Rektifikatsiya Reja: Kirish I. Nazariy qism 1.1 Rektifikatsiya haqida tushuncha II. Loyiha qismi 2.1. Rektifikatsion kolonnalar 2.2. Tarelkasimon Rektifikatsion kolonnalar 2.3. Rektifikatsion kolonnalarning matematik modeli III Amaliy qism. 3.1. Rektifikatsion modellarni EHM larda hisoblash IV.Xulosa V. Foydalanilgan adabiyotlar 1

Kirish Rektifikastion kolonnalarning tuzilishi - Davriy ishlaydigan rektifikastion qurilmalar. Kichik ishlab chiqarishlarda davriy ishlaydigan rektifikastion qurilmalar qo’llaniladi. Dastlabki aralashma haydash kubiga beriladi. Kub ichiga isituvchi zmeevik joylashtirilgan bo’lib, aralashma qaynash temperaturasigacha isitiladi. Hosil bo’lgan bug`lar rektifikastion kolonnaning oxirgi tarelkasining pastki qismiga o’tadi. Bug` kolonna buylab ko’tarilgan sari engil uchuvchan komponent bilan to’yinib boradi. Deflegmatordan kolonnaga qaytgan bir qism distillyat flegma deb yuritiladi. Flegma (suyuq faza) kolonnaning eng yuqori tarelkasiga beriladi va pastga qarab harakat qiladi. Suyuq faza pastga harakat qilishida o’z tarkibidagi engil uchuvchan komponentni bug` fazasiga beradi. Bug` va suyuq fazalarning bir necha bor o’zaro kontakti natijasida bug` fazasi yuqoriga harakat qilgani sari engil uchuvchan komponent bilan to’yinib borsa, suyuqlik esa pastga tomon harakat kilgani sari tarkibida qiyin uchuvchan komponentning miqdori oshib boradi. Kolonnaning yuqorigi qismidan bug`lar diflegmatorga o’tadi va u erda to’la yoki qisman kondensastiyaga uchraydi. Bug`lar to’la kondensastiyalanganda hosil bo’lgan suyuqlik ajratgich yordamida ikki qism (distillyat va flegma)ga ajraladi. Oxirgi mahsulot (distillyat) sovitgichda sovitilgandan so’ng, yig`ish idishiga yuboriladi. Kubda qolgan qoldiq suyuqlik kerakli tarkibiga erishgandagina jarayon to’xtatiladi, qoldiq tushiriladi va stikl qaytadan boshlanadi. Qoldiqni tegishli tarkibga ega bo’lishini uning qaynash temperaturasiga qarab aniqlanadi(6-rasm). Uzluksiz ishlaydigan rektifikastion qurilmalar. Bunday qurilmalar sanoatda keng ishlatiladi. Qurilmaning asosiy qurilmai rektifikastion kolonnadir. Kolonna stilindrsimon shaklda bo’lib, uning ichiga tarelkalar yoki nasadkalar joylashtirilgan bo’ladi. Dastlabki aralashma isitgichda qaynash temperaturasigacha isitiladi, so’ngra kolonnaning ta’minlovchi tarelkasiga yuboriladi. Ta’minlovchi tarelka qurilmani ikki qismga (yuqorigi va pastki kolonnaga) bo’ladi. Yuqorigi kolonnada bug`ning tarkibi engil uchuvchan komponent bilan boyib boradi, natijada tarkibi toza engil uchuvchan komponentga yaqin bo’lgan bug`lar diflegmatorga beriladi. Pastki kolonnadagi suyuqlik tarkibidan maksimal miqdorda engil uchuvchan komponentni ajratib olish kerak, bunda qaynatgichga kirayotgan suyuqlikning tarkibi asosan toza holdagi qiyin uchuvchan komponentga yaqin bo’lishi kerak. Shunday qilib, kolonnaning yuqorigi qismi bug` tarkibini oshiruvchi qism yoki yuqorigi kolonna deb ataladi. Kolonnaning pastki qismi esa suyuqlikdan engil uchuvchan komponentni maksimal daraja ajratuvchi qism yoki pastki kolonna deb ataladi. Kolonnaning pastidan yuqoriga qarab bug`lar harakat qiladi, bu bug`lar kolonnaning pastki qismiga qaynatgich (issiqlik almashinish qurilmai) orqali o’tadi. Qaynatgich odatda kolonnaning tashqarisida yoki uning pastki qismida joylashgan bo’ladi. Bu issiqlik almashinish qurilmai bug`ning yuqoriga yo’nalgan oqimi hosil qilinadi. Kolonnaning teppasidan pastga qarab suyuqlik harakat qiladi. Bug`lar deflegmatorda kondensastiyaga uchraydi. Diflegmator sovuq suv bilan sovitiladi. 2

Hosil bo’lgan suyuqlik ajratgichda ikki qismga ajraladi. Birinchi qism flegma kolonnaning yuqori tarelkasiga beriladi. 3

1.1 Rektifikatsiya haqida tushuncha Rektifikatsiya - suyuqlik va bug 'fazalari o'rtasida qarama-qarshi oqim massasi va issiqlik almashinuvini tashkil etgan holda, ajratilayotgan aralashmaning bir qismini bug'lash va keyin hosil bo'lgan bug'larni kondensatsiya qilish yo'li bilan o'zaro eriydigan suyuqliklar aralashmalarini ajratish jarayoni. Jarayon qaynayotgan ko'p komponentli suyuqlik va u bilan muvozanatdagi bug'ning tarkibidagi farqga asoslanadi, bu komponentlarning turli xil uchuvchanligining natijasidir. Rektifikatsiya jarayoni kontakt qurilmalari bilan jihozlangan qarama-qarshi oqim ustunli apparatlarida amalga oshiriladi va aslida interfeysda ajratilayotgan aralashmaning qisman bug'lanishi va kondensatsiyasining bir vaqtning o'zida, qayta-qayta takrorlanadigan harakatlariga qisqartiriladi. Har bir qisman kondensatsiya bilan yuqori qaynash komponenti asosan kondensatsiyalanadi. Kondensatsiya paytida chiqarilgan issiqlik suyuqlikning qisman bug'lanishiga olib keladi, past qaynaydigan komponent esa asosan bug'lanadi. Shu tufayli suyuqlik yuqori qaynaydigan komponent bilan, bug' esa past qaynaydigan komponent bilan boyitiladi. Bu jarayonlarning qayta-qayta takrorlanishi natijasida ustunning yuqori qismidan bug 'asosan past qaynaydigan komponentni o'z ichiga oladi va kolonnaning pastki qismidan asosan yuqori qaynaydigan komponentni o'z ichiga olgan suyuqlik chiqadi. Rektifikatsiya jarayoni atmosfera bosimi, ko'tarilgan bosim va vakuum ostida amalga oshiriladi. Bosim ostida odatda suyultirilgan gazlarni rektifikatsiya qilish amalga oshiriladi. Shunday qilib, yuqori bosim va past haroratda amalga oshiriladigan kislorod va azotni ajratish kriorektifikatsiya jarayonlarini nazarda tutadi. Vakuum ostida yuqori qaynaydigan va issiqlikka chidamli bo'lmagan moddalarni rektifikatsiya qilish amalga oshiriladi. Bosimning o'zgarishi azeotrop aralashmalarni ajratishda ham azeotrop nuqtani siljitadi. Rektifikatsiya odatda uzluksiz birliklarda amalga oshiriladi. Vaqti-vaqti bilan Rektifikatsiya ajratilgan aralashmalarning tarkibi tez-tez o'zgarib turadigan va past quvvatlarda qo'llaniladi. Rektifikatsiya neftni qayta ishlash sanoatida asosiy rol o'ynaydi (benzinlar, kerosinlar va boshqa fraksiyalarni neftdan ajratish, kreking, reforming, piroliz mahsulotlarini ajratish) va kimyo va unga aloqador sohalarda eng keng tarqalgan ajratish jarayonidir. Shaklda. 39 neftni qayta ishlash sanoatining Rektifikatsiya ustunlarini ko'rsatadi. 4

rasm 39. Sanoat Rektifikatsiya ustunlari 5