logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni

Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44.880859375 KB
Ko'chirib olish
MUNDARIJA Kirish I bob. Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni 1.1. Registon ansambli qurilish tarixi 1.2. Registon ansambli arxitektura jihatdan tasnifi II bob. Registon ansamblining xalqaro miqyosda e’tirof etilishi. 2.1Registon ansambli Yunesko tarkibiga kiritilishi 2.2Registon ansamblining ta’mirlanishi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Kirish Kurs ishining umumiy tavsifi. Samarqand, O‘zbekistonning eng ko'p tarixiy va madaniy yodgorliklari bilan mashhur shaharlardan biridir. Shahar Samarqand davlat madhiyasi, Samarqand shahri va ko'plab boshqa yodgorliklarga ega. Samarqand davlat madhiyasi, 14-15 asrlarda Temuriylar imperiyasi davlatining poytaxti bo'lgan Samarqand shahrida yaratilgan. Bu madhiya adabiyotlardagi eng yuqori ilmiy, falsafa va adabiy darajalarga ega. Madhiyada, zamonida mashhur yozuvchilar va olimlar yozgan asarlar jamlanib, ilm-fan, san'at va madaniyatning har qanday sohalarini qamrab olgan. Samarqand shahri, Registon va undagi medresalar, Shah-i Zinda ziyoratgohi, Bibi-Xonum mo'jizalari, Gur-e Amir maqbarasi, Ulug'bek obseravtoriyasi, Afrasiyob qal'asi va boshqa ko'plab yodgorliklarga ega. Ulug'bek observatoriyasi, asr o'tganligi uchun juda yuqori tekislik darajasiga erishgan. Bu observatoriyada, Ulug'bek va uning ilmiy jamoasi yulduzlar va planetalar to'g'risida ma'lumotlar to'plagan va ularga ko'proq yakindan tanishganlar. Samarqand shahrida zamonaviy va klassik O'zbek milliy mutafakkirlari yashagan. Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Buxoriy, Jami, Hafiz Shirazi, Firdavsiy va boshqa ko'plab yozuvchilar Samarqandda yashagan va ularga Samarqandning madaniy atmosferasi katta ta'sir qilgan. Bundan tashqari, Samarqand shahri, ko'plab o'zbek milliy ovqatlari va mahsulotlari bilan ham mashhur. Palov, somsa, lag'mon, non va boshqa ko'plab ovqatlar Samarqandning tuyg'on taomlari hisoblanadi. I bob. Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni 1.1.Registon ansambli qurilish tarixi Bahodir Yalangto‘shbiy Tillakori va Sherdor madrasalarini qurdirgan va Registon hozirgi ko‘rinishga kelgan. Registon ansambli — Samarqandning Registon maydonida 3 Madrasa {Ulug bek madrasasi, Tillakori Madrasasi,ʻ Sherdor Madrasasi) dan iborat me moriy majmua. Dastlab Ulug bek madrasasi ʼ ʻ (1417—1420 yy) bunyod etilib, keyinchalik qarshisiga — maydon sharqiga Ulug bek xonaqohi (1424 y), shim.ga Mirzoyi karvonsaroyi, jan.ga Alika ʻ Ko kaldosh Juma masjidi (1430 y) kurdirgan, yonida esa yog ochdan hotamkori ʻ ʻ uslubida masjidi Muqatta va Abusaid madrasasi qurilgan. XV asrning 20—40- i yillarida Registon hashamatli me moriy ansamblga ʼ aylangan. XVII asrda Samarqand hokimi Yalangto sh Bahodir vayrona ʻ holatdagi Ulug bek xonaqohi o rniga Sherdor Madrasa (1619—1635/36)ni, ʻ ʻ Mirzoyi karvonsaroyi o rniga Tillakori madrasa masjidi (1646/47— 1659/ 60)ni ʻ qurdirgan. R.a. o zining rang-barang koshinkori bezaklari; naqshinkori peshtoqlari, ulkan ʻ gumbazlari bilan O rta Osiyo me morchligining noyob yodgorligi ʻ ʼ hisoblanadi. Qadimiy Samarqand shahrining rasmiy markazi Registon maydoni bo lib, bu erda uchta madrasa qad ko targan: Ulug bek madrasasi (1417-1420), ʻ ʻ ʻ Sherdor madrasasi (1619-1636), Tillakori madrasasi (1647-1660). Registon - qadimiy ilm, ta lim muassasalari joylashgan joy bo lib, sharqdagi ʼ ʻ shahar qurilishi san atining eng ko zga ko rinarli namunalaridan biri ʼ ʻ ʻ hisoblanadi. U haqda Temuriylar faxr bilan: „Kim bizning kuch- qudratimizga shubha qilsa, kelib biz qurgan binolarni ko rsin“, deganlar. 2001- yilda bu uch ʻ madrasa UNESCOning butun dunyo yodgorliklari ro yxatiga kiritilgan. ʻ Registon maydoni- tarixda shaharning ilm-fan, siyosat va diniy markazi bo’lgan. “Registon ” so’zi “qumloq joy” degan ma’noni anglatadi. 1 O’rta asrlarda hamma katta shaharlarda markazlar “Registon” deb atalar edi. Shu nomdagi maydonlar Buxoro, Shahrisabz va Toshkentda ham bo’lgan. Samarqanddagi maydon esa O’rta Osiyodagi eng mahobatli va tahsinga sazovor maydonlardan biri edi. Bu maydonda bir necha ming yillik tarix mujassam. Amir Temur podshohligi davrida Registon Samarqandning markaziga aylantirildi. Ulug’bek davri (1409-1447)da esa maydon bundan ham muhimroq ahamiyatga ega bo’ldi. Zamonaviy Registon ansambli o’zida Ulug’bek madrasasi (1417-1420), Sherdor madrasasi(1619-1636) va Tillakori masjid-madrasasini (1647-1660) mujassam etadi.Registonning janubiy tomonida xalq orasida “Childuxtaron” deb atalmish xonaqoh va maqbaralar joylashgan edi. Ularni Ko’chkunjihon (1527-1530) qurdirgan edi va Tillakori madrasasiga qo’sh qilib bunyod etilgan edi Ulug'bek madrasasi portalida Qur'ondan an'anaviy iqtiboslar bilan bir qatorda quyidagi xabar ham bor: «Ushbu uy haqida aytishimiz mumkin: bu odamlar uchun ko'p qirrali yorug'lik, to'g'ri yo'l, ko'rish qobiliyati to'g'ri odamlar uchun rahm-shafqat. Sultonning o'g'li, ushbu ilm va marhamat binosining asoschisi, tinchlik va imonni qondiradigan munosib Sulton Ulug'bek Gurgan. Alloh o'z hukmronligining saroyini saqlasin, uning davlati mavjud bo'lguncha uning poydevorini mustahkamlasin. Ushbu ulug'vor madrasada yashash haqiqatan ham yaxshi: Assalomu alaykum! Siz mehribon edingiz, unda abadiy qoling va unga kiring. 820 yil (1417). Ma'lum bo'lishicha: bu bino dunyodagi eng zo'r va eng baland bino, san'at va ishdagi eng mukammal bino bo'lib, ilm-fan asoslari va najot yo'lidagi ko'rsatmalaridan dalolat beradi; unda yashovchi shariat va 1 Registon-Buyuk Sovet entsiklopediyasidan maqola. fatvo ahli; shuning uchun bu buyuk maktab "olimlar unda yashaydi" deb nomlangan. Madrasa ichki hovli va maydonga qaragan ulkan pestak bilan kanonga binoan rejalashtirilgan. Ushbu binoning me'mori aniq ma'lum emas, ammo Ulug'bekning zamondoshi, tarixchi Vasifiydan bu Qozizoda Rumiyning shogirdi Kamaleddin Muxandis bo'lganligi to'g'risida xabar bor.Ulug'bek madrasasi - yopiq to'rtburchaklar shaklidagi hovli, uning orqa tomonida masjid tomoshabinlari bo'lgan. Ansamblning burchaklarida 4 ta minora bor edi. Hovli atrofida tashqi tomondan ochilgan ikki qavatli kamarlar bor edi, ularning orqasida ellik hujr hujrasi joylashgan bo'lib, ularda bu erda tahsil olayotgan yuzdan ziyod talaba yashagan. Maydonda ulkan portal ochiladi. Xuddi shu portallardan yana uchta, ammo kichikroq, binoning boshqa uch tomonida joylashgan edi. Orqa portal masjidga kirish vazifasini bajargan. Portallar eng ajoyib qurilish elementlari. Ular faqat dekorativ funktsiyaga ega, ularning ma'nosi faqat monumentallik va ulug'vorlik taassurotida. Ushbu taassurotga juda oddiy texnika - eshik naychalarining kattalashtirilgan kattaligi erishiladi. Bino o'zining barcha monumentalligiga qaramay, engillik va inoyat taassurot qoldiradi. Devorlarning og'irligi va qalinligi haqida gapiradigan devorlarning bo'rttirma detallari umuman yo'q yoki minimallashtirilgan. Kichkina dekorativ bezak, devorlarni ko'k-ko'k plitkalar bilan bo'yash, devorning zo'ravonligi g'oyasini yo'q qiladi. Yupqa silindrsimon minoralar binoga doimo moviy moviy osmonga singib ketgandek edi.Madrasaning dekorativ bezaklari, ayniqsa mozaikalar, sir tonlarining sofligi, ranglar uyg'unligidagi nozik uyg'unlik, chiziqlar chiroyi va naqsh nafisligi jihatidan o'rta asrlar Sharqining dekorativ san'atining eng mukammal asarlariga murojaat qilgan holda, katta nafisligi bilan ajralib turadi. Oq, sariq, yashil, marganets-qora gullar, ko'k va yashil rangdagi pushti pushti pushti asosiy peshtak ustunlarida chuqur ko'k asosiy fonda 2 joylashgan. Oq va sariq yozuvlarning nafis va harakatlanuvchi harflari ingichka spiral kavisli o'simlik poyalari bilan birlashtirilgan. 2 Registon-Buyuk Sovet entsiklopediyasidan maqola. 1.2. Registon ansambli arxitektura jihatdan tasnifi 1932- yilda Ulug'bek madrasasi minorasi to'g'rilandi - bu dunyo amaliyotida misli ko'rilmagan hodisa.Keyingi ikki asr davomida Samarqand orqali o'tadigan karvon yo'llari o'z ahamiyatini yo'qotmoqda. Savdo va hunarmandchilik mahsulotlarining pasayishi mamlakat iqtisodiy hayotidagi turg'unlikka olib keladi. Samarqand - bu alohida taqdir sifatida Buxoro xonligining bir qismi. Bu vaqtda Samarqand amiri Bahodur Yalangtush o'z mablag'lari bilan Registon maydonida yana ikkita madrasa quradi. Shu bilan bugungi kungacha saqlanib qolgan, o'zining go'zalligi bilan ajoyib markaziy maydon ansambli qurilishi yakunlanadi. Asasan bu davirlarda Regisron bir muncha tiklash ishlari olip borildi xusan kurip utish mumkinki usha xonliklar davirda ham XIX asr o’rtalarida usha zilazila bulish oqibatida devorlari upirilip tuwadi va buni tamirlash ishlari olip biriladi bir niche kun davom etgan tamirlash ishlaridan so’ng uz xolatini bir muncha tiklab oladi usha vaqtda Ulug’bek madrasasini naqishlari uz xolatida bir muncha cheqip kitgandi. Registonning janubiy tomonida xalq orasida “Childuxtaron” deb atalmish xonaqoh va maqbaralar joylashgan edi. Ularni Ko chkunchixonʻ qurdirgan edi va Tillakori madrasasiga qo’sh qilib bunyod etilgan edi. U 1904-yilgi zilziladan so’ng xarobaga aylanib, 1910-yili butunlay buzilgan va o’rni maydon bo’lib qolgan. 100 yil orasida oxirgi ko’rinishini olgan bu Registonni ko’rish ishtiyoqida butun dunyodan sayyohlar tashrif buyurishadi. Samarqanddagi tarixiy obidalarga gid- ekskursovod bilan sayohat uyushtirib, obidalarimizning bugungi ko‘rinishi va unda amalga oshirilayotgan ishlar haqida maqola tayyorlash uchun Registon majmuasiga yo‘l oldik. Registonga borgach, bizga hamroh ajratishini so‘rab, dastavval majmua rahbari Xonqul Samarovga uchrashdik. - Majmuaga keyingi yillarda mahalliy sayyohlar oqimi ancha oshdi, - deydi X.Samarov. - Bu ichki turizmni rivojlantirish uchun berilgan imtiyozlar, yengilliklar samarasi, deyish mumkin. Shuningdek, sayyohlik uchun qulay bo‘lgan qo‘shimcha dam olish kunlari belgilandi. Ayniqsa, bayramlarda aholining turli qatlamlari o‘rtasida hokimlik, kasaba uyushmalari tashkilotlari tomonidan sayohatlar uyushtirilmoqda. Chekka qishloqlardan kelgan aholi “Registonni birinchi bor ko‘rishimiz!”, deb aytishiga ko‘p guvoh bo‘ldim. Mehmonlarga majmuani to‘liq tanishtirishda gidlarning alohida o‘rni bor. Bizda o‘n nafar gid xodim faoliyat ko‘rsatib, bir necha tilda sayyohlarga majmua haqida ma’lumot beradi. Tarixchi bo‘lganim bois gidlarning sayyohlarga taqdim etayotgan har bir ma’lumotiga e’tibor qarataman va ularni tizimli tarzda imtihon qilib turaman. Sababi, ba’zida afsonalarga ko‘ra, degan birgina iboraning aytilmasligi tufayli xorijliklar ayrim ma’lumotlarni tarixiy haqiqat deb qabul qilishi mumkin. Registon maydoniga sayohatimizda bizga malakali gid mutaxassis – Xurshida Narziyeva hamrohlik qiladigan bo‘ldi. Majmua o‘rnida bozor bo‘lgan - Bu hududdan bir paytlar Afrosiyob shaharchasini suv bilan ta’minlab turuvchi katta ariq o‘tgan, - deya Registon bilan bizni tanishtirishni boshlaydi X.Narziyeva. - Ammo vaqt o‘tgan sayin bu suv qurib, o‘rnida qumlik paydo bo‘ladi. Shuning uchun bu joy Registon, ya’ni qumlik joy degan nom olgan. Maydondagi binolarning uchalasi ham madrasa – XV-XVII asrlarda qurilgan oliy o‘quv yurtlari. XIV asrda ushbu maydon faqatgina bozor vazifasini o‘tagan. Amir Temurning rafiqasi Tuman oqo bu yerda usti yopiq bozor qurdirgan va u “Timi telpakfurushon” nomi bilan mashhur bo‘lgan. Amir Temur vafotidan so‘ng Mirzo Ulug‘bek fan, ma’rifat, madaniyat sohalariga alohida e’tibor ko‘rsatgan. Shuning uchun 23 yoshida, 1417-1420- yillarda madrasa qurdiradi. Madrasa yonidan esa hozirgi Tillakori hamda Sherdor madrasalari o‘rnida xonaqoh hamda karvonsaroylar qurdirgan. Ushbu karvonsaroylardan tushgan daromad madrasada o‘qiyotgan talabalarga mudarrislik qilgan ustozlarga berilgan. Ushbu binolar bizning kunlargacha yetib kelmagan. Oradan ikki asr o‘tib, o‘sha paytda Samarqand hokimi bo‘lgan Bahodir Yalangto‘shbiy Tillakori va Sherdor madrasalarini qurdirgan va Registon hozirgi ko‘rinishga kelgan. Ulug‘bek madrasasining peshtoqi yulduzlar bilan bezatilgan bo‘lib, bu allomaning astronom ekanligiga ishora, ikki yonidagi minoralar qad rostlagan. Minoraning biri, ya’ni o‘ng tomondagisi biroz og‘ganiga e’tibor bering. Samarqandliklar bu minorani “Samarqand pizasi”, deb ham atashadi. O‘tgan asrning boshlarida yuz bergan zilzila natijasida minora qariyb ikki metrga og‘gan. 1932 yilda mutaxassislar tomonidan tavakkal ishga qo‘l uriladi, texnologiyalarsiz, uni saqlab qolishga kirishiladi. Mazkur Samarqanddagi ii tarixiy obidalarga gid-ekskursovod bilan sayohat uyushtirib, obidalarimizning bugungi ko‘rinishi va unda amalga oshirilayotgan ishlar haqida maqola tayyorlash uchun Registon majmuasiga yo‘l oldik. Registonga borgach, bizga hamroh ajratishini so‘rab, dastavval majmua rahbari Xonqul Samarovga uchrashdik. - Majmuaga keyingi yillarda mahalliy sayyohlar oqimi ancha oshdi, - deydi X.Samarov. - Bu ichki turizmni rivojlantirish uchun berilgan imtiyozlar, yengilliklar samarasi, deyish mumkin. Shuningdek, sayyohlik uchun qulay bo‘lgan qo‘shimcha dam olish kunlari belgilandi. Ayniqsa, bayramlarda 3 aholining turli qatlamlari o‘rtasida hokimlik, kasaba uyushmalari tashkilotlari tomonidan sayohatlar uyushtirilmoqda. Chekka qishloqlardan kelgan aholi “Registonni birinchi bor ko‘rishimiz!”, deb aytishiga ko‘p guvoh bo‘ldim. Mehmonlarga majmuani to‘liq tanishtirishda gidlarning alohida o‘rni bor. Bizda o‘n nafar gid xodim faoliyat ko‘rsatib, bir necha tilda sayyohlarga majmua haqida ma’lumot beradi. Tarixchi bo‘lganim bois gidlarning sayyohlarga taqdim etayotgan har bir ma’lumotiga e’tibor qarataman va ularni tizimli tarzda imtihon qilib turaman. Sababi, ba’zida afsonalarga ko‘ra, degan birgina iboraning 3 Yoqubov N. Samarqand afsonalari. Самарканд , 1990. aytilmasligi tufayli xorijliklar ayrim ma’lumotlarni tarixiy haqiqat deb qabul qilishi mumkin. Registon maydoniga sayohatimizda bizga malakali gid mutaxassis – Xurshida Narziyeva hamrohlik qiladigan bo‘ldi. Majmua o‘rnida bozor bo‘lgan - Bu hududdan bir paytlar Afrosiyob shaharchasini suv bilan ta’minlab turuvchi katta ariq o‘tgan, - deya Registon bilan bizni tanishtirishni boshlaydi X.Narziyeva. - Ammo vaqt o‘tgan sayin bu suv qurib, o‘rnida qumlik paydo bo‘ladi. Shuning uchun bu joy Registon, ya’ni qumlik joy degan nom olgan. Maydondagi binolarning uchalasi ham madrasa – XV-XVII asrlarda qurilgan oliy o‘quv yurtlari. XIV asrda ushbu maydon faqatgina bozor vazifasini o‘tagan. Amir Temurning rafiqasi Tuman oqo bu yerda usti yopiq bozor qurdirgan va u “Timi telpakfurushon” nomi bilan mashhur bo‘lgan. Amir Temur vafotidan so‘ng Mirzo Ulug‘bek fan, ma’rifat, madaniyat sohalariga alohida e’tibor ko‘rsatgan. Shuning uchun 23 yoshida, 1417-1420 yillarda madrasa qurdiradi. Madrasa yonidan esa hozirgi Tillakori hamda Sherdor madrasalari o‘rnida xonaqoh hamda karvonsaroylar qurdirgan. Ushbu karvonsaroylardan tushgan daromad madrasada o‘qiyotgan talabalarga mudarrislik qilgan ustozlarga berilgan. Ushbu binolar bizning kunlargacha yetib kelmagan. Oradan ikki asr o‘tib, o‘sha paytda Samarqand hokimi bo‘lgan Bahodir Yalangto‘shbiy Tillakori va Sherdor madrasalarini qurdirgan va Registon hozirgi ko‘rinishga kelgan. Ulug‘bek madrasasi – to‘ng‘ich bino Ulug‘bek madrasasining peshtoqi yulduzlar bilan bezatilgan bo‘lib, bu allomaning astronom ekanligiga ishora, ikki yonidagi minoralar qad rostlagan. Minoraning biri, ya’ni o‘ng tomondagisi biroz og‘ganiga e’tibor bering. Samarqandliklar bu minorani “Samarqand pizasi”, deb ham atashadi. O‘tgan asrning boshlarida yuz bergan zilzila natijasida minora qariyb ikki metrga og‘gan. 1932-yilda mutaxassislar tomonidan tavakkal ishga qo‘l uriladi, texnologiyalarsiz, uni saqlab qolishga kirishiladi. Mazkur Samarqanddagi tarixiy obidalarga gid-ekskursovod bilan sayohat uyushtirib, obidalarimizning bugungi ko‘rinishi va unda amalga oshirilayotgan ishlar haqida maqola tayyorlash uchun Registon majmuasiga yo‘l oldik. Registonga borgach, bizga hamroh ajratishini so‘rab, dastavval majmua rahbari Xonqul Samarovga uchrashdik. Majmuaga keyingi yillarda mahalliy sayyohlar oqimi ancha oshdi, - deydi X.Samarov. - Bu ichki turizmni rivojlantirish uchun berilgan imtiyozlar, yengilliklar samarasi, deyish mumkin. Shuningdek, sayyohlik uchun qulay bo‘lgan qo‘shimcha dam olish kunlari belgilandi. Ayniqsa, bayramlarda aholining turli qatlamlari o‘rtasida hokimlik, kasaba uyushmalari tashkilotlari tomonidan sayohatlar uyushtirilmoqda. Chekka qishloqlardan kelgan aholi “Registonni birinchi bor ko‘rishimiz!”, deb aytishiga ko‘p guvoh bo‘ldim. Mehmonlarga majmuani to‘liq tanishtirishda gidlarning alohida o‘rni bor. Bizda o‘n nafar gid xodim faoliyat ko‘rsatib, bir necha tilda sayyohlarga majmua haqida ma’lumot beradi. Tarixchi bo‘lganim bois gidlarning sayyohlarga taqdim etayotgan har bir ma’lumotiga e’tibor qarataman va ularni tizimli tarzda imtihon qilib turaman. Sababi, ba’zida afsonalarga ko‘ra, degan birgina iboraning aytilmasligi tufayli xorijliklar ayrim ma’lumotlarni tarixiy haqiqat deb qabul qilishi mumkin. Registon maydoniga sayohatimizda bizga malakali gid mutaxassis – Xurshida Narziyeva hamrohlik qiladigan bo‘ldi. Majmua o‘rnida bozor bo‘lgan - Bu hududdan bir paytlar Afrosiyob shaharchasini suv bilan ta’minlab turuvchi katta ariq o‘tgan, - deya Registon bilan bizni tanishtirishni boshlaydi X.Narziyeva. - Ammo vaqt o‘tgan sayin bu suv qurib, o‘rnida qumlik paydo bo‘ladi. Shuning uchun bu joy Registon, ya’ni qumlik joy degan nom olgan. Maydondagi binolarning uchalasi ham madrasa – XV-XVII asrlarda qurilgan oliy o‘quv yurtlari. XIV asrda ushbu maydon faqatgina bozor vazifasini o‘tagan. Amir Temurning rafiqasi Tuman oqo bu yerda usti yopiq bozor qurdirgan va u “Timi telpakfurushon” nomi bilan mashhur bo‘lgan. Amir Temur vafotidan so‘ng Mirzo Ulug‘bek fan, ma’rifat, madaniyat sohalariga alohida e’tibor ko‘rsatgan. Shuning uchun 23 yoshida, 1417-1420 yillarda madrasa qurdiradi. Madrasa yonidan esa hozirgi Tillakori hamda Sherdor madrasalari o‘rnida xonaqoh hamda karvonsaroylar qurdirgan. Ushbu karvonsaroylardan tushgan daromad madrasada o‘qiyotgan talabalarga mudarrislik qilgan ustozlarga berilgan. Ushbu binolar bizning kunlargacha yetib kelmagan. Oradan ikki asr o‘tib, o‘sha paytda Samarqand hokimi bo‘lgan Bahodir Yalangto‘shbiy Tillakori va Sherdor madrasalarini qurdirgan va Registon hozirgi ko‘rinishga kelgan. Ulug‘bek madrasasi – to‘ng‘ich bino Ulug‘bek madrasasining peshtoqi yulduzlar bilan bezatilgan bo‘lib, bu allomaning astronom ekanligiga ishora, ikki yonidagi minoralar qad rostlagan. Minoraning biri, ya’ni o‘ng tomondagisi biroz og‘ganiga e’tibor bering. Samarqandliklar bu minorani “Samarqand pizasi”, deb ham atashadi. O‘tgan asrning boshlarida yuz bergan zilzila natijasida minora qariyb ikki metrga og‘gan. 1932 yilda mutaxassislar tomonidan tavakkal ishga qo‘l uriladi, texnologiyalarsiz, uni saqlab qolishga kirishiladi. Mazkur bino 1960 yilga kilip qaytardan tiklash ishlarini olip bordi,va shu billari uz xolatini bir muncha tiklandi ammo SSSR davrida bu binolarga savuq minosabatda bulganligi va shahardan utkazilgan ariqlar qarovsiz qoldirilganligi natijasida bir mincha suv toshqinni natijasida Registon maydoni chukish holati uchradi xozirgi kunda yo’l bilan solishtirilganda ancha pasligini kurip utish mumkin- E’tibor bergan bo‘lsangiz, madrasalarga kirishda ikkita eshik bor, - deya ishora qiladi Xurshida Narziyeva. – Bundan talaba va ustozlar alohida- alohida eshikdan kirib-chiqqan. Qizig‘i, o‘ng tomon eshik talabalar uchun ajratilgan bo‘lib, “doim ishlari o‘ngidan kelsin”, degan ma’noni mujassam etgan. Talabalarning e’tiborini jalb qilmaslik uchun madrasaga kirish juda oddiy uslubda, qariyb bezatilmagan. Madrasa ikki qavatli bo‘lib, 56 ta hujra mavjud. Binoning ikkinchi qavati o‘tgan asrning boshlaridagi zilzila oqibatida vayron bo‘lgan. 1994 yilda Mirzo Ulug‘bek tavalludining 650 yilligi munosabati bilan madrasada yirik ta’mirlash ishlari amalga oshirilgan. Madrasa ichkarisida tashkil etilgan muzeyda dars jadvallari, o‘qitiladigan fanlar ro‘yxati, bobokalonlarimiz nomiga qo‘yilgan kraterlar, Mirzo Ulug‘bekning ilmiy ishlari, Amir Temur davriga oid boshqa eksponatlar o‘rin olgan. Tillakoridagi “hayot charxpalagi” Tillakori madrasasi maydonda mavjud madrasalardan eng chiroylisi deb tan olingan. U ham masjid va madrasa bo‘lib, hovlisi ancha kengroq va bir qavatlidir. O‘tgan asrning 70-yillarida ichkari qism qaytadan to‘liq ta’mirlangan. Ya’ni, tilla suvi yuritilgan, ramziy tarzda “Hayot charxpalagi” deb ataluvchi ushbu naqshinkor gumbaz eski naqshlari saqlanib qolingan holda hozirgi ko‘rinishiga keltirilgan. Shuningdek, ilgari auditoriya vazifasini o‘tagan zallarda hozir amaliy san’at ko‘rgazmalari namoyish etiladi. Bu yerda hunarmandchilik namunalari o‘rin olgan. 4 Sherdor madrasasida nega namoz o‘qilmagan? Sherdor madrasasi esa 1619-1636 yillarda quriladi. Uning peshtoqidagi sher va yo‘lbars aralashmasidagi afsonaviy jonivor hamda yugurib ketayotgan kiyik surati tushirilgan tasvir turlicha talqin qilinadi. Misol uchun, ba’zi manbalarda bu surat tinchlik-xotirjamlik hukm surgan yurtda kiyiklar ham erkin sayr qilib yuribdi, sherlar esa davlatning mustahkamligini ifodalaydi, deyilgan. Peshtoqida jonivor surati mavjud bo‘lgani uchun ushbu binoda namoz o‘qilmagan. Shuningdek, ba’zi manbalarga ko‘ra, Sherdor madrasasi peshtoqiga nimaning tasvirini tushirish bo‘yicha Bahodir Yalangto‘sh tanlov e’lon qilgan va maqbul deb topilgan surat muallifiga pul mukofoti topshirilgan. 4 Ushbu maqolada O zbekiston milliy ensiklopediyasiʻ (2000-2005) ma lumotlaridan foydalanilgan ʼ II bob. Registon ansamblining xalqaro miqyosda e’tirof etilishi. 2.1. Registon ansambli Yunesko tarkibiga kiritilishi Samarqanddagi Registon, O'zbekiston YUNESKOning Jahon merosi ro'yxatiga kiritilgan. U 2001 yilda YUNESKOning Jahon merosi ro'yxatiga kiritilgan. Registon YUNESKO tomonidan o'zining ajoyib me'moriy va madaniy ahamiyati bilan tan olingan, chunki u Markaziy Osiyoda Temuriylar me'morchiligi va Islom uyg'onishining cho'qqisini ifodalaydi. Registon atrofida joylashgan uchta madrasa, Ulug ' Beg madrasasi, Tilya-Kori madrasasi va Sher-Dor madrasasi dizayni va bezaklari bilan noyobdir. Ularda Temuriylar me'morchiligiga xos bo'lgan murakkab plitkalar, rang-barang mozaikalar va chiroyli xattotlik mavjud. Registon o'zining tarixiy ahamiyati bilan ham ahamiyatlidir, chunki u asrlar davomida Markaziy Osiyoda muhim ta'lim va madaniyat markazi bo'lib xizmat qilgan. YUNESKOning Butunjahon merosi ro'yxatiga kiritilgan Registon hozirgi kunda uning madaniy va tarixiy ahamiyatini kelajak avlodlar uchun saqlab qolishga qaratilgan xalqaro shartnomalar bilan himoyalangan. Shuningdek, u mintaqaning asosiy sayyohlik yo'nalishi va iqtisodiy rivojlanish manbai hisoblanadi. Sherdor madrasasida ekspozitsiya shaklida xuddi o‘sha davrdagi singari talabalar hujrasi tayyorlab qo‘yilgan. Imkoniyati cheklanganlar uchun qulay sharoit Imkoniyati cheklangan insonlar uchun Registon maydonining kichik maketi ham muzeylardan biriga qo‘yilgan, ko‘zi ojiz insonlar uchun brayl yozuvida ma’lumotlar mavjud. Maketni ushlab ko‘rish orqali u haqda tasavvurga ega bo‘lish mumkin. Shuningdek, harakatida cheklovlar bor insonlar ham maydonni aylanib chiqishlari uchun barcha imkoniyatlar yaratilgan. Registon maydonidagi muhtasham obidalarni gid hamrohligida aylanaman desangiz, kamida ikki soat vaqtingiz ketadi. Ammo bu vaqtga achinmaysiz, aksincha, bu yerda yana qolgingiz, har bir koshinlar haqida bilgingiz kelaveradi. 5 Registonga borarkansiz, shunchaki, binolarning mahobatidan zavqlanmang, uni mutaxassis bilan aylaning, bu sizga nafaqat ma’nan, balki ruhan, jismonan kuch, shijoat beradi. 2021 yilda viloyatga 120 mingga yaqin xorijiy va salkam 2 million mahalliy sayyoh tashrifi kuzatildi. Aytish kerakki, Samarqandga kelgan mehmon borki, Registonni ko‘rmay ketmaydi, Demak, ushbu majmua viloyat turizmi rivojidagi muhim inshootlardan biridir. Viloyatda bugungi kunda 7123 o‘rinli 171 ta mehmonxona, 2170 o‘rinli 227 ta oilaviy mehmon uyi, 298 ta transport vositasi, 192 ta turoperator hamda 336 nafar gid-tarjimon sayyohlarga xizmat ko‘rsatmoqda. Joriy yilda yana 105 ta katta va kichik mehmonxona tashkil etiladi. Bu orqali viloyatdagi mehmonxonalarda bir vaqtning o‘zida qariyb 20 ming nafar sayyohni qabul qilish imkoniyati yaratiladi. Shuningdek, joriy yilda viloyatimizda ishbilarmonlik salohiyatini namoyon etuvchi 1300 xonani o‘z ichiga olgan to‘rt va besh yulduzli 8 ta mehmonxona, xalqaro kongress markazi va ko‘rgazma majmualari, tematik xiyobonlar hamda “Abadiy shahar” tarixiy majmuasidan iborat “Samarqand turizm markazi” tashkil etilyapti. 5 Fayziev A. F. XIX asrning birinchi yarmi Samarqand vaqf hujjatlari / / XVI-XX asr boshlarida O'zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy hayoti masalalari. — 1988. - pp. 15-23. 17-asrda Registonda Sher-Do'r va Tillya-Kari madrasalarining ikkita monumental binosi qurildi. Ular o'zining badiiy va me'moriy xususiyatlari jihatidan o'zlarining prototipi - o'lmas me'moriy yodgorlik - Ulug'bek madrasasidan hali ham past bo'lishiga qaramay, o'zining ajoyib hajmi va bezak hashamati bilan ajralib turadi.O'sha paytda keng tarqalgan bir xil turdagi monumental binolarni taqqoslash usuli bu erda yangi echimni topdi. Binolarning jabhalari shunday joylashtirilganki, ularni birlashtirgan maydon uchta katta peshtaxtali bir tomonda katta ochiq hovli sifatida qabul qilinadi. Registonga yaqinlashayotgan odamning nigohi oldida favqulodda ulug'vorlikka to'la tomosha darhol ochiladi. Katta geometrik aniq me'moriy hajmlar ritmik ravishda takrorlanadi. Binolarning peshtaklari tomoshabinga ulkan kamar bilan qarama-qarshi bo'lib, ular uchli, uchi yuqoriga qarab, kuchli ustunlar va devorlarga bosilgan me'moriy massaning ulkan og'irligini his qiladi. Arklar qudratli taranglikda muzlab qolgandek tuyuldi va qandaydir g'ayritabiiy kuch devorlar, gumbazlar, ustunlar va minoralar massasini harakatsiz turishiga olib keladi, ularning yuzasida plitalar bilan ishlangan naqshlar va yozuvlarning yorqin ranglari osoyishta porlaydi.Kuchli rang-barang akkordlar, ba'zan devorlar va ustunlarning katta tekisliklarini qoplagan yoki to'yingan to'yingan rangli panjarali, g'ildiraklarning nishlarida, kamar timpanalarida, gumbazlarning qovurg'ali yuzasida ko'k, och ko'k yoki to'q sariq-sariq rangli dog'lar ustunligi bilan rangli panjara bilan bezatilgan. 17-asrda Registonda Sher-Do'r va Tillya- Kari madrasalarining ikkita monumental binosi qurildi. Ular o'zining badiiy va me'moriy xususiyatlari jihatidan o'zlarining prototipi - o'lmas me'moriy yodgorlik - Ulug'bek madrasasidan hali ham past bo'lishiga qaramay, o'zining ajoyib hajmi va bezak hashamati bilan ajralib turadi. O'sha paytda keng tarqalgan bir xil turdagi monumental binolarni taqqoslash usuli bu erda yangi echimni topdi. Binolarning jabhalari shunday joylashtirilganki, ularni birlashtirgan maydon uchta katta peshtaxtali bir tomonda katta ochiq hovli sifatida qabul qilinadi. Registonga yaqinlashayotgan odamning nigohi oldida favqulodda ulug'vorlikka to'la tomosha darhol ochiladi. Katta geometrik aniq me'moriy hajmlar ritmik ravishda takrorlanadi. Binolarning peshtaklari tomoshabinga ulkan kamar bilan qarama-qarshi bo'lib, ular uchli, uchi yuqoriga qarab, kuchli ustunlar va devorlarga bosilgan me'moriy massaning ulkan og'irligini his qiladi. Arklar qudratli taranglikda muzlab qolgandek tuyuldi va qandaydir g'ayritabiiy kuch devorlar, gumbazlar, ustunlar va minoralar massasini harakatsiz turishiga olib keladi, ularning yuzasida plitalar bilan ishlangan naqshlar va yozuvlarning yorqin ranglari osoyishta porlaydi. Kuchli rang-barang akkordlar, ba'zan devorlar va ustunlarning katta tekisliklarini qoplagan yoki to'yingan to'yingan rangli panjarali, g'ildiraklarning nishlarida, kamar timpanalarida, gumbazlarning qovurg'ali yuzasida ko'k, och ko'k yoki to'q sariq-sariq rangli dog'lar ustunligi bilan rangli panjara bilan bezatilgan. Avvaliga binoni hokim Yalangto‘sh Bahodir sharafiga nomlash rejalashtirilgan edi. Biroq, odamlar “Sherdor” ya’ni “Sherlar makoni” deya atashgan. Madrasa o‘zining zamonaviy nomini old qismidagi timpanumidagi o‘ziga xos bezak tufayli oldi, chiqayotgan quyosh nurlari ostida, qor qoplonining oq jayronga ov sahnasi hayoliy hayvonlar qiyofasi negizida tasvirlangan. Garchi musulmonlarning urf-odatlariga ko‘ra, muqaddas joylarda hayvonlar yoki odamlarni tasvirlab bo‘lmaydi, lekin ushbu madrasa bundan mustasno. Kiyik ovlayotgan yirtqichlarning tasviri, ilmu toliblar bilimga intilishlari zarurligini va, sherlar o‘ljasini quvib ularni yeganlaridek, donolikni o‘zlashtirishlari zarurligi lozim. Insonning yuzi xudoni ramziy timsol ko‘rinishini tasvirlagan holda ogohlantiradi: “Hatto siz yirtqich bo‘lsangiz ham, boqiy emasligingizni unutmasligingiz kerak”. Qariyb uch asr davomida Sherdor musulmonlar orasida eng mashhur ta’lim muassasasi hisoblangan. 2.1.Registon ansamblining ta’mirlanishi Registon, Samarkand shahridagi jahon bo'ylab mashhur bo'lgan mehmonxona va qirq masjiddan iborat bo'lgan markaziy ko'cha, shuningdek, Ulug'bek, Tillojon va Shir Dor medresalari bilan o'ralgan namoyishgoh joyi sifatida ham xizmat qilgan. Shu sababli, Registon joyi O'zbekiston va jahon tarixida ahamiyatli ob'ekt deb hisoblanadi. Registon ko'chasidagi Ulug'bek, Tillojon va Shir Dor medresalari, 15-17 asrlarda Timurid davlatining iftixoriy davrining eng yaxshi namunalaridan hisoblanadi. Ular asqarida talabalar uchun ilmiy markazlar sifatida ishlatilgan. Lekin keyinchalik, ular turistlar va ziyoratchilar uchun ko'plab qiziqarli joylar sifatida ham xizmat qilishdi. O'zbekiston hukumati medresalarning ta'mirlanishi bo'yicha katta ishlar olib borayapti. 2018 yilida, Ulug'bek medresasi kabi madaniy yodgorliklar, arxitektura va san'atning zaruriy qismlarini o'z ichiga olgan yangi binoga ega bo'ldi. Tillojon va Shir Dor medresalari ham zamonaviy turli xizmatlar va yangi turistlar uchun rivojlanishni davom ettirish uchun ta'mirlanmoqda. Bundan tashqari, 2021 yilida O'zbekiston prezidenti Shavkat Mirziyoyev Samarkand shahrida "Registon" davlat arkheologiya-muxlislik muzeumini ochishga oid qaror qabul qildi. Bu muzeum medresalarning tarixi, arxitekturasi va o'zbek san'ati haqida ko'proq ma'lumot beradi. Samarqanddagi XVII asrning mashhur binolardan biri – Sherdor madrasasi Registon me’moriy ansambli tarkibiy qismiga kiradi. Bir necha asrlar davomida madrasa mashhur islomiy ta’lim muassasasi bo‘lib, uning hujralarida taniqli faylasuflar va ilohiyotshunoslar tehsil olgan. Madrasa 1619-1636- yillarda Ulug‘bekning demontaj qilingan xonaqohi o‘rnida Ashtarxoniy Yalanto‘shbiy Bahodirning buyrug‘i bilan qurilgan. Qurilishga Samarqand me’mori Abduljabbor jalb qilingan, bezak berish ishlarini usta Muhammad Abbos bajargan. Dizayn Markaziy Osiyo an’anaviy uslubida amalga oshirilgan va asosiy tashqi ko‘rinishi uchli yakunga ega bo‘lgan arkali kirish eshigi bilan hayratga soladi. Avvaliga binoni hokim Yalangto‘sh Bahodir sharafiga nomlash rejalashtirilgan edi. Biroq, odamlar “Sherdor” ya’ni “Sherlar makoni” deya atashgan. Madrasa o‘zining zamonaviy nomini old qismidagi timpanumidagi o‘ziga xos bezak tufayli oldi, chiqayotgan quyosh nurlari ostida, qor qoplonining oq jayronga ov sahnasi hayoliy hayvonlar qiyofasi negizida tasvirlangan. Garchi musulmonlarning urf-odatlariga ko‘ra, muqaddas joylarda hayvonlar yoki odamlarni tasvirlab bo‘lmaydi, lekin ushbu madrasa bundan mustasno. Kiyik ovlayotgan yirtqichlarning tasviri, ilmu toliblar bilimga intilishlari zarurligini va, sherlar o‘ljasini quvib ularni yeganlaridek, donolikni o‘zlashtirishlari zarurligi lozim. Insonning yuzi xudoni ramziy timsol ko‘rinishini tasvirlagan holda ogohlantiradi: “Hatto siz yirtqich bo‘lsangiz ham, boqiy emasligingizni unutmasligingiz kerak”. Qariyb uch asr davomida Sherdor musulmonlar orasida eng mashhur ta’lim muassasasi hisoblangan. Madrasa peshtoqida tasvirlangan jarayon vaqt o‘tishi bilan O‘zbekistonning milliy ramzlaridan biriga aylandi. iii Sherdor madrasasi va unga qarama-qarshi joylashgan Ulug‘bek madrasasining o‘lchamlari amalda bir xil. Me’morning fikriga ko‘ra, binolar bir-birining ko‘zgu tasvirlari bo‘lishi kerak edi va bu yerda o‘ziga xos “kosh” texnikasi ishlatilgan.Ammo vaqt o‘tishi bilan bu joy relyefi biroz o‘zgargan, shuning uchun Sherdor Ulug‘bek madrasasidan biroz pastroqda joylashgan. Binoning bezagi kufiy yozuvlari, Muhammad (s.a.v) payg‘ambar so‘zlari va Qur’oni Karimdan muqaddas so‘zlar bilan bezatilgan. XULOSA Registon va undagi medresalar, Samarkand shahridagi ahamiyatli ob'ektlardan hisoblanadi va ularga zarar yetkazish yoki asrab-avaylashning har qanday shakli qat'iyan qabul qilinmaydi. Shu sababli, O'zbekiston hukumati Registon va undagi ob'ektlarni himoya qilish va ularning hujjatlarini saqlash uchun katta hissa sarflaydi. Hozirgi kunda, Registon va undagi medresalar yangi turistlar va ziyoratchilar uchun O'zbekistonning eng mashhur ob'ektlaridan biri hisoblanadi. Bu sababli, O'zbekiston hukumati, Registon joyiga kelayotgan turistlar uchun ko'plab xizmatlar va tashqi yo'llar yaratadi. Bunda, Registon joyiga kelayotgan avtobuslar, shahar ichidagi transport va turistik sharoitlar kiritiladi. Bundan tashqari, O'zbekiston hukumati, Registon joyiga kelayotgan hamkorliklarni rivojlantirish uchun turistik agentliklar va saytlar bilan hamkorlik qiladi. Bular orqali, turistlar Registon va undagi medresalarni ko'rib chiqish, shahar tarixi va madaniyati haqida ko'proq ma'lumot olish, o'zbek milliy ovqatlari va mahsulotlari bilan tanishishlar va boshqa turistik tadbirlarga qatnashishlari mumkin. Barcha bu qadamlar, Registon va undagi ob'ektlarning himoyalash, ularning muqaddasligini saqlash va ularning turistlar va ziyoratchilar uchun ko'plab qiziqarli joylar sifatida xizmat qilish maqsadida olib borilgan. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: 1. Registon-Buyuk Sovet entsiklopediyasidan maqola. 2. Yoqubov N. Samarqand afsonalari. Самарканд , 1990. 3. Samarqand. Ochiq osmon ostidagi muzey. - Toshkent: G'afur G'ulom nomidagi adabiyot va san'at nashriyoti, 1986. - pp. 143-168. — 248 p. 4. Sovet Ittifoqi san'at yodgorliklari. Markaziy Osiyo. Guidebook matn muallifi va albom hamda compiler G. A. Пугаченкова /. - M.: San'at, 1983. - p. 393. — 428 p. 5. Fayziev A. F. XIX asrning birinchi yarmi Samarqand vaqf hujjatlari / / XVI- XX asr boshlarida O'zbekistonning ijtimoiy-iqtisodiy hayoti masalalari. — 1988. - pp. 15-23. i ii iii

MUNDARIJA Kirish I bob. Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni 1.1. Registon ansambli qurilish tarixi 1.2. Registon ansambli arxitektura jihatdan tasnifi II bob. Registon ansamblining xalqaro miqyosda e’tirof etilishi. 2.1Registon ansambli Yunesko tarkibiga kiritilishi 2.2Registon ansamblining ta’mirlanishi XULOSA FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

Kirish Kurs ishining umumiy tavsifi. Samarqand, O‘zbekistonning eng ko'p tarixiy va madaniy yodgorliklari bilan mashhur shaharlardan biridir. Shahar Samarqand davlat madhiyasi, Samarqand shahri va ko'plab boshqa yodgorliklarga ega. Samarqand davlat madhiyasi, 14-15 asrlarda Temuriylar imperiyasi davlatining poytaxti bo'lgan Samarqand shahrida yaratilgan. Bu madhiya adabiyotlardagi eng yuqori ilmiy, falsafa va adabiy darajalarga ega. Madhiyada, zamonida mashhur yozuvchilar va olimlar yozgan asarlar jamlanib, ilm-fan, san'at va madaniyatning har qanday sohalarini qamrab olgan. Samarqand shahri, Registon va undagi medresalar, Shah-i Zinda ziyoratgohi, Bibi-Xonum mo'jizalari, Gur-e Amir maqbarasi, Ulug'bek obseravtoriyasi, Afrasiyob qal'asi va boshqa ko'plab yodgorliklarga ega. Ulug'bek observatoriyasi, asr o'tganligi uchun juda yuqori tekislik darajasiga erishgan. Bu observatoriyada, Ulug'bek va uning ilmiy jamoasi yulduzlar va planetalar to'g'risida ma'lumotlar to'plagan va ularga ko'proq yakindan tanishganlar. Samarqand shahrida zamonaviy va klassik O'zbek milliy mutafakkirlari yashagan. Alisher Navoiy, Zahiriddin Muhammad Bobur, Buxoriy, Jami, Hafiz Shirazi, Firdavsiy va boshqa ko'plab yozuvchilar Samarqandda yashagan va ularga Samarqandning madaniy atmosferasi katta ta'sir qilgan. Bundan tashqari, Samarqand shahri, ko'plab o'zbek milliy ovqatlari va mahsulotlari bilan ham mashhur. Palov, somsa, lag'mon, non va boshqa ko'plab ovqatlar Samarqandning tuyg'on taomlari hisoblanadi.

I bob. Registon ansamblining Samarqand tarixida tutgan o‘rni 1.1.Registon ansambli qurilish tarixi Bahodir Yalangto‘shbiy Tillakori va Sherdor madrasalarini qurdirgan va Registon hozirgi ko‘rinishga kelgan. Registon ansambli — Samarqandning Registon maydonida 3 Madrasa {Ulug bek madrasasi, Tillakori Madrasasi,ʻ Sherdor Madrasasi) dan iborat me moriy majmua. Dastlab Ulug bek madrasasi ʼ ʻ (1417—1420 yy) bunyod etilib, keyinchalik qarshisiga — maydon sharqiga Ulug bek xonaqohi (1424 y), shim.ga Mirzoyi karvonsaroyi, jan.ga Alika ʻ Ko kaldosh Juma masjidi (1430 y) kurdirgan, yonida esa yog ochdan hotamkori ʻ ʻ uslubida masjidi Muqatta va Abusaid madrasasi qurilgan. XV asrning 20—40- i yillarida Registon hashamatli me moriy ansamblga ʼ aylangan. XVII asrda Samarqand hokimi Yalangto sh Bahodir vayrona ʻ holatdagi Ulug bek xonaqohi o rniga Sherdor Madrasa (1619—1635/36)ni, ʻ ʻ Mirzoyi karvonsaroyi o rniga Tillakori madrasa masjidi (1646/47— 1659/ 60)ni ʻ qurdirgan. R.a. o zining rang-barang koshinkori bezaklari; naqshinkori peshtoqlari, ulkan ʻ gumbazlari bilan O rta Osiyo me morchligining noyob yodgorligi ʻ ʼ hisoblanadi. Qadimiy Samarqand shahrining rasmiy markazi Registon maydoni bo lib, bu erda uchta madrasa qad ko targan: Ulug bek madrasasi (1417-1420), ʻ ʻ ʻ Sherdor madrasasi (1619-1636), Tillakori madrasasi (1647-1660). Registon - qadimiy ilm, ta lim muassasalari joylashgan joy bo lib, sharqdagi ʼ ʻ shahar qurilishi san atining eng ko zga ko rinarli namunalaridan biri ʼ ʻ ʻ hisoblanadi. U haqda Temuriylar faxr bilan: „Kim bizning kuch- qudratimizga shubha qilsa, kelib biz qurgan binolarni ko rsin“, deganlar. 2001- yilda bu uch ʻ madrasa UNESCOning butun dunyo yodgorliklari ro yxatiga kiritilgan. ʻ

Registon maydoni- tarixda shaharning ilm-fan, siyosat va diniy markazi bo’lgan. “Registon ” so’zi “qumloq joy” degan ma’noni anglatadi. 1 O’rta asrlarda hamma katta shaharlarda markazlar “Registon” deb atalar edi. Shu nomdagi maydonlar Buxoro, Shahrisabz va Toshkentda ham bo’lgan. Samarqanddagi maydon esa O’rta Osiyodagi eng mahobatli va tahsinga sazovor maydonlardan biri edi. Bu maydonda bir necha ming yillik tarix mujassam. Amir Temur podshohligi davrida Registon Samarqandning markaziga aylantirildi. Ulug’bek davri (1409-1447)da esa maydon bundan ham muhimroq ahamiyatga ega bo’ldi. Zamonaviy Registon ansambli o’zida Ulug’bek madrasasi (1417-1420), Sherdor madrasasi(1619-1636) va Tillakori masjid-madrasasini (1647-1660) mujassam etadi.Registonning janubiy tomonida xalq orasida “Childuxtaron” deb atalmish xonaqoh va maqbaralar joylashgan edi. Ularni Ko’chkunjihon (1527-1530) qurdirgan edi va Tillakori madrasasiga qo’sh qilib bunyod etilgan edi Ulug'bek madrasasi portalida Qur'ondan an'anaviy iqtiboslar bilan bir qatorda quyidagi xabar ham bor: «Ushbu uy haqida aytishimiz mumkin: bu odamlar uchun ko'p qirrali yorug'lik, to'g'ri yo'l, ko'rish qobiliyati to'g'ri odamlar uchun rahm-shafqat. Sultonning o'g'li, ushbu ilm va marhamat binosining asoschisi, tinchlik va imonni qondiradigan munosib Sulton Ulug'bek Gurgan. Alloh o'z hukmronligining saroyini saqlasin, uning davlati mavjud bo'lguncha uning poydevorini mustahkamlasin. Ushbu ulug'vor madrasada yashash haqiqatan ham yaxshi: Assalomu alaykum! Siz mehribon edingiz, unda abadiy qoling va unga kiring. 820 yil (1417). Ma'lum bo'lishicha: bu bino dunyodagi eng zo'r va eng baland bino, san'at va ishdagi eng mukammal bino bo'lib, ilm-fan asoslari va najot yo'lidagi ko'rsatmalaridan dalolat beradi; unda yashovchi shariat va 1 Registon-Buyuk Sovet entsiklopediyasidan maqola.

fatvo ahli; shuning uchun bu buyuk maktab "olimlar unda yashaydi" deb nomlangan. Madrasa ichki hovli va maydonga qaragan ulkan pestak bilan kanonga binoan rejalashtirilgan. Ushbu binoning me'mori aniq ma'lum emas, ammo Ulug'bekning zamondoshi, tarixchi Vasifiydan bu Qozizoda Rumiyning shogirdi Kamaleddin Muxandis bo'lganligi to'g'risida xabar bor.Ulug'bek madrasasi - yopiq to'rtburchaklar shaklidagi hovli, uning orqa tomonida masjid tomoshabinlari bo'lgan. Ansamblning burchaklarida 4 ta minora bor edi. Hovli atrofida tashqi tomondan ochilgan ikki qavatli kamarlar bor edi, ularning orqasida ellik hujr hujrasi joylashgan bo'lib, ularda bu erda tahsil olayotgan yuzdan ziyod talaba yashagan. Maydonda ulkan portal ochiladi. Xuddi shu portallardan yana uchta, ammo kichikroq, binoning boshqa uch tomonida joylashgan edi. Orqa portal masjidga kirish vazifasini bajargan. Portallar eng ajoyib qurilish elementlari. Ular faqat dekorativ funktsiyaga ega, ularning ma'nosi faqat monumentallik va ulug'vorlik taassurotida. Ushbu taassurotga juda oddiy texnika - eshik naychalarining kattalashtirilgan kattaligi erishiladi. Bino o'zining barcha monumentalligiga qaramay, engillik va inoyat taassurot qoldiradi. Devorlarning og'irligi va qalinligi haqida gapiradigan devorlarning bo'rttirma detallari umuman yo'q yoki minimallashtirilgan. Kichkina dekorativ bezak, devorlarni ko'k-ko'k plitkalar bilan bo'yash, devorning zo'ravonligi g'oyasini yo'q qiladi. Yupqa silindrsimon minoralar binoga doimo moviy moviy osmonga singib ketgandek edi.Madrasaning dekorativ bezaklari, ayniqsa mozaikalar, sir tonlarining sofligi, ranglar uyg'unligidagi nozik uyg'unlik, chiziqlar chiroyi va naqsh nafisligi jihatidan o'rta asrlar Sharqining dekorativ san'atining eng mukammal asarlariga murojaat qilgan holda, katta nafisligi bilan ajralib turadi. Oq, sariq, yashil, marganets-qora gullar, ko'k va yashil rangdagi pushti pushti pushti asosiy peshtak ustunlarida chuqur ko'k asosiy fonda

O'xshashlar

O’zbekiston tarixida Temuriylar davlatining tutgan o’rni
ZAMAXSHARIYNING “MUXTASAR” ASARINING ARAB LINGVISTIKASIDA TUTGAN O‘RNI
JADID MAKTABLARINING TURKISTONDAGI ILMIY TAFAKKUR TARAQQIYOTIDAGI TUTGAN O‘RNI
O‘rta asrlar davri Samarqandning yo‘llari va ularning Buyuk Ipak yo‘lida tutgan o‘rni
AMIR YALANGTUSH BAHODIR DAVRIDA SAMARQANDNING IJTIMOIY-SIYOSIY VA MADANIY HAYOTI