Rektifikatsiya

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

426.919921875 KB

Ko'chirib olish

Rektifikatsiya
Reja:
Kirish
I. Nazariy qism
1.1 Rektifikatsiya haqida tushuncha
II. Loyiha qismi
2.1. Rektifikatsion kolonnalar
2.2. Tarelkasimon Rektifikatsion kolonnalar
2.3. Rektifikatsion kolonnalarning matematik modeli
III Amaliy qism.
3.1. Rektifikatsion modellarni EHM larda hisoblash
IV.Xulosa
V. Foydalanilgan adabiyotlar
1

Kirish
Rektifikastion kolonnalarning tuzilishi - Davriy ishlaydigan rektifikastion
qurilmalar. Kichik ishlab chiqarishlarda davriy ishlaydigan rektifikastion
qurilmalar qo’llaniladi. Dastlabki aralashma haydash kubiga beriladi. Kub ichiga
isituvchi zmeevik joylashtirilgan bo’lib, aralashma qaynash temperaturasigacha
isitiladi. Hosil bo’lgan bug`lar rektifikastion kolonnaning oxirgi tarelkasining
pastki qismiga o’tadi. Bug` kolonna buylab ko’tarilgan sari engil uchuvchan
komponent bilan to’yinib boradi. Deflegmatordan kolonnaga qaytgan bir qism
distillyat flegma deb yuritiladi. Flegma (suyuq faza) kolonnaning eng yuqori
tarelkasiga beriladi va pastga qarab harakat qiladi. Suyuq faza pastga harakat
qilishida o’z tarkibidagi engil uchuvchan komponentni bug` fazasiga beradi. Bug`
va suyuq fazalarning bir necha bor o’zaro kontakti natijasida bug` fazasi yuqoriga
harakat qilgani sari engil uchuvchan komponent bilan to’yinib borsa, suyuqlik esa
pastga tomon harakat kilgani sari tarkibida qiyin uchuvchan komponentning
miqdori oshib boradi.
Kolonnaning yuqorigi qismidan bug`lar diflegmatorga o’tadi va u erda to’la yoki
qisman kondensastiyaga uchraydi. Bug`lar to’la kondensastiyalanganda hosil
bo’lgan suyuqlik ajratgich yordamida ikki qism (distillyat va flegma)ga ajraladi.
Oxirgi mahsulot (distillyat) sovitgichda sovitilgandan so’ng, yig`ish idishiga
yuboriladi. Kubda qolgan qoldiq suyuqlik kerakli tarkibiga erishgandagina jarayon
to’xtatiladi, qoldiq tushiriladi va stikl qaytadan boshlanadi. Qoldiqni tegishli
tarkibga ega bo’lishini uning qaynash temperaturasiga qarab aniqlanadi(6-rasm).
Uzluksiz ishlaydigan rektifikastion qurilmalar. Bunday qurilmalar sanoatda keng
ishlatiladi. Qurilmaning asosiy qurilmai rektifikastion kolonnadir. Kolonna
stilindrsimon shaklda bo’lib, uning ichiga tarelkalar yoki nasadkalar joylashtirilgan
bo’ladi. Dastlabki aralashma isitgichda qaynash temperaturasigacha isitiladi,
so’ngra kolonnaning ta’minlovchi tarelkasiga yuboriladi. Ta’minlovchi tarelka
qurilmani ikki qismga (yuqorigi va pastki kolonnaga) bo’ladi. Yuqorigi
kolonnada bug`ning tarkibi engil uchuvchan komponent bilan boyib boradi,
natijada tarkibi toza engil uchuvchan komponentga yaqin bo’lgan bug`lar
diflegmatorga beriladi. Pastki kolonnadagi suyuqlik tarkibidan maksimal
miqdorda engil uchuvchan komponentni ajratib olish kerak, bunda qaynatgichga
kirayotgan suyuqlikning tarkibi asosan toza holdagi qiyin uchuvchan
komponentga yaqin bo’lishi kerak. Shunday qilib, kolonnaning yuqorigi qismi
bug` tarkibini oshiruvchi qism yoki yuqorigi kolonna deb ataladi. Kolonnaning
pastki qismi esa suyuqlikdan engil uchuvchan komponentni maksimal daraja
ajratuvchi qism yoki pastki kolonna deb ataladi. Kolonnaning pastidan yuqoriga
qarab bug`lar harakat qiladi, bu bug`lar kolonnaning pastki qismiga qaynatgich
(issiqlik almashinish qurilmai) orqali o’tadi. Qaynatgich odatda kolonnaning
tashqarisida yoki uning pastki qismida joylashgan bo’ladi. Bu issiqlik
almashinish qurilmai bug`ning yuqoriga yo’nalgan oqimi hosil qilinadi.
Kolonnaning teppasidan pastga qarab suyuqlik harakat qiladi. Bug`lar
deflegmatorda kondensastiyaga uchraydi. Diflegmator sovuq suv bilan sovitiladi.
2

Hosil bo’lgan suyuqlik ajratgichda ikki qismga ajraladi. Birinchi qism flegma
kolonnaning yuqori tarelkasiga beriladi.
3

1.1 Rektifikatsiya haqida tushuncha
Rektifikatsiya - suyuqlik va bug 'fazalari o'rtasida qarama-qarshi oqim massasi va
issiqlik almashinuvini tashkil etgan holda, ajratilayotgan aralashmaning bir qismini
bug'lash va keyin hosil bo'lgan bug'larni kondensatsiya qilish yo'li bilan o'zaro
eriydigan suyuqliklar aralashmalarini ajratish jarayoni. Jarayon qaynayotgan ko'p
komponentli suyuqlik va u bilan muvozanatdagi bug'ning tarkibidagi farqga
asoslanadi, bu komponentlarning turli xil uchuvchanligining natijasidir.
Rektifikatsiya jarayoni kontakt qurilmalari bilan jihozlangan qarama-qarshi
oqim ustunli apparatlarida amalga oshiriladi va aslida interfeysda ajratilayotgan
aralashmaning qisman bug'lanishi va kondensatsiyasining bir vaqtning o'zida,
qayta-qayta takrorlanadigan harakatlariga qisqartiriladi. Har bir qisman
kondensatsiya bilan yuqori qaynash komponenti asosan kondensatsiyalanadi.
Kondensatsiya paytida chiqarilgan issiqlik suyuqlikning qisman bug'lanishiga olib
keladi, past qaynaydigan komponent esa asosan bug'lanadi. Shu tufayli suyuqlik
yuqori qaynaydigan komponent bilan, bug' esa past qaynaydigan komponent bilan
boyitiladi. Bu jarayonlarning qayta-qayta takrorlanishi natijasida ustunning yuqori
qismidan bug 'asosan past qaynaydigan komponentni o'z ichiga oladi va
kolonnaning pastki qismidan asosan yuqori qaynaydigan komponentni o'z ichiga
olgan suyuqlik chiqadi. Rektifikatsiya jarayoni atmosfera bosimi, ko'tarilgan bosim
va vakuum ostida amalga oshiriladi. Bosim ostida odatda suyultirilgan gazlarni
rektifikatsiya qilish amalga oshiriladi. Shunday qilib, yuqori bosim va past
haroratda amalga oshiriladigan kislorod va azotni ajratish kriorektifikatsiya
jarayonlarini nazarda tutadi. Vakuum ostida yuqori qaynaydigan va issiqlikka
chidamli bo'lmagan moddalarni rektifikatsiya qilish amalga oshiriladi. Bosimning
o'zgarishi azeotrop aralashmalarni ajratishda ham azeotrop nuqtani siljitadi.
Rektifikatsiya odatda uzluksiz birliklarda amalga oshiriladi. Vaqti-vaqti
bilan Rektifikatsiya ajratilgan aralashmalarning tarkibi tez-tez o'zgarib turadigan
va past quvvatlarda qo'llaniladi. Rektifikatsiya neftni qayta ishlash sanoatida
asosiy rol o'ynaydi (benzinlar, kerosinlar va boshqa fraksiyalarni neftdan ajratish,
kreking, reforming, piroliz mahsulotlarini ajratish) va kimyo va unga aloqador
sohalarda eng keng tarqalgan ajratish jarayonidir. Shaklda. 39 neftni qayta ishlash
sanoatining Rektifikatsiya ustunlarini ko'rsatadi.
4

rasm 39. Sanoat Rektifikatsiya ustunlari
5

2.1. Rektifikatsion kolonnalar
Rektifikastion kolonna - Davriy ishlaydigan rektifikastion qurilmalar. Kichik
ishlab chiqarishlarda davriy ishlaydigan rektifikastion qurilmalar qo’llaniladi.
Dastlabki aralashma haydash kubiga beriladi. Kub ichiga isituvchi zmeevik
joylashtirilgan bo’lib, aralashma qaynash temperaturasigacha isitiladi. Hosil
bo’lgan bug`lar rektifikastion kolonnaning oxirgi tarelkasining pastki qismiga
o’tadi. Bug` kolonna buylab ko’tarilgan sari engil uchuvchan komponent bilan
to’yinib boradi. Deflegmatordan kolonnaga qaytgan bir qism distillyat flegma deb
yuritiladi. Flegma (suyuq faza) kolonnaning eng yuqori tarelkasiga beriladi va
pastga qarab harakat qiladi. Suyuq faza pastga harakat qilishida o’z tarkibidagi
engil uchuvchan komponentni bug` fazasiga beradi. Bug` va suyuq fazalarning
bir necha bor o’zaro kontakti natijasida bug` fazasi yuqoriga harakat qilgani sari
engil uchuvchan komponent bilan to’yinib borsa, suyuqlik esa pastga tomon
harakat kilgani sari tarkibida qiyin uchuvchan komponentning miqdori oshib
boradi.
Kolonnaning yuqorigi qismidan bug`lar diflegmatorga o’tadi va u erda to’la
yoki qisman kondensastiyaga uchraydi. Bug`lar to’la kondensastiyalanganda
hosil bo’lgan suyuqlik ajratgich yordamida ikki qism (distillyat va flegma)ga
ajraladi. Oxirgi mahsulot (distillyat) sovitgichda sovitilgandan so’ng, yig`ish
idishiga yuboriladi. Kubda qolgan qoldiq suyuqlik kerakli tarkibiga erishgandagina
jarayon to’xtatiladi, qoldiq tushiriladi va stikl qaytadan boshlanadi. Qoldiqni
tegishli tarkibga ega bo’lishini uning qaynash temperaturasiga qarab aniqlanadi(6-
rasm). Uzluksiz ishlaydigan rektifikastion qurilmalar. Bunday qurilmalar sanoatda
keng ishlatiladi. Qurilmaning asosiy qurilmai rektifikastion kolonnadir. Kolonna
stilindrsimon shaklda bo’lib, uning ichiga tarelkalar yoki nasadkalar joylashtirilgan
bo’ladi. Dastlabki aralashma isitgichda qaynash temperaturasigacha isitiladi,
so’ngra kolonnaning ta’minlovchi tarelkasiga yuboriladi. Ta’minlovchi tarelka
qurilmani ikki qismga (yuqorigi va pastki kolonnaga) bo’ladi. Yuqorigi
kolonnada bug`ning tarkibi engil uchuvchan komponent bilan boyib boradi,
natijada tarkibi toza engil uchuvchan komponentga yaqin bo’lgan bug`lar
diflegmatorga beriladi. Pastki kolonnadagi suyuqlik tarkibidan maksimal
miqdorda engil uchuvchan komponentni ajratib olish kerak, bunda qaynatgichga
kirayotgan suyuqlikning tarkibi asosan toza holdagi qiyin uchuvchan
komponentga yaqin bo’lishi kerak. Shunday qilib, kolonnaning yuqorigi qismi
bug` tarkibini oshiruvchi qism yoki yuqorigi kolonna deb ataladi. Kolonnaning
pastki qismi esa suyuqlikdan engil uchuvchan komponentni maksimal daraja
ajratuvchi qism yoki pastki kolonna deb ataladi. Kolonnaning pastidan yuqoriga
qarab bug`lar harakat qiladi, bu bug`lar kolonnaning pastki qismiga qaynatgich
(issiqlik almashinish qurilmai) orqali o’tadi. Qaynatgich odatda kolonnaning
tashqarisida yoki uning pastki qismida joylashgan bo’ladi. Bu issiqlik
almashinish qurilmai bug`ning yuqoriga yo’nalgan oqimi hosil qilinadi.
Kolonnaning teppasidan pastga qarab suyuqlik harakat qiladi. Bug`lar
deflegmatorda kondensastiyaga uchraydi. Diflegmator sovuq suv bilan sovitiladi.
6

Hosil bo’lgan suyuqlik ajratgichda ikki qismga ajraladi. Birinchi qism flegma
kolonnaning yuqori tarelkasiga beriladi. Shunday qilib, kolonnada suyuq fazaning
pastga yo’nalgan oqimi yuzaga keladi. Ikkinchi qism – distillyat sovitilgandan
so’ng yig`gichga yuboriladi. Deflegmatorda bug`lar to’la yoki qisman
kondensastiyaga uchraydi. Birinchi holda kondensat ikkiga bo’linadi. Birinchi -
qism flegma qurilmaga qaytariladi, ikkinchi qism esa distillyat (rektifikat) yoki
yuqori mahsulot sovutgichda sovitilgandan so’ng, yig`ish idishiga yuboriladi.
Ikkinchi holda esa deflegmatorda kondensastiyaga uchramagan bug`lar
sovitgichda kondensastiyalanadi va sovitiladi: bu holda ushbu issiqlik almashinish
qurilmai distillyat uchun kondensator – sovutgich vazifasini bajaradi. Kolonnaning
pastki qismidan chiqayotgan qoldiq ham ikki qismga bo’linadi. Birinchi qism
qaynatgichga yuboriladi, ikkinchi qism (pastki mahsulot) esa sovitgichda
sovitilgandan so’ng yig`ish idishiga tushadi.
Rektifikastion qurilmalar odatda nazorat-o’lchash va boshqaruvchi asboblar
bilan jihozlangan bo’ladi. Bu asboblar yordamida qurilmaning ishini avtomatik
ravishda boshqarish va jarayonsni optimal rejimlarda olib borish imkoni tug`iladi.
Rektifikastion qurilmalar asosan ikki turga bo’linadi:
1) pog`onali kontaktli qurilmalar (tarelkali kolonnalar);
2) uzluksiz kontaktli qurilmalar (plyonkali va nasadkali kolonnalar).
Tarelkali, nasadkali va ayrim plyonkali qurilmalar ichki tuzilishi (tarelka, nasadka)
ga ko’ra absorbstion kolonnalarga o’xshash bo’ladi. Rektifikastion kalonnalarni
hisoblash ham bir har tipdagi absorbstion qurilmalarni hisoblashdan farq
qilmaydi. Faqat dastlab yuqorigi va pastgi kolonna alohida hisoblanadi, so’ngra
rektifikastion qurilmaning umumiy ish balandligi aniqlanadi. Rektifikastion
kalonnalar (absorberlardan farqli) qo’shimcha issiqlik almashinish qurilmalari
(isitgich, qaynatgich, haydash kubi, deflegmator, kondensator, sovitgich) bilan
ta’minlangan bo’ladi. Bundan tashqari atrof muhitga tarqaladigan issiqlikning
yo’qolishini kamaytirish uchun rektifikastion kalonnalar issiqlik izolyastiyasi bilan
qoplanadi.

7

2.2. Tarelkasimon Rektifikatsion kolonnalar
Tarelka kontakt qurilmalari kontakt fazalarining eng katta sirt maydonini
ta'minlaydi. Bundan tashqari, plastinka ustunlari turli plitalardan suyuqlik
fraktsiyalarini tanlash imkonini beradi (masalan, yuqori plitalardan neftni qayta
ishlashda benzinli va ligroinli fraktsiyalar, o'rta kerosin fraktsiyalari, pastki gaz-
lar). Bu plastinka ustunlarini tuzatishda ustun foydalanishga olib keladi.
Qurilmaning tagliklarini tuzatish ustunlari printsipialdir, lekin ular plastinka
changni yutish ustunlaridan farq qilmaydi. Rektifikatsiya ustunlarining asosiy
farqlovchi xususiyati shundaki, ular rektifikatsiyani o'tkazish uchun tegishli
issiqlik almashinuvi uskunalari (birinchi navbatda, qozon va kondansatör-
deflegmator, shuningdek, distillat muzlatgichlari, kub qoldiqlari va boshlang'ich
aralashmaning isitgichi) bilan ta'minlanishi kerak. 40- rasmda. plastinka ustunli
rektifikatsiya qurilmasi bo'lib, unda ortiqcha qurilmalar bilan jihozlangan süzgecli
plitalar o'rnatilgan. Ustun ikki qismdan iborat: yuqori (mustahkamlovchi) va pastki
(to'liq). Ustunning pastki qismida Pita-nia plastinkasi mavjud bo'lib, unda dastlabki
aralash va barcha pastki tarel-ki beriladi. Dastlabki aralashmaning kirish
nuqtasidan yuqori bo'lgan plitalar ustunning yuqori qismini tashkil qiladi. Suyuq
oxir-oqibat, odatda, suv bug 'bilan isitiladi qozon (bug' - tel), kiradi ustun pastki
ajratish oraliq, kiradi ustun plitalari ustida oqib. Qaynayotgan suvda suyuqlik
bug'lanadi. Rektifikatsiya ustunlarini hisoblashda bug'lanish odatda to'liq qabul
qilinadi, ammo amalda bug'lanish bug ' - suyuq aralashmani hosil qilish uchun
kuzatiladi. Bug '- suyuqlik aralashmasi ustunning pastki ajratuvchi maydoniga
kiradi, bu erda bug 'chiqariladi, uning bosimi ostida bug' ustun plitalari orqali
harakatlana boshlaydi. Ustun plitalari orqali o'tadigan bug', plastinkada joylashgan
suyuqlik qatlami orqali barbolanadi; bu suyuqlik va bug 'o'rtasida issiqlik va massa
almashinuvi mavjud bo'lib, odatda adiabatik tomonidan qabul qilinadi, bu vaqt
davomida bug' suyuqlikdan past qaynab turgan komponent bilan boyitiladi, buning
o'rniga yuqori qaynaydigan komponentni beradi.
8

40-rasm
Tarelka va qayta oqim kondensatorli laganda Rektifikatsiya ustuni:
1 - elakdan to'lib toshgan plitalar, 2 – Tarelka plitasi, 3 - xizmat ko'rsatish lyuklari,
4 - qozon, 5 - reflyuks% D
9

Ustunning yuqori qismiga etgan bug ' odatda suv bilan sovutilgan deflegmatorga
yuboriladi. Deflegmatorda bug'larning kondensatsiyasi yuzaga keladi va natijada
kondensat ikki oqimga bo'linadi: flegma va Di-stillyat. Kondensatning flegma
qismi ustunga qaytib, yuqori plastinkaga qadam qo'yadi.Odatda, flegma tortishish
bilan ustunga tushishi uchun ustunning yuqori qismidan deflegmator o'rnatiladi.
Ustunning balandligi katta bo'lsa, uni saqlash va o'rnatish balandligini kamaytirish
uchun deflegmator quyida o'rnatiladi va nasosni flegma bilan ta'minlash uchun
ishlatiladi. Bug'larning qisman deflegatsiyasi bilan rektifikatsiya qilinganida,
deflegmator ustunning yuqori qismiga o'rnatiladi. Bunday holda, flegma to'g'ridan-
to'g'ri bug ' qismidagi ustunda hosil bo'ladi va qolgan bug'lar ustundan chiqariladi
va qo'shimcha kondansatkichda distillatga aylanadi.
Ustun plitalarini sug'organ flegma, barbotajni tashkil qilish uchun zarur bo'lgan
suyuqlik fazasini hosil qiladi. Oziq-ovqat plastinkasida suyuq faza asl aralashmasi
bilan to'ldiriladi. Shunday qilib, ustunning yuqori qismi flegma tomonidan hosil
qilingan suyuq faza bilan sug'oriladi va pastki qismi flegma va boshlang'ich
aralashmasi bilan birgalikda hosil bo'lgan suyuq faza bilan hosil qilinadi. Kub
qoldig'i rektifikatsiya mahsulotlaridan biri sifatida yoki ustunning pastki ajratuvchi
maydonidan yoki suyuqlik kub-qozonga yo'naltiriladigan trubaning filialidan
chiqariladi. Rektifikatsiya (distillat) ning ikkinchi mahsuloti kondensatni oraliq
yig'ish uchun tankdan chiqariladi.
10

2.3. Rektifikatsion kolonnalarning matematik modeli
Rektifikatsion ustunlarining matematik modellari , haqiqiy plitalarni nazariy
ajratish bosqichlari bilan almashtirishga asoslangan, dizayn hisob-kitoblari
amaliyotida keng tarqaldi, chunki ular plitalardagi gidrodinamik vaziyatni hisobga
olmasdan ustunlarni hisoblash imkonini beradi. Aslini olganda, ushbu modellar
(III-2-jadval, 3, 5 va 6-modellarga qarang) Rektifikatsion ustunining tavsifini
ajratish bosqichlarida to'liq bug 'kondensatsiyasi bilan apparat tavsifi bilan
almashtirishga urinishdir.
Rektifikatsion ustunining matematik modeli quyidagicha.
Rektifikatsion ustunlarining matematik modellari , haqiqiy plitalarni nazariy
ajratish bosqichlari bilan almashtirishga asoslangan, dizayn hisob-kitoblari
amaliyotida keng tarqaldi, chunki ular plitalardagi gidrodinamik vaziyatni hisobga
olmasdan ustunlarni hisoblash imkonini beradi. Aslini olganda, ushbu modellar
(P1 - 2-jadvallarga, 3, 5 va 6-modellarga qarang) Rektifikatsion ustunining
tavsifini ajratish bosqichlarida to'liq bug 'kondensatsiyasiga ega bo'lgan apparat
tavsifi bilan almashtirishga urinishdir.
Rektifikatsion ustunlarining matematik modellari , haqiqiy plitalarni nazariy
ajratish bosqichlari bilan almashtirishga asoslangan, dizayn hisob-kitoblari
amaliyotida keng tarqaldi, chunki ular plitalardagi gidrodinamik vaziyatni hisobga
olmasdan ustunni hisoblash imkonini beradi. Aslida, bu modellar (14-jadval, 3, 5
va 6-modellarga qarang) Rektifikatsion ustunining tavsifini ajratish bosqichlarida
to'liq bug 'kondensatsiyasiga ega bo'lgan apparat tavsifi bilan almashtirishga
urinishdir. Bu ma'lum darajada rektifikatsiya jarayonining xususiyatlarini aks
ettiradi, chunki har xil haroratga ega bo'lgan bug 'va suyuqlik fazalarining o'zaro
ta'siri kondensatsiya hodisalari bilan birga keladi. Biroq, bu almashtirish, asosan,
Rektifikatsion ustunining ishlashiga ta'sir qiladigan interfaal massa almashinuvini
e'tiborsiz qoldiradi. Rektifikatsion ustunlarining matematik modellari , haqiqiy
plitalarni nazariy ajratish bosqichlari bilan almashtirishga asoslangan, dizayn
hisob-kitoblari amaliyotida keng tarqaldi, chunki ular plitalardagi gidrodinamik
vaziyatni hisobga olmasdan ustunlarni hisoblash imkonini beradi. Aslini olganda,
ushbu modellar (III-2-jadval, 3, 5 va 6-modellarga qarang) Rektifikatsion
ustunining tavsifini ajratish bosqichlarida to'liq bug 'kondensatsiyasi bilan apparat
tavsifi bilan almashtirishga urinishdir.
Jadvalda. 14 va 15 statsionar ish rejimlarini tahlil qilish uchun ishlatilishi
mumkin bo'lgan Rektifikatsion ustunlarining matematik
modellariga misollardir . Boshqarish masalalarini hal qilishda, boshqaruv tizimini
tanlashda asosiy rolni jarayonning dinamik xususiyatlari o'ynasa, ushbu
modellardan foydalanish jarayonning statik xususiyatlarini tahlil qilish bilan
cheklanadi.
Ko'p komponentli ko'p fazali tizimlarda massa almashinuvi nazariyasi masalalarini
ishlab chiqishda pas - etarli bo'lmaganligi sababli Rektifikatsion ustunlarining
matematik modellarini qurishda mavjud qiyinchiliklar tufayli biz faqat ba'zi
umumiy modellarni ko'rib chiqamiz.
11

Optimallashtirishning asosiy bosqichlari optimallashtirish mezonini tanlash
va Rektifikatsion ustunining matematik modelini tuzishdir .
Funksiyaning gradientini aniqlashning har bir nuqtasida N qisman hosilalarni
hisoblash uchun stirol ishlab chiqarish sxemasini N 1 marta hisoblash
kerak. Resirkulyatsiya aloqalari sxemasida mavjudligini hisobga olgan holda
va Rektifikatsion ustunlarining matematik modellari , hisoblash uchun iterativ
protseduralar talab qilinadi, sxemani hisoblash uchun sarflangan kompyuter vaqti
va natijada lotinlar katta ahamiyatga ega. Minsk-32 elektron kompyuterida
sxemani hisoblash vaqti o'rtacha 25-27 s, to'qqizta o'zgaruvchan parametr bo'yicha
hosilalarni hisoblash vaqti esa 4-45 minut.
12

3.1. Rektifikatsion modellarni EHM larda hisoblash
Ma'lumki, tuzatish matematik modeli muvozanat nisbatlarini, parozidik
muvozanatni, massa uzatish kinetikasini va oqimlarning gidrodinamikasini hisobga
olish kerak.
Modelning asosi ustunning moddiy va issiqlik muvozanati hisoblanadi. Parozidik
muvozanat, massa uzatish kinetikasi va oqimlarning gidrodinamikasi mustaqil
murakkab vazifalardir. O'zgarishlar muvozanatini, kinetikani va gidrodinamikani
hisobga olishning turli usullaridan foydalanish muvozanat nisbatlarida individual
koeffitsientlar yoki qaramliklarning o'zgarishiga olib keladi, ammo umumiy echim
algoritmini o'zgartirmaydi.
Muammoning katta o'lchamlari va uning chiziqli bo'lmaganligi sababli, individual
hodisalarni tavsiflashning turli usullarida o'xshashlikni kafolatlaydigan universal
algoritmlarni ishlab chiqish katta qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
Ommaviy almashinadigan qurilmalarni hisoblashning asosiy qiyinchiliklari
moddiy va issiqlik balanslari tenglamalari tizimlarini hal qilishning o'xshashligini
ta'minlashdir. Bundan tashqari, bu qiyinchiliklar juda yaxshi bo'lmagan
xususiyatlarga ega aralashmalar uchun ortadi.
Tenglama tizimlarining echimi qaram o'zgaruvchilar uchun dastlabki yondashuvga
asoslanib, iterativ tarzda amalga oshiriladi. Ushbu yondashuv chiziqli bo'lmagan
tenglamalar tizimlarini hal qilishning barcha usullariga xosdir. Tuzatish jarayonini
hisoblashning barcha usullari ikki guruhga bo'linishi mumkin: plastinka va
matritsa.
Potarelochnyh usullarda hisoblash ketma-ket amalga oshiriladi, moddiy muvozanat
tenglamalarini amalga oshirish uchun tekshirish tomonidan ta'qib plastinka uchun
plastinka bir kub yoki deflegmator bilan boshlangan, yoki elektr ta'minoti joyda
konjugasyon sharoitlarini tekshirish bilan elektr plastinka uchun ustun har ikki
uchida; keyingi hisob-kitobdan so'ng, dastlabki yondashuv aniqlanadi va hisoblash
hisob-kitoblarning tugashining mezonini bajarishdan oldin takrorlanadi.
Matritsa usullarida boshlang'ich aralashmaning har bir komponenti uchun tenglama
tizimi yoziladi va eritma matritsa usullari bilan amalga oshiriladi. Dastlabki
yondashuv o'zboshimchalik bilan tanlanganligi sababli, keyingi operatsiyadan
so'ng kerakli o'zgaruvchilarni tuzatish amalga oshiriladi. Matritsa usullari tobora
keng qo'llanilmoqda, chunki yaxlitlash xatolarining to'planishiga nisbatan kamroq
moyillik mavjud va shuning uchun bir nechta ovqatlanish va yonboshlar bilan
ustunlarni hisoblashda hisoblash sxemalarining katta barqarorligi mavjud. Bundan
tashqari, ustunlar majmuasini hisoblashda tizimning topologiyasi muammosi olib
13

tashlanadi ustunlar orasidagi barcha aloqalar muvozanat tenglamalari tizimining
matritsasida tegishli koeffitsientlar bilan aks ettiriladi.
Mustaqil o'zgaruvchilar sifatida Lyuis va Mathison ajratish mahsulotlarining
miqdoriy tarkibini (plastinka hisoblash), Tile va Geddes esa har bir plastinkada
haroratni olishni taklif qilishdi. Eng keng tarqalgan usullari deb nomlanuvchi ustun
balandligi tiklanish nuqtasi belgilash asoslangan "konsentrasiyalari mustaqil
ta'rifi". Rektifikatsiya ustunlarini hisoblash bo'yicha vazifalarning taxminan 80
foizi Tile va Geddes usullarini ta'minlaydi. Shuning uchun, hisoblash
algoritmlarini ishlab chiqishda, qaror qabul qilish vaqtini va uning yaqinligini
tezlashtiradigan protseduralarni ishlab chiqishga alohida e'tibor beriladi. Hisob-
kitoblar amaliyotida keng qo'llaniladigan usullardan biri 0-ustunning umumiy
moddiy balansi tenglamalarini echish asosida kompozitsiyalarni tuzatishga
asoslangan tuzatish usuli. Ommaviy almashinadigan qurilmalar va ularning
komplekslarini hisoblashning eng mashhur usullarini tashkil etuvchi matritsa
usullari muvozanat nisbatlarini linearizatsiya qilish usuli bilan ikki guruhga
bo'linishi mumkin. Birinchi guruhga lineerlik oldingi yinelemelerden lineerlik
belgilaydigan parametrlarning raqamli qiymatlaridan foydalanish orqali erishish
usullari kiradi. Odatda, bir misol matritsa shaklida amalga Thiele va Geddes usuli
hisoblanadi. Muvozanat tenglamalari tizimi matritsasining uch diagonal tuzilishi
(5.34 tenglamasi), tenglama tizimining koeffitsientlarini saqlash qulayligi bilan
tavsiflanadi. Biroq, birinchi darajali usul bilan o'xshashlik tezligi bilan, ba'zi
hollarda u juda sekin yaqinlik tezligiga ega yoki hech qanday yechim topmaydi.
Linearizatsiyaning yana bir usuli-Teylorning bir qatoridagi funktsiyani (muvozanat
tenglamalarini) birinchi darajali a'zolarga ajratishdir. Olingan tenglama tizimi
Nyuton-Rafson usuli bilan hal qilinadi (qarang: 5.5.2-bo'lim). Ushbu usul kvadrat
o'xshashlikka ega ,ammo boshlang'ich yondashuvga juda sezgir (1-ilova). Dam
olish usuli alohida o'rin tutadi (qarang: 5.5.4-bo'lim), bu barqaror bo'lmagan
jarayonni hisoblash barqaror holat uchun moddiy muvozanatning oddiy
differensial tenglamalari tizimini hal qilish natijasida amalga oshiriladi. Yengillik
usuli muammoning murakkabligidan qat'i nazar, barqaror o'xshashlikka ega, ammo
muammoni hal qilishga yaqinlashganda, yaqinlik darajasi juda past bo'ladi, bu
usulning keng qo'llanilishiga cheklov bo'lib, ba'zida u o'xshashlikni ta'minlash
uchun yagona imkoniyatdir.
Ushbu usullar bilan bir qatorda, maksimal entropiya printsipiga asoslangan
yondashuv rivojlanadi, chunki u iteratsiya jarayonlarini amalga oshirishda talab
qilmaydi. Ma'lum usullarini o'zgartirish keng tarqalgan yo'li boshqalar majburiy
tartib, muvozanat nisbati linearizasyonu joriy etish bilan aloqa qurilma
(samaradorligi plitalar), yon fotoalbomlarda va qayta bilan ustunlar hisoblash,
shuningdek, yaqinligini yaxshilash bo'linishi qobiliyatini hisobga olgan holda hal
14

vazifalar sinf kengaytirish hisoblanadi boshqa yo'l olish uchun turli usullar
(linearization va yengillik) ijobiy fazilatlarini birlashtirish hisoblanadi yaxshi
boshlang'ich yondashuv, bu yuqori darajadagi yaqinlik darajasida kengroq
vazifalarni hal qilish imkonini beradi.
Rektifikatsiya ustunlarini kompyuterda hisoblash texnikasi ajratish jarayonini tavsiflovchi
tenglamalar tizimini echishning matematik usullariga asoslangan. Nochiziqli tenglamalar
Tille va Geddes yoki Lyuis-Matteson usullari bilan yechiladi. Birinchi holda, mustaqil
o'zgaruvchilar barcha plitalardagi haroratlar va materiallar oqimlari, ikkinchi holda,
tarkibiy qismlardan birining umumiy tarkibi. Tille va Geddes usuli hisob-kitoblarda eng
ko'p qo'llanilishini topdi, bunda tenglamalarning yaqinlashuvi iteratsiya usuliga (ketma-
ket yaqinlashish usuli) yoki Nyuton usuliga asoslanadi.
Nazariy plitalarga asoslangan matematik modeldan foydalanganda, plitalarda berilgan
harorat qiymatlari uchun muvozanat tenglamalari tizimi kompozitsiyalarga nisbatan
chiziqli bo'ladi. Bunday holda, chiziqli tenglamalar tizimini echish uchun matritsa usullari
qo'llaniladi, so'ngra harorat taqsimotini tuzatish.
Rektifikatsiya jarayonini uzatish birliklari soni usuli bilan modellashda tenglamalar tizimi
plastinka bo'yicha hisoblash usuli bilan echiladi, uning mohiyati shundaki, hisoblash
ustunning yuqori qismidan yoki undan boshlanadi. qozon va ba'zi plastinkada hosil
bo'lgan kompozitsiya asl aralashmalarning tarkibiga to'g'ri kelguncha bajariladi - shaklda
keltirilgan sxemalar uchun. 3.1, a, b yoki kompozitsiya - shaklga muvofiq sxema
uchun. 3.1, c.
Sxema bo'yicha plitalar sonini hisoblashni ko'rib chiqaylik (3.1-rasmda, ikkilik aralashma
uchun Rektifikatsiya ustunida c. Matematik modelni tuzishda biz quyidagi taxminlarni
olamiz: boshlang'ich aralash ustunga oziqlanadi. qaynash nuqtasi; ustunning
plitalaridagi suyuqlik (bug ') qaynash (to'yinganlik) haroratida); bug 'va suyuqlik oqimlari,
shuningdek, ustun uchastkalarining balandligi bo'ylab bosim doimiy; balg'am qaynash
haroratida ustunga kiradi, plitalardagi massa o'tkazuvchanligi zonasida suyuqlik ideal
tarzda aralashtiriladi va bug 'ideal joy almashadi.
Shaklda ko'rsatilgan ustunning matematik tavsifi. 3.3, ikkilik aralashmani ajratish uchun
ustunning umumiy moddiy balansi tenglamalari, past qaynaydigan komponent uchun
ustunning ixtiyoriy kesimi uchun material balansi tenglamalari va bug '-suyuqlik
muvozanatini tavsiflovchi tenglamadan iborat. .
Rektifikatsiya ustunidagi plitalar sonini hisoblash uchun blok diagrammasi rasmda
ko'rsatilgan. 3.16. Bloklar quyida tavsiflanadi.
15

Guruch. 3.16 - Rektifikatsiya ustunini kompyuterda hisoblashning blok diagrammasi
16

Guruch. 3.17 - Kompyuterda optimal reflyuks sonini aniqlash uchun blok diagrammasi
Blok 1. Dastlabki ma'lumotlar: F - boshlang'ich eritmaning miqdori; — dastlabki
eritmaning tarkibi; D - tortib olingan distillat miqdori; R - etkazib berilgan reflyuks
miqdori; a - nisbiy o'zgaruvchanlik koeffitsienti; x
D - distillatning tarkibi.
Blok 2. Pastki mahsulot W ni va V ustundagi bug' miqdorini aniqlash moddiy balans
formulalari bo'yicha amalga oshiriladi:
(3,58)
(3,59)
Blok 3. X
w ni aniqlash ustunning komponent-komponent balansidan amalga oshiriladi:
(3,60)
Blok 4. Kubning bug 'fazasida past qaynaydigan komponent konsentratsiyasining
muvozanat qiymatini aniqlash:
17

(3,61)
Blok 5. Ustun kubi uchun material balansi tenglamasidan birinchi (pastki)
plastinkadagi suyuqlik tarkibini aniqlash :
(3,62)
Blok 6. Bug 'fazasida past qaynaydigan komponent konsentratsiyasining muvozanat
qiymatini aniqlash :
(3,63)
analitik ifoda bilan berilgan, masalan, ustundagi doimiy bosimda (3.61) munosabatdan
foydalanish mumkin.
Blok 7. i - plastinkadan chiqadigan bug'ning tarkibini aniqlash formula bo'yicha amalga
oshiriladi.
(3,64)
bu erda k
v - bug 'fazasidagi massa uzatish koeffitsienti.
Blok 8. Yuqori oqim plitasidagi suyuqlikning tarkibi aniqlanadi. Ushbu blok alohida kichik
dastur bo'lib, unda hisoblash qaramlik bo'yicha amalga oshiriladi (ustunning to'liq
qismi)
(3,65)
Qachon - qaramlikka ko'ra (ustunning mustahkamlovchi qismi)
(3,66)
Blok 9. Qiymat tekshiriladi . Agar u dan kichik bo'lsa , unda keyingi plastinkadagi
komponentlarning tarkibi hisoblab chiqiladi, agar u teng yoki undan ko'p bo'lsa, u holda
10-blokga o'ting.
Blok 10. Hisoblash natijalarini chop etish. Suyuqlikning qaynash nuqtasini har bir
plastinkadagi tarkibga bog'liq holda hisoblash zarur bo'lgan hollarda, matematik
tavsifning tenglamalar tizimi munosabatlarni o'z ichiga olishi kerak.
(3,67)
Blok 11. To'xtash, ya'ni hisoblashning oxiri.
18

Rektifikatsiya ustunlarining parametrlari va ish rejimlarini optimallashtirish yanada
murakkab matematik tavsiflarga olib keladi, ularni amalga oshirish ustunlarni hisoblash
uchun umumiy algoritmda alohida kichik dasturlarni tuzish orqali amalga oshiriladi.
Ustunlarni loyihalashda ular odatda ustun balandligi bo'ylab kontsentratsiyalar,
haroratlar va bosimlarning taqsimlanishini optimallashtiradi, ishchi reflyuks
nisbati; issiqlik kiritish miqdori, foydalanish xarajatlari va boshqalar.
Misol sifatida, optimal reflyuks sonining ta'rifini ko'rib chiqing. Hisoblash uchun asos
sifatida biz A. N. Planovskiy tomonidan taklif qilingan usulni olamiz, bu ustun balandligi
va ko'chirish birliklari soni o'rtasida mutanosiblik mavjudligiga asoslangan ,
bir tomondan, ustunning kesimi o'rtasida. va boshqa tomondan ( R + 1) sifatida
belgilangan bug 'oqim tezligi . Funktsiyadan optimal reflyuksiya qiymati olinadi
(3,68)
Hisoblash grafik yoki kompyuter yordamida amalga oshirilishi mumkin. Blok
diagrammasi rasmda ko'rsatilgan. 3.17. Quyidagi hisoblash ketma-ketligi qabul qilinadi:
1. Hisoblangan ;
2. qiymat o'rnatiladi ;
3. tenglamadagi (3.12) va (3.63) tenglamalar yordamida aniqlanadi.
(3,69)
n
y va A = n
y ( R + 1) aniqlanadi ;
4. R ning yangi qiymati tayinlanganda va hisoblash takrorlanganda mos
keladigan qiymatni qidirish amalga oshiriladi .
19

Xulosa
Biz yuqorida Rektifikatsion kalonnalar qanday ishlashini ko’rib chiqdik.
Ular quyidagicha ishlaydi. Dastlabki aralashma haydash kubiga beriladi. Kub
ichiga isituvchi zmeevik joylashtirilgan bo’lib, aralashma qaynash
temperaturasigacha isitiladi. Hosil bo’lgan bug`lar rektifikastion kolonnaning
oxirgi tarelkasining pastki qismiga o’tadi. Bug` kolonna buylab ko’tarilgan sari
engil uchuvchan komponent bilan to’yinib boradi. Deflegmatordan kolonnaga
qaytgan bir qism distillyat flegma deb yuritiladi. Flegma (suyuq faza) kolonnaning
eng yuqori tarelkasiga beriladi va pastga qarab harakat qiladi. Suyuq faza pastga
harakat qilishida o’z tarkibidagi engil uchuvchan komponentni bug` fazasiga
beradi. Bug` va suyuq fazalarning bir necha bor o’zaro kontakti natijasida bug`
fazasi yuqoriga harakat qilgani sari engil uchuvchan komponent bilan to’yinib
borsa, suyuqlik esa pastga tomon harakat kilgani sari tarkibida qiyin uchuvchan
komponentning miqdori oshib boradi.
Bunday kolonnalar eng ko’p tarqalgan yuzali kurilmalar qatoriga kiradi. Har
xil shaklli va o’lchami 12/150 mm bo’lgan qattiq jismlar, ya’ni nasadkalar bilan
to’ldirilagan vertikal kolonnalarning tuzilishi sodda va yuqori samaradorlikka ega
bo’lgani uchun ular sanoatda keng ishlatiladi. Nasadkali kolonnalarda nasadkalar
gaz va suyuqlik o’tadigan tayanch to’rlarga o’rnatiladi. Qurilmaning ichki
bo’shlig`i nasadka bilan to’ldirilgan bo’ladi yoki har birining balandligi 1,5 - 3 m
bo’lgan qatlamlar holatida joylashtiriladi. Gaz turning tagiga beriladi, so’ngra
nasadka qatlamidan o’tadi. Suyuqlik esa kolonnaning yuqori qismidan maxsus
taqsimlagichlar orqali sochib beriladi, u nasadka qatlamidan o’tayotganda pastdan
berilayotgan gaz oqimi bilan uchrashadi. Kolonna samarali ishlashi uchun suyuqlik
bir tekisda, qurilmaning butun ko’ndalang kesimi bo’ylab bir har sochib berilishi
kerak. Bu qurilmalarda kontakt yuzasi esa nasadkalar yordamida hosil qilinadi
20

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Aleksandrov A.A. Rivkin S.L. Suv va bug'ning termodinamik xususiyatlari:
qo'llanma. M .: Energoatomizdat, 1984. - 80 b.
2. Dytnerskiy Yu.I. Kimyoviy texnologiyaning asosiy jarayonlari va apparatlari. -
Moskva: 1991 yil. – 496 b.
3. Alekseev V.P. Kriogen qurilmalar uchun asboblarni hisoblash va
modellashtirish. Leningrad: Energoatomizdat. 1987. - 280 b. Kafarov V.V.,
Meshalkin V.P., Guriev L.V. Issiqlik almashinuvi jarayonlari va tizimlarini
optimallashtirish.- M.: Energoatomizdat, 1988. - 191 b.
4. Pavlov K.F., Romankov P.G., Noskov A.A. Kimyoviy texnologiya kurs jarayonlari
va apparatlariga misollar va topshiriqlar. 10-nashr, qayta ko'rib chiqilgan. va
qo'shimcha - Leningrad: Kimyo. 1987. - 576 b.
5. Sobol B.V., Mesxi B.Ch., Kanygin G.I. Optimallashtirish usullari. Seminar. Oliy
ma'lumot. I .: Feniks, 2009. - 384 p.
6. Shervud T. Pigford R. Uilki Ch. Ommaviy transfer. M.: 1982. - 696 b.
21

Mundarjia
Kirish ..................................................................................................................... 2
1.1 Rektifikatsiya haqida tushuncha ...................................................................... 4
2.1. Rektifikatsion kolonnalar ................................................................................ 6
2.2. Tarelkasimon Rektifikatsion kolonnalar ......................................................... 8
2.3. Rektifikatsion kolonnalarning matematik modeli ........................................ 11
3.1. Rektifikatsion modellarni EHM larda hisoblash .......................................... 13
Xulosa .................................................................................................................. 20
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati .......................................................................... 21
22

Rektifikatsiya Reja: Kirish I. Nazariy qism 1.1 Rektifikatsiya haqida tushuncha II. Loyiha qismi 2.1. Rektifikatsion kolonnalar 2.2. Tarelkasimon Rektifikatsion kolonnalar 2.3. Rektifikatsion kolonnalarning matematik modeli III Amaliy qism. 3.1. Rektifikatsion modellarni EHM larda hisoblash IV.Xulosa V. Foydalanilgan adabiyotlar 1

Kirish Rektifikastion kolonnalarning tuzilishi - Davriy ishlaydigan rektifikastion qurilmalar. Kichik ishlab chiqarishlarda davriy ishlaydigan rektifikastion qurilmalar qo’llaniladi. Dastlabki aralashma haydash kubiga beriladi. Kub ichiga isituvchi zmeevik joylashtirilgan bo’lib, aralashma qaynash temperaturasigacha isitiladi. Hosil bo’lgan bug`lar rektifikastion kolonnaning oxirgi tarelkasining pastki qismiga o’tadi. Bug` kolonna buylab ko’tarilgan sari engil uchuvchan komponent bilan to’yinib boradi. Deflegmatordan kolonnaga qaytgan bir qism distillyat flegma deb yuritiladi. Flegma (suyuq faza) kolonnaning eng yuqori tarelkasiga beriladi va pastga qarab harakat qiladi. Suyuq faza pastga harakat qilishida o’z tarkibidagi engil uchuvchan komponentni bug` fazasiga beradi. Bug` va suyuq fazalarning bir necha bor o’zaro kontakti natijasida bug` fazasi yuqoriga harakat qilgani sari engil uchuvchan komponent bilan to’yinib borsa, suyuqlik esa pastga tomon harakat kilgani sari tarkibida qiyin uchuvchan komponentning miqdori oshib boradi. Kolonnaning yuqorigi qismidan bug`lar diflegmatorga o’tadi va u erda to’la yoki qisman kondensastiyaga uchraydi. Bug`lar to’la kondensastiyalanganda hosil bo’lgan suyuqlik ajratgich yordamida ikki qism (distillyat va flegma)ga ajraladi. Oxirgi mahsulot (distillyat) sovitgichda sovitilgandan so’ng, yig`ish idishiga yuboriladi. Kubda qolgan qoldiq suyuqlik kerakli tarkibiga erishgandagina jarayon to’xtatiladi, qoldiq tushiriladi va stikl qaytadan boshlanadi. Qoldiqni tegishli tarkibga ega bo’lishini uning qaynash temperaturasiga qarab aniqlanadi(6-rasm). Uzluksiz ishlaydigan rektifikastion qurilmalar. Bunday qurilmalar sanoatda keng ishlatiladi. Qurilmaning asosiy qurilmai rektifikastion kolonnadir. Kolonna stilindrsimon shaklda bo’lib, uning ichiga tarelkalar yoki nasadkalar joylashtirilgan bo’ladi. Dastlabki aralashma isitgichda qaynash temperaturasigacha isitiladi, so’ngra kolonnaning ta’minlovchi tarelkasiga yuboriladi. Ta’minlovchi tarelka qurilmani ikki qismga (yuqorigi va pastki kolonnaga) bo’ladi. Yuqorigi kolonnada bug`ning tarkibi engil uchuvchan komponent bilan boyib boradi, natijada tarkibi toza engil uchuvchan komponentga yaqin bo’lgan bug`lar diflegmatorga beriladi. Pastki kolonnadagi suyuqlik tarkibidan maksimal miqdorda engil uchuvchan komponentni ajratib olish kerak, bunda qaynatgichga kirayotgan suyuqlikning tarkibi asosan toza holdagi qiyin uchuvchan komponentga yaqin bo’lishi kerak. Shunday qilib, kolonnaning yuqorigi qismi bug` tarkibini oshiruvchi qism yoki yuqorigi kolonna deb ataladi. Kolonnaning pastki qismi esa suyuqlikdan engil uchuvchan komponentni maksimal daraja ajratuvchi qism yoki pastki kolonna deb ataladi. Kolonnaning pastidan yuqoriga qarab bug`lar harakat qiladi, bu bug`lar kolonnaning pastki qismiga qaynatgich (issiqlik almashinish qurilmai) orqali o’tadi. Qaynatgich odatda kolonnaning tashqarisida yoki uning pastki qismida joylashgan bo’ladi. Bu issiqlik almashinish qurilmai bug`ning yuqoriga yo’nalgan oqimi hosil qilinadi. Kolonnaning teppasidan pastga qarab suyuqlik harakat qiladi. Bug`lar deflegmatorda kondensastiyaga uchraydi. Diflegmator sovuq suv bilan sovitiladi. 2

Hosil bo’lgan suyuqlik ajratgichda ikki qismga ajraladi. Birinchi qism flegma kolonnaning yuqori tarelkasiga beriladi. 3

1.1 Rektifikatsiya haqida tushuncha Rektifikatsiya - suyuqlik va bug 'fazalari o'rtasida qarama-qarshi oqim massasi va issiqlik almashinuvini tashkil etgan holda, ajratilayotgan aralashmaning bir qismini bug'lash va keyin hosil bo'lgan bug'larni kondensatsiya qilish yo'li bilan o'zaro eriydigan suyuqliklar aralashmalarini ajratish jarayoni. Jarayon qaynayotgan ko'p komponentli suyuqlik va u bilan muvozanatdagi bug'ning tarkibidagi farqga asoslanadi, bu komponentlarning turli xil uchuvchanligining natijasidir. Rektifikatsiya jarayoni kontakt qurilmalari bilan jihozlangan qarama-qarshi oqim ustunli apparatlarida amalga oshiriladi va aslida interfeysda ajratilayotgan aralashmaning qisman bug'lanishi va kondensatsiyasining bir vaqtning o'zida, qayta-qayta takrorlanadigan harakatlariga qisqartiriladi. Har bir qisman kondensatsiya bilan yuqori qaynash komponenti asosan kondensatsiyalanadi. Kondensatsiya paytida chiqarilgan issiqlik suyuqlikning qisman bug'lanishiga olib keladi, past qaynaydigan komponent esa asosan bug'lanadi. Shu tufayli suyuqlik yuqori qaynaydigan komponent bilan, bug' esa past qaynaydigan komponent bilan boyitiladi. Bu jarayonlarning qayta-qayta takrorlanishi natijasida ustunning yuqori qismidan bug 'asosan past qaynaydigan komponentni o'z ichiga oladi va kolonnaning pastki qismidan asosan yuqori qaynaydigan komponentni o'z ichiga olgan suyuqlik chiqadi. Rektifikatsiya jarayoni atmosfera bosimi, ko'tarilgan bosim va vakuum ostida amalga oshiriladi. Bosim ostida odatda suyultirilgan gazlarni rektifikatsiya qilish amalga oshiriladi. Shunday qilib, yuqori bosim va past haroratda amalga oshiriladigan kislorod va azotni ajratish kriorektifikatsiya jarayonlarini nazarda tutadi. Vakuum ostida yuqori qaynaydigan va issiqlikka chidamli bo'lmagan moddalarni rektifikatsiya qilish amalga oshiriladi. Bosimning o'zgarishi azeotrop aralashmalarni ajratishda ham azeotrop nuqtani siljitadi. Rektifikatsiya odatda uzluksiz birliklarda amalga oshiriladi. Vaqti-vaqti bilan Rektifikatsiya ajratilgan aralashmalarning tarkibi tez-tez o'zgarib turadigan va past quvvatlarda qo'llaniladi. Rektifikatsiya neftni qayta ishlash sanoatida asosiy rol o'ynaydi (benzinlar, kerosinlar va boshqa fraksiyalarni neftdan ajratish, kreking, reforming, piroliz mahsulotlarini ajratish) va kimyo va unga aloqador sohalarda eng keng tarqalgan ajratish jarayonidir. Shaklda. 39 neftni qayta ishlash sanoatining Rektifikatsiya ustunlarini ko'rsatadi. 4

rasm 39. Sanoat Rektifikatsiya ustunlari 5

O'xshashlar

Uch komponentli sistemalarning holat diagrammalari

Massa almashinish qurilmalari – absorber, adsorber, kalonali qurilmalarni hisoblash va loyihalash.

XVI – XIX ASRLARDA O’ZBEK XALQINING SHAKILLANISHI TARIXSHUNOSLIGI

HAYDAR XORAZMIYNING «GUL VA NAVRO‘Z» DOSTONI

Donchilikning rivojlanish bosqichlari. Donli ekinlarning umumiy ta`rifi. Dunyo mamalakatlarida va O`zbekistonda don yetishtirish