logo

Oila ma’naviyati kursining asosiy maqsadi

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

73.873046875 KB
Mavzu;Oila ma’naviyati kursining asosiy maqsadi
Mundar ija
Kirish .........................................................................................................3
I BOB KURSNING MAQSADI
1.1. Oila ma’naviyati kursining maqsadi va ahamiyati
1.2. Oila ma’naviyati kursining vazifalari
II BOB KURSNING BOSHQA FANLAR BILAN ALOQASI
2.1.   Oila ma’naviyati kursining ijtimoiy fanlar bilan aloqasi 
2.2. Oila ma’naviyati kursining iqtisodiy va siyosiy fanlar bilan aloqasi
XULOSA .................................................................................................36
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ......................................................37 Kirish
Oila   haqida   Birinchi   Prezidentimiz   Islom   Karimov   fikrlarini   keltirish   o’rinli
deb  hisoblayman.   Masalan,   yuksak   ma’naviyat   –  engilmas   kuch  asarida   quyidagi
fikrlarni o’qiymiz:
“Insonning eng sof va pokiza tuyg’ulari, ilk xayotiy tushuncha va tasavvurlari
birinchi galda oila bag’rida svaklllanadi”. 1
“Bolaning xarakteri, tabiati va dunyoqarashini belgilaydigan ma’naviy mezon
va qarashlar yaxshilik va ezgulik, olijanoblik va mexr-oqibat, or-nomus va andisva
kabi muqaddas  tushunc valarning poydevori oila sharoitida qaror topishi tabiiydir”
(53-bet).
“Inson   o’z   umri   davomida   oladigan     barc h a   informatsiyaning   70   foizini   5
y oshgac h a olar ekan” (53-bet). 
“Bu   yorug’   dunyoda   xayot   bor   ekan   oila   bor,   oila   bor   ekan,   farzand   deb
atalmish   beba h o   ne’mat   bor.   Farzand   bor   ekan   odamzod   h amis h a   ezgu   orzu   va
intilishlar   bilan     yashaydi”   (56-bet).   Bu   teran   g’oyat   nazariy   fikrlarda   oila
ma’naviyatiga xos muhim masalalar o’z ifodasini topgan.
1
  Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch I A Karimov 52-bet I BOB KURSNING MAQSADI
1.1. Oila ma’naviyati kursining maqsadi va ahamiyati
Oila   har   bir   xalqning,   millatning,   davomiyligini   saqlovchi,   milliy
qadriyatlarning
rivojini   ta’minlovchi   ma’naviy   va   jismoniy   barkamol   avlodni   dunyoga
keltirib   tarbiyalovchi   muqaddas   makondir.Ushbu   mo’jaz   makon   jamiyat   deb
atalmish  buyuk  bir   makonning  poydevorini  tashkil   etadi.  Jamiyatning,  davlatning
farovonligi, gullab-yashnashi aynan shu poydevor mustahkamligiga bog’liqdir.  
      Shu   boisdan   ham   mamlakatimizda   amalga   oshirilayotgan   tub   islohotlar
mazmunida   oila   manfaatlarini   huquqiy,   ijtimoiy-iqtisodiy   ma’naviy   jihatdan
himoya qilinishni ta’minlash masalalariga alohida e’tibor berilmoqda. Shuningdek,
har   tomonlama   barkamol   avlodni   tarbiyalashda   oila   va   jamiyatning   mas’uliyati
bosqichma-bosqich oshirilmoqda.
          Oilani   muqaddas   bilish   va   uning   mustahkamligi   uchun   kurashish
xalqimizning   qon-qoniga   singib   ketgan.   Prezidentimiz   ta’biri   bilan   aytganda
avlodlar   davomiyligini   ta’minlaydigan   ma’naviyat   qo’rg’oni   bo’lmish   oilani
mustahkamlash   bugungi   kunda   barchamizning   nainki   asosiy   vazifamiz,   balki
insoniy burchimiz ham hisoblanadi. Shu bois mamlakatimizda barcha xayrli ishlar
avvalo   oilalarni   mustahkamlash   va   yosh   avlodning   yorug’   kelajagini   ta’minlash
maqsadida   amalgam   oshirilmoqda.Zero,   oila   sog’lom   ekan,   jamiyat   mustahkam,
jamiyat mustahkam ekan, mamlakat barqarordir.
              Muqaddas   zaminimizda   qadimdan   milliy   urf-odatlarimiz   va
an’analarimizni yosh avlod ongiga singdirishda, ularni jismonan barkamol, ma’nan
yetuk , mehr-oqibatli insonlar qilib tarbiyalashda oila muhiti muhim o’rin egallab
kelgan.
Oilani   mustahkamlash   dunyo   darajasiga   ko’tarilgan   muammolardan
biridir.Oilalar ahilligi va mustahkamligiga erishish maqsadida Birlashgan Millatlar
Tashkiloti Bosh Assambleyasi 1993yil 20 sentabrdagi yig’ilishida 15mayni har yili Xalqaro oila kuni sifatida nishonlash to’g’risida qaror qabul qildi.SHundan buyon
butun   dunyoda,   jumladan   yurtimizda   ham   Xalqaro   oila   kuni   keng   nishonlab
kelinadi.   O’tgan   yillar   mobaynida   yurtimizda   oila   tushunchasi,   uning   mazmun-
mohiyati   jamyatda   tutgan   o’rni   masalalariga   alohida   e’tibor   qaratilib,   barcha
huquqiy   asoslar   yaratilganini   ta’kidlash   lozim.   Ayniqsa,   ayollar   va   bolalar
manfaatlarini   himoya   qilish   borasida   salmoqli   ishlar   amalgam   oshirildi.
Konstitutsiyamizning   14-bobida  oila   jamiyatning  asosiy   bo’g’ini   ekanligi   jamiyat
va davlat muhofazasida bo’lishi qa’tiy belgilab qo’yilgan. Oila kodeksi va boshqa
qonunlarda   yosh   va   ko’p   bolali   ayollarni   ishga   qabul   qilishda   imtiyozlar
belgilangan.   Yangi   oila   qurayotgan   yoshlarning   tibbiy   ko’rikdan   o’tayotgani
homilador   ayollar   bolalarni   bepul   tibbiy   xizmatdan   foydalanayotgani   oilada
sog’lom turmush tarzini shakllantirishga
xizmat qilmoqda.Oilaning mustahkamligi uchun ayol ham erkak ham birdik
ma’suldir.Shu   o’rinda   davlatimiz   rahbari   Islom   Karimovning   quidagi   so’zlarini
ta’kidlash  joiz:   “Oilaviy  tarbiya  masalasida   xatoga yo’l  qo’ymaslik  uchun  avvalo
har   qaysi   xonadondagi   ma’naviy   iqlimni   o’zaro   hurmat,   ahloq-odob,   insoniy
munosabatlar   asosiga   qurish   ayni   muddao   bo’lur   edi.   Bu   haqda   gapirganda,   men
mumtoz   yozuvchimiz   Abdullo   Qodiriyning   “O’tkan   kunlar”asaridagi
qahramonlarning   o’zaro   muomila   va   muloqotlari,   ularning   hatto   kichik
farzandlarini ham sizlab gapirishi misolida ota-bobolarimizning oila ma’naviyatiga
qanchalik   katta   e’tibor   berganiga   ishonch   hosil   qilaman.SHu   nuqtai   nazardan
qaraganda   bugungi   kunda   ham   yurtimizda   ana   shunday   go’zal   axloq   mezonlari
bilan yashab  kelayotgan, o’g’il-qizlarini shu ruhda tarbiyalayotgan ko’plab ibratli
oilalar   barchamizda   havas   uyg’otishi   tabiiydir.”Oilaning   har   tomonlama
mustahkamligi   ayolga   bog’liq   bo’lsa,   uning   kelajagi   uchun   yoshlar   ma’suldir.
Shuning   uchun   ham   yurtboshimiz   XXIasrda   ayollar   va   yoshlarning   jamiyat
hayotida   tutgan   o’rnini   oshirish,   ularning   turmushini   yaxshilash   uchun   oilada,
jamiyatda   moddiy   va   ma’naviy   shart-sharoitlar   yaratish   ayollar   tadbirkorligini
qo’llab-quvvatlash,   mehnatini   yengillashtirish   chora-tadbirlarini   belgilash,
salomatligini   mustahkamlash,   ilmiy,   ma’naviy-madaniy   saviyasini   yuksaltirish, jamiyatda   amalga   oshirilayotgan   barcha   islohotlarda   ularning   imkoniyatlari
qobiliyatlari   va   salohiyatlaridan   samarali   foydalanish,   farzand   tarbiyasidagi
ma’suliyatini oshirish masalasiga jamiyatning diqqat-e’tiborini qaratmoqda.
Ushbu   benazir   g’amxurliklarga   javoban   ayollardan   jamiyat   taraqqiyoti
yo’lida fidoyilik, ma’naviy va jismoniy barkamollik, oilasiga sadoqat, tadbirkorlik,
tashabbuskorlik, har tomonlama namuna bo’lish talab etiladi.
Oila psixologiyasiga doir eng muhim bilimlarni berish va ular asosida tegishli
malakalar va ko’nikmalar shakllantirib, yoshlarni oilaviy xayoti tayyorlashdir.
Oilaning ijtimoiy va etnopsixologik  xususiyatlari  oila psixologiyasi  kursning
predmetini tashkil qiladi. 
Oila psixologiyasi kursning vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Oilani   shaxsning   shakllanishidagi   roli   haqida   yoshlarda   to’laqonli
tasavvur shakllantirish.
2. yoshlarni oilaning ijtimoiy tarixiy kelib chiqishi va yuzaga kelganidan
so’ng   oilaviy   xayot   davomida   bo’ladigan   o’zgarishlar   haqidagi   ilmiy   asoslangan
bilimlar bilan tanishtirish.
3. yoshlarda   oilaviy   xayotda   mazkur   muqarrar   ravishda   bo’ladigan
o’zgarishlar,   muammolar,   qonuniyatlar   haqidagi   ilmiy     asoslangan   to’laqonli
tasavvurni shakllantirish va ularni bu jarayonlarga tayyorlash.
4. yoshlarni oilaviy xayotda yuzaga keladigan muammolarga konstruktiv
tus berishga, destruktiv yunalishdagilaridan esa saqlanishga o’rgatish.
5. yoshlarda oilaviy xayotni o’ziga   xos xususiyatlarni  ilmiy asoslangan
tarzda talqin etib, muammoli vaziyatlardan psixologik jihatdan okilona (oilaga va
uning   mustahkamligiga   salbiy   ta’sir   etmagan   xolda)   chiqish   imkonini   beruvchi
malakalarni shakllantirish.
6. yoshlarda   ulariga   turmush   o ’ rt o g ’ ini   to ’ g ’ ri     tanlash   malakalarini
shakllantirish .
7. yoshlarni oiladagi muloqotga tayyorlash. 8. yoshlarni oilani rejalashtirishga o’rgatish.
9. yoshlarni jinsiy hayotga ilmiy asosda tayyorlash.
10. yoshlarda  o ilaning   mustahkamligini   ta ’ minl o vchi   bilim   va   malakalarni
shakllantirish .
11. O’quvchilarga   oilani   o’rganuvchi     psixologik   tashxis   metodikalari
bilan   ishlash   va   ular   yordamida   olinadigan   natijalarni   to’g’ri   talqin   etish
malakalarini shakllantirish.   1.2. Oila ma’naviyati kursining vazifalari
O’zbekiston   Respublikasining   gullab  yashnashida   mustaqillikning  dastlabki
yillaridayoq   yurtboshimiz   huquqiy   demokratik   davlat   tashkil   topishining   asosiy
shartlaridan  biri  oilani  mustahkamlash  ekanini  qayta   –  qayta  uqtirib  o’tgani   bejiz
emas, albatta. Oila, munosabatlari madaniyatining takomillashtirish masalasi milliy
davlatimiz   olib   borayotgan   siyosatning   asosiy   yo’nalishlaridan   biri   bo’lib
kelayotganning sababi ham shundadir.
O’zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasining   63-moddasida   shunday
deyilgan:   “Oila   jamiyatning   asosiy   bo’g’inidir   hamda   jamiyat   va   davlat
muhofazasida bo’lish huquqiga ega” 
Demak,   Konstitutsiya   mamlakatimizda   har   bir   oila,   har   bir   fuqaro   tinch,
xotirjam yasvashini, teng huquqli oila qurib, farzand ko’rish va ularni tarbiyalashni
kafolatlaydi.   Bunday   jarayonda   oila   a’zolari   o’rtasidagi   munosabatda
manfaatlarning umumiyligi, o’zaro yordam, bir-birini sehish va hurmat qilish eng
asosiy   omil   bo’lib   qoladi.   Oilaga   g’amxo’rlik   qilish,   unga  har   taraflama   ijtimoiy,
moddiy, ma’naviy yordam ko’rsatish insonpar  har huquqiy demokratik davlatning
muhim vazifalaridan biridir.
Oila   munosabatlari   madaniyatining   jamiyat   hayoti,   inson   ma’naviy
kamolotidagi   o’rni   haqida   so’z   yuritar   ekanmiz,   avvalambor   oilaning   falsafiy
tushunchasini   mohiyati,   ijtimoiy   hayotda   va   tarbiyaviy   ishlar   tizimidagi   o’rni
masalasining metodologik tahliliga e’tibor qaratish lozim. 
Ma’lumki,   oilada   inson   ma’naviyatining   dastlabki   kurtaklari   shakllanadi,
Yoshlar   o’zlarining   butun   jamiyat   oldidagi   burchi,   ma’suliyatini   ilk   bor   oilada
tushunib   eta   boshlaydilar.   Shu   jihatdan   oilaning   inson   ijtimoiy,   ma’naviy
kamolotidagi   o’rni   katta   va   betakrordir.   Islom   Karimov   aytganidek:“Oila
qadriyatlari   va   qon   –   qarindoshlik   munosabatlarini   qayta   tiklanishi   o’z   umrini
yasvab   bo’layotgan   oila-urug’   munosabatlarini   abadiylashtirishni   emas,   balki   har bir   oilaning   iqtisodiy,   madaniy   va   kasb   jihatidan   erkin   bo’lish   imkoniyatini
anglatishi lozim. 
Ma’naviy   qadriyatlarning   tiklanishi   ularning   hozirgi   dunyo   va   axborot
sivilizatsiyasi qadriyatlariga moslashishini ham anglatadi”
Darhaqiqat,   oilaning   mohiyati,   u   o’ziga   xos   funktsiyalarni   bajara   olishi
jamiyatdagi   ijtimoiy,   iqtsodiy,   siyosiy   munosabatlarga,   ma’naviy   muhitga   ham
bog’liq.   Agar   ma’lum   imkoniyatlar,   sharoitlar   bo’lmasa,   oilaviy   munosabatlar
zaiflashib, ota-onalar ijtimoiy funktsiyalarni, ayniqsa, farzand tarbiyasi borasidagi
o’z   burchlarini   bajara   olmaydilar.   Bu   esa   jamiyat   bilan   oila   o’rtasidagi
munosabatlarning naqadar muhim ekanligidan dalolat beradi. 
Oila   uzoq   ijtimoiy,   tarixiy   jarayonlarda   shakllangan,   rivojlangan   kichik
ijtimoiy  birlikdir.  Uning  rivojlanishi   ham  kishilik  jamiyatiga  xos   bo’lgan  pastdan
yuqoriga   qarab   takomillashishi   qonuniga   asoslanadi.   Bunga   sabab   bo’lgan   tabiiy,
ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy omillar quyidagilardir:
-   oila   kishilarning   tabiiy-biologik   (jinsiy   munosabatlar,   nasl   qoldirishga
intilish),   ijtimoiy-huquqiy   (nikoh,   fuqarolik   holatlarini   qayd   qilish),   ma’naviy-
axloqiy   (er-xotin   ota-ona   va   bolalar   o’rtasidagi   sevgi,   mehr-muxabbat   tuyg’usi)
omillar asosiga qurilgan birlik bo’lgan 2
 ;
-   oilani   svakllanishida   garcvand   tabiiy,   ijtimoiy   omillarning   ta’siri   kuchli
bo’lsa-da, ijtimoiy, ma’naviy omillar val qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shu sababli
ham insonlar oilasi vayhonlarning jinsiy juftlashishidan keskin farq qiladi;
-   oila   er-xotin,   ularning   bola-cvaqalari,   eng   yaqin   tug’ishganlaridan   iborat
birga yashohchi dastlabki jamoani tashkil etgan. Shu ma’noda oila kishilik jamiyati
s h akllanishining dastlabki poydevori ham bo’lgan. 
Ayolning   erkak   bilan   qo’shilu v idan   farzand   olamga   kelib,   binobarin   oila
s h akllangan. Taraqqiyotning turli bosqichlaridagi ehtiyoj va imkoniyatlar oilaning
turli   shakllarini   yuzaga   keltirgan.   Oilaning   ibtidoiy   ko’rinishlaridan   sanaluvchi
qon-qarindosh oila, undan keyingi  bosqichda esa punalual  oila, ya’ni  bir  guruhga
2
 Қаранг: Мустақиллик изоҳли илмиg’ оммабоп луғати. – Тошкент 2000g’ 127 бет; Ўзбек тилининг изоҳли 
луғати.-М: 1981 g’ил 526 бет mansub opa-singillarning boshqa jamoa guruhidagi  erlarga xotinlik qiladigan oila
dastlabki oiladan iborat an’analar yuzaga kelgan. 
Kishilik   jamiyatining   ilk   ibtidoiy   bosqichidagi   poligam   oiladan   monogam
oilaga o’tish jarayonida yuzaga kelgan endogamik nikoh, ya’ni ibtidoiy urug’chilik
tuzimida   qabila   ichidan   guruhiy   nikohdan   –   bir   qabilaga   mansub   erkak   va   ayol
nikohidan   chetlashib,   aniqrog’i,   o’zga   qabila   qizi   bilan   nikohlanishga   asoslangan
ekzogamik   nikohga   o’tish   insoniyatda   nomus   tuyg’usini   anglash   naqadar   uzoq
davom etgan jarayon bo’lishini ko’rsatadi.  
Onalik   urug’i,   otalik   urug’i   ham   oilaviy   munosabatlar   tadrijining
bosqichlaridir.   Keyinroq   borib   ko’p   xotinlik   (poligam).   Bir   xotinlik   (monogam)
asoslangan   oilalar   kelib   chiqqani   ma’lum.   Demak,   oila   insoniyat   oldida   turgan
iqtisodiy-ijtimoiy, siyosiy, ma’naviy munosabatlar taqozosi bilan bog’liq rahishda
hujudga kelgan.
Islom   manbalarida   ham   oilani   tashkil   bo’lishi,   mazmun-mohiyati,   oila
munosabatlari  madaniyatiga oid ko’rsatmalar, talablar o’z ifodasini  topgan. Islom
dini   targ’ib   qilgan   oila   madaniyati   joxiliya   dahrida   xukm   surgan   oilaviy
munosabatlardan   tub   farq   qiladi.   Agarda   joxiliya   davrida   ayollarning   oiladagi
huquqlari umuman paymol qilishgan holda erkak  xoxlaganicha xotin olish (15-20
ta, undan ham ko’p) huquqiga ega bo’lgan bo’lsa, islom manbalarida bu masalalar
muayyan darajada tartibga solindi. Islom ta’limotiga asoslanib ko’riladigan oilalar
yangicva mazmun, yangicva svakl kasb eta boshladi. Qarib 1,5 ming yil davomida
islomga  e’tiqod  qiluvchi  xalqlar  islomiy  nikoh  asosida  oila  quradilar   va shu  davr
ichida oila munosabatlari madaniyati shakllanib, mazmuni boyib bordi. 
O’zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasida   “Nikoh   tomonlarining   ixtiyoriy
roziligi   va   teng   huquqligiga   asoslanadi”   deb   yozib   qo’yilgan   va   shunga   amal
qilinadi. 
Nikoh   oilaning   tayanchi,   nasl-nasabini   pokligini   saqlovchi,   oilada   sog’lom
muhitni   paydo   qiluvchi,   inson   ahloq-odobini   ushlab   turuhchi   muqaddas   narsa
bo’lganligidan   “Islom   manbalaridan   bo’lmish   Qur’onu   Karimda   bir   necva   o’nlab
oyatlar   orqali   unga   katta   a   hamiyat   berilgan.   Nikohning   mashru’   (shart)   bo’lishi haqida Nur surasining 32-oyatida   3
, Niso surasining 3 4
, 24 5
  , 127 6
  oyatlarida keng
izohlangan.
Nikoh   har   bir   aqlli   musulmon   erkak   va   ayol   uchun   oila   qurishda
qo’llaniladigan   zaruriy   s     har’iy   amal   hisoblanadi.   Vatto   oila   qurishga   moddiy
imkoniyati bo’lmagan ishilarni ham oilali qilib qo’yishga da’vat etiladi. Masalan,
Qur’onu   Karimning   Nur   surasining   32-oyatida   Shunday   deyiladi:   “Sizlarning
orangizdagi   tul   (erkak   h   ayol)larni   hamda   qul   va   cho’ringizdan   yaroqlilarini
uylantiringiz! Agar (ular) kambag’al bo’lsalar, Alloh ularni o’z fazli bilan boyitur.
Alloh (fazlu karami) keng va dono zotdir” 7
Bunday   ko’rsatmalar   Islom   ta’limotida   vadisi   sharifi,   shariat   axkomlari   va
fikh   abi   manbalarida   ham   o’z   ifodasini   topgan.   Umuman   olganda   oila
munosabatlari   madaniyatining   svakllanishi   va   rivojlanishini   tarixiy   ildizlarida
dunyohiyli bilan diniylini uyg’unlashganligini kuzatish mumkin.
Oilaning svakllanishi va rivojlanishiga olib kelgan ikki tamoyilni ko’rsatish
lozim: birinchisi, odam yasvash uchun birlashib, moddiy ne’matlar ishlab chiqarish
ehtiyoji; ikkinchisi nasl qoldirish yo’li bilan   hayotni davom ettirishga intilish. Bu
ikkala  tamoyil   inson   ma’naviyatini   takomillashtirishni   taqozo  etib,   ijtimoiy   hayot
tajribasi   orqali   amalga   oshgan.   Bu   jarayonlarda   asosiy   val   qiluvchi   omil   ijtimoiy
birlik hisoblanib, Shu asosda moddiy ne’matlar yaratish takomillashtirilgan.
Oila ijtimoiy birlik tizimida nisbatan mustaqil hodisa hisoblansa-da, jamiyat
tarixiy taraqqiyotida mahud bo’lgan ijtimoiy, iqtisodiy, ma’naviy, axloqiy omillar
tobora muhim ahamiyat kasb etib borgan. Oila va jamiyatning tadriji  h ar doim bir-
biri   bilan   bog’liq   rahishda   amalga   oshgan.   Shu   sababli   oila   qurishning   biologik
sabablari   bir   xil,   ammo   ijtimoiy   mohiyati,   shakllari   tez   takomillashib,   o’zgarib
turgan. 
3
  Қаранг: Қуръону Карим. Таржима ва тафсир муаллифи Абдулазиз Мансур. Масъул муҳаррир: Баҳром 
Абдуҳалилов –Тошкент: Тошкент Ислом университети, 2007g’ил, 24-сура, 32-оят-354 бет
4
  Қаранг: ўша жоg’да, 4-сура, 3-оят-77-бет 
5
 Қаранг: ўша 
6
 Қаранг: ўша жоg’да, 4-сура, 127-оят, 98-бет
7
  Қуръону Карим. Таржима ва тафсир муаллифи Абдулазиз Мансур. Масъул мухаррир: Баҳром Абдуҳалилов-
Тошкент: Тошкент ислом университети, 2007g’ил 24-сура, 32-оят,354-бет Shu boisdan  h ar bir jamiyat o’ziga xos s h akllarini, oilaviy munosabatlar tizimi
mezonlarini   o’rnatgan.   Dastavval   yohhoyili   bosqichida   guruhiy   oila,   har   harlik
davrida juft oila, jamiyatning keyingi taraqqiyoti dahrida monogamik oilaga o’tish
dahri boshlangan. Bu munosabatlar tarixan svakllanib, takomillashib borishi tadriji
insoniyat   otalik,  onalik   burchini   ma’naviy   anglash   madaniy   jarayonining  naqadar
uzoq   davom   etganini   ko’rsatadi.   Zero,   bugungi   oila,   madaniy,   uning   ma’naviy,
huquqiy   asoslari   uzoq   tarixiy   davrlarda     yuz   bergan   ijtimoiy-iqtisodiy,   ma’naviy
jarayonlarning natijasidir. 
“Oila”   so’zining   lug’ahiy   ma’nosi   haqida   olimlar   turlicva   fikrlar   bildirgan.
Oila   asli   arabcva   “ayolmand,   niyozmand”   ma’nolarini   anglatuhchi   “oil”   so’zidan
chiqqanligi,   “Farxangi   zaboni   tojiki”da   qayd   etilgan.   Yangi   tuzilgan   besh   jildlik
“O’zbek tilining izohli lug’ati” 3-kitobida ham bu so’zning arabchaligi uning besh
ma’nosi   farqlanadi   “Er-xotin,   ularning   bola-cvaqalari   va   eng   yaxshi
tug’ushganlaridan iborat birga yashohchi kishilar majmui, xonadon.”
Jumladan,   huquqshunos   olim   qadimiy   vaqtlardan   biri   bo’lgan   turkiylarda   ot
bilan   egarni   bir-birini   mustahkamlohchi   tasmani   “ayil”   deb   atashgan.   Er-xotinlik
munosabatlari   paydo   bo’la   boshlagach   esa,   ularning   jipsligini   “ayla”,   ya’ni   oila
tarzida ifodalab nomlaganlar degan fikrga keladi 8
.
   Biz ham bu fikrga qo’shilamiz. Keyinchalik oila so’ziga ohangdosh bo’lgan
“ahillik”   jumlasi   muomilaga   kirgan   bo’lishi   mumkin.   Bora-bora   butun   boshli
mamlakat, davlat  xalqlari “aholi”, ahil-fuqaro yoki  bir  oilaning ahil  odamlari deb
Yuritila boshlagan 9
.
Oila   paydo   bo’lgandan   so’ng   u   kattalashib   yirik   jamoalar   jamiyat   paydo
bo’ladi.  Bu  fikrlarda oilaga  nisbatan  to’g’ri  baho  berilib,  oila “ayil”  singari   er   va
xotin munosabatlarini mustahkamlohchi go’yoki bir xalqa sifatida ta’riflanadi.
Demak,   oila,   uning   mohiyati,   jamiyat   hayoti   va   taraqqiyotidagi   o’rnini
o’rganish   bu   muammoga   oid   bo’lgan   ko’plab     tushunc   valarni   mustaqil   tahlil
etishni   talab   qiladi.   E’tibor   berish   kerak   bo’lgan   muammolardan   biri   oilaviy
munosabatlarga   asos   bo’lgan   nikohning   ijtimoiy,   ma’naviy,   axloqiy,   huquqiy   va
8
 Қиличев Ф.Ж. Ҳаёт ва қонун кутубхонаси-Тошкент, 1997g’ил-N-1, 44-бет
9
  Ўша жоg’да diniy   asoslarini   o’rganishdir.   Nikoh   oila   svakllanishi   biln   bog’liq   bo’lgan   oddiy
marosim   emas,   balki   turmush   qurayotgan   erkak   va   ayol   munosabati,   burchi   va
ma’suliyatini belgilaydigan zaruriy tadbir, ijtimoiy hodisa hamdir.
Huquqshunos olim F. Otaxo’jaevning yozishicha, nikoh - bu erkak bilan ayol
o’rtasidagi muayyan ittifoq va bu ittifoqning jamiyat, davlat tomonidan tan olinishi
va   ma’qullanishi   huquqiy,   axloqiy   jivatdan   belgilaydigan   marosimdir.   Jamiyat
nikoh   vositasi   bilan   erkak   va   ayol   o’rtasidagi   tabiiy,   ijtimoiy,   ma’naviy
munosabatlarni   tartibga   solib   turadi.   Nikoh-jinsiy   ehtirosni   ma’naviy   maxfiylik
pardasiga   o’raydi,   er-xotin   orasidagi   tabiiy   munosabatlarga   axloqiy,   ma’naviy
go’zallik baxsh etadi. 
“Butun   mamlakatimiz   bo‘yicha   zamonaviy   loyihalar   asosida   ulkan   qurilish
va   obodonlashtirish   ishlari   amalga   oshirilmoqda.   Bu   borada,   ayniqsa,   “Obod
qishloq”   dasturi   muhim   ahamiyatga   egadir.   Bu,   avvalo,   ayollarimizning   turmush
sharoitini   yaxshilash,   ularning   kayfiyati,   dunyoqarashini   yuksaltirishga   juda   katta
ta’sir ko‘rsatadigan dasturdir” 10
.
Yuqoridagi fikrlar bugungi kunda jamiyatimizda qaror topayotgan yangicha
mezonlar, yashash tamoyillari, milliy mafkuraning hayotiyligi, oxir-oqibatda obod
va   sog‘lom   turmush   tarzimizning   tabiatini   o‘zida   gavdalantira   olishi,   uning
ruhiyatiga   mos   bo‘lishi   kerak,   degan   konseptual   xulosani   beradi.   Boshqa
tomondan,   sog‘lom   turmush   tarzi   qandaydir   yashash   tamoyillarining   shunchaki
majmui emas, Shu bilan birga hamisha ichki qonuniyatlar, ziddiyat va qutblarning
o‘zaro   aloqasini   taqozo   etadigan   murakkab   jarayon   hamdir.   Shu   tufayli
shakllanayotgan   har   qanday   ehtiyoj   va   tamoyillar   mana   shu   tarz   maydonida
sinovdan o‘tadi, mukammallashadi yoki, aksincha, inkor etiladi.
Demak,   sog‘lom   va   obod   turmush   tarzini   dialektik   jarayon   sifatida
tuShunish   uning   tabiati   va   mohiyatini   to‘g‘ri     belgilashga   olib   keladi.   Sog‘lom
turmush   tarzi   ijtimoiy   taraqqiyotning   muayyan   bosqichida   turgan   xalqning
iqtisodiy, mahalliy-hududiy tashkil topishi, ruhiy olami va o‘z-o‘zini anglab etishi,
10
  Мирзиёев Ш.М.Оила ва жамият устуни, ҳаётимизнинг файзи ва кўрки // Халқимизнинг розилиги бизниниг 
фаолиятимизга берилган энг олий баҳодир. 2-жилд. -Т:Ўзбекистон, 2018. - Б. 476. boshqa   millat-elatlardan   farqlanadigan   o‘ziga   xos   hayoti,   uning   rang-barang
shakllari, ijtimoiy rivoj topganlik faoliyatini aks ettiradi.
Sog‘lom   turmush   tarzi   jarayonining   chuqurlashib   va   mazmunan   boyib
borishi   ob’ektiv   ijtimoiy   omillar   bilan   bog‘langandir.   Ayniqsa,   bular   orasida
munosib   turmush   sharoitini   y uzaga   keltirish   alohida   o‘rin   tutadi.   Milliy
mafkuraning   bosh   g‘oyasi   ozod   va   obod   Vatan,   erkin   va   farovon   hayot   barpo
etishdan   iborat   ekan,   bunda   xalqning   obod   turmush   darajasini   oshirish,   farovon
hayotini ta’minlash asosiy vazifa ekanligi o‘z-o‘zidan ravshan.
Bugungi   kunda   farovonlik   g‘oyasi   milliy   siyosatimizning   bosh   maqsadiga
aylandi.   Buning   uchun   obod   turmushning   moddiy-texnikaviy   bazasini
mustahkamlash,   xususiylashtirish   jarayonlarini   chuqurlashtirish,   tarkibiy
o‘zgarishlarni amalga oshirish, ishlab chiqarishga chet el   sarmoyalarini keng jalb
etish, ilg‘or texnologiyalarni qo‘llash kabi katta ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlar amalga
oshirilmoqda.
Sog‘lom   turmush   tarzimizni   ijtimoiy   jihatdan   mustahkamlash   maqsadida
mamlakatning milliy daromadini yuksaltirishga katta e’tibor berilmoqda. Ayniqsa,
jamiyatning   ijtimoiy   himoyaga   muhtoj,   kam   ta’minlangan   qatlamlariga   davlat
yordami   masalasi   ijobiy   hal   qilinmoqda.   Sog‘lom   turmush   tarzining     huquqiy
kafolatlari mustahkamlanib bormoqda.
Sog‘lom   turmush   tarzining   milliy   tabiatini   aniqlash   bir   qator   muammolar
bilan   bog‘langan.   Ilmiy   adabiyotlarda,   ayniqsa   sobiq   sovet   davrida   chop   etilgan
asarlarda,   turmush   tarzining   milliylik   elementlari   to‘g‘risida   juda   ko‘p   yozilgan
edi.   Mohiyatan   milliy   hodisa   hisoblangan   turmush   tarzi   hodisasiga   aslida
milliylikning   ayrim   jihatlari   sun’iy   ravishda   yopishtirilar,   faqat   rasmiy
tomondangina   milliy   belgilarning   mavhum   sovet-sotsialistik   turmush   tarzi
tarkibida   mavjud   bo‘lib   turishi   haqida   fikrlar   bildirilar   edi,   asosiy   e’tibor   esa
internatsionallashuv   jarayoniga   qaratilib   milliylik   rasman   qayd   etilardi.   Bu   narsa
oqibat-natijada   xalqimizning   sog‘lom   va   obod   turmush   tarzi,   xususan,   hayotiy
mo‘ljallari, fikrlash tarzi, ijtimoiy fe’l-atvorning buzilishiga olib keldi . Boshqa   tomondan,   ishlab   chiqarishning   ijtimoiy   tabiatidan   kelib   chiqib,
mamlakatdagi   turli   millat   va   elatlarning   turmush   tarzini   tenglashtirish   siyosati
ustuvorlik   qilar   edi.   Bu,   albatta,   sog‘lom   turmush   tarzining   o‘ziga   xosligi
masalasini   g‘ayriilmiy   tavsiflashdan   boshqa   narsa   emas   edi.   Har   qanday   sog‘lom
turmush tarzi muayyan ijtimoiy muhitda amal qiladi, uning sohiblari esa muayyan
milliy   zamin,   shart-sharoitda   yashovchi   va   faoliyat   ko‘rsatuvchi   individ,   ijtimoiy
qatlam, milliy birlik, sinflardan tashkil topadi. Boshqa tomondan, sog‘lom turmush
tarzi   faqat   moddiy   jihatlar   bilan   emas,   balki   xalq,   millatning   tegishli   tabiiy-
geografik sharoiti, qadriyatlari, yashash manerasi, yashash usuli, yashash stili bilan
bog‘langan bo‘ladi.
Sog‘lom   turmush   tarzining   milliy   mazmuni   yoki   umuman   milliy   turmush
tarzi   to‘g‘risida   fikr   yuritilganda,   bizningcha,   muayyan   ijtimoiy   tarkibi   hamda
yoshiga qarab bo‘linadigan qatlamlarga xos muayyan birliklar uchun xos bo‘lgan
«hayot   stili»,   «hayot   manzarasi»,   «xulq-atvorning   milliy   stilistikasi»   kabi
tushunchalarning   mazmunini   yoritish   zarurdir.   Albatta,   bu   tushunchalar   muayyan
millat,   etnik   birlik   vakillariga   xos   xulq-atvorning   tarixiy   zaminlari,   o‘ziga   xos
dasturlari,   qoida   va   ijtimoiy   ahamiyatli   «andoza»larining   turmush   tarzidan   o‘rin
olishini   nazarda   tutadi.   Bu   yerda   gap,   albatta,   kishilar   hayotining   milliy   stili
to‘g‘risida bormoqda.
Adabiyotlarda   «turmush   stili»   atamasi   ko‘pincha   turmush   tarzi   namoyon
bo‘lishi   va   taraqqiyotiga   xos   ko‘p   xillik   bilan   bog‘lab   tavsiflanadi.   «Turmush
stili»ni bunday izohlash umumiy va yaxlitroq tushuncha bo‘lgan «turmush tarzi»ni
bir   qadar   to‘ldirishga   xizmat   qiladi.   Milliy   turmush   tarzini   tadqiq   etishda   bu
kategoriya   yanada   muhimroq   ahamiyat   kasb   etadi.   Uni   tarixan   tarkib   topgan   va
xalqning   sog‘lom   turmush tarzidan o‘rin olgan axloqiy qadriyatga ega kategoriya
deb hisoblash mumkin.
«Turmush   stili»   hayotiy   faoliyatning   geografik,   tabiiy   shartlangan
shakllarini ham, tarixiy milliy an’analarni ham, xulq-atvorning ijtimoiy-psixologik
andozalarini ham ifodalaydi va millat tomonidan o‘tmishda amalda sinab ko‘rilgan
yoki   bugungi   kungacha   saqlanib   qolgan   turmush   ukladini   aks   et t iradi.   Shu ma’noda «turmush stili» hayotiy faoliyatning nafaqat   muayyan   holatini, Shu bilan
birga  uning kechish   maromini,  xulq-atvor  tamoyillari, xatti-harakatlar,  mehnat  va
hordiq chiqarish, shaxslar o‘rtasidagi aloqalar, qadriyatlar tizimini, umuman hayot
konsepsiyasini tahlil etishga imkon beradi.
II BOB KURSNING BOSHQA FANLAR BILAN ALOQASI
2.1. Oila ma’naviyati kursining ijtimoiy fanlar bilan aloqasi 
Oila   ma’naviyati   kursi   o‘sib   kelayotgan   yosh   avlodni   barkamol   inson   qilib
tarbiyalash uchun oilada beriladigan tarbiyaning mazmuni, umumiy qonuniyatlari,
tamoyil   va   metodlariga   doir   bilimga   ega   bo‘lmoq   lozim.   Oila   pedagogikasi
umumiy   pedagogikaning   bir   tizimi   bo‘lib   u   umumiy   pedagogika   qonuniyatlari
asosida yaratilgan.
Komil   inson   tarbiyasi   juda   ko‘p   qirrali   va   murakkab   bo‘lganligi   sababli
hamma   fanlar   unga   ko‘makdosh   bo‘ladi.   Buyuk   alloma   Abu   Nasr   al-Farobiy
«Talhizu   Navomis»   (“Aflotun   qonuniyatlarining   mohiyati”)   asarida   inson
kamolotini   falsafa   fani   ta’sirida   rivojlinishini   shunday   ko‘rsatgan   edi:   «Yаxshi
fazilatga   ega   bo‘lgan   shahar   aholisi   eng   baxtiyоr   odamlar   bo‘lishlari,   qonunlarga
ixtiyoriy   bo‘ysunishini   ta’minlash   uchun   qonunlarni   takomillashtirish,   ulardagi
qoidalarni mustahkamlashdir». 
Xalq   donishmandlari-ning   oila   muammosi   va   tarbiyasi   haqidagi   qarashlari
juda   uzoq   tarixiy   ildizga   egadir.   Xalq   og‘zaki   va   yozma   yodgorliklarida:   maqol,
hikmat,  ertak,   aytishuvlarda  oila,  ota  –ona,  oilaviy  barqarorlik,  o‘zaro  munosabat
masalasiga alohida e’tibor qaratilgan. 
Ota – ona behad bo‘ladi xursand, 
Farzand bo‘lolsa munosib farzand! 
Javhar Zamindar. 
Namozi bomdoddin keyin volidangni  Ziyorat qil va xizmatida bo‘l. 
Rushtiy. 
Oila   va   undagi   tarbiyaning   usul,   vosita   va   omillari   ko‘proq   yozma
pandnomalarda,   Kaykovusning   «Qobusnoma»,   «Saodatnoma»,   Zahiriddin
Muhammad   Boburning   «Boburnoma»si,   «To‘ti   shohnoma»,   «Odobnoma»
kabilarda   oila   muammosiga   doir   masalalar   ilmiy-nazariy   va   amaliy   jihatdan
asoslab berilgan. 
Mutafakkir va ma’rifatparvarlarning ijodiy faoliyatida oila muammosi asosiy
o‘rinni   egallagan.   Buning   sababi   bo‘lajak   Oila   pedagogikasi   fanining
mazmundorligini   ta’minlovchi   badiiy   adabiyot,   san’at   asarlari,   milliy   meros   va
umumiy insoniy qadriyatlardir. 
Oila tarbiyasida bolalar hayotini to‘g‘ri uyushtirish ularning vaqtdan to‘g‘ri
va   unumli   foydalanishning   asosiy   garovi   ekanligini   ota-onalar   o‘z   farzandlariga
uqtirishlari   lozim.   Oila   tarbiyasi   masalalari   bo‘yicha   Abu   Ali   Ibn   Sino   maxsus
«Tadbir   al-manozil»   nomli   asarini   yozgan.   Unda   olim   ota-onaning   bola
tarbiyasidagi   vazifalarini   yoritgan.   Asarda   ota-onaning   vazifasi   va   burchiga,   oila
munosabatlariga   to‘xtalar   ekan,   ayniqsa,   ota-onalarning   oilada   mehnatsevarligi
bilan farzandlarini ham kasb 
va hunarga o‘rgatish borasida muhim
fikrlar bayon etadi. 
Ibn   Sino   tarbiyaviy   qarashlarida   oila   va   oilaviy   masalalarga   keng   o‘rin
berilgan.   Ota   oilada   o‘z   farzandlariga   har   tomonlama:   yurish-turishda,   nutq
odobida,   so‘z   madaniyatida,   o‘zaro   muomala   jarayonida,   eng   muhimi   amaliy   ish
faoliyatida   to‘g‘rilik   va   haqqoniylik,   samimiylikka   namuna   bo‘lmog‘i   kerak.
Oilada   farzand   tarbiyasini   to‘g‘ri   yo‘lga   qo‘yishning   asosiy   vositasi   -   uning
ma’naviy olamida e’tiqodni shakllantirish deb hisoblagan edi olim. Yusuf   Xos   Xojib   «Qudatg‘u   bilig»   asarida   oilaviy   maishiy   turmush
muammolariga   ham   katta   e’tibor   beradi.   U   kishilarni   uylanib,   oila   qurishidan
boshlab,   farzand   tarbiya   etish,   oilaning   moddiy   ta’minotini   yuritishgacha   bo‘lgan
eng   zaruriy   vazifalarini   birma-bir   bayon   etadi.   Ota-onalar   nazoratida   bo‘lgan
bolaning mas`uliyat hissi rivoj topadi. Shu sababli ham bola tarbiyasida otaonaning
mavqei   alohida   ahamiyatga   egadir.   Ular   tanlagan   to‘g‘ri   yo‘l   farzandlarining
kelajagi, kamoloti uchun nihoyatda muhimdir. Jamiyatda farzandlari hulq-atvoriga
qarab ota-onalariga baho berilishini aytib ularni ogohlantiradi. 
Ma’rifatparvar   Munavvarqorining   «Oila   a’zolari»   nomli   darsligi
bo‘limlarida   ota-onani   hurmatlash,   aka-uka,   qarindosh-urug‘ini   e’zozlash   kabi
g‘oyalar alohida o‘rin egallaydi. 
Kishining bor ersa ota-onasi 
G‘animatdir unga olarning rizosi. 
Xudoni qoshida qabul ekandir 
Ota va onaning bolaga duosi. 
Oilada   farzand   dunyoga   kelgandan   boshlab   oilaning   jamiyat   oldidagi
javobgarligi kundan-kunga ortib boradi. Chunki o‘sib kelayotgan avlodning taqdiri
ana shu muammoning hal qilinishi bilan uzviy ravishda chambarchas 
bog‘langandir.
Abdurauf Fitrat 1916 yilda «Oila» nomli falsafiy asarini yozgan bo‘lib, unda
oilaviy   hayot   islohotidan   baxs   yuritilgan   va   adib   najot   yo‘llarini   axtarib,
xalqlarning umuminsoniy qardoshlik g‘oyasini targ‘ib etgan. 
Fitrat   oilaning   ijtimoiy   vazifalarini   «Avlod   tarbiyasi»,   «Fikriy   tarbiya»,
«Axloqiy tarbiya» kabi qismlarga bo‘ladi.  Oilada   bola   bilan   tarbiyachi   o‘rtasida   juda   yaqin   va   samimiy   munosabat
o‘zining   tabiiyligi   va   oddiyligi,   mazmundorligi,   iliqligi,   hech   qanday
rasmiyatchilikning yo‘qligi bilan ajralib turishi lozim. 
Oila odamzod o‘zining dastlabki ijtimoiy yo‘lini bosib o‘tadigan eng muhim
sohadir.   Bunday   oilada   ota-onalar   bilan   bolalar   o‘rtasida   ma’lum   ma’noda   izzat-
hurmat va dildan ishonch kabi chegara bo‘ladi. 
Oilada bolalarning o‘zga  bir  oilada yotib qolishiga  hech bir  holda sira  yo‘l
qo‘ymasligi   kerak,   bola   yotib   qoladigan   joy   anik   tanish   va   ishonchli   bo‘lgan
taqdirdagina   istisno   bo‘lishi   mumkin.   Oilada   farzand   yaxshi   tarbiyalansa,   ota-
onaning baxti, yomon farzand esa ota-onaga kulfat keltiradi. 
Oiladagi tarbiya kishilarning axloqiga, xulqiga o'chmas qoidalarni singdiradi.
Inson   tarbiyasida   hech   qanday   boshqa   tuzilmalar   oilaning   o'rnini   bosa   olmaydi.
Chunki,   u   yerdagi   tarbiyaga   sut,   qon   singari   muqaddas   ashyolar   ta’sir   qiladi.
Shularning   barchasi   e’tiborga   olinib,   bizning   xalqimizga   xos   oiladagi   ijobiy
jihatlarni   mustahkamlash   va   rivojlantirishni   ta’minlash   uchun   Konstitutsiyamizda
oila   uchun   maxsus   XIX   bob   ajratildi.   Bunday   holatni   —   oilani   maxsus   bobda
ko‘rsatishni   boshqa   m   am   lakatlar   Konstitutsiyalarida   uchratmaymiz.   U   yerlarda
oilaga   ham   davlat   va   jamiyatning   munosabati   o'zgacha.   Bizda   oila   jamiyatning
ajralmas   qismi  va  mavjud  bo'lishi   shart  masala   deb qaraladi   va albatta,  unda  ikki
jinsning, erkak va ayolning birlashuvi  bo'lishi, bu birlashuv orqali  dunyoga yangi
insonlar kelishi nazarda tutiladi. Ana shulardan kelib chiqib, Konstitutsiyaning 63-
moddasida “Oila jamiyatning asosiy bo'g'inidir...”, - degan qoida o'z aksini topgan.
Konstitutsiyada   oilani   jamiyatning   bo'g'ini   sifatida   e’tirof   etilishi   oilasiz   jamiyat
kemtik   bo'lishini,   rivojlanish   xavf   ostida   qolishini   ko'rsatadi.   O'zbekiston
Respublikasi  Prezidenti 2011-yil  dekabr  oyida Konstitutsiya  kuniga bag'ishlangan
yig'ilishdagi  ma’ruzasida  2012-yilni   “M  ustahkam  oila  yili”  deb  e’lon  qilar  ekan,
oila   haqida   shunday   so'zlarni   aytdi:   “Ongli   yashaydigan   har   bir   odam   yaxshi
anglaydiki,   bu   yorug'   olamda   hayot   bor   ekan,   hayot   abadiyligi,   bebaho   ne’mat bo'lmish farzand bor. Farzand bor  ekan, odamzot  hamisha kelajagini  o'ylab,  ezgu
orzu va intilishlar bilan yashaydi. Yangi yilga mana shunday nom berishimiz azal-
azaldan xalqimiz uchun muqaddas bo'lmish, oilani hayotimiz tayanchi va suyanchi,
jamiyatimizning   hal   qiluvchi   asosiy   bo'g'ini   deb   qabul   qilishimiz   zamirida,   hech
shubhasiz,   juda   katta   ma’no-mohiyat   mujassam.   Chunki,   oila   sog'lom   ekan   —
jamiyat mustahkam, jamiyat mustahkam ekan - mamlakat barqaror”.
Jamiyatning   yashash,   rivojlanish   shartlaridan   biri   uning   bo'g'ini,   aniqrog'i
asosiy bo'g'ini - oila jamiyat va davlat tomonidan doimiy va samarali muhofazaga
olinsagina,  tegishli   maqsadga  erishish  mumkin. Har   bir   kishi   o'z  hayotining  uzoq
vaqt davom etishi uchun sog'lig'ini qanday muhofaza qilish ustida qayg'ursa, bu ish
uchun   mablag'larini   ayamasa,   insonparvar,   oqil,   uzoqni   ko'zlovchi   jamiyat   ham
o'zining   hayotini   cho'zishi,   rivojlanishi   uchun   oilaga   xuddi   shunday   munosabatda
bo'ladi va oilani muhofaza qiladi. Konstitutsiyaning 63-moddasida oila jamiyatning
asosiy bo'g'ini sifatida ko'rsatilishi bilan birga oila haqidagi qoida davom ettirilib,
oila   jamiyat   va   davlat   muhofazasida   bo'lish   huquqiga   egaligi   belgilangan.   Ya’ni,
oila   bir   tomondan   jamiyat   tomonidan,   ikkinchi   tomondan   davlat   tomonidan
muhofaza  qilinadi. Konstitutsiya qoidasi  jamiyat  va davlatga oilani  himoya qilish
majburiyatini yuklaydi.
Jamiyat  oilalardan iborat ekan, o'z-o'zidan ma’lumki, jamiyat  mustahkamligi
oilaning   mustahkamligiga   bog'liq   va   oilaning   mustahkam   bo'lishidan   jamiyat
manfaatdor.   Shuning   uchun   oilani   har   tomonlama   qo'llab-quvvatlash   va   himoya
qilishni jamiyat o'z zimmasiga oladi.
Jamiyat   oilalarni   qo'llab-quvvatlashda,   ularni   muhofaza   qilishda   katta
imkoniyatlarga   ega   davlat   xizmatidan   foydalanadi.   Oilani   qo'llab-quvvatlash,
muhofaza   qilish   davlatning   konstitutsiyaviy   burchidir.   Davlatning   oilaga
g'amxo'rligi   qonun   asosiga   qurilgan   bo'lib,   avvalo   u   Oila   kodeksida   belgilangan.
Bundan   tashqari,   oilani   qo'llab-quvvatlash   maqsadida   O'zbekiston   Respublikasi
Prezidenti   va   hukumati   ko'plab   hujjatlar   qabul   qilgan.   Oilani   muhofaza   qilish   va qo'llab-quvvatlashda   ularni   moddiy   tomondan   qo'llash,   ularga   moddiy   yordam
berish chora-tadbirlarining ko'rilishi muhimdir.
Davlatimiz   boquvchisini   yo'qotgan,   ko'p   bolali   oilalarga   moddiy   yordam
berishni   o'z   vazifasi   hisoblaydi   va   buning   amaliy   choralarini   ko'radi.   Bunday
oilalarga,   farzand   ko'rish   va   tarbiyalash   uchun   onalarga   beriladigan   mablag'lar
yildan-yilga ko'payib borishi buning misolidir. Oilalarga turar-joy qurish uchun yer
uchastkalarining   ajratilishi,   qo'shimcha   manba   bo'lishi   uchun   tomorqalar   bilan
ta’minlanishi   doimiy   tadbirlar   qatoriga   kiritilgan.   1998-yilning   “Oila   yili”   deb
e’lon   qilinishi   har   bir   oilani   davlat   tomonidan   himoya   qilish   choralarini
kuchaytirib,   oilalarning   mustahkamlanishida   katta   samara   berdi.   “Oila   yili”
munosabati bilan belgilangan tadbirlar natijasida davlat oilalarga juda katta moddiy
yordam ko'rsatdi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida oilalarga, ayniqsa, serfarzand, kam
ta’minlangan   oilalarga   davlat   tarafidan   ko’rsatilgan   yordam   tufaylioilalar   qattiq
zarbalarga uchramadi va turmushda o‘z vazifasini bajarishdan chetlanmadi. 2012-
yil   Prezidentimiz   tomonidan   “Mustahkam   oila   yili”   deb   e’lon   qilindi.   Shu
munosabat   bilan   oilani   davlat   tomonidan   qo‘llab-quvvatlash   yanada   kengaydi.
Oilani himoya qilish mexanizmi kuchaydi.
“Mustahkam   oila   yili”   munosabati   bilan   davlat   idoralari,   nodavlat
tashkilotlari, hayriya jamg'armalari birgalikda ishlab chiqqan dasturda oilani davlat
tomonidan qo'llab-quvvatlashni kuchaytirish ko'zda tutildi.
Shuningdek,   oila   institutini   rivojlantirish   va   takomillashtirish   bo'yicha
yangidan   qabul   qilinadigan   qonunlar   va   boshqa   huquqiy   hujjatlar   bugungi   va
ertangi   kun   talablariga   javob   berishi,   amaldagi   qonun   hujjatlariga   kiritiladigan
o'zgartirish   va   qo'shimchalaresa,   oila   maqomini   kuchaytirishi,   uning   jamiyatdagi
o'rnini   anglashga   yordam   berishi,   oilani   davlat   tomonidan,   boshqa   fuqarolik
jamiyati institutlari tomonidan qo'llab-quvvatlashni kuchaytirish ko'zlangan asosiy
maqsadlardandir. Oila   deb   qon-qarindoshlik,   qarindoshchilik   (nikoh   orqali)   yoki   birga
istiqomat   qilish   orqali   bog langan   odamlardan   iborat   ijtimoiy   guruhdir.   Ko pʻ ʻ
jamiyatlarda Oila bolalar sotsializatsiyasi uchun asosiy institut vazifasini o’taydi.
Oila   –   nikoh   munosabatlarini,   urug'   ichi   munosabatlari   va   urug'lararo
munosabatlarni   tartibga   solish   zaruriyati   bilan   yuzaga   keladi.   Oila   jamiyatning
tayanchi, uning birinchi va birlamchi yadrosi, zarrasidir. Ongli oila bo'lib yashash
dunyodagi   barcha   maxluqot   va   jonzotlar   orasida   faqat   inson   zotiga   xosdir.   Oila
tarixining   Odam   Ato   va   Momo   Havodan   boshlangani   rivoyat   qilinadi.   Barcha
muqaddas kitoblarda keltirilgan   ushbu ko'hna naql zamonaviy ilm-fan tomonidan
ham   o'z     tasdig'ini   topmoqda.   Binobarin,   muhabbat   tarixi   ham     shu   ko'hna
rivoyatga   tutashadi.   «Sevgi   ham   Odam   Atodan     qolgan   inson   qonida»   deb
yozganda shoir E. Vohidov haq edi. Genetika, biologiya fanlari qonunlariga ko'ra,
har   bir   insonning   o'zi   bir   olam,   ular   aslo   biri   birini   takrorlamaydi.   Ana   shu   biri
ikkinchisiga   o'xshamaydigan   odamlarning,   ya'ni   er   va   xotinning   ixtiyoriy
ittifoqidan  oila deb ataluvchi yangi bir olam, bu olamda o'z navbatida yana «yangi
odam»lar   –   farzandlar   vujudga   keladi.     Jamiyat   shu   tariqa   barpo   bo'ladi,   rivoj
topadi,   ijtimoiy   taraqqiyot   vujudga   keladi.   «Bola   tug'ilgan   kunidan     boshlab   oila
muhitida   yashaydi.   Oilaga   xos   an'analar,     qadriyatlar,   urf-odatlar   bola   zuvalasini
shakllantiradi.   Eng   muhimi,   farzandlar   oilaviy   hayot   maktabi   orqali     jamiyat
talablarini   anglaydi,   his   etadi   ».   SHuning   uchun     ham,   oila   muammolari,   unda
yuritiladigan ta'lim tarbiya masalalari azal-azaldan ilmu ijod ahlining  
Oila   — nikoh yoki tug ishganlikka asoslangan kichik guruh. Uning a zolari
ʻ ʼ
ro zg orining   birligi,   o zaro   yordami   va   ma naviy   mas uliyati   bilan   bir-biriga	
ʻ ʻ ʻ ʼ ʼ
boglangan.   Oila   ning   eng   muhim   ijtimoiy   vazifalari   —   inson   zotini   davom
ettirishdan, bolalarni tarbiyalashdan, Oila a zolarining turmush sharoitini va bo sh	
ʼ ʻ
vaqtini   samarali  uyushtirishdan   iboratdir.  Oilaviy  munosabatlar   nisbatan   mustaqil
hodisa sanalsada, jamiyatdagi mavjud ijtimoiy, iqtisodiy, mafkuraviy munosabatlar
bilan belgilanadi va ular ta sirida o zgarib boradi. Shunga muvofiq, har bir jamiyat	
ʼ ʻ
o zgarib   mos   oila   tipini,   oilaviy   munosabatlarni   o rnatadi.Oila   jamiyat   tarixida	
ʻ ʻ azaldan   mavjud   bo lmagan.   Ibtidoiy   jamoa   tuzumining   birinchi   bosqichida,ʻ
kishilar to da-to da bo lib yashayotgan davrda jinslar orasidagi munosabatlar  mu-	
ʻ ʻ ʻ
ayyan   tartib-qoidaga   ega   bo lmay,   to dadagi   barcha   erkaklar   va   ayollar   bir-	
ʻ ʻ
birlariga   umumiy   er-xotin   hisoblangan.   Tarixiy   taraqqiyot   jarayonida   jinsiy
munosabatlar asta-sekin muayyan tartibga solina boshlandi. Dastlab ota-ona bilan
farzandlar,   so ngra   aka-uka   va   opa-singillar   orasidagi   jinsiy   munosabatlar	
ʻ
taqiqlanib guruxli oila paydo bo lgan. Lekin, bu oila larda hali er-xotin nikohi bar-	
ʻ
qaror   alohida   xo jalikka   ega   bo lmagan.   Bu   davrda   tabiiy   omil   o z   vazi-fasini	
ʻ ʻ ʻ
tugalladi,   ya ni   jinsiy   munosabatlar   doirasidan   qonqarin-doshlar   istisno   qilindi,	
ʼ
jinsiy   munosabatlar   faqat   bir   erkak   va   bir   ayol   munosabatiga   aylandi   (yana   k,.
Patriarxal Oila, Poliandriya, Poligamiya, Poliginiya).
Ijtimoiy   ishlab   chiqarish   —   chorvachilik   va   dehqonchilikning   rivojlanishi
bilan erkaklar mehnatining qadri oshdi, mah-sulot ishlab chiqarishda ulushi  ortdi,
binobarin,   ularning   ijtimoiy   mavqei   ham   tubdan   o zgardi.   Mavjud   qoida   tartiblar	
ʻ
—   farzandlarning   onagagina   tegishli   bo lishi,   ona   mulkiga   merosxo r   sanalishi	
ʻ ʻ
erkaklarning   yangi   mavqeiga   zid   kelib   qoldi.   Natijada   ota   xuquqiga   asoslangan
patriarxal   oila   vujudga   keldi.   Shunday   qilib,   hozirgi   individual   Oilaning
o tmishdoshi — monogam oila vujudga kelgan (k,. Monogamiya).	
ʻ
Oila   xalqning   ,   jamiyatning   hayoti,   turmushiga   oid   urf-odatlarni   o zida	
ʻ
sinovdan   o tkazadi.   Yaxshilarini   o z   bag rida   asrab-avaylab   kelajak   avlodlarga	
ʻ ʻ ʻ
yetkazadi.   Oila   o z   farzandlarini   tarbiyalab,   ularga   umuminsoniy   qadriyatlarni	
ʻ
singdirish   bilan   ularga   boshlang ich   ij-timoiy   yo nalish   beradi.   O z   farzandlarini	
ʻ ʻ ʻ
katta oqimga — jamiyatga qo shish bilan esa oila jamiyat yo nalishi, iqtiso-diyoti,	
ʻ ʻ
madaniyati va ma rifatini ham belgilashga o z ta sirini ko rsatadi. Shuning uchun	
ʼ ʻ ʼ ʻ
ham   Sharqsa   oila   qadim-qadimdan   muqaddas   qo rg on   hisoblanib   kelingan.	
ʻ ʻ
Xususan,   o zbek   oilalarining   serildizlik,   serbutoklik   xususiyatlari   hozir   ham	
ʻ
saqlanib turibdi. O zbeklarda oilalarning muayyan turmush tarzi shakllanib hayotiy	
ʻ
tajriba   orttirib   borishi,   tejamli   va   sarishta   ro zg or   tutishi,   farzandlarni   odobli,	
ʻ ʻ
ma na-viy   yetuk   bo lib   kamol   topishida   keksalar,   ota-onaning   roli   katta.   o zbek	
ʼ ʻ ʻ oilalari   o zlarining   mustahkamligi,   saran-jom-sarishtaligi,   bolajonligi,   qarindosh-ʻ
qondoshlik   rishtalarini   hurmat   qilishi,   mexr-oqibatli   va   boshqa   qadriyatlari   bilan
ajralib turadi.
Oilaning   shakllanishi   va   rivojlanishi   jamiyat   hayotidagi   siyosiy,   iqtisodiy,
ijtimoiy, ma’naviy munosabatlar bilan bevosita bog’liqligi, uning axloqiy, huquqiy
va ijtimoiy omillari Sharq halqlarida qadimdan kattalarni hurmat qilish, kichiklarga
izzatda   bo‘lish,   insofli   bo‘lish,   rostgo‘ylik,   xushmuomalalik,   mehmondo‘stlik
kishining odob-axloqini ko‘rsatib beruvchi qoidalar sifatida amal qilinib keladi.
Bu   axloq   qoidalari   har   bir   shaxsda   to‘liq   namoyon   bo‘lgan   taqdirdagina   u
ma’naviy   barkamol   shaxs   hisoblanadi.Demakki,   u   jamiyat   oldidagi,   kishilar
oldidagi   insoniylik   burchini   ado   etgan   hisoblanadi.   Burch   muhim   axloqiy-
ma’naviy qadriyat hisoblanib, har bir shaxsning jamiyat oldidagi fuqarolik, ota-ona
oldidagi   farzandlik,   xalq,   millat   oldidagi   insonparvarlik,   jamoatchilik   oldidagi
odamiylik vazifalarini bajarish demakdir. 2.2. Oila ma’naviyati kursining iqtisodiy va siyosiy fanlar bilan aloqasi
Ijtimoiy   psixologiya   oila   psixologiyasini   o’rganganda,   unga   jamiyatning   bir
bo’g’ini,   kichik   ijtimoiy   guruh   sifatida   qaraydi.   SHu   sababli   ham   konkret
izlanishlarda   uning   paydo   bo’lishi,   mavjudligiga   asos   bo’luvchi   omillarni   va
tugashi   bilan   bog’liq   holatlarga   e’tiborni   qaratadi.   Zero,   oila   a’zolari   o’rtasidagi
munosabatlar   bir   qarashda   emotsional   hissiyotlarga   asoslanganga   o’xshasa-da,
aslida   bir   insonning   ikkinchisiga   ko’ngil   qo’yishi,   tanlashi,   birgalikda   umr
kechirishi   jarayoni   ijtimoiy-psixologik   qonuniyatlarga   to’la   bo’ysunadi.   Ayrim
olimlar,   masalan,   frantsuz   tadqiqotchisi   Le   Ple   o’z   vaqtida   oilada   sof   psixologik
qonuniyatlardan tashqari, ro’zg’orni boshqarish, farzandlar soni va tarkibiga ko’ra
oila   budjetining   o’zgarishlarini   inobatga   olib,   uni   ijtimoiy   iqtisodiy   qonuniyatlar
maskani deb atashni ham taklif etgan. Uning fikricha, oilaviy o’zaro munosabatlar
nihoyatda o’zgaruvchan bo’lib, ular zamon va davr ta’sirida, oila a’zolarining soni
va   sifatiga   bog’liq   tarzda   tinimsiz   sifat   o’zgarishlarini   boshdan   kechirishini,
hattoki, er-xotin  o’rtasidagi  odatiy  munosabatlar  yillar  tazyiqi,  jamiyat   normalari,
sanoatning rivoji yoki ma’naviyatning tanazzuli ta’siri ostida boshqacha tus olishi
mumkinligini,   ota-ona   –   bola   munosabatlari   tizimi,   bunda   hattoki,   otaning
avtoriteti   ham   o’zgarib   borishi,   yaqin   qarindoshlar   o’rtasidagi   psixologik   masofa
yillar o’tishi munosabati bilan uzoqlashib ketishini ta’kidlaydi.
Xorij   mamlakatlarida   oilaviy   munosabatlarga   qiziqish   o’tgan   asrning
boshlarida   keskin   oshdi.   Taniqli   tadqiqotchi   olimlar   U.Jems,   CH.Kuli,   U.Tomas,
F.Znanetskiy,   J.Piaje,   Z.Freyd   kabilar   oilaning   davrasida   ro’y   beradigan
shaxslararo   munosabatlarning   xarakteriga   alohida   e’tibor   berishib,   bir   shaxsning
boshqa   bir   shaxs   ta’sirida   qanday   qilib,   o’z   sifatlarini   takomillashtirishi,
o’zgartirishi, tarbiyalanishi kabi qator masalalarni o’rgandilar. Natijada, bu borada
olib   borilajak   ilmiy   izlanishlarning   naqadar   muhimligi   o’z   navbatida
jamoatchilikning   diqqat-e’tiborini   tortdi.   Olimlar   oila   borasida   o’tkaziladigan
tadqiqotlar   va   unda   qo’llaniladigan   usullarning   noyobligini   ta’kidlashib,   oila
tadqiqotlarida   rioya   etilishi   zarur   bo’lgan   odob   normalari   haqida   ham   fikr
yuritganlar.   Masalan,   amerikalik   sotsiolog   R.Xill   va   boshqalar   oila   va   nikoh muammosini o’rganishning sermashaqqat ish ekanligini ta’kidlab, usullarni tanlash
va   respondentlar   bilan   ishlaganda   quyidagi   omillarni   hisobga   olish   maqsadga
muvofiq ekanligi to’g’risida yozgan:
 tadqiqot   uchun   shunday   metodikalarni,   izlanish   vositalarini   topish   lozimki,
toki   u   bilan   respondentlarga   murojaat   qilinganda,   oilaviy   hayotga   ziyon
etmasin, tadqiqotchi ketgach, er-xotin munosabatlari buzilmasin;
 tadqiqotda   oila   a’zolari   bevosita   qatnashishi   hisobga   olinsa,   ushbu   jarayon
ularning   nafaqat   o’zaro   munosabatlariga,   balki   psixologik   holatlari   va
kayfiyatlariga ham salbiy ta’sir etmasin;
 tadqiqotchi ham tirik inson bo’lgani sababli, uning oilaga kirib kelishi, uydagi
turmush tarziga, odatlar, o’zaro yaqinlik aloqalariga putur etkazmasin.
Darhaqiqat, barchamiz uchun juda yaqin va tanishdek tuyulgan oila va nikoh
masalalari   bilan   shug’ullanadigan   olimlarga,   oila   psixologi   yoki   pedagogi   bo’lib
faoliyat   yurituvchilarga   tashqaridan   kuzatuvchilar   ular   ishini   osonday   tasavvur
qilishadi.   Lekin   ming   afsuski,   unday   emas.   CHunki   maktabda   ta’lim   olayotgan
bolaning xulqu-odobi haqida ota-ona bilan suhbatlashish ham oson emas, zero, ota-
ona   ishdan   charchab   kelgach,   xonadonida   birinchidan,   bolasining   o’qituvchisini
kutmaydi,   qolaversa,   ming   mehmonnavoz,   sertakalluf   inson   bo’lsa   ham
o’qituvchining   kutilmagan   tashrifidan   cho’chish,   norizolik,   “nima   derkin   bolam
haqida”   degan   shubha,   hadik   bo’lishi   tabiiy.   Xuddi   shunday,   oilaviy
munosabatlarga taalluqli ilmiy izlanish olib borayotgan tadqiqotchining har qanday
oilaga   tashrifi   xonadon   egalariga   yoqavermaydi.   Qolaversa,   agar   respondentlarga
taqdim   etilayotgan   so’rovnoma   yoki   test   o’zaro   munosabatlarga,   ayniqsa,
O’zbekiston   sharoitida   qaynona-kelin   munosabatlariga   yoki   er-xotinning   yaqin
munosabatlariga oid bo’lsa, tadqiqotchi ketgach, oila a’zolari o’rtasida “kim taklif
etdi,   nima   maqsadda?”   qabiladagi   so’rovlar,   “tergovlar”ning   bo’lmasligiga   kim
kafolat   beradi.   SHu   bois   ham   hamisha   bizning   sharoitimizda   oilaviy
munosabatlarga   oilada   tadqiqotlar   o’ta   odob   normalariga   bo’ysundirilishi,
muammoning nimada ekanligini aniq, samimiy iboralar vositasida tushuntira olish
madaniyati   katta   ahamiyat   kasb   etadi.   Bunda   tadqiqotchining   qo’lidagi   ilmiy “quroli” – metodikalari ham katta ahamiyat kasb etadi.
O ilaning   iqtis o diy   funktsiyasi   uning   as o siy   funktsiyalaridan   biri   his o blanadi .
Oila   iqtisodiy,   budjeti,   daromadini   rejali   sarflash,   kundalik   xarajatga,   zarur
buyumlarga   pul   ajratish,   bir   necha   yildan   so’ng   olinadigan   narsalarga   mablag’
yig’ish, tejamli ro’zgor yuritish er-xotinning katta tajriba, malakaga ega bo’lishiga
bog’liq.   SHuningdek,   oilada   o’sayotgan   farzand   xam   mana   shu   malaka   va
ko’nikmalarga   ega   bo’lib   borishi   zarurligini   unutmagan   xolda   o’g’il-qizga
iqtisodiy   masalalarni   xal   etishni   o’rgata   borish   lozim.   Keyingi   yillarda   ro’zgorda
yuzaga   kelayotgan   iqtisodiy   muammolar   oiladagi   shaxslararo   munosabatlarga
salbiy ta’sir etishi bilan birgalikda farzandlar bilim saviyasining   pasayishiga xam
olib   kelmoqda.   Bunday   noxush   xolatlarning   oldini   olish   maqsadida     moddiy
kiyinchiliklar   tufayli   xosil   bo’ladigan   muammolarni   bartaraf   etishda   odamlarga
psixologik yordam ko’rsatish lozim.
Oila o’zining shu funktsiyasi tufayli jamiyatga, davlatga katta iqtisodiy foyda
keltiradi.   Masalan,   bola   tarbiyasi,   bolani   iqtisodiy   ta’minlash   borasidayok   uning
jamiyatga   keltirgan   foydasi   katta   miqdorini   tashkil   etadi.   Buni   davlat   tomonidan,
davlat   muassasalarida   (bolalar   uylarida)   bir   bolani   16-18   yil   tarbiyalab,   ishchi
kuchi sifatida etishtirish uchun (uni bokish, kiyintirish, o’qitish, moddiy ta’minlash
va sh.k ) davlat tomonidan har bir bolaga sarflanadigan mablag’ va aynan shunday
ishchi     kuchini   oilada   tarbiyalash   uchun   beriladigan   nafaqa   pullari   miqdorini
solishtiradigan   bo’lsak,   o’rtadagi   farq   birinchilar   foydasiga   bir   necha   yuz   ming
so’mni tashkil qiladi.     
Tasavvur   qilishga   osonroq   bo’lishi   uchun   aytish   mumkinki,   har   bir   bolani
voyaga   etkazish   uchun   oila   davlatga     kamida   bitta   “Neksiya”   avtomashinasi
qimmati   miqdorida   iqtisodiy   foyda   keltiradi.   Bu   boradagi,   ya’ni   xar   tomonlama
kamol   topgan   ma’naviy-ahloqiy   etuk,   jismoniy-psixologik   sog’lom   shaxsni
shakllantirishning   ma’naviy-ahloqiy   qimmatini   esa   xech   qanday   iqtisodiy   mezon
bilan ulchab bo’lmaydi. Bu   oilani   iqtisodiy   funktsiyasini   atiga   birgina   shaxsni     shakllantirishdagi
foydasini ko’rsatish xolos. Oilda xo’jalik yumushlarini yuritish, ro’zgorning yulga
kuyilishi, oilada moddiy ne’matlar ishlab chikarish, fermer xujaligi, shaxsiy ishlab
chikarish     qabilar   uning   jamiyat   oldidagi   iqtisodiy   funktsiyasi   va   ahamiyatini
tobora   ortiraveradi.   XX   asr   boshlaridagi   ma rifatparvarlik   harakatiningʼ
asoschilaridan biri Fitratning “Oila” asarida oila asosini to g ri qurish, oilada yosh	
ʻ ʻ
avlodga   jismoniy,   aqliy   va   axloqiy   tarbiya   berish   orqali   mana   shu   turg unlikdan	
ʻ
qutilish, jamiyatni isloh qilish mumkinligini bayon qilgan.  “Millat taqdiri mana shu
millat   vakillari   yashagan   oilaning   holatiga   bog liqdir…   Qayerda   oila   munosabati	
ʻ
kuchli   intizomga   tayansa,   mamlakat   va   millat   ham   shuncha   kuchli   va   tartibli
bo ladi.” deb yozadi.	
ʻ
Oiladagi   o zaro   munosabatlar   madaniyati   malakasi   tasavvuf   falsafasida   ham	
ʻ
alohida   o rin   tutadi.   Bu   falsafaning   yirik   vakillari   bo lgan   Ahmad   Yassaviy,	
ʻ ʻ
Bahovuddin   Naqshband,   Najmiddin   Kubro   tariqatlarida   ota   va   onalar   o zaro	
ʻ
munosabatlarining   farzandlar   kamolotidagi   roli,   farzandlarning   ota-onalarga
bo lgan munosabati mavzui alohida ta kidlab o tilganligini ko ramiz.	
ʻ ʼ ʻ ʻ
Shuningdek,   ulug   ulamolar   bo lmish   Al-Buxoriy,   At-Termiziylarning   hadis	
ʻ ʻ
to plamlarida,   asarlarida   ham   mazkur   mavzuga   katta   e tibor   berilgan.   Qur ondan	
ʻ ʼ ʼ
keyingi   diniy   manba   –   hadislarda   Payg ambarimiz   Muxammad   (s.a.v.)   aytdilar:	
ʻ
“Alloh   taoloning   rozi   bo lishi   ota-onaning   rozi   bo lishiga   va   Allohning   g azabi	
ʻ ʻ ʻ
ham ota-onaning g azabiga bog liqdir” (Imom Buxoriy rivoyati).	
ʻ ʻ
Haqiqatdan   ham   ota-onaga   ozor   bermaslik,   ularning   dilini   vayron   qilmaslik,
muloyimlik   bilan   suhbatda   bo lish,   ko nglini   ko tarish   aytganlarini   vaqtida	
ʻ ʻ ʻ
bajarish, farzandning ota-ona oldidagi burchidir.
Mustaqillik   davrida   oila-nikoh   munosabatlarining   huquqiy   tartibga   solinishi
masalalarini   F.   Otaxo jayev,   o zbek   oilalari   ma naviyatining   tarixiy   asoslari,	
ʻ ʻ ʼ
ma naviy ruhiyati, an analari, farzandlar tarbiyasi muammolarini istiqlol mafkurasi	
ʼ ʼ
nuqtai   nazaridan   O.   Safarov,   M.   Mahmudovlar   tahlil   etsalar,   oilaning   jamiyatda
tutgan   o rni,   oilaviy   tarbiya,   oila   a zolarining   oiladagi   o rni,   oilada   milliy   va	
ʻ ʼ ʻ umuminsoniy tarbiya masalalarining pedagogik nuqtai nazardan O. Musurmanova,
oilaning   mohiyati,   ota-onalarning   bola   tarbiyasidagi   mas uliyati,   farzandlikʼ
burchiga   oid   ba zi   milliy   diniy   an analarimizni   E.   Yusupov,   yoshlarni   oilaviy	
ʼ ʼ
hayotga tayyorlashga oid masalalarni M. Xalmatovalar tahlil qilganlar.
Oila turlarining demografik, ijtimoiy tuzilishlariga qarab bo linishining o ziga	
ʻ ʻ
xos   xususiyatlari   hamda   uning  oilaviy  munosabatlar   madaniyatiga   ta siri   mavjud.	
ʼ
Mamlakatimizda mavjud oilalarning aksariyati to liq oilalardir. To liq oila deganda	
ʻ ʻ
ota-ona  va farzandlardan iborat  oila tushuniladi. Bu  tipik oilaga  xos xususiyatdir.
Bunday   oilalar,   o z   navbatida,   patriarxal,   nuklear,   mezalyanslarga   bo linadi.	
ʻ ʻ
O zbekistonning   o ziga   xos   xususiyati   yana   shundaki,   hozirda   o zbek   oilalardagi	
ʻ ʻ ʻ
katta   patriarxal   oila   xo jaligi   ham   saqlanib   qolingan.   Bunda   2-3   avlod   xo jaligi	
ʻ ʻ
umumiy   bo lib,   ularning   iqtisodiy   birligining   asosi   hisoblangan   oila   mulki   faqat	
ʻ
oila   boshlig i   qo lida   bo ladi   va   hamma   unga   bo ysinadi.   Mana   shu   sababli   ham
ʻ ʻ ʻ ʻ
qarindosh   –   urug larning   quda-andachilik   munosabatlari   davom   qilib   kelayapti.	
ʻ
Yaqin qarindoshlarning nikohi ham shu jumladandir.
Sharq   va   g arb   oilalari   xususiyatlarini   qiyosiy   tahlil   qilganimizda   ovro pa
ʻ ʻ
oilalariga   xos   xususiyat   –   nikohsiz   erkin   yashashning   keng   tarqalishi,
ajralishlarning   ko payishi,   tug ilishning   kamayishi   bilan   izohlanadi.   Ayrim   G arb
ʻ ʻ ʻ
olimlari nikohni butunlay yo qotib, nikoh kishi erkinligini cheklab qo yadi, u inson	
ʻ ʻ
tabiatiga   zid   narsadir   deb   hisoblaydilar.   Albatta,   bu   noto g ri   bo lib,   insoniyat	
ʻ ʻ ʻ
taraqqiyotiga ziddir.
Zamonaviy oilalarga xos ikkinchi xususiyat ularning nuklearligidir (Nuklear –
lotincha   so zdan   olingan   bo lib,   lug aviy   ma nosi   “yadro”   demakdir.   Er-xotin   va	
ʻ ʻ ʻ ʼ
bolalardan iborat). Hozirda G arb sivilizatsiyasi ta sirida oilaning bu xili ko payib	
ʻ ʼ ʻ
bormoqda. Bunday oilalarda qaynona va kelin yoki kelinlar alohida yashaganliklari
uchun ular orasidagi nizoli munosabatlarning oldi olinadi, turmush tarzida ular bir-
birlari   bilan   qadrliroq,   mehr-shafqatliroq   madaniy   munosabatda   bo lishadi.   Bu	
ʻ
masalaning ijobiy tomoni bo lib, oilaviy munosabatlarda shaxsning umummadaniy	
ʻ
dunyoqarashining   shakllanishiga   olib   keladi.   Ota-onadan   alohida   yashayotgan kelin-kuyov   musataqil   hayotga,   oila   iqtisodiyotini   rejalashtirishga,   farzandlarni
mustaqil tarbiyalashga o rganadilar. Oilaviy masalalarni dam olish, bo sh vaqtdanʻ ʻ
samarali foydalanish kabilarda nuklear oilalar erkinlikka ega bo ladilar.	
ʻ Xulosa
Har qanday davrda ham jamiyat va davlat aholi sonining bir maromda o’sib
borishi, muayyan an’analar va muqaddas udumlarning saqlanib, avloddan-avlodga
etkazilib   turilishidan   manfaatdor   bo’lgan.   Buyuk   rus   psixologi   A.N.Leontev
avlodlararo   muloqotning   jamiyat   taraqqiyoti   uchun   ahamiyatini   o’rganib,   ilk
asarlaridan   birida   agar   shunday   muloqot   bo’lmaganida,   taraqqiyotning   o’zi   ham
mutloq   bo’lmas   edi,   deb   ta’kidlagan.   Bu   vazifani   bajarishda   jamiyatning   muhim
bo ’ lagi   bo ’ lmish  o ilaning   r o li   kattadir .
Demak,   oila   ijtimoiy   institut   sifatida   eng   avvalo   tug’ilish   orqali   aholining
ma’lum   miqdorda   muttasil   o’sib   borishi,   odamlar   o’rtasida   migratsiya,   ya’ni   u
erdan   bu   erga   ko’chib   turish   yoki   o’lim   okibatida   kamayib   boradigan   miqdorini
to’ldirish   vazifasini   bajaradi.   CHunki   ijtimoiy   hamda   iqtisodiy   rivojlanish   uchun
mehnat resurslari va ishchi kuchining yangilanib borishidan jamiyat ham, odamlar
ham manfaatdordir.
Bundan   tashqari,   har   bir   jamiyatning   betakror   qadriyatlari,   o’lmas   merosi,
avloddan avlodga o’tib boradigan an’analari bo’ladi. Fuqarolik holatlari, madaniy
o’sish,   ma’naviy   yuksalishga   xizmat   qiluvchi   qadriyatlarning   saqlanib
kelayotganligi   ham   oila   tufaylidir.   Masalan,   shunday   oilalar   sulolasi   borki,   ular
asrlar osha u yoki bu muqaddas qadriyatlarni kasb-kori, turmush tarzi orqali saqlab
keladi   (rassomchilik,   san’atshunoslik,   hunarmandchilik,   gulchilik,   kulolchilik,
ilmiy meroslar, agrar sohada va h-zo).
Umuman   odamlar   jamiyatining   saqlanib   qolishida   ham   oila   ayrim   alohida
olingan   shaxs   bilan   yaxlit   jamiyat   o’rtasida   o’ziga   xos   “bufer”   –   ko’prik   rolini
o’ynab   kelmoqda.   Zero,   madaniy   va   ma’naviy   qadriyatlarni   saqlab,   avloddan-
avlodga   etkazishda   davlat   va   jamiyatdagi   ta’lim   muassasalari,   madaniyat
o’choqlarining ham muayyan roli bor, lekin ularda o’zgarishlar tez-tez ro’y bergani
sababli,   ularning   avlodlararo   muqaddas   sanalib   kelinayotgan   qadriyatlarni   asrab-
avaylashdagi   roli   oilachalik   yuqori   bo’lolmaydi.   SHuning   uchun   davlat   oilaning
mustahkam   va   farovonligi,   odamlarning   unda   tinchlik,   xotirjamlikda yashashlaridan   hamisha   manfaatdor   ekanligi   sababli   ham   muayyan   qonunlar   va
yuridik tizimni ushlab turadiki, ular orqali nafaqat nikohning o’zi, balki ota-ona va
farzandlar o’rtasidagi munosabatlarni ham muvofiqlashtirib boradi. O’zbekistonda
yosh oilalarga ko’rsatilayotgan muruvvatlar, bola tug’ilishi va katta bo’lishi uchun
suyunchi puli, nafaqalarning belgilanishi, onalik va bolalikning ijtimoiy muhofaza
qilinayotganligi,   ota   yoki   ona   farzand   oldida   o’z   burchini   bajarmagan   taqdirda
moddiy,   ma’naviy,   hatto,   jinoiy   sanktsiyalar   orqali   jazolanishi   ushbu   noyob
maskanni   mustahkamlash,   u   orqali   milliy   va   umuminsoniy   qadriyatlarni   keyingi
avlodlar   uchun   saqlash   vazifasini   bardavom   etishdan   iboratdir.   Tahlil   etiladigan
bo’lsa,   odamlar   o’rtasida   ro’y   beradigan   ko’plab   munosabatlar   orasida   faqat
oilaviy   munosabatlargina   davlat   tomonidan   shunchalik   ardoqlanadi,   masalan,
sevgi-muhabbat, do’st-yoronlik, odamlar urtasidagi oldi-sotti, tadbirkorlik. mehnat
munosabatlariga davlat deyarli aralashmaydi.
Demak,   oilaning   jamiyat   oldidagi   vazifa lari   deganda,   uning   avvalo   oila
a’zolarining   muayyan   ehtiyojlarini   qondirish   hamda   shu   orqali   davlat   va
jamiyatning ehtiyoj va manfaatlariga xizmat qilish qobiliyati tushuniladi. Masalan,
ota ishlab chikarish korxonasida ertadan kechgacha mehnat qilar ekan, bu bilan u
nafaqat   o’zining   eb-ichish,   dam   olish,   turli   xaridlarni   amalga   oshirishga
yo’naltirilgan   ehtiyojini   qondiradi,   balki   oila   a’zolarini,   birinchi   navbatda
farzandlari, uy bekasi bo’lsa, turmush o’rtog’ining ehtiyojlarini, qolaversa, u yoki
bu   korxonadagi   rentabellikning   oshishi,   iqtisodiy   ko’rsatkichlarning   yuqori
bo’lishiga, shu orqali o’z Vatanida ushbu sohaning rivojlanishiga hissa qo’shadi.
   Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1. Karimov I.A.Jamiyatimiz  mafkurasi  xalqni – xalq , millatini -  millat  qilishiga
xizmat etsin\\ “ Tafakkur” jurnali , 1998 yil , 2- son .
2. Muroadov M.M O’zbek  qadriyatlari . Toshkent .. “ Cho’lpon “ , 1995.
3. Musurmonova O.Oila  ma’naviyati – milliy  g’urur . Toshkent : “O’qituvchi”. 
1999.
4. Munavarov A. Q. Oila  pedagogikasi  . Toshkent.. “O’qituvchi” 1994.
5. Yusupov  E. Oilaning  ma’vaviy   asoslari . Namangan , 1998.
6. Karimov  V . T Ota—ona  maktabi – baxtli hayot kaliti. Toshkent , 2002.
7. A.Karimov “O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida Toshkent.1997y 
8. I.A.Karimov “Ma’naviy yuksalish yo’lida” Toshkent.1998y.
9. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi Toshkent.2003y.
10. O.Musurmanova “Oila ma’naviyati milliy g’ururi” Toshkent.O’qituvchi 2001y.
11. R.Usmanov “Saodatnoma” O’qituvchi 1995y.
12. M.Xolmatova “Oilaviy munosabatlar madaniyati va sog’lom avlod tarbiyasi”.
13. M.Sattor “Uzbek udumlari”Toshkent Adolat 2004y. 
14. Shayx Muxamadsodiq Muxamadyusuf “Mustahkam oila”
Internet saytlari
1. www.arxiv.uz   
2. www.wikipediya.com   
3. www.kun.uz   
4. www.ziyonet.uz

Mavzu;Oila ma’naviyati kursining asosiy maqsadi Mundar ija Kirish .........................................................................................................3 I BOB KURSNING MAQSADI 1.1. Oila ma’naviyati kursining maqsadi va ahamiyati 1.2. Oila ma’naviyati kursining vazifalari II BOB KURSNING BOSHQA FANLAR BILAN ALOQASI 2.1. Oila ma’naviyati kursining ijtimoiy fanlar bilan aloqasi 2.2. Oila ma’naviyati kursining iqtisodiy va siyosiy fanlar bilan aloqasi XULOSA .................................................................................................36 Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ......................................................37

Kirish Oila haqida Birinchi Prezidentimiz Islom Karimov fikrlarini keltirish o’rinli deb hisoblayman. Masalan, yuksak ma’naviyat – engilmas kuch asarida quyidagi fikrlarni o’qiymiz: “Insonning eng sof va pokiza tuyg’ulari, ilk xayotiy tushuncha va tasavvurlari birinchi galda oila bag’rida svaklllanadi”. 1 “Bolaning xarakteri, tabiati va dunyoqarashini belgilaydigan ma’naviy mezon va qarashlar yaxshilik va ezgulik, olijanoblik va mexr-oqibat, or-nomus va andisva kabi muqaddas tushunc valarning poydevori oila sharoitida qaror topishi tabiiydir” (53-bet). “Inson o’z umri davomida oladigan barc h a informatsiyaning 70 foizini 5 y oshgac h a olar ekan” (53-bet). “Bu yorug’ dunyoda xayot bor ekan oila bor, oila bor ekan, farzand deb atalmish beba h o ne’mat bor. Farzand bor ekan odamzod h amis h a ezgu orzu va intilishlar bilan yashaydi” (56-bet). Bu teran g’oyat nazariy fikrlarda oila ma’naviyatiga xos muhim masalalar o’z ifodasini topgan. 1 Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch I A Karimov 52-bet

I BOB KURSNING MAQSADI 1.1. Oila ma’naviyati kursining maqsadi va ahamiyati Oila har bir xalqning, millatning, davomiyligini saqlovchi, milliy qadriyatlarning rivojini ta’minlovchi ma’naviy va jismoniy barkamol avlodni dunyoga keltirib tarbiyalovchi muqaddas makondir.Ushbu mo’jaz makon jamiyat deb atalmish buyuk bir makonning poydevorini tashkil etadi. Jamiyatning, davlatning farovonligi, gullab-yashnashi aynan shu poydevor mustahkamligiga bog’liqdir. Shu boisdan ham mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tub islohotlar mazmunida oila manfaatlarini huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy ma’naviy jihatdan himoya qilinishni ta’minlash masalalariga alohida e’tibor berilmoqda. Shuningdek, har tomonlama barkamol avlodni tarbiyalashda oila va jamiyatning mas’uliyati bosqichma-bosqich oshirilmoqda. Oilani muqaddas bilish va uning mustahkamligi uchun kurashish xalqimizning qon-qoniga singib ketgan. Prezidentimiz ta’biri bilan aytganda avlodlar davomiyligini ta’minlaydigan ma’naviyat qo’rg’oni bo’lmish oilani mustahkamlash bugungi kunda barchamizning nainki asosiy vazifamiz, balki insoniy burchimiz ham hisoblanadi. Shu bois mamlakatimizda barcha xayrli ishlar avvalo oilalarni mustahkamlash va yosh avlodning yorug’ kelajagini ta’minlash maqsadida amalgam oshirilmoqda.Zero, oila sog’lom ekan, jamiyat mustahkam, jamiyat mustahkam ekan, mamlakat barqarordir. Muqaddas zaminimizda qadimdan milliy urf-odatlarimiz va an’analarimizni yosh avlod ongiga singdirishda, ularni jismonan barkamol, ma’nan yetuk , mehr-oqibatli insonlar qilib tarbiyalashda oila muhiti muhim o’rin egallab kelgan. Oilani mustahkamlash dunyo darajasiga ko’tarilgan muammolardan biridir.Oilalar ahilligi va mustahkamligiga erishish maqsadida Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi 1993yil 20 sentabrdagi yig’ilishida 15mayni har yili

Xalqaro oila kuni sifatida nishonlash to’g’risida qaror qabul qildi.SHundan buyon butun dunyoda, jumladan yurtimizda ham Xalqaro oila kuni keng nishonlab kelinadi. O’tgan yillar mobaynida yurtimizda oila tushunchasi, uning mazmun- mohiyati jamyatda tutgan o’rni masalalariga alohida e’tibor qaratilib, barcha huquqiy asoslar yaratilganini ta’kidlash lozim. Ayniqsa, ayollar va bolalar manfaatlarini himoya qilish borasida salmoqli ishlar amalgam oshirildi. Konstitutsiyamizning 14-bobida oila jamiyatning asosiy bo’g’ini ekanligi jamiyat va davlat muhofazasida bo’lishi qa’tiy belgilab qo’yilgan. Oila kodeksi va boshqa qonunlarda yosh va ko’p bolali ayollarni ishga qabul qilishda imtiyozlar belgilangan. Yangi oila qurayotgan yoshlarning tibbiy ko’rikdan o’tayotgani homilador ayollar bolalarni bepul tibbiy xizmatdan foydalanayotgani oilada sog’lom turmush tarzini shakllantirishga xizmat qilmoqda.Oilaning mustahkamligi uchun ayol ham erkak ham birdik ma’suldir.Shu o’rinda davlatimiz rahbari Islom Karimovning quidagi so’zlarini ta’kidlash joiz: “Oilaviy tarbiya masalasida xatoga yo’l qo’ymaslik uchun avvalo har qaysi xonadondagi ma’naviy iqlimni o’zaro hurmat, ahloq-odob, insoniy munosabatlar asosiga qurish ayni muddao bo’lur edi. Bu haqda gapirganda, men mumtoz yozuvchimiz Abdullo Qodiriyning “O’tkan kunlar”asaridagi qahramonlarning o’zaro muomila va muloqotlari, ularning hatto kichik farzandlarini ham sizlab gapirishi misolida ota-bobolarimizning oila ma’naviyatiga qanchalik katta e’tibor berganiga ishonch hosil qilaman.SHu nuqtai nazardan qaraganda bugungi kunda ham yurtimizda ana shunday go’zal axloq mezonlari bilan yashab kelayotgan, o’g’il-qizlarini shu ruhda tarbiyalayotgan ko’plab ibratli oilalar barchamizda havas uyg’otishi tabiiydir.”Oilaning har tomonlama mustahkamligi ayolga bog’liq bo’lsa, uning kelajagi uchun yoshlar ma’suldir. Shuning uchun ham yurtboshimiz XXIasrda ayollar va yoshlarning jamiyat hayotida tutgan o’rnini oshirish, ularning turmushini yaxshilash uchun oilada, jamiyatda moddiy va ma’naviy shart-sharoitlar yaratish ayollar tadbirkorligini qo’llab-quvvatlash, mehnatini yengillashtirish chora-tadbirlarini belgilash, salomatligini mustahkamlash, ilmiy, ma’naviy-madaniy saviyasini yuksaltirish,

jamiyatda amalga oshirilayotgan barcha islohotlarda ularning imkoniyatlari qobiliyatlari va salohiyatlaridan samarali foydalanish, farzand tarbiyasidagi ma’suliyatini oshirish masalasiga jamiyatning diqqat-e’tiborini qaratmoqda. Ushbu benazir g’amxurliklarga javoban ayollardan jamiyat taraqqiyoti yo’lida fidoyilik, ma’naviy va jismoniy barkamollik, oilasiga sadoqat, tadbirkorlik, tashabbuskorlik, har tomonlama namuna bo’lish talab etiladi. Oila psixologiyasiga doir eng muhim bilimlarni berish va ular asosida tegishli malakalar va ko’nikmalar shakllantirib, yoshlarni oilaviy xayoti tayyorlashdir. Oilaning ijtimoiy va etnopsixologik xususiyatlari oila psixologiyasi kursning predmetini tashkil qiladi. Oila psixologiyasi kursning vazifalari quyidagilardan iborat: 1. Oilani shaxsning shakllanishidagi roli haqida yoshlarda to’laqonli tasavvur shakllantirish. 2. yoshlarni oilaning ijtimoiy tarixiy kelib chiqishi va yuzaga kelganidan so’ng oilaviy xayot davomida bo’ladigan o’zgarishlar haqidagi ilmiy asoslangan bilimlar bilan tanishtirish. 3. yoshlarda oilaviy xayotda mazkur muqarrar ravishda bo’ladigan o’zgarishlar, muammolar, qonuniyatlar haqidagi ilmiy asoslangan to’laqonli tasavvurni shakllantirish va ularni bu jarayonlarga tayyorlash. 4. yoshlarni oilaviy xayotda yuzaga keladigan muammolarga konstruktiv tus berishga, destruktiv yunalishdagilaridan esa saqlanishga o’rgatish. 5. yoshlarda oilaviy xayotni o’ziga xos xususiyatlarni ilmiy asoslangan tarzda talqin etib, muammoli vaziyatlardan psixologik jihatdan okilona (oilaga va uning mustahkamligiga salbiy ta’sir etmagan xolda) chiqish imkonini beruvchi malakalarni shakllantirish. 6. yoshlarda ulariga turmush o ’ rt o g ’ ini to ’ g ’ ri tanlash malakalarini shakllantirish . 7. yoshlarni oiladagi muloqotga tayyorlash.