirish, ularni jamiyat taraqqiyotining yangi darajasi bilan muvofiqlashtirish davr talabi ekanligini tushunib yetishlari kerak. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani yangi o‘quv dasturi doirasiga qaratilgan masalalar ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va manaviy hayotimizning ko‘p qirralarini qamrab olgan bo‘lib demokratik huquqiy davlat fuqarolik jamiyatini qurish haqida keng ma’lumotlarni beradi. O‘zbekiston zaminida adolatli jamiyat to‘g'risidagi dastlabki qarashlar, uning manbalari va rivojlanishi haqidagi, O‘zbekiston demokratik jamiyat qurishning o‘ziga xos xususiyatlari, o‘tish davrining barcha mamlakatlar uchun umumiy qonuniyat ekanligi, I.Karimov tomonidan O‘zbekistonning "Evolyutsion tadrijiylik” asosida demokratik jamiyatga o‘tishga doir nazariy kontseptual metodologiyasining mohiyatini, demokratik jamiyat qurishning milliy va umumbashariy tamoyillari, demokratik fuqarolik jamiyatini barpo etishning nazariy va amaliy asoslarini puxta o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Hech shubha yo‘q, O‘zbekistonda demokratikjamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanida ilgari surilgan nazariy xulosalar, mamlakat ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va manaviy hayotida ro‘y berayotgan chuqur o‘zgarishlami aks ettirish malumotlar talaba va o‘quvchilarning siyosiy faolligi va huquqiy madaniyatini oshirishga, 4 o‘zining yangilanayotgan jamiyatimizdagi o‘rnini yaxshiroq anglab olishiga yordam beradi. Kurs ishining tuzilishi: kurs ishi kirish qismi, 2 bob va xulosa qismidan iborat bo`lib, jami 38 betdan iborat. Oxirida foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati keltirilgan bo`lib, jami 23 ta adabiyot va 10 ta internet saytlaridan iborat. Shuningdek ilovalar qismidan iborat. 5 I-BOB:MUSTAQILLIK VA DEMOKRATIK JAMIYAT QURISHNING "O‘ZBEK MODELI" I.1. O‘zbekistonda demokratikjamiyat qurishning o‘ziga xos xususiatlari va "O‘zbek modeli" Shuni ta’kidlash lozimki, O‘zbekiston o‘z mustaqilligini qo‘lga kiritgan paytda mamlakat ichkarisida bo‘lgani kabi uning tashqarisida ham unga ishonmaydigan shubha bilan qaraydiganlar bor edi. Sobiq markazdagi ba’zi karomadgo‘ylar O‘zbekistonga nisbatan "o‘zlaringni mustaqil boshqarishga, mustaqil davlat qurishga qodir emassizlar", "sizlar uchun biz fikrlaymiz, nazariya yaratamiz, sizlar esa bajarasizlar, xolos" deb shovinistlarcha g‘arazgo‘ylik qilsa, mamlakat ichkarisidagi ayrim toifalar o‘rtasida "Endi O‘zbekiston qanday yo‘ldan boradi?", "Markazsiz yashay oladimi?" qalbidagi savollar vujudga kelgan edi. Tabiiyki, ana shunday ziddiyatli va murakkab bir paytda O‘zbekiston uchun o‘ziga xos istiqlol va taraqqiyot yo‘lini tanlash, yangi jamiyat qurish uchun o‘z andozasini ishlab chiqish g'oyat murakkab va ahamiyatli edi. O‘z vaqtida bunday vazifani uddalash O‘zbekistondagi ijtimoiy - iqtisodiy va siyosiy vaziyat, odamlar o‘rtasida tarkib topgan munosabatlar, ularning dunyoqarashi, jumladan, diniy e’tiqodi, ruhiyati va xulq-atvor normalari shuni taqazo etar edi. Ayni chog‘da, O‘zbekistonning o‘z ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanish andozasini ishlab chiqishda rivojiangan mamlakatlarning ko‘p asrlik tajribalarini o‘rganish, O‘zbekiston xalqining turmush tarzi va an’analariga tayanish lozim edi. Shuning uchun ham O‘zbekiston mustaqilligining dastlabki kunidanoq jahon va o‘zimizning amaliyotimizdan olingan barcha unumli tajribani rad etmagan holda o‘z ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy taraqqiyot yo‘lini tanlab olishga kirishdi. Birinchi Prezidentimiz I.Karimov “O‘zbekiston bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li” asarida ko‘rsatib o‘tilganidek, — O‘zbekiston “Bozor munosabatlariga o‘tishning o‘z yo‘lini tanlab olishida aholining tafakkur va milliy- 6 tarixiy turmush tarzini, xalq an’analari va urf-odatlarini har tomonlama” hisobga oldi. Prezident I.Karimov o‘zining "O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li” nomli asarida O‘zbekiston istiqlolining nazariy asoslari chuqur tahlil etildi. Unda O‘zbekiston istiqlolining ham nazariy, ham amaliy muammolari ilmiy jihatdan o‘rganilib jamiyat siyosiy rivojining, iqtisodiy taraqqiyotining, manaviy poklanishning asosiy yo‘l – yo‘riqlari yangicha mushohada va yondoshuv bilan ko‘rsatib berildi. Ma’lumki, jahonning deyarli barcha mamlakatlarida jamiyatning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tishi hal qiluvchi bir necha ijtimoiy muammolar bilan uzviy bog’liq. Bular:  Davlatning islohotlarni o‘tkazishdagi bunyodkorlik roli;  Jamiyatning moddiy, manaviy va ijtimoiy imkoniyatlarini safarbar etish;  O‘rtaxol sinfni shakllantirish;  Xalqaro hamkorlikni yanada takomillashtirish masalalaridir. I.Karimov taraqqiyotning O‘zbekiston uchun maqbul yo‘lini ishlab chiqar ekan, avvalo, mamlakatda yaratilajak jamiyat qanday mazmun kasb etishiga e'tibor beradi va uning fikricha, O‘zbekistonda bunyod etiladigan jamiyat barcha "izm"lardan va u qanday joylanishidan qat'iy nazar adolatli, xalqchil, insonparvar jamiyat bo‘lmog‘i lozim. Prezident I.Karimov "O‘zbekiston - bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li" risolasida "O‘zbekiston o‘zi uchun tanlab olgan yo‘l ijtimoiy sohaga yo‘naltirilgan respublikaning manfaatlariga, shart-sharoitlari va xususiyatlariga eng ko‘p darajada mos keladigan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgandir". Bu jarayonning ma’no-mohiyati shundan iboratki, umuman olganda, tizimning bir (mavjud) holatdan boshqa (maqsadli holatga o‘tish ikki yo‘l bilan amalga oshirishi mumkin xos (entropiya yuqori darajada yoki) tartib (entropiya past darajada) orqali. Ya’ni, Islom Karimovning modeli jamiyatni inqilobiy tarzda emas, balki evolyutsion (tadrijiy) ravishda isloh etislmi taqozo etadi. Mazkur model jamiyatning iqtisodiy tizmlari islohoti bilan bir qatorda davlat qurilishi, 7 ijtimoiy soha, manaviyat, umuman, jamiyat hayotining barcha sohalarini qamrab oladi. Ana shunday yo‘I O‘zbekiston xalqining munosib turmushini, uning huquqlari va erkinliklarini kafolotlashi, milliy an'analarni va madaniyatning qayta tiklanishi, insonni shaxs sifatda manaviy axloqiy kamol topishini taminlashi mumkin, deb qat'iy ko‘rsatib berilgan edi. I.Karimov mamlakatning dastlabki yillaridagi rivojlanish jarayonlarini chuqur tahlil qilib. O‘zbekiston davlat qurilishi va iqtisodiyotini isloh qilish dasturining o‘zagi sifatida quyidagi beshta asosiy qoidani o‘rtaga tashladi: Birinchidan, iqtisodning hamisha siyosatdan yuqori turishi, u hech qachon siyosatning dumida osilib turmasligi, ikkinchidan, davlat - qonuniy yo‘l bilan saylangan hokimiyat bosh islohotchi sifatida maydonda turishi, boshqaruv jilovini qo‘lidan chiqarmay, xalq xo‘jaligining barcha sohalarida qat'iy talabchanlik va boshqaruvchilikni amalga oshirishi darkor. Uchinchidan, aholisi ayni paytda 34 mln.dan oshib ketgan, har yili o‘rtacha 550 ming kishiga ko‘payayotgan mamlakatda davlat o‘z fuqarolarini muhofaza qilishga qodir bo‘lishi, to‘rtinchidan, qonun hamma narsadan ustun bo‘lishi, qonun ustivorligiga erishish va barchaning qonun oldida tengligjni ta’minlash, beshinchidan, hech qanday ijtimoiy larzalarsiz, qahatchiliksiz va qashoqliliksiz, odamlarga ziyon etmaydigan tarzda ijtimoiy - iqtisodiy taraqqiyotning yangi bosqichiga bosqichma-bosqich o‘tish. Ana shu muhim qoidalar O‘zbekistonning mustaqil rivojlanish va taraqqiyot yo‘liga asos qilib olindi. Yangi jamiyatga o‘tish davrining negizini tashkil etdi. O‘tgan davr mobaynida bu qoidalarning amalga oshirilishi respublikani ijtimoiy - siyosiy barqarorlikni, eng muhimi, bozor munosabatlarini joriy etish yo‘lidan izchil harakat qilishni taminladi. O‘zbekiston hukumati tomonidan ishlab chiqilgan nazariy ham amaliy yo‘nalishlar, ilmiy qoidalar va yo‘I - yo‘riqlar O‘zbekiston mustaqil rivojlanishning o‘n uch yili davomida hayot sinovidan muvaffaqiyatli o‘tdi, boshqa mustaqil rivojlanish yo‘liga kirgan davlat siyosatdonlari e'tibonni tortdi. 8 Nazariy va amaliy jihatdan puxta ishlab chiqilgan bu dastur yashab turgan fuqaroiarning taqdirigagina emas, balki kelajak avlodning taqdirini ham o‘ylab tuzilgan bo‘lib, o‘z davrda hukumron bo‘lgan yakka hokimlik tizimining ishlatmalarini tezroq bartaraf etish, mamlakatimizni rivojlangan madaniyatli mamlakatlar darajasiga chiqib olishini ta’minlashni ko‘zda tutgan edi 2 . Bu yo‘l haqiqatdan ham, Prezident nomi bilan jahonga tanilgan taraqqiyotning “O‘zbek modeli” edi va u mavjud bo‘lgan modellarning birortasini takrorlamagan holda o‘z mohiyati va mazmuni jihatidan butunlay yangi taraqqiyot yo‘nalishi bo‘ldi. Hattoki, ushbu rivojlanish yo‘lini tanlagan dastlabki yillardayoq ya’ni Prezident I.Karimov 1993 yili Shvetsariyada "Forum Fond'’ xalqaro iqtisodiy tashkiloti I sessiyasidagi katta nutqida va o‘zining mamlakatni tubdan isloh qilishga doir ana shu besh tamoyilini dunyo minbaridan turib e'lon qildi. Uning chiqishi yangi davlat rahbarining naqadar keng imkoniyatlarini, zamonaviy va ilg‘or qarashlarini yorqin ko‘rsatdi. Bu konsepsiya jahon davlatchiligi nazariyasi va amaliyotini yangi tarixiy sharoitda rivojlantirishga muhim xissa bo‘lib qo‘shilganligi mutaxassislar tomonidan alohida ta’kidlandi. Qarib 130 yillik mustamlakachilikda yashagan yosh mustaqil davlat ham siyosiy, ham iqtisodiy rivojlanishning o‘ziga xos mustaqil yo‘li, aniq, puxta - pishiq. ilmiy asoslangan prinsiplari borligini namoyon etdi. 1.Karimov tomonidan ishlab chiqqan bu besh tamoyil mazkur sessiyada yuqori baholandi. 2 Каримов И. А. Ватанимизнинг тинчлиги ва хавфсизлиги уз куч- кудратимизга, халкимизнинг хамжи ҳ атлигига ва букилмас иродасига боглик- // "Халк, сузи", 2004. 30 апрел 9 I.2. “O‘zbek modeli”ning jamiyat ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy hayot sohalarida namoyon bo‘lishi Bozor munosabatlariga o‘tishning “O‘zbek modeli”ning nazariy jihatini atroflicha va chuqur o‘rganish mamlakatiinizning salohiyat va imkoniyatlari, ishlab chiqarish kuchlari rivoji, infratuzilmasi, yurtimizning tabiiy va intellektual resurslari, demografik vaziyati. aholining ongi, bilimi, kasbi, turmush shart- sharoitlari kabi omillami hisobga olgan holda rivojlanish konsepsiyasini Islom Karimov iborasi bilan aytganda o‘zimizga xos va o‘zimizga mos yo‘limiiz yanada samoraliroq ro‘yobga chiqishiga xizmat qilmoqda. "O‘zbek modeli"ning iqtisodiy munosabatlarni isloh qilish bilan bir davrda davlat qurilishi, jamiyatni demokratiyalashtirish, mulkdorlar sinfini va xususan, o‘rta sinfni shakllantirish ijtimoiy tuzilmani takomillantirish, kadrlar tayyorlash, madaniy me'ros va manaviyat bilan bog'liq bir qator sohalami qamrab olgani uning o‘ziga xos ustivor xususiyatlardan biridir. Jamiyatimiz yangi ichki va tashqi vaziyatga kirib borishi bilan taraqqiyotning o‘zbek modeli o‘z chegara shartlarini uzviylik asosida transformatsiya qildi. Jumladan, respublikamizda demokratik o‘zgarishlami yanada chuqurlashtirish va fuqarolikjamiyati asoslarini shakllantirishning ustuvor yo‘nalishlaridan biri - bozor islohotlarini yanada chuqurlashtirish, kuchli bozor infratuzilmasini yaratish, barqaror va o‘zaro mutanosib, mustahkam iqtisodiyotning muhim sharti bo‘lgan erkin iqtisodiyot tamoyillarini joriy etishdan iborat. Mazkur yo‘nalish o‘zbek modelining birinchi tamoyili, ya’ni iqtisodiyotni siyosat va mafkuradan xoli etish siyosatining mantiqiy davomidir. 3 O‘zbek modelida hech qachon iqtisodiy munosabatlarni mutlaqlashtirish nazarda tutilmagan. Bu tamoyillar iqtisodiyotni erkinlashtirish, mulkdorlar sinfini shakllantirish, tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan bo‘lib, ular turli maqsadlami amalga oshirishga xizmat qiladigan iqtisodiyot emas. balki iqtisodiyot 3 Каримов И. А. Узбекистон XXI аср бусатасида, хавфсизликка тахдид, баркдрорлик шартлари ва тараккиёт кафолатлари. Т.6 - b .: "Узбекистон", 1997. 10 masalalarini hal qilishga, inson uchun munosib turmush sifatlarini ta’minlashga, yo‘naltirilgan siyosatga asoslanadi. O‘tgan davr ushbu xulosalaniing to‘g'ri ekanligini to‘liq isbotladi. Davlat o‘zining islohotchilik funksiyasini ishonchli ravishda bajardi. O‘tgan yillar davomida davlatimiz yangi jamiyatga o‘tish jarayonini tartib orqali amalga oshirilishini ta’minladi, yetakchi islohotchilik vazifasini hayot talablariga muvofiq bajara oldi deyishga to‘liq asosimiz bor. Buning sabablaridan biri, boshqaruv tizimida hududiy hokimiyat vakolatlarini kengaytirish, mahalliy hokimiyatga qator masalalarni "yuqori"ning ko‘rsatmalarini kutib o‘tirmasdan, mustaqil hal qilish uchun imkoniyatlar yaratib berilganligidadir. Ikkinchi chaqiriq Oliy Majlisning 9- sessiyasidagi 1- Prezidentimiz ma’ruzasida qayd qilinganidek "Hozizning o‘zidavoq mamlakat byudjeti daromad qismining 56 foizi va xarajat qismining 52 foizini hududiy byudjetlar tashkil etmoqda. Shu tariqa davlat byudjetining daromadlar va xarajatlar bilan bog'liq kattagina qismi hududlar tomonidan nazorat qilinmoqda". Prezidentimiz davlat faoliyati iqtisodiy rivojlantirish borasidagi chuqur ustuvor yo‘nalishlarni, qabul qilingan qonunlar va huquqiy normalarni so‘zsiz bajarilishi. tashabbus va tadbirkorlikni rivojlantirish, xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rlasida raqobat muhitini qaror toptirish borasida sezilarli natijalarga erishadi. Davlat vajamiyatning yuqorida ko‘rsatilgan vazifalarining bajarilishi taraqqiyotning asosiy shartlandan biri bo‘lishi qonun ustuvorligi, qonun oldida barchaning tengligiga olib kelmoqda. Bu tamoyilni amalga oshirish uchun sud hokimiyatini mustahkamlanishi, sudlarning mustaqilligini ta’minlash, ulaming faqat qonunlarga bo‘ysunishi o‘z natijasini ko‘rsatmoqda. Natijada odamlarda Sobiq ittifoq davrida shakllangan, hokimiyatning bu tarmog'iga jazolovchi idora sifatida qarash unga insonning haq-huquqlarini, adolatni himoya qiluvchi tuzilma sifatida yondoshish ko‘nikmasi shakllanib bormoqda. O‘zbek modelining to‘rtinchi tamoyili sifatida bozor iqtisodiyotiga o‘tish davrida kuchli ijtimoiy siyosat yuritish sohasida qator tadbirlar amalga oshirildi, uning ijobiy natijasini ko‘rmaslik mumkin emas. Mustaqillik yillarida 11 hukumatimiz tomonidan bir qator davlat dasturlari qabul qilinib, amalga oshirildi. Bularning barchasida xalqimizni ijtimoiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash asosiy ustuvor vazifalardan biri qilib belgilandi. Masalan, Kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirish uchun davlat byudjetining 38 foizi ta’lim-tarbiya tizimini tubdan isloh qilish jarayonini amalga oshirish yo‘lida sarflanmoqda. Bu mablag'larning asosiy qismi mutlaq yangi bo‘lgan o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’lim turi, ya’ni akademik litseylar va kasb-hunar litseylarining moddiy bazasini yaratish va mustahkamlashga qaratilgan. Hozir o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limiga ega bo‘lgan yoshlar egallagan bilimlar tufayli hayotga mustaqil shaxs sifatida kirib kelib, o‘z o‘rnini topmoqda. Natijada, kelgusi 5-7 yil ichida ijtimoiy himoyaga muxtoj qatlamning keskin kamayishi ta’minlanadi.U esa kuchli ijtimoiy siyosatning eng muhim maqsadi va natijasidir. Mamlakatimiz taraqqiyotining hozirgi bosqichida demografik va boshqa milliy xususiyatlami hisobga olgan holda kuchli ijtimoiy siyosat yuritish masalasiga barcha islohotlarning bosh yo‘nalish va pirovard natijasini ta’minlovchi omil, deb qaralmoqda. Xulosa qilib aytganda, o‘zbek modeli jamiyat taraqqiyoti jarayonida rivojlanib boradigan va hayot talablariga javob beradigan tamoyillar majmui ekanligining yorqin dalilidir. 12 II. BOB O‘ZBEKISTONDA DEMOKRATIK JAMIYATNI BARPO ETISHDA O‘TISH DAVRINING ZARURLIGI, UNING XUSUSIYATLARI II.1. O‘tish davri tushunchasi, uning zarurligi va mohiyati Jahon taraqqiyoti tajribasi shuni tasdiqlaydiki, mustaqillikni qo‘lga kiritgan har qanday mamlakat taraqqiyotining yuksak darajasiga birdaniga emas, balki bir qator tarixiy bosqichlarni bosib o‘tishlari orqali erishganlar. Har qanday o‘tish davri muayyan jarayonni o‘z ichiga oladi. Bir holatdan ikkinchi maqsadli holatga, bir tizimdan ikkinchisiga o‘tish sodir bo‘lishi uchun muayyan chegara (o‘tish) shartlari bajarilishi kerak. Tabiatda bir sifat holatining ikkinchi bir sifat chegarasining shakllanishida muayyan davr o‘tadi va bu davrda ko‘pdan-ko‘p o‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Jamiyatda ham xuddi shunday. Demak, o‘tish davri hamma mamlakatlar uchun umumiy qonuniyat ekan. Sababi, mamalakatning bir ijtimoiy siyosiy tizimdan ikkinchisiga o‘tishi juda murakkab jarayon hisoblanadi. Bu jarayonda taraqqiyotga to‘siq bo‘lgan, avvalgi davlat siyosiy hayoti, ijtimoiy-iqtisodiy va manaviy negizlari bilan bog'liq barcha mexanizmlarni tugatib, o‘rniga yangi taraqqiyot ehtiyojlariga javob beradigan yangi mexanizmlarni shakllantirishni taqazo etadi. Birinchi Prezidentimiz ta’kidlaganidek, bir tizimdan ikkinchisiga, "markazlashtirilgan tartibda rejalashtirilgan va boshqaruvning ma’muriy buyruqbozlik uslubidan bozor iqtisodivotiga o‘tish - bu mavjud xo‘jalik yuritish usulini yangilash yoki takomillashtirish emas, balki tamoman yangicha xo‘jalik yuritish tizimini joriy etishdir. Bu bir sifat holatidan ikkinchisiga o‘tishdir. Bu odamlar uchun mutlaqo yangi hayot falsafasidir. Shunga ko‘ra u bir vaqtning o‘zida bo‘ladigan tadbir sifatida amalga oshirilishi mumkin emas, balki bir qancha bosqichlami o‘z ichiga oluvchi uzoq davrni talab qiladi" O‘tish davrining zanjirligi va undagi muammolar yechimining xilma-xilligi hamda vazifalarning murakkabligi bu - eski tuzum, uning tartib qoidalari, an'analar, boshqaruv tizimi, manaviy-mafkuraviy asoslari va dunyoqarashi bilan yashagan aholining ongi va siyosiy tafakkurini tubdan yangi shakllaniyotgan 13 tuzumga o‘rganishi, moslashishi, yana ham aniqrog'i, ularning ko‘nikishi bilan bog'liq bo‘ladi. Demak faqat farmonlar va farmoyishlar chiqarish bilan yangi taraqqiyotga xos munosabatlami barpo etib bo‘lmaydi. U uzoq tarixiy taraqqiyotning natijasi bo‘lib, tegishli infratuzulmani va huquqiy asosni yaratishdangina emas, shu bilan birga qadriyatlar tizimida chuqur o‘zgarishlarni, xo‘jalik faoliyati va amaliy munosabatlarni asoslanishni ham ko‘zda tutadi. Yuksak rivojlangan yoki kam taraqqiy qilgan, yoxud endigina rivojlanish tomon qadam tashlayotgan mamlakatlarning bir iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, tuzumdan ikkinchisiga o‘tish jarayoni aynan o‘tish davri umumiy qonuniyat hisoblansada biri ikkinchisiga o‘xshamaydi. Bu borada Vatan tarixi, milliy davlatchilik an’analari, xalqning mintaliteti, turmush tarzi bilan bir qatorda, umuminsoniy qadriyatlar, tajribalar, progressiv jahon andozalari hisobga olinadi. Tarixga nazar tashlaydigan bo‘lsak, XX asr taraqqiyot darajasi ibratli bo‘lgan Fransiya, Yaponiya, Janubiy Koreya kabi mamlakatlarning rivojlanish tamoyillari ko‘proq iqtisodiy bazaga asoslangani yaqqol ko‘zga tashlanadi. Ushbu mamlakatlaming birortasida iqtisodiy islohatlar davrida milliy davlatchilikni,manaviy qadriyatlarni, madaniy merosni va ona tilini tiklash singari masalalar dolzarb bo‘lmagan. Hozirgi kunda taraqqiyot tajribasidan kelib chiqib shuni ta’kidlash mumkinki, davlatlar qanday tarixiy bosqichlarni bosib o‘tmasinlar, ularning bugungi yuksak taraqqiy darajasiga, aholining farovonligiga erishishlarini ta’minlagan asosiy omil- demokratik taraqqiyot yo‘lini tanlaganligidir. Demokratik jamiyatga o‘tish shuni anglatadiki, bu davrda siyosiy sohada davlatning amaldagi mexanizmlari tugatiladi, uning o‘rniga qurilayotgan jamiyat manfaatlariga javob bera oladigan mexanizmlar shakllantirilib boriladi, iqtisodiy sohada, bozor manfaatlari qaror topadi, taraqqiyot ommanig o‘z moddiy manfaatdorligini erkin qondira olishi asosida umumiy iqtisodiy rivojlanish sodir bo‘ladi, manaviyat-ma’rifat sohasida, inson omili, uning qadr-qimmati yuksak intelektual kuch asosida rivojlanishi voqeilikka aylanadi. 14 Shu tufayli taraqqiyotning demokratik yo‘li insoniyatning orzu, umid va istaklarini o‘zida to‘la ifoda etgan jamiyat sifatida qabul qilinmoqda. O‘tmish davri keng va o‘ta murakkab jarayon. Uning kengligi shundaki, o‘tish davri boshlanishida yuzaga keladigan muammolaming ko‘lami nihoyatda keng bo‘lib uni qay tarzda amalga oshirishda nomoyon bo‘lsa, uning murakkabligi har bir mamlakat o‘z imkoniyatlarini ishga solishdagi vaziyat, aholining onglilik va uyushqoqlik darajasiga bog'liq bo‘ladi. O‘tish davrining chegarasi bormi, u qachon boshlanadi-yu, qachon tugallanadi. Xorij va Vatanimiz jamiyatshunos olimlarining xulosalaridan kelib chiqib aytadigan bo‘lsak, o‘tish davri mamlakatlarning ularga o‘tishi uchun zarur bo‘ladigan zaminlarni shakllantirishga ketadigan tarixiy oraliq bosqich hisoblanadi. Uning boshlanishi mamiakatda bo‘ladigan eng avvalo siyosiy o‘zgarishlar va uning zaminida esa iqlisodiyot, ijtimoiy hamda manaviy sohalardagi o‘zgarishlar bilan bog'liq bo‘lsa, oxiri yangi vujudga kelgan jamiyatning o‘z imkoniyatlarini to‘la yuzaga chiqara bilishi, zamon nuqtai nazaridan barqaror taraqqiyot uchun imkoniyatlarning ta’minlanganligi bilan bog'liq. Xulosa qilib aytganda o‘tish davri eng avvalo siyosiy hokimiyat pirovardida demokratik jamiyatga olib boruvchi tub o‘zgarishlarning sodir bo‘lishi va uning zaminida iqtisodiyot hamda manaviy-ma’rifiy sohalarda olib boriladigan islohatlaming boshlanishi bilan xarakterlanadi. O‘tish davrining tugashi esa demokratik tamoyillarning to‘laligicha hayotiy reallikka aylanishi bilan bog'liq bo‘ladi. Hozirgi demokratik taraqqiyot yo‘lidan rivojlanayotgan mamlakatlar tajribasidan kelib chiqib o‘tish davrining uchta yo‘li mavjud ekanligini aytish mumkin. Bular : "Klassik", "Inqilobiy", "Evolyutsion" yo‘llari. “Klassik” yo‘lining xususiyati shundaki, u uzoq tarixiy davr davomida amalga oshiriladi va u siyosiy sohada qancha buxtonlar bo‘lishiga qaramay asosiy o‘tishning islohatlari iqtisodiy sohada amalga oshiriladi va bunda xususiy mulkchilik yetakchi o‘ringa ko‘tarilishiga erishiladi. Ushbu tadbirlarning 15 muvaffaqiyati amalga oshirilishi ijtimoiy-siyosiy va manaviy sohalarda islohatlarni amalga oshirish imkonini beradi. Bu tanlangan yo‘l asosan Yevropa mamlakatlariga xos bo‘lib. dastlab aholining ko‘pchiligining noroziligiga, so‘ng esa qarshilik ko‘rsatishiga sabab bo‘lgan va bunday kayfiyat aholi farovonligining o‘sib borishi bilan so‘nib o‘zining samarasini bera boshlagan va bu 2- 2,5 asr chamasi davom etgan. Bu yo‘lning klassik (an’anaviy) deb atalishiga sabab shuki, mamlakatlarning demokratik jamiyatga o‘tishi dastlab xuddi ana shu ko‘rinishda nomoyon bo‘ldi va bugun yuksak taraqqiyotga erishgan aksariyat mamlakatlar ana shu yo‘ldan bordilar. Demokratik jamiyatga o‘tishning ikkinchisi "inqilobiy" yo‘l bo‘lib uning xarakterli xususiyati shundaki, davlatlarda vujudga keltirilgan katta iqtisodiy salohiyat va ko‘pchilik aholining turmush tarzi nisbatan yuqori bo‘lganligiga asoslanib dastlab siyosiy sohada keskin o‘zgarishlarni amalga oshirish so‘ng iqtisodiy sohada islohatlarni o‘tkazish orqali demokratik jarayonlarni rivojlantirishga qaratildi. Shunday yo‘l orqali mamlakat siyosiy hayoti bir tizimdan ikkinchisiga o‘tdi. Bu o‘z navbatida mamlakatning iqtisodiy, ijtimoiy va manaviy- ma’rifiy sohalarining o‘zgarishiga olib keldi. O‘tishning bu yo‘lini sobiq jahon sotsializmi tizimiga kirgan ayrim mamlakatlar o‘z boshlaridan o‘tkazdilar. Ularning ayrimlarida bu jarayon murakkab kechdi. Siyosiy sohadagi o‘zgarishlar, ayniqsa, bozor tomon harakat qilish borasidagi tanlangan yo‘l katta ijtimoiy larzalarni keltirib chiqardi. Bu yo‘l, Xalqaro valyuta fondining maslahatlariga amal qilib, narx-navoga tezroq erkin tus berishga, soliq, kredit va valyuta siyosatining cheklangan choralari vositasida moliya-pul barqarorligiga erishishga zo‘r berildi. "Falaj qilib davolash" usulidan foydalanish iqtisodiyotni totalitar tuzumdan birdaniga ajratib olish, pul-moliyaviy usullarni bozor munosabatlariga xos rivojlantirishning o‘ziga xos tezlatkichiga aylantirishni maqsad qilib qo‘ygan edi. Biroq bunday yondashuvlarning oqibati juda og'ir bo‘ldi. Yugoslaviyada iqtisodiy islohatning amalga oshirilishi asosiy iqtisodiy ko‘rsatkichlarni keskin ravishda pasaytiribgina qolmay federatsiyaning parchalanishiga, millatlararo-etnik guruhlar 16 o‘rtasida mojarolarning kelib chiqishiga sabab bo‘ldi. Ammo, ana shunday murakkab holatlarning vujudga kelishiga qaramay, demokratik jarayonlar rivojlanishi uchun imkoniyatlar yaratildi. O‘tish davrining uchinchi yo‘li bosqichma-bosqich, ya’nt evolyutsion yo‘l. Bosqichma-bosqich o‘tish: 1) ijtimoiy rivojlanishning tadrijiy o‘zgarishlari; 2) jamiyat taraqqiyotining bir davridan ikkinchisiga o‘tish shakllaridan biri; 3) jamiyat hayotining turli sohalarida islohatlar olib borish usuli. Bosqichma-bosqich o‘tish eskilik o‘rniga yangiliklarni uzluksiz, izchil shakllantirish va yangi sifatni yuzaga keltirishni anglatadi. U jamiyat o‘zgarishining inqilobiy yo‘lini rad etadi. Unga xos bo‘lgan xususiyatni aniqlashtirib quyidagicha izohlash mumkin. Mamlakatda amaldagi siyosiy hokimiyat tugatilib, o‘rniga yangi hokimiyat vujudga kelishi bilan eskini keskin, bir zarb bilan tugatilmasdan bosqichma- bosqich, vazminlik bilan tugatilib boriladi. Hatto, ularning ayrim imkoniyatlaridan ham foydalanib boriladi. Xuddi ana shu jarayonda iqtisodiy islohatlarni olib borishda va boshqa yo‘nalishlarda yangi munosabatlar shakllantiriladi. Nima uchun asta-sekin, bosqichma-bosqich o‘tish zaruriyati tug'iladi. Bunday yo‘lning O‘zbekiston xususiyatlaridan kelib chiqib izohlaydigan bo‘lsak uning sabablari quyidagicha: Respublikada vujudga kclgan iqtisodiy vaziyat, oilalar aksariyat ko‘pchiligining turmush darajasi pastligi, eski tuzumga moslashganligi xalqning dunyoqarashi, moddiy boyliklarni yaratishga bo‘lgan munosabati, siyosiy madaniyati yetarli darajada emasligi bo‘Isa; Ikkinchidan, tashkiliy, siyosiy, iqtisodiy, moliyaviy-kredit tizimlarini o‘zgartirish, tegishli huquqiy asosni, bozor infratuzilmasini barpo etish, xodimlarni tayyorlash uchun vaqt kerak. Ishlab chiqarishni tayyorlash va qayta jihozlash uchun talab qilinadigan texnologik vaqt omilini ham hisobga olish kerak. Nihoyat talab va taklifning mutanosibligiga asoslangan qonunlar amal qila boshlagunga qadar eski tasavvurlar va normalarni o‘zgartirish uchun vaqt kerak bo‘ladi. Uchinchidan, kishilarning tafakkurini, odat tusiga kirgan qoidalarni o‘zgartirish uchun muhimdir. Har bir bosqichda kishilarning tafakkuri 17 o‘zgarishlarni qabul qilishga tayyorlab, ularni amaliy ishlar bilan yangi tuzumning afzalligiga ishontirib, boshqa mamlakatlarda yuz yillar davomida barpo etilgan qadriyatlarga erishish mumkin. Zarur shart-sharoitlarni yaratmay turib, odamlarni ulaming turmush sharoitidagi katta o‘zgarishlarga nisbatan tayyorlamay turib ko‘zlangan maqsadga erishish mumkin emas. O‘tishning evolyutsion yo‘lining ijobiy tomoni shundaki, madaniy hayotga asta-sekinlik bilan moslashtirib boriladi. Bu esa jamiyatda sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan sotsial portlashlarning oldini olish, qarama-qarshiliklarni bartaraf etish imkonoyatini beradi. Xullas, taraqqiyotning bosqichma-bosqich (evolyutsion) yo‘li hozirgi kunda dunyo mamlakatlarining ayniqsa mustaqillikni qo‘lga kiritib rivojlanishning demokratik yo‘lini tanlagan davlatlar uchun eng samarali yo‘ldir. II.2. O‘zbekistonning totalitar mustamlaka mamlakatdan demokratik jamiyatga o‘ tishinig o‘ziga xos xususiyatlari O‘zbekistonning o‘ziga xos yo‘lini amalga oshirishning asosiy omili va tarkibiy qismini so‘zsiz mustaqillik, uni avaylab-asrash, himoya qilish va mustahkamlash tashkil etadi. Har bir inson mustaqil bo‘lishiga, o‘z erkiga o‘zi egalik qilishiga intilgani kabi, tarix har bir xalq o‘z davlatining mustaqilligi uchun kurashlar olib borganligi to‘g'risida guvohlik beradi. Ammo, unga erishish, uni saqlab qolish, mustahkamlash, o‘zining taraqqiyot yo‘lini tanlab unga erishish barchaga nasib etavermaydi. O‘zbekiston suverenlikni qo‘lga kiritgandan so‘ng demokratik davlat qurishni o‘ziga maqsad qilib olgan ekan, buning uchun demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyati, mulkchilik, ishlab chiqarish munosabatlari, ishlab chiqarish va iqtisodiy o‘sish omillari, boshqarishning bozor va rejali tartibga solish mexanizmlari, davlatning ijtimoiy yo‘naltirilgan faoliyati va unga erishish yo‘llari kabi tushunchalar keng mazmun kasb etdi.Tafakkurning mafkuraviy aqidalaridan xoli bo‘lgan har bir mamlakatning va butun jahon marifatparvarligining sifat 18 jihatdan yangi holatga o‘tishi shakllari va yo‘llarming xilma-xilligini ko‘rsatib beradigan yangi turi va uslubini yaratish zarurat etildi. Hozir ijtimoiy siyosiy, shu jumladan iqtisodiy rivojlanishning hammabop, har qanday mamlakat uchun birday tavsiya etish mumkin bo‘lgan andozalari yo‘qligi aniq-ravshan bo‘lib qoldi. Ijtimoiy rivojlanishning turli madaniy, ma’rifiy, tarixiy an'analarining nodirligi va o‘ziga xosligiga tayanadigan shakllari va usullari xilma-xilligi umum tomondan e'tirof etildi. O‘tmish tajribasi shundan dalolat beradiki, aniq-ravshan tarixiy, ijtimoiy- iqtisodiy, milliy-ruhiy, demografik, tabiiy-iqlim va boshqa sharoitlarni, mintaqalarning obyektiv farqini hisobga olmaydigan siyosat va xo‘jalik tajribasi inqirozga uchrashi muqarrardir.O‘z erkini qo‘lga kiritgan mustaqil davlatlarda, shu jumladan O‘zbekistonda demokratik o‘zgarishlarda iqtisodiy kurashishlarga mutlaqo yangicha yondashuvlar va nuqtai nazarlarni asoslab berish muhim ahamiyatga ega. Bu davlatlar o‘zini mustaqil deb e'lon qilgani har bir suveren respublika o‘z manfaatlariga mos keladigan mustaqil ichki va tashqi siyosatni o‘tkazishga jazm qilganligini bildiradi.Hozir mustaqil respublikalarda siyosiy islohatlarni amalga oshirish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish va isloh qilish muammolari yechimini zo‘r dasturiy yondashuvlarni o‘rganish shundan dalolat beradiki, ularning hammasi bozor iqtisodiyotini amalga oshirish usuli, bosqichlari va muddati bilan bir-biridan farq qiladi.Bunday sharoitda o‘z siyosiy, ijtimoiy- iqtisodiy rivojlanishning o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib ishlab chiqish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasi 1-prezidenti I.A. Karimov o‘zining bir qator asarlarida, jumladan. " O‘zbekistonning o‘z istiqlol va taraqqiyot yo‘li", " O‘zbekiston bozor munosabatlariga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li", " O‘zbekiston iqtisodiy islohatlami chuqurlashtinsh yo‘lida". " O‘zbekiston XXI asr bo‘sag'asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari" da O‘zbekistonda demokratik jamiyatga o‘tishning o‘ziga xos xususiyatlari batafsil nazariy jihatdan asoslab berilgan. O‘tish davri o‘zgarishlar, yangilanish va islohatlar davridir. Har bir islohat u qaysi sohada bo‘lishidan qat’iy nazar. jamiyatning tabiiy rivojianishiga ijobiy yoki salbiy ta’sir qilishi muqarrar. Shu sababli, islohatlar jarayonida ko‘zlangan 19 natijalardan tashqari kutilmagan favqulodda holatlar ham vujudga kelishi tabiiy. Ana shunday holatlarni bartaraf etish, jamiyat oldida yangi maqsadlar va vazifalar qo‘yish barobarida islohatlarni yangi darajasi bilan muvofiqiashtirish davr talabidir. Yurtbosbimiz " O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda", ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning to‘qqizinchi sessiyasida qilgan ma’ruzasida ham mustaqilligimizning o‘n bir yili davomida erishilgan yutuq va natijalarni aniqlangan kamchiliklarni, dunyo voqealarining o‘zgaruvchanligi, milliy manfaatlarimizning mutloq ustunligi shartini hisobga olgan holda jamiyatimizning rivojlanishini yangi, o‘zgaruvchan sharoitda ta’minlashga qaratilgan ustivor vazifalar ishlab chiqilgan. Birinchi Prezident I.A. Karimov "O‘zbekistonning chinakam mustaqilligiga erishishdan iborat o‘z yo‘li Respublikani rivojlantirishning quyidagi asosiy o‘ziga xos xususiyatlari va shart- sharoitlarini har tomonlama hisobga olishga asoslanganligini ko‘rsatadi". Respublika qulay jug'rofiy-siyosiy mavqeiga ega, hozirgi O‘zbekistonning hududida tarixan eng qadimiy savdo yo‘llari tutashgan, tashqi aloqalar va turli madaniyatlarning bir-birini o‘zaro boyitish jarayoni avj olgan joy bo‘lib kelgan. Hozir ham O‘zbekiston Markaziy Osiyo mintaqasining o‘z mustaqil energetika va suv tizimlariga ega markazi bo‘lib, ko‘pgina masalalarda qo‘shni respublikalarni bog'lovchi xizmatini o‘taydi. Respublika tovarlar, sarmoya va ishchi kuchining davlatlararo harakati, iqtisodiyot, madaniyat va siyosat sohalarda mintaqaviy manfaatlarni yaqinlashtirishda o‘ziga xos mintaqaviy markazga aylanishi uchun barcha shart-sharoitlar mavjud.Tabiiy-iqlim sharoitlarining o‘ziga xosligi O‘zbekistonda islohatlarni amalga oshirish yo‘llari va unga yondashuvlarni tanlab olishga hal qiluvchi ta’sir o‘tkazmoqda. Respublika iqtisodiyotining dehqonchilik tarmog'ini keng rivojlantirish, alohida qimmatli, jahon bozorida g'oyat xaridorgir bo‘lgan ekinlar va chorvachilik mahsulotlari yetishtirish uchun qulay bo‘lgan iqlim mintaqasida joylashgan.Tarixan tarkib topgan ijtimoiy- iqtisodiy munosabatlaming mazmuniga ko‘rа Osiyoda shakllangan an'anaviy ishlab chiqarish usuli va mehnatni tashkil etish shakllari O‘zbekistonga xos 20 ekanligi ham iqtisodiy islohatlarning yo‘llari va andozalarini tanlab olishga ta’sir qilayotgan jiddiy omildir. Respublikadagi demokratik vaziyat o‘z ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot yo‘lini tanlab olish zarurligini belgilab beruvchi g'oyat muhim xususiyatlardan biridir. O‘zbekiston tug'ilish darajasi va aholining tabiiy o‘sishi yuqori bo‘lgan mamlakatlar jumlasiga kiradi. Keyingi o‘n yilliklar mobaynida respublika aholisi har yili o‘rta hisobda 2.5 % dan ko‘payib bordi. Hozir O‘zbekiston aholisi 34 mln. kishini tashkil etadi. Aholi tarkibida bolalar va o‘smirlaming ko‘pligi demografik vaziyatning o‘ziga xos xususiyatidir. O‘zbekistonda 15 yoshgacha bo‘lgan bolalar va o‘smirlar 43.1 % ni tashkil etadi. Respublikadagi jami aholining yarmidan ko‘prog'i- bolalar, o‘quvchi yoshlar, nafaqador, ya’ni ijtimoiy himoyaga muhtoj tabaqalardir. Aholining 60 % i qishloq joylarda yashaydi va asosan dehqonchilik bilan mashg'uldir. Ajdodlarning an’anaviy yashash joylariga bog'langanligi (o‘troqligi) aksariyat respublika aholisiga xos bo‘lib, bu hol mehnat bozorini shakllantirish muammolariga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Respublika rnilliy tarkibining o‘ziga xosligi uning farqlanuvchi xususiyatlaridir. Etnik tarkibida tub aholi ustun mavqeni egallaydi. Respublikada yashab turgan aholinig 72 % dan ko‘prog'ini o‘zbeklar tashkil etadi. Ayni vaqtda O‘zbekiston hududida o‘z madaniyati va o‘z an’analariga ega bo‘lgan 130 ga yaqin millat vakillari yashaydi. O‘zbekistonning milliy-madaniy rang-barangligi rnilliy o‘zlikni anglashning o‘sishi va manaviy jihatdan qayta uyg'onish bilan chambarchas bog'liq bo‘lib, jamiyatni yangilash, uning ochiqligining qudratli omili bo‘lib xizmat qiladi hamda respublikanig jahon hamjamiyatiga qo‘shilishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratadi. Bozor munosabatlariga o‘tishning o‘z yo‘lini tanlab olish aholining tafakkur va milliy- tarixiy turmush tarzini, xalq an’analari va urf- odatlarini har tomonlama e’tiborga olishga hal qiluvchi darajada bog'liqdir. Ijtimoiy jihatdan uyushib yashashning jamoa shakli O‘zbekiston xalqiga tarixan xos bo‘lib, bu uning an'anaviy turmush tarzi bilan chambarchas bog'liqdir. Bu narsa oila manfaatlarining usivorligida, aholinig hayot faoliyatining jamoaga sodiqligida, mahalla shaklini avaylab saqlash va mustahkamlashdagina namoyon bo‘libgina qolmay, shu bilan birga jamiyatning 21 butun ijtimoiy tuzilmasiga ta’sir ko‘rsatadi.O‘zbekiston xalqining milliy ruhiyatiga xos bo‘lgan etnopsixologik me’yorlarning xususiyatini ham e’tiborga olish zarur. Bu hol ijtimoiy ong darajasida odamlarning yangiliklarga, qadriyatlar tizimini o‘zgartirishga, qaror topgan me’yorlarni, ularning xatti-harakat qoidalari va andozalarini barbod qilishga olib keladigan tub o‘zgarishlarga nisbatan ehtiyotkorona munosabatida namoyon bo‘ladi. So‘nggi o‘n yilliklarda odamlarda o‘z qadriyatlariga ega bo‘lgan muayyan ijtimoiy ong shakllanganligini ham hisobga olmaslik mumkin emas. Bu ijtimoiy tenglikka intilishda, kafolatli mehnat qilish huquqi, umumiy bepul ta’lim va tibbiy xizmat kо'rsatilishini yoqlab chiqishda ko‘rinmoqda.Shunday qilib. mazkur o‘ziga xos shart-sharoitlarni, bir mintaqaning vakilligini faqat shu yerga xos bo‘lgan barcha xususiyatlari va belgilari bilan aniq hisobga olmay turib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik jamiyatga o‘tishnig biror yo‘li to‘g'risida gapirib bo‘lmaydi."O‘zbekiston kelajagi buvuk davlat", deb ta’kidlamoq uchun barcha asoslar bor. Respublikada hammma narsa: tabiiy boyliklar, unumdor yer, qudratli iqtisodiy va ilmiy-texnikaviy, insoniy va manaviy salohiyat mavjud. Eng muhimi, bu yerda mehnatsevar va iste'dodli xalq yashaydi.O‘zbekiston juda katta tabiiy va iqtisodiy potentsialga ega bo‘lgan mamlakat. Noyob tabiiy xom-ashyo imkonoyatlari haqida alohida aytib o‘tish lozim. O‘zbekiston zaminida mavjud bo‘lgan boyliklarga ega davlatlar jahon xaritasida ko‘p emas. Birinchi Prezident I.A.Karimov Sho‘rtan gaz-kimyo majmui ochilishiga bag'ishlangan tantanali marosimda so‘zlagan nutqida bu haqda shunday deydi: "Olloh taoloning marhamati bilan ona diyorimiz behisob tabiiy boyliklarga makon ekani haqida gapirish o‘rinlidir. qashqadaryoning mo‘tabar zamini o‘zinig noyob boyliklari, shu jumladan, birincht navbatda, neft va gaz kabi qimmatbaho xom-ashyolarning ulkan zahiralari bilan dunyoga mashhurdir". O‘zbekistonda Mendeleyev davriy jadvalining deyarli barcha elementlari topilgan. Hozirga qadar 2,7 mingdan ziyod turli foydali qazilma konlari va ma’dan namoyon bo‘lgan istiqbolli joylar aniqlangan. Ular 100 ga yaqin mineral xom- ashyo turlarini o‘z ichiga oladi. Shundan 60 dan ortig'i ishlab chiqarishga jalb 22 etilgan. 900 dan ortiq kon qidirib topilgan bo‘lib, ularning tasdiqlangan zahiralari 970 mlrd.AQSH dollarini tashkil etadi. Shu bilan birga umumiy mineral xom- ashyo potentsiali 3,3 trln. AQSH dollaridan ortiqroqqa baholangan. G'oyat muhim strategik manbalar neft va gaz kondensati, tabiiy gaz bo‘yicha 155 ta istiqbolli kon, qimmatbaho metallar bo‘yicha 40 dan ortiq, rangli nodir metallar bo‘yicha 40, konchilik kimyo xom-ashyosi bo‘yicha 15 ta kon qidirib topilgan.Har yili respublika konlaridan taxminan 5,5 mlrd. dollarlik miqdorda foydali qazilmalar olinmoqda va ular yoniga 6,9-7,0 mlrd. dollarlik yangi zahiralar qo‘shilmoqda.Oltin zahiralari bo‘yicha respublika dunyoda 4 o‘rinda, uni qazib olish bo‘yicha 7 o‘rinda, mis zahiralari bo‘yicha 10-11 o‘rinda, uran zahirasi bo‘yicha 7-8 o‘rinda turadi. O‘zbekiston oltini keyingi yillarda dunyodagi eng sof, eng bebaho, asl oltin sifatida e'tirof etildi. "Savdodagi yaxshi nomi uchun" (Madrid, 1991, 1992, 1993, 1995 yillar), "Oltin yulduz" (Madrid, 1993 yil), "Oltin globus" (AQSH, 1995 yil), "Olmos yulduz" (Mexiko, 1993 yil) kabi 20 ga yaqin xalqaro mukofotlam, sovrinlarga munosib deb topildi. Nufuzli Tokio birjasida 1998 yili unga sifat sertifikati berilib, oltin etaloni, ya’ni butun dunyo bo‘yicha tilla sifatini baholashning oliy andozasi etib belgilandi. O‘zbekiston Respublikasida ishga solingan foydali qazilma konlari MDH dagi boshqa mamlakatlarnikidan o‘zining juda katta zahiralari bilangina emas, balki bir qator xususiyatlari bilan ham ajralib turadi. Bu xususiyatlardan quyidagilami ko‘rsatib o‘tish mumkin: Birinchidan, tabiiy va mineral xom-ashyo zahiralari yirik konlarda to‘plangan bo‘lib, ularni qazib olingan joyning o‘zidayoq kompleks qayta ishlash imkoniyati bor; Ikkinchidan, foydali qazilmalarning ko‘pgina turlari tarkibidagi foydali komponentlar yuqori darajada bo‘libgina qolmay, katta miqdorda yo‘ldosh elementlarga ham ega; Uchinchidan, konlarning ko‘pchiligida ochiq usulda ishlash mumkin, rudalarni boyitish texnologiyasi ham nisbatan oddiy; 23 To‘rtinchidan, ko‘pgina foydali qazilma konlari yaxshi o‘zlashtirilgan. aholi zich yashaydigan mintaqalarda joylashgan. Ular transport yo‘llariga va hududlar o‘rtasida resurslami taqsimlash vositalariga, shu jumladan, suyuq va gaz holatidagi foydali qazilmalar uchun quvur transportiga ega; Beshinchidan, ishlab chiqarish va ijtimoiy infrastruktura, malakali kadrlar, tog'- kon mutaxassislari tayyorlaydigan oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari tizimi mavjud. Birinchi Prezidentimiz “O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari” kitoblarida respublika, uning mustaqilligi va iqtisodiy qudrati uchun hal qiluvchi, strategik ahamiyatga molik resurslarga e’tiborni qaratgan. O‘zbekistonda mustaqil taraqqiyotimizning o‘tgan o‘n yil ichida juda katta hayratomuz ishlab chiqarish inshootlari, jumladan, qashqadaryoda "Ko‘kdumaloq" kompressor stansiyasi, Qo‘ng'irot soda zavodi, ”Qabul-O‘zbek-Ke" O‘zbekiston- Janubiy Koreya qo‘shma korxonasi, "Xobas- TAPO" O‘zbekiston-Shveytsariya- Getmaniya qo‘shma korxonasi, "Zarafshon- Nyumont” qo‘shma korxonasi, Sho‘rtan gaz-kimyo majmuasi qurib ishga tushirildi. Bu zamonaviy ishlab chiqarish boy tabiiy resurslar zaminiga asoslanganligidan guvohlikdir. 4 O‘zbekistonning iqlimi keskin o‘zgaruvchan, quruq iqlim bo‘lib, quyosh yog'dusi serobligi bilan xarakterlanadi. Issiqlik va yonig'lik miqdorinig yetarli ekanligi bu yerda paxta, uzum, meva va issiqlikni sevadigan boshqa ekinlar yetishtirish imkonini beradi. Respublikaning qudratli agrosanoat kompleksi asosan sug'oriladigan dehqonchilik yerlardan iboratdir. Uning tarmoqlarida ijtimoiy mahsulotning qariyib yarmi yetishtiriladi. Aholining xalq qo‘jaligida band bo‘lgan qismining yarmidan ziyodrog'i, respublika ishlab chiqarish asosiy fondlarining uchdan bir qismi mana shu soha tarmoqlariga to‘g'ri keladi. O‘zbekiston-paxta 4 Xamfikrlik taraqqiyotga yetaklaydi. Markaziy Osiyo davlatlari hamda MDH ning Olmota sammiti. “Xalq so‘zi”, 2002-yil 2-mart. 24 etishtiradigan eng yirik o‘lkalardan biridir. Qishloq xo‘jaligining boshqa tarmoqlari, avvalo, qorako‘lchilik, uzumchilik, bog'dorchilik, sabzavotchilik va sholikorlik singari sohalari ham keng miqyoslarda rivojlanib bormoqda. Respublika Markaziy Osiyodagi boshqa davlatlar ichida qishloq xo‘jaligining ko‘p tarmoqliligi bilan bir qatorda keng tarmoqli sanoati bilan ham ajralib turadi. Sanoatda hozirgi zamonning bir qator eng muhim tarmoqlari rivojlanib bormoqda. O‘zbekistonning iqtisodiy potensialida og'ir sanoatning hissasi salmoqli o‘rin tutadi uning yarmidan ziyodini transport, avtomobilsozlik, elektr texnika, to‘qimachilik hamda qishloq xo‘jalik mashinasozligi, kimyo va tog'- kon sanoati tarmoqlari tashkil etadi. Umuman olganda, O‘zbekistondagi ikki yuzdan ziyod sanoat tarmoqlarining qariyb ikki ming zavod va fabrikalarida hozirgi zamon samolyotlari va traktorlarlari, qattiq qotishmali va issiqqa chidamli materiallar, qimmatbaho va rangli metallar, paxtachilik va to‘qimachilik sanoati uchun mashinalar, ekskavator va yuk ko‘taruvchi kranlar, yuqori kuchlanishli transformatorlar hamda kinoapparatlar, tranzistorlar va boshqa xil radio qismlari, muzlatgichlar, binokorlik materiallari, mineral o‘g'itlar, tabiiy va sun’iy tolalar, ipak va ip tolalari vaboshqa mahsulotlar ishlab chiqariladi. Respublikada bir yilda 50 milliard kilovatt-soatdan ziyod elektr energiya ishlab chiqarish quvvatiga ega bo‘lgan elektr stansiyalari mavjud. O‘zbekistondagi umumiy uzunligi 6 500 kilometrdan ziyod bo‘lgan temir yo‘llar amalda respublikaning barcha iqtisodiy markazlarini bir-biri bilan bog'laydi. Respublikadagi usti qattiq qoplamali avtomobil yo‘llarining uzunligi 40 ming kilometrdan ziyoddir. Respublika hamdo‘stlik mamlakatlari va boshqa davlatlaroing ko‘pgina poytaxtlari bilan avtomobil yo‘llari orqali bo‘langan. 2000 yil 29 avgustda poytaxtimizni 9,5 million aholi istiqomat qiladigan Farg'ona vodiysi bilan tutashtiradigan qamchiq dovoni tagidan o‘tgan tunellarning ochilishi olamshumul voqea bo‘ldi. Tog'li yo‘l uzunligi 2484 metr keladigan ikki tomonlama tunel orqali tutashtirildi. 25 Ilmiy tadqiqot ishlari keng miqyosda rivojlanib bormoqda. 1943 yildan beri respublika fanlar Akademiyasi ishlab turibdi. Mustaqillik yillarida yangi akademiyalar, jumladan, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Davlat va jamiyat qurilishi Akademiyasi, Bank-moliya Akademiyasi tashkil etildi. 1992 yildan O‘zbekiston Respublikasining qishloq xo‘jalik fanlar Akademiyasi faoliyat ko‘rsatib kelmoqda. Xullas, Respublikaning ilmiy-tadqiqot majmui akademiyasi, oliy o‘quv yurtlari va tarmoq yo‘nalishidagi 362 muassasani, shu jumladan, 101 ilmiy tadqiqot institutini, oliy o‘quv-yurtlaridagi 55 ilmiy-tadqiqot bo‘limlarni, 65 loyiha-konstruktorlik tashkilotini, 32 ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi va tajriba korxonalarini, 30 ilmiy axborot-hisoblash markazini o‘z ichiga olgan. Ushbu ilmiy dargohlarda 100 mingdan ziyod ilmiy xodimlar mehnat qilmoqdalar. O‘zbekiston olimlari fizika, mexanika, elektronika, matematika, kibernetikaning fundamental muammolari sohasida muvaffaqiyatli ish olib bormoqdalar. Ular qishloq xo‘jalik fanlari sohasida, biofizika, bioximiya, makrobiologiya, mikrometreologiya, atrof- muhitni muhofaza qilish va fanning boshqa turli yo‘nalishlarida salmoqli natijalarga erishdilar.Respublikaning eng muhim boyligi, uning odamlaridadir. Inson salohiyati eng faol, eng bunyodkor omil bo‘lib, u mamlakatning islohatlar va tub o‘zgarishlar yo‘lidan ilgarilab borishini taminlab beradi. O‘zbekistonning muhim xususiyati shundan iboratki, bu yerda aholining o‘sish sur’atlari yuqori. 1990-1996 yillarning o‘zida mamlakat aholisining soni 13,3 % ko‘paydi. Aholi sonining o‘rtacha yillik o‘sish sur’atlari 1996 yilda 2,0 % ni, 2000 yilda 1,8% ni tashkil etdi yoki aholi bir yilda 430-450 ming kishiga ko‘paydi.Hozir respublika qudratli mehnat salohiyatiga ega. Mehnat zahiralari butun aholining deyarli 50% ni tashkil etadi va har yili 210-220 ming kishiga ko‘payib bormoqda. Mehnat salohiyatining muhim xususiyati-uning yosh va kasb tarkibidadir. O‘zbekiston aholisining o‘rtacha yoshi 24 yoshga teng. Bu XXI asr bo‘sag'asida mehnat zahiralari yuksak mehnat faolligi va kasb tayyorgarligi bilan ajralib turadigan odamlar ko‘pchilikni tashkil etishiga imkon beradi.O‘zbekistondagi mehnat salohiyatining muhim xususiyati-uning ta’lim darajasi yuqoriligidir. Respublikada 26 aholisining yalpi savodxonligi muammosi to‘la hal qilingan. Savodxonlik darajasi 99,06 % ni tashkil etadi. Bu esa respublikani inson salohiyati yuqori darajada rivojlangan iqtisodiy taraqqiy etgan mamlakatlar bilan bir qatorga olib chiqadi.Mehnat zahiralarining umumiy va professional ta’lim darajasi ham yuqori. Respublikada majburiy umumiy o‘rta ta’lim qonun yo‘li bilan mustahkamlab qo‘yilgan. Bunday ta’limni umumiy ta’lim maktablari, litseylar, gimnaziyalar, o‘rta kasb-hunar kollejlari va tijorat maktablarining keng tarmoqlari orqali olish mumkin. O‘tish davri jarayonlarining tartibsiz holatga kelmasligi uchun har qanday tizimning mazmun-mohiyatidan kelib chiqadigan va bu o‘zgarishlarni bir yo‘nalishga sola oladigan muayyan kuch lozim bo‘ladi. Agar har bir tizim o‘zini- o‘zi ushlab turadigan, ichki jarayonlarni muayyan yo‘nalishga sola oladigan kuchga ega bo‘lmasa, uni tashkil etib turadigan elementlar orasidagi bog'lanish va aloqadorliklarning doimiyligini ta’minlay olmaydi, oxir-oqibat tarqalib ketadi, o‘z- o‘zidan halok bo‘ladi. Jamiyatdagi mavjud elcmentlarni, ya’ni turli tizimlar faoliyatini muvofiqlashtirib turadigan bunday kuch vazifasini davlat bajaradi. Davlat o‘zining ana shu funksiyasini bajara olmasa, o‘z hududidagi jarayonlami bir yo‘nalishga sola olmaydi, ya’ni mavjud jamiyatdagi tartibni saqlab qola olmaydi. Voqealar rivojini oldindan ko‘ra olgan yurtboshimiz ana shu sababdan ham o‘tish davri yetakchi islohatchilik vazifasini davlat bajarishi lozimligini asoslab berdi. O‘zbekiston mustaqillik yillarida demokratik jamiyatga o‘tishning uchta bosqichini bosib o‘tdi. Ushbu o‘tish bosqichlarining har biri birinchi Prezidentimiz tomonidan qilingan ma’ruzalarda o‘zining to‘liq, asosli ifodasini topgan. Jumladan: Birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisning VI sessiyasida (1996 yil 29 avgust) "Hozirgi bosqichda demokratik islohatlarni chuqurlashtirishning muhim vazifalari" bobidagi ma’ruzasida; 1999 yil 14 aprelda birinchi chaqiriq O‘zbekiston Respblikasi Oliy Majlisning o‘n to‘rtinchi sessiyasida "O‘zbekiston XXI asrga intilmoqda" va 2002 yil 29 avgustda ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining to‘qqizinchi sessiyasida "O‘zbekistonda demokratik 27 o‘zgarishlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishning asosiy yo‘nalishlari" ma’ruzasida ko‘rsatib berildi. Demak, bir tizimdan ikkinchisiga asta-sekin. evolyutsion ravishda o‘tish qonuniy ravishda quyidan yuqoriga. qo‘yilayotgan ustivor vazifalaming ko‘lamlarining kengligi bilan ajralib turadi. Ko‘rinib turibdiki, jamiyatimiz yangi ichki va tashqi vaziyatga qarab borishi bilan o‘tish davri o‘z chegara shartlarini uzviylik asosida transformatsiya qiladi. Qisqacha xulosalar: O‘tish davri shartlarini bajarish uchun muayyan vaqt kerak. Bu vazifalarni bajarish jamiyat a’zolaridan maqsad sari intilish, chidamlilik va harakatchanlikni, liderlardan esa tashabbuskorlik, qat'iyatlilik va yuksak jasorat talab qiladi. Shunday paytda, mustaqillik tashqi hamda ichki tahdidlar va qarshiliklirga dosh bergan holda, barcha islohatlarning, o‘tish davri vazifalarining amalga oshishini ta’minlab beruvchi asosiy vositadir. Mavjud ulkan resurslar, aql-ziyo va ishlab chiqarish potentsiali davlat mustaqilligi bilan birgalikda, respublikada iqtisodiyotni yangilash, uni ma’rifiy rivojlanish yo‘liga o‘tishga doir tub islohatlarni amalga oshirishga shart-sharoit va imkoniyat yaratadi. 28 XULOSA Mustaqillik — tom ma’noda inson erki, ozodligi va xaq-huquqlari bilan bog'liq bo‘lgan ulkan qadriyat. Shunday ekan, mustaqillikni demokratiya uchun shart- sharoit deb hisoblasak bo‘ladi. Ma’lumki, o‘zida dunyo tajribasini mujassamlashtirgan jamiyatni idora etish uslubi sifatida demokratiya insoniyat taraqqiyotiga ulkan hissa qo‘shdi va o‘zining afzalligini doimo isbot qilib kelgan va kelmoqda. Lekin bu uni shunchaki qanday bo‘lsa shunday O‘zbekistonga tatbiq etsak bo‘laveradi degani emas. Har bir davlat yoki millat umirboqiylikka yo‘g‘rilishi uchun aholisi va yashash joylaridan tashqari, o‘ziga xos va mos urf-odat va ahloq qonunlar majmuasi, bosh qomus, ya’ni Konstitutsiya hamda ularga tayanib tuzilgan milliy boshqaruv uslubi ya’ni davlatchilik va hayot tarzini shakllantirish kerak. Demokratiyaga keladigan bo‘lsak, adolatli jamiyat qurish uchun O‘zbekiston aynan shu omillarga amal qildi. Demokratiyaning O‘zbekiston uchun eng maqbul boshqaruv uslubi bir tomondan uning umumiy tomonini nazarda tutsa, ikkinchi tomondan milliy xususiyatga, ya’ni vazminlik, bag'rikenglik, o‘zaro hurmat va muruvvat, insoflilik, atrof- muhitga falsafiy munosabat, donolik, o‘z qarori va ajdodlar o‘gitiga sodiqlik va jamoatchilik ko‘nikmalari, qolaversa, geografik joylashuv, unga monand holda asrlar osha shakllangan xo‘jalik yuritish vositalari va ko‘nikmalari hamda insonlararo aloqalami ham hisobga olishni taqazo etadi. Ana shundagina demokratiya xalqimizga beminnat xizmat qilishi mumkin. O‘zbekiston qandaydir bechora, kimningdir yetaklashiga muxtoj bo‘lgan davlat yoki xalq emas. O‘zbekiston o‘z kelajagining buyukligini siyosiy-ijtimoiy, iqtisodiy va manaviy- ma’rifiy ta’minlash uchun barcha asoslarga ega bo‘lgan davlatdir. O‘zbekistonning qulay geografik - strategik o‘rni va imkoniyatlari haqida gapirganda, avvalo u: Amudaryo bilan Sirdaryo oralig'ida joylashgan bo‘lib, xalqaro aloqalarni yo‘lga qo‘yish nuqtai nazaridan va o‘z taraqqiyot istiqbollari jihatidan qulay jug‘rofiy- strategik mavqega ega; 29 Markaziy osiyoning qoq o‘rtasida joylashgan bo‘lib, u boy tabiiy boyliklar, homashyo resurslarga egadir; Hududlaridan qadim zamonlarda Sharq bilan G'arbni bog'lab turgan Buyuk ipak yo‘li o‘tgan; Qozog‘iston, Qirg'iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg'oniston davlatlari o‘rtasida bog'lovchi xalqa vazifasini o‘taydi. O‘zbekistoning haqiqiy boyligi va mulki uning mehnatsevar, saxiy va mehmondo‘st xalqidir. Jamiyatning eng oliy boyligi bo‘lgan xalq abadiy qadriyatlarni, qudratli salohiyatni o‘zida jamlagan. Bu salohiyatni yuzaga chiqarish jamiyatimizni rivojlantirish va taraqqiy ettirishning juda kuchli omili bo‘lib xizmat qiladi. Inson saloxiyati eng faol, eng bunyodkor omil bo‘lib, u mamlakatning islohotlar va tub o‘zgarishlar yo‘lidan tinimsiz ilgarilab borishni ta’minlab beradi. Mamlakatimizda ochiq demokratik davlatni qurish bozor munosabatlarini vujudga keltirish xalqaro e'tirof etilgan Konstitutsiyaviy hamda huquqiy asosga qurilgan. Bu asos iqtisodiyotni isloh qilishi, uning keng ko‘lamda jahon hamjamiyatga integratsiyalashuvi uchun qulay huquqiy kafolatlar va shart sharoitlami ta’minlab beradi. Sharq xalqlari uchun qudratli manaviyat manba’i bo‘lib xizmat qilayotgan madaniy qadriyatlarimiz, manaviy me'rosimiz yangi jamiyat qurishning manaviy negizi hisoblanadi. Bizning manaviy qadriyatlarimizni hozirgi demokratik jamiyatimizning qadriyatlari bilan uyg'unlashtirish kelajakda yanada ravnaq topishimizning, jamiyatimiz jahon hamjamiyatiga qo‘shilishning garovidir. Respublikaning o‘ziga xos shart-sharoitlari va xususiyatlari, an'analari, urf- odatlari, turmush tarzini har tomonlama hisobga olgan O‘zbekistonda bozor munosabatlariga o‘tishning "O‘zbek modeli" tiing hayotda o‘z aksini topayotganligi va boshqa ko‘plab obyektiv va subyektiv omillar birinch Prezident I.A. Karimov ta’kidlaganidek, - "O‘zbekiston xalqining munosib turmushini, huquqlari va erkinliklarini kafolatlashi, milliy qadriyatlarimiz va ma’daniyatimiz qayta tiklanishini, insoning manaviy-axloqiy barkamolligini ta’minlash kerak”. 30 O‘zbek xalqi, O‘zbekiston yuqorida tilga olingan o‘z kuch qudratiga tayangan va ishongan holda demokratik, adolatli fuqarolik jamiyatini qurish tomon ishonchli odim tashlab bormoqda. Demak, biz kim ekanligimizni, hayotni qanday qurayotganligimizni, undan nimalarni kutayotganligimizni yaxshi bilamiz. Milliy uyg'onish jarayonini boshidan kechirayotgan har bir xalq o‘zining milliy qadriyatlarini umuminsoniy qadriyatlar bilan bog'liq holda his qilish lozim. Millatning millat sifatida anglashi dastavval insonning inson sifatida o‘z-o‘zini anglashdan boshlanadi. Aks holda milliy mahdudlik, milliy kalondimog'lik, milliy mansubligi orqali o‘ziga bino qo‘yish illatlari avj oladi va natijada demokratik tamoyillar barbod etiladi. Milliy qadriyatlar insonning inson sifatida anglatishi, o‘zini-o‘zi himoya qila olishi, erishgan zafar yo‘li va mag'lubiyatlari, sitamli damlarining yodnomalaridir. Har bir xalq dunyoga o‘zining ana shu tarixiy dasturi bilan kirib keladi. Demak, inson o‘zini bashariyatning uzviy bir bo‘lagi deb his etishi orqali milliy biqiqlik, tor manfaatparastlik, xudbinlik botqog'idan xalos etadi. Shundagina u olam va odam o‘rtasidagi munosabatlar, alohidalik va umumiylik o‘rtasidagi bog'liqliklar haqida o‘ylashga qodir bo‘ladi. Ana shu manaviy, intellektual-ruhiy. axloqiy imkoniyatlar insonni har qanday tor doiralardan keng dunyoga olib chiqadi. O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan yalpi yangilanishlar jarayonida demokratik tamoyillar alohida o‘rin tutadi. U demokratiya jarayonlarini chuqurlashtirishda, jamiyatni erkinlashtirishda, fuqarolar siyosiy va ijtimoiy faolligini oshirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Ayni paytda tub o‘zgarishlarning “O‘zbek modeli” sifatida jahon islohotchilik tajribasida o‘ziga xos va o‘ziga mos hissa bo‘lib qo‘shiladi. Chunki, unga bizning milliy manfaatlarimiz, taraqqiy etgan mamlakatlarning tajribalari, mamlakatimiz boshidan kechirgan tarixiy sinovlar va ularning saboqlari, xalqimizning turmush va tafakkur tarzi asos qilib olingan. Mamlakatimizning jahon xalqlari tincliligi va havfsizligiga mos bo‘lib tushgan tinchliksevar tashqi siyosati uning jahonda mustaqil davlat sifatida tezda tan olinishini ta’minladi. 31 Xalqaro terrorizmga, diniy va siyosiy ekstremizmga qarshi kurashni tashkil etish bo‘yicha jahon hamjamiyati tomonidan o‘tkazilayotgan nufuzli yig'ilishlarda O‘zbekiston faol qatnashmoqda, o‘zining samarali takliflarini ilgari surmoqda. Xalqaro hamjamiyat O‘zbekistonning, u puxta o‘ylab amalga oshirayotgan izchil ichki va tashqi siyosatining Markaziy Osiyo mintaqasida vaziyatni barqarorlashtirisha olishdagi ahamiyatini va kuchayib borayotgan rolini bilgan sari ko‘proq anglamoqda. 32 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati: 1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. -T.: “O‘zbekiston”. 2003. 76 Bet 2. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod vatan qolsin. Birinchi Preziden I.A. Karimovning BMT ning 1993-yil 28-sentyabrda bo‘lib o‘tgan 48-sessiyasida so‘zlagan nutqi. T.8. -T.: “O‘zbekiston”, 1996-yil. 3. Karimov I.A. O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida, xavfsizlikka taxdid, barqarorlikshartlari va taraqqiyot kafolatlari. T.6 -T.: “O‘zbekiston”, 1997. 290 Bet 4. Karimov I.A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. -T.: “O‘zbekiston”, 2002. 258 Bet 5. Karimov I.A. Biz tanlagan yo‘l demokratik taraqqiyot va ma’rifiy dunyo bilan hamkorlik yo‘li. -T.: “O‘zbekiston”, 2003. 125 bet 6. Karimov I.A. “O zbek xalqi hech qachon hech kimga qaram bo lmaydi”ʻ ʻ . - T.: “O‘zbekiston”, 2005. 7. Karimov I.A. B izning bosh maqsadimiz jamiyatni demokrat iya lashtirish va yangilash , mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir . -T.: “O‘zbekiston”, 2005. 8. Ergashev I. va boshqalar . O‘ zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti . D arslik . T-.: “Akademiya”, 2005. 305 Bet 9. Karimov I.A. “O‘zbekiston 13 yil mustaqil taraqqiyoti yo‘lida” . -T.: “O‘zbekiston”, 2005. 75 Bet 10. Karimov I.A. ning O zbekiston respublikasi konstitutsiyasi 13 yilligiga ʻ bag ishlangan tantanali marosimdagi “Inson, uning huquq va erkinliklari hamda ʻ manfaatlari — eng oliy qadriyat” nomli ma ruzasi. “Xalq so zi”, 2005-yil 7- ʼ ʻ dekabr. 11. Karimov I.A. Imperiya davrida bizni ikkinchi darajali odamlar deb hisoblashar edi. “Xalq so zi”, 2005-yil 19-yanvar. ʻ 12. Karimov I.A. Bizning maqsadimiz — jamiyatni demokratlashtirish va yangilash mamlakatni modernizatsiya va isloh etishdir. O‘ zbekiston Re spublikasi 33 Ol iy M ajlisi qonunchilik palatasi va senatining qo shma majlisidagi ma ruzasidaʻ ʼ . “X alq s o‘z i ”, 2005 - yil 2 6 - yanvar . 13. Karimov I.A. Shanhay Hamkorlik Tashkilotiga a’zo davlatlar rahbarlarining sammitida so‘zlagan nutqi. “Xalq so‘zi”, 2002-yil 3-iyun. 14. Karimov I.A. Vatanimizning tinchligi va xavfsizligi o‘z kuch qudratimizga, xalqimizning hamjihatligiga va bukilmas irodasiga bog‘liq. “Xalq so‘zi” 2004-yil 25-aprel. 15. Karimov I.A. Sog‘lom xalq, sog‘lom millatgina buyuk ishlarga qodir bo‘la oladi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 12 yilligiga bag‘ishlangan tantanali marosimdagi nutqi. “Xalq so‘zi”, 2004-yil 8-dekabr. 16. Karimov I.A. Biz tanlagan yo‘limizdan hech kim qaytara olmaydi. “Xalq so‘zi”, 2005-yil 17-may. 17. Karimov I.A “ MDH Iqtisodiy integratsiyaning muqobili yo‘q”. “Xalq so‘zi”, 2001-yil 4-dekabr. 18. Xamfikrlik taraqqiyotga yetaklaydi. Markaziy Osiyo davlatlari hamda MDH ning Olmota sammiti. “Xalq so‘zi”, 2002-yil 2-mart. 19. Hamkorlikning yangi bosqichlari. “Xalq so‘zi”, 2005-yil 30-may. 20. Hamkorlik – taraqqiyot va farovonlik omili. “Xalq sozi”, 2005-yil 30-may. 21. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni, 07.02.2017 yildagi PF- 4947-son 22. Kushbakov K. B. "O'zbekistonni rivojlantirish strategiyasi. Fuqarolik jamiyati" fanidan o'quv-uslubiy majmua, -Toshkent.: 2018-yil 23. Ergashev O. “O‘zbekistonni rivojlantirish strategiyasi va fuqarolik jamiyati” –Toshkent.: 2016-yil Internet saytlar : 1. www.edu.uz 2 . www.ziyo.edu.uz 3. www.edu.uz 4. www.performance.edu.uz 34 5. www . gov . uz 6. www . lex . uz 7. Академия гуманитарного образования www . liberalarts . spb . ru 8. Академия народного хозяства при Правительстве Российское Федерации www . ane . ru 9. Академия груда и соииалных отношения www . apl 77. cliat . ru www . atiso . litm 10. Академия управлении и предпринимательства www . ame . ru 35 ILOVALAR 1.RASM I.1.Rasm. Shavkat Mirziyoyev Miromonovich 36

“O‘zbekistonda huquqiy-demokratik jamiyatning qurilishi ” MUNDARIJA KIRISH ……………………………………………………………………….2 I-BOB:MUSTAQ1LLIK VA DEMOKRATIK JAMIYAT QURISHNING "O‘ZBEK MODELI" ……………………………………………………… I.1. O‘zbekistonda demokratikjamiyat qurishning o‘ziga xos xususiatlari va "O‘zbek modeli"………………………………………………………………7 I.2. O‘zbek modelining jamiyat ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy va manaviy hayot sohalarida namoyon bo‘lishi………………………………………………….11 II-BOB: O‘ZBEKISTONDA DEMOKRATIK JAMIYAT BARPO ETISHDA O‘TISH DAVRINING ZARURLIGI. UNING XUSUS1YATLARI II.1. O‘tish davri tushunchasi, uning zarurligi va mohiyati………………….14 II.2. O‘zbekistonning totalitar mustamlaka mamlakatdan demokratik jamiyatga o‘tishinig o‘ziga xos xususiyatlari……………………………………………..19 Xulosa ………………………………………………………………………….30 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Mamlakatimizda demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyatini qurish pirovard maqsadimiz. Bunday yuksak maqsadga mustaqillikni qo‘lga kiritish orqaligina erishish mumkin. Mustaqillik azaldan insoniyatning orzu-umidlari, armon va iztiroblarini o‘zida mujassam etadi. Darhaqiqat, inson tabiatning gultoji sifatida hamisha ozodlik va hurriyatga intilib yashaydi. U qalbida o‘zini hamisha har jihatdan erkin his qilishga, tahlikasiz turmush kechirishga ehtiyoj sezadi. Shuning uchun ham kishilik tarixi turli davrlarda Yer sharining barcha mintaqalarida ozodlik uchun kurashning shaklan turlicha, mohiyatan o‘xshash bo‘lgan hurriyatga intilish hodisalarini ko‘p ko‘rgan. Mustaqillik nima? Istiqlol nimalarga asoslanadi va uning mazmun-mohiyati nimalardan iborat? Eng avvalo shuni aytish kerakki, mustaqillik tenglik sari yo‘l qo‘yilgan birinchi qadamdir. Chunki tenglik bo‘lmagan joyda kimdir kimgadir tobe bo‘ladi. Mutelik bir joyda hukmronlik, o‘zgalar hisobiga yashashi kabi illatlar paydo bo‘ladi. "Tenglik" so‘zining qudrati shundaki, u odamlarning o‘zaro munosabatlaridan tartib, mamlakatlararo munosabatlargacha hamma narsani me'yor-mezonga soladi, turli kamsitishlarga chek qo‘yadi. Istiqlol - o‘zaro hurmat, bir-birini tan olish, bir-birini qadrlash asosida mamlakat fuqarolari o‘zaro munosabatlarida ham, jahon davlatlari o‘rtasidagi aloqalarda ham ana shu umuminsoniy qadriyatlarga tayanish, ana shu umumiy mezonlar asosida yashash demakdir. Mustaqillik - jamiyatdan ajralmagan holda dunyo muammolari va o‘z taqdiri bilan bogliq bo‘lgan istiqlol haqida o‘ylashdir. Istiqlol - erkin dunyoqarash, erkin tafakkurga suyanib yashash salohiyatidir. 1 Kurs ishining maqsad va vazifalari: Ushbu kurs ishining maqsad va vazifalari qatorida aytish mumkinki: Mustaqil yashashga, mustaqil fikrlashga, o‘z taqdirini o‘zi belgilashga, o‘z hayotini o‘zi izga solishga qodir odam ziddiyatlarni 1 Каримов И. А. Биздан озод ва обод Ватан Красин. Президент И. Каримовнинг Б.МТ нинг 1993 йил 28 сентябрда булиб утган 48- сессиясида сУзлаган нутци. Т.8. -Т.: "Узбекистон”, 1996. 1

osonlik bilan yengadi, bu dunyoning shiddatli muammolar bo‘roni qarshisida dovdirab qolmaydi. Ana shunday haqiqatni davlat mustaqilligiga qiyoslash mumkin. Mustaqillik mustamlakachilikning har qanday shaklini, u taqozo etadigan to‘siqlar va zo‘ravonliklarni inkor etadi. Ayni paytda mustaqillik jahon taraqqiyotining ilg‘or tajribalari asosida o‘z ravnaqining o‘ziga xos tamoyillarini ishlab chiqish bilan birga yagona zamin, yagona makon taqdirini belgilashda o‘zaro hamkorlikning yangi, sifat jihatdan yuqori bo‘lgan, umuminsoniy manfaatlarga mos keladigan andozasi asosida yashash demakdir. Shuning uchun ham istiqlolning ana shu hayot tajribasidan o‘tgan tamoyillari hamma vaqt dolzarb bo‘lib qolaveradi. Chunki u doimiy ravishda rivojlanib, takomillashib, ong va tafakkurni charxlab boradigan voqealikdir. Mustaqillik - tabiatdan ongli yashash, ongli munosabatni qaror toptirish mezoni. Ayni paytda u harakatlarning, intilishlar va qobiliyatlaming kuchayishini taqoza etadigan hodisadir. Bu ayniqsa sobiq-ittifoq tarkibidan ajralib chiqqan mustaqil respublikalar hayotida muhim ahamiyat kasb etadi. Chunki 130 yillik mustamlakachilik yillarida turli sohalarda, turli shakllarda yuz bergan qatag'onlar, ta’qib etishlar, otib tashlashlar xalq ruhiyatini sindirdi. Odamlar mislsiz qirg‘inlar natijasida bir umr tahlika va qo‘rquv bilan yashadi. Ana shu hadiksirashlar millat hayotini zaharladi. Turmush lazzatini, yashash zavqini zaqqumga aylantirdi. Mustaqillik ana shunday iztiroblar, qon yutushlar iskanjasida qolgan xalqimiz qalbiga nur, umudlariga qanot, dardlariga malham bo‘Iib keldi. Mustaqillikning manaviy-ijtimoiy mazmunining beqiyos mohiyati ana shunda. Mazkur xulosalardan kelib chiqib Prezident I.A.Karimov: "Mustaqil o‘zbek davlati xalqimizning tarixiy yutug'idir. Xalq yuz yillar mobaynida ozodlikni orzu qilgan. O‘zbekiston chinakam mustaqillikni ko‘lga kiritib, gullab yashnashi va farovonlikka erishishi, taraqqiy etgan demokratik davlatlar qatorida xalqaro hamjamiyatda munosib o‘rinni egallashi - biz ko‘zlayotgan oliy maqsadimizdir”. O‘zbekistonning tanlagan yo‘li bozor iqtisodiyotiga asoslangan insonparvar demokratik odil, fuqarolik jamiyatini qurish bosh strategik vazifa deb belgilandi. 2

Ushbu oliy maqsadga erishish murakkab jarayondirki buni anglab yetish uchun xalqimizdan yuksak manaviylikni, chuqnr bilimni va jasoratli mehnatni talab etadi. Albatta bu vazifa nazariy jihatdan har taraflama puxta ishlangan bo‘lishi kerak. Demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyatini qurish uchun eng avvalo uning nazariy asoslarini chuqur o‘rganish va ijtimoiy hayotda bo‘layotgan iqtisodiy siyosiy va boshqa jarayonlarni anglab olish va tahlil etish mahoratini egallash kerak. Erishilgan yutuq va natijalarni, aniqlangan kamchiliklarni, dunyo voqealiklarining o‘zgaruvchanligi, milliy manfaatlarimizning mutlaq ustunligi shartini hisobga olgan holda jamiyatimizning rivojlanishini yangi, o‘zgargan sharoitlarda ta’minlashga qaratilgan ustuvor vazifalaming mazmun va mohiyatini anglash darkor. Demak, bu barcha jamiyat a’zolaridan chuqur nazariy bilimdonlikni talab etadi. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani bozor iqtisodiyotiga asoslangan demokratik huquqiy davlat, fuqarolik jamiyatini qurishni bir butun holda har tomomonlama nazariy va amaliy jihatdan mohiyatini ochib berishga qaratilgan fandir. Birinchi Prezidentimiz I.Karimov asarlarida ilgari surilgan ilmiy ta’limotlar hamda mustaqillik yillarida qabul qilingan qonunlar, me'yoriy hujjatlar, prezident farmonlari, vazirlar mahkatnasi qarorlari, mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlariga bag'ishlangan majlislarning hujjatlari, yangi ijtimoiy- iqtisodiy munosabatlarga o‘tish masalalariga bag'ishlab nashr etilgan jamiyatshunos olimlarimizning kitoblari, monografiyalari, risolalari bilan talabalarni yaqindan tanishitirish hamda ishlab chiqilgan nazariy xulosalarni amaliy hayotga to‘g'ri qollashga o‘rgatishdan, o‘quvchilarni har tomonlama kamolotga erishishlarida yordam berishdan iborat. Shuni alohida ta’kidlash joizki, ushbu fan bo‘yicha Rossiya Federatsiyasi va MDHning boshqa daviatlarida darslik, o‘quv qo‘llanmalaryaratilmagan. O‘zbekistonda bu fan Prezident huzuridagi davlat va jamiyat qurilishi akademiyasida professor I. Ergashev tomonidan 2005-yilda darslik yaratilgan. Ammo, hozirgi kunda bu darslik ma’lum darajada davr talablarini to‘liq qamrab 3

ololmaydi. Shuni e'tiborga olgan holda biz tavsiya qilayotgan ushbu qo‘llanma bu boradagi kemtikni to‘ldirshga bir oz bo‘lsada yordam berishi mumkin. Jamiyat doimo ravon yo‘ldan, qarshiliklarsiz rivojlanmasdan, balki yutuq va kamchiliklardan iboratligi, to‘siqlarni bartaraf etish orqali bosqichma-bosqich taraqqiy etadigan murakkab jarayon ekanligini talabalar ongiga singdirishni ushbu fan navbatdagi vazifa deb biladi. Toki yosh mutafakkirlar o‘tish davri o‘zgarishlari, yangilanish va islohotlar davri ekanligini, har bir islohot, u qaysi sohada bo‘lishidan qat'iy nazar jamiyatning tabiiy rivojlanishiga ijobiy yoki salbiy ta’sir qilishi muqarrarligini, shu sababdan, islohotlar jarayonida ko‘zlangan natijalardan tashqari. kutilmagan, favqulodda holatlar ham vujudga kelishi tabiiyligini, ana shunday holatlarni bartaraf etishi, jamiyat oldida yangi maqsad va vazifalar qo‘yish barobarida islohotlarni yanada chuqurlashtirish, ularni jamiyat taraqqiyotining yangi darajasi bilan muvofiqlashtirish davr talabi ekanligini tushunib yetishlari kerak. O‘zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fani yangi o‘quv dasturi doirasiga qaratilgan masalalar ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va manaviy hayotimizning ko‘p qirralarini qamrab olgan bo‘lib demokratik huquqiy davlat fuqarolik jamiyatini qurish haqida keng ma’lumotlarni beradi. O‘zbekiston zaminida adolatli jamiyat to‘g'risidagi dastlabki qarashlar, uning manbalari va rivojlanishi haqidagi, O‘zbekiston demokratik jamiyat qurishning o‘ziga xos xususiyatlari, o‘tish davrining barcha mamlakatlar uchun umumiy qonuniyat ekanligi, I.Karimov tomonidan O‘zbekistonning "Evolyutsion tadrijiylik” asosida demokratik jamiyatga o‘tishga doir nazariy kontseptual metodologiyasining mohiyatini, demokratik jamiyat qurishning milliy va umumbashariy tamoyillari, demokratik fuqarolik jamiyatini barpo etishning nazariy va amaliy asoslarini puxta o‘zlashtirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Hech shubha yo‘q, O‘zbekistonda demokratikjamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti fanida ilgari surilgan nazariy xulosalar, mamlakat ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va manaviy hayotida ro‘y berayotgan chuqur o‘zgarishlami aks ettirish malumotlar talaba va o‘quvchilarning siyosiy faolligi va huquqiy madaniyatini oshirishga, 4

O'xshashlar

Mustaqillik yillarida O‘zbekistonda diniy-ma’rifiy siyosat huquqiy asoslari,xususiyatlari va muammolari
RASMIY USLUBGA OID MATNLARDA SODDA GAP QURILISHI
Aqlli jamiyatning kelajakdagi istiqbollari va ta’siri
O‘ZBEKISTONDA MUSTAQILLIK YILLARIDA FUQAROLIK JAMIYATI NAZORATINING SHAKLLANISHI
Somoniylar davlatida huquqiy munosabatlar