logo
  1. Bosh sahifa
  2. Diplom ishlar
  3. Umumiy
  4. Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida pedagogik dasturiy vositalari

Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida pedagogik dasturiy vositalari

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

138.04296875 KB
Ko'chirib olish
“ Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida pedagogik dasturiy vositalari ” Reja: Kirish 1. Ta’lim jarayonlarida axborot texnologiyalarning tutgan o’rni. 2. Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida pedagogik dasturiy vositalari. 3. Axborot - kommunikatsiya texnologiyalari vositalari va ularni ta'lim jarayonida qo'llash imkoniyatlari. 4. Axborot - kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini yaratish. 5. O'quv- tarbiya jarayonida qo'llashning didaktik asoslari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1 Kirish Axborot asri deya e’tirof etilayotgan bugungi kunimizda axborot kommunikatsiya tizimi izchil rivojlanishda davom etmoqda. Bugun zamonaviy axborot texnalogiyalarisiz hayotimizni tasavvur etib bo’lmaydi. Mamalakat darajasida soha rivoji muhim omillardan biriga aylangan. Shu bois ham mamlakatimizda telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda. Ayniqsa sohani xalqaro andozalarda mexanizasiyalashtirish va rivojlantirish ustuvor yo’nalishlar sifatida belgilab olingan. Prezidentimizning ”O’zbektelekom” aksiyadorlik kompaniyasi telekommunikatsiya tarmoqlarini yanada rivojlantirish va modernizasiya qilish chora-tadbirlari to’g’risida” Qarori bu borada dasturilamal bo’lib xizmat qilmoqda. Amaliy harakatlar natijasida yurtimizning olis mintaqalarida axborot resurslarini yaratish va undan foydalanish samaradorligi oshirilmoqda. O’zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to’g’risida»gi qonunini bajarish maqsa-dida Xalq ta’limi, Oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirliklari tomonidan qator me’yoriy hujjatlar va dasturlar ishlab chiqilib, qabul qilingan edi, shuningdek axborot tarmog’ini shakllantirish, axborot resurslarini yaratish va AKTni ta’lim jarayonida qo’llash bo’yicha chora-tadbirlar amalga oshirildi. Barcha oliy o’quv yurtlari yagona korporativ tarmoqqa birlashtirilgan www.edu.uz, www.markaz.uz veb-saytlari ishga tushirilgan. Internet tarmog’ining milliy segmentida axborot resurslarni shakllantirish bo’yicha chora-tadbirlar rejasiga muvofiq barcha o’quv yurtlari veb-saytlari www.edu.uz axborot-ta’lim portaliga birlashtirilgan. Bundan tashkari, o’quv yurtlarining o’quv qo’llanma va ma’ruza matnlari «Ziyo» elektron-ta’lim bazasida joylashtirilgan, «ZiyoNET» axborot-ta’lim tarmog’ining resurslari yaratilgan, o’zbek adabiyotining yorqin namoyondalari hayoti va ijodiga bag’ishlangan www.literature.uz veb-sayti ishga tushirilgan, maqolalar to’plami, o’quv qo’llanmalar va E-collector referatlar hamda oltita tilga mo’ljallangan — www.multilex.edu.uz on-layn lug’at yaratildi. 2 O’quv jarayonini boshqarishni kompyuterlashtirish, ta’lim jarayoniga masofaviy o’qitishni joriy etish, talabalar va o’qituvchilarning mustaqil o’qishini ta’minlash maqsadida Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti (TDPU) qoshida www.pedagog.uz axborot-ta’lim portali yaratildi. Mazkyp portalning masofaviy o’qitish bo’limida o’rganilayotgan fanlar bo’yicha test vazifalari va virtual laboratoriya stendlari joylashtirilgan. Universitet bo’yicha 250 kompyuterni birlashtirgan "TDPU-INTRANET» tarmog’i faoliyat yuritadi. 2007 yilning oxiriga kelib, oliy o’quv yurtlarida yaratilgan 500 dan ziyod elektron o’quv qo’llanma ro’yxatga olingan, o’qitiladigan predmetlar aksariyati bo’yicha ma’ruzalarning elektron matnlaridan oliy o’quv yurtlari axborot-resurs markazlarida foydalanish mumkin. ZiyoNET ta’lim tarmog’i resurs markazining bo’linmasi tomonidan «ZiyoNET» portalining «Biblioteka» bo’limida 6000 dan ziyod axborot-ta’lim resurslari joylashtirilgan. Barcha resurs markazlarida axborot va kompyuterlarni zararli dasturlardan himoyalash bo’yicha zarur chora-tadbirlar ko’rildi. Buning uchun doimiy tarzda yangilanib turadigan maxsus viruslarga qarshi dasturlar qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 20 iyundagi 381- son farmoniga muvofiq oliy o’quv yurtlari qoshida axborot-resurs markazlari tashkil etilmoqda, bu esa kadrlarni tayyorlash jarayoniga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Axborot-resurs markazlardagi kompyuterlarning umumiy soni 1600 dan ziyodni tashkil etadi. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazining barcha o’quv yurtlari orasida byudjet mablag’lari hisobiga tayyorlangan 307 o’quv qo’llanmalarning elektron versiyalari tarqatilgan. Ishlar ta’lim jarayonida AKTni qo’llash bo’yicha o’rta maxsus o’quv yurtlari o’qituvchilarining ko’nikmalarini oshirish bo’yicha tasdiqlangan chora-tadbirlar rejasiga muvofiq amalga oshirilmoqda. 3 1. Ta’lim jarayonlarida axborot texnologiyalarning tutgan o’rni. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jahon darajasi shundayki, respublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy axborot-hisoblash tarmog’i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimni yaratish milliy iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va ayni paytda respublikamiz uchun dolzarbdir. Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o’zgarishlarni amalga oshirish natijalari respublikada axborotlashtirish bilan bog’liq muammolarning qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir. O’quv fanlari bo’yicha elektron o’quv vositalarining yaratilishi mazkur fanlarni o’qitishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini yanada kengaytiradi. Bu o’z navbatida, talabalarning mazkur fanlar bo’yicha bilimlarini chuqur o’zlashtirishlarining asosiy omili bo’lib, ta’lim-tarbiya sifati va samaradorligini oshiradi. Ayni shunday sa’y-harakatlar amalga oshirilishi ta’lim jarayoniga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini keng tadbiq etishni yanada jadallashtirish, professor-o’qituvchilarni ilg’or pedagogik bilimlar va texnologiyalar bilan qurollantirish, ularning mahoratini oshirish, xorijiy oliy ta’lim muassasalari tajribasini chuqur o’rganish hamda ulardagi samarali usul va vositalarni milliy ta’lim tizimimizga joriy etish imkonini yaratadi. Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:  axborotning xilma-xil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animasiya va boshqalar), turlarini bir dasturiy maxsulotda integrasiyalaydi. Bunday integrasiya axborotni ruyxatdan utkazish va aks ettirishning turli qurilmalari, muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma’lum oralig’ida ko’rib chiqiladi. Video va audio 4 axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy prosessor tez xarakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o’tkazish qobiliyati operativ va video-xotira, katta sigimli tashqi xotira, xajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki barovar oshirilishi talab etiladi,  “inson-kompyuter” interaktiv muloqotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va xar tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi.  multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta’lim berish va kadrlarni qayta tayorlashni yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalasidir. Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol tug’ladi? Ko’pgina mutaxasislar bu atamani turlicha tahlil qilishmoqda. Bizning fikrimizcha, mul’timedia bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video matn, grafika va animasiya effektlari asosida o’quv materiallarini o’quvchilarga yetkazib berishning mujassamlangan holdagi ko’rinishidir. Rivojlangan mamlakatlarda o’qitishning usuli hozirgi kunda ta’lim sohasi yo’nalishlari bo’yicha tadbiq qilinmoqda. Hatto har bir oila multimedia vositalarisiz xordiq chiqarmaydigan bo’lib qoldi. Multimedia vositalarining 81- yildagi yalpi aylanma miqdori 4 miliard AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa 94-yil esa 16 milliard AQSh dollarini tashkil qildi. Hozirgi kunda esa sotilayotgan har bir kompyuterni mul’timedia vositalarisiz tasavvur qilib bolmaydi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta’lim sohasida keng qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi avvalambor ular unumdorligining nihoyatda pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot shuni kursatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumli va vaqtdan yutish mumkun. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar 5 o’quvchilar berilayetgan materiallarni kurish asosida qabul qilsa, axborotni xotirada saqlash 25-30%oshadi. Bunga qushimcha sifatida o`quv materiallari audio, video va grafika kurinishda mujassamlashgan xolda berilsa, materiallarni xotirada saqlab qolish 75% ortadi. Multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish quyidagi afzalliklarga ega: a. berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o`zlashtirish imkoniyati bor; b. ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqi yanada ortadi: c. ta’lim olish vaqtining qisqarish natijasida, vaqtni tejash imkoniyatiga erishish; d. olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq saqlanib, kerak bulganda amaliyotda qo`llash imkoniyatiga erishiladi. Informatika va axborot texnologiyalari fundamental fan sifatida kompyuter axborot tizimlari negizida istalgan ob’ektlar bilan boshqaruv jarayonlarini axborot jihatidan ta’minlashni barpo etish metodologiyasini ishlab chiqish bilan shug’ullanadi. Shunday fikr ham mavjudki, fanning asosiy vazifalaridan biri — axborot tizimlari nima, ular qanday o’rinni egallaydi, qanday tuzilmaga ega bo’lishi lozim, qanday ishlaydi, uning uchun qanday qonuniyatlar xos ekanligini aniqlashdir. Yevropada informatika sohasida quyidagi asosiy ilmiy yo’nalishlarni ajratib ko’rsatish mumkin: tarmoq tuzilmasini ishlab chiqish, kompyuterli integratsiyalashgan jarayonni ishlab chiqarish, iqtisodiy va tibbiy informatika, ijtimoiy sug’urta va atrof-muhit informatikasi, professional axborot tizimlari. Multimedia tizimining paydo bo’lishi ta’lim, fan, san’at, kompyuter treninglari, reklama, texnika, tibbiyot, matematika, biznes, ilmiy tadqiqot kabi bir qancha kasbiy sohalarda revolyutsion o’zgarishlar yuzaga kelishiga olib keldi. 6 Kompyuterlarni ta’lim tizimida qo’llash g’oyasi ancha ilgari paydo bo’lgan bo’lgan bo’lsada, ta’lim tizimining barcha sohalarida axborot texnologiyalarini qo’llash multimedia qurilmalari bilan jihozlangan kompyuterlar paydo bo’lgach to’liq ma’noda amaliyotga joriy etilib boshlandi. Multimedia vositalarini ta’limda qo’llash quyidagilarga imkoniyat yaratadi:  ta’limning gumanizasiyalashuvini ta’minlash;  o’quv jarayonining samaradorligini oshirish;  ta’lim oluvchining shaxsiy fazilatlarini rivojlantirish (o’zlashtirganlik, bilimga chanqoqlik, mustaqil ta’lim olish, o’zini o’zi tarbiyalash, o’zini o’zi kamol toptirishga qaratilgan qobiliyatlilik, ijodiy qobiliyatlari, olgan bilimlarini amaliyotga qo’llay olishi, o’rganishga bo’lgan qiziqishi, mehnatga bo’lgan munosabati);  ta’lim oluvchining kommunikativ va ijtimoiy qobiliyatlarini rivojlantirish;  kompyuter vositalari va axborot elektron ta’lim resurslari yordamida har bir shaxsning alohida (individual) ta’lim olishi hisobiga ochiq va masofaviy ta’limni individuallashtirish va differensiyalash imkoniyatlari sezilarli darajada kengayadi;  ta’lim oluvchiga faol bilim oluvchi subyekt sifatida qarash, uning qadr- qimmatini tan olish;  ta’lim oluvchining shaxsiy tajribasi va individual xususiyatlarini hisobga olish;  mustaqil o’quv faoliyatini olib borish, bunda ta’lim oluvchi mustaqil o’qib va rivojlanib boradi;  ta’lim oluvchilarda, o’zlarining kasbiy vazifalarini muvaffaqiyatli bajarish uchun hozirgi tez o’zgaruvchan ijtimoiy sharoitlarga moslashuviga yordam beradigan zamonaviy ta’lim texnologiyalaridan foydalanish ko’nikmalarini hosil qilish. 7 Multimedia vositalari yordamida shaxsga yo’naltirilgan ta’limni amalga oshirish jarayoni zamonaviy, ko’ptarmoqli, predmetga yo’naltirilgan multimediali o’quv vositalarini ishlab chiqishni va foydalanishni talab etadi. Ular tarkibiga keng ma’lumotlar bazasi, ta’lim yo’nalishi bo’yicha bilimlar bazasi, sun’iy intellekt tizimlari, ekspert-o’rgatuvchi tizimlar, o’rganilayotgan jarayon va hodisalarning matematik modelini yaratish imkoniyati bo’lgan laboratoriya amaliyotlari kiradi. Ta’lim oluvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish va ularning manfaatdorligini (motivasiyasini) oshirishga ko’maklashish imkoniyatlariga ko’ra, shuningdek, har xil turdagi multimediali o’quv axborotlarining uyg’unlashuvi, interfaollik, moslashuvchanlik sifatlariga ko’ra multimedia foydali va mahsuldor ta’lim texnologiyasi hisoblanadi. Interfaollikning ta’minlanishi axborotlarni taqdim etishning boshqa vositalari bilan taqqoslaganda raqamli multimedianing muhim yutuqlaridan hisoblanadi. Interfaollik ta’lim oluvchining ehtiyojlariga mos ravishda tegishli axborotlarni taqdim etishni nazarda tutadi. Interfaollik ma’lum bir darajada axborotlarni taqdim etishni boshqarish imkonini beradi: ta’lim oluvchilar dasturda belgilangan sozlovlarni individual tarzda o’zgartirishi, natijalarini o’rganishi, foydalanuvchining muayyan xohishi haqidagi dastur so’roviga javob berishi, materiallarni taqdim etish tezligini hamda takrorlashlar sonini belgilashi mumkin. Lekin multimediadan foydalanishda bir qator jihatlarni e’tiborga olish muhim. Multimediada taqdim etilayotgan o’quv materiallari tushunish uchun qulay bo’lishi, zamonaviy axborotlar va qulay vositalar orqali taqdim etilishi talab qilinadi. Multimedia texnologiyalarining barcha imkoniyatlarini to’liq ochib berish va ulardan samarali foydalanish uchun ta’lim oluvchilarga salohiyatli (kompetentli) o’qituvchining ko’magi zarur bo’ladi. 8 Darsliklardan foydalanilgandagi singari, multimedia vositalarini qo’llashda ham ta’lim strategiyasi ta’lim jarayonida o’qituvchi nafaqat axborotlarni taqdim etish, balki ta’lim oluvchilarga ko’maklashish, qo’llab-quvvatlash va jarayonni boshqarib borish bilan shug’ullangandagina mazmunan boyitilishi mumkin. Odatda, chiroyli tasvirlar yoki animasiyalar bilan boyitilgan taqdimotlar oddiy ko’rinishdagi matnlarga qaraganda ancha jozibali chiqadi va ular taqdim etilayotgan materiallarni to’ldirgan holda zaruriy emosional darajani ta’minlab turishi mumkin. Multimedia vositalari har xil ta’lim yo’nalishlari (stillari) uyg’unligida qo’llanilishi va ta’lim olish hamda bilimlarni qabul qilishning turli ruhiy va yoshga doir hususiyatlariga ega bo’lgan shaxslar tomonidan foydalanilishi mumkin: ayrim ta’lim oluvchilar bevosita o’qish orqali, ba’zilari esa eshitib idrok etish, boshqalari esa (videofilmlarni) ko’rish orqali ta’lim olishni va bilimlarni o’zlashtirishni xush ko’radilar. Interfaol multimedia texnologiyalari akademik ehtiyojga ega bo’lgan ta’lim oluvchiga noan’anaviy qulaylik tug’diradi. Xususan, eshitish sezgisida defekti bor ta’lim oluvchilarda fonologik malakalar va o’qish malakalari o’sishiga, shuningdek, ularning axborotlarni vizual o’zlashtirishlarini ta’minlaydi. Nutqi va jismoniy imkoniyati cheklanganlarda esa vositalardan ularning individual ehtiyojlaridan kelib chiqib foydalanishga imkon beradi. Multimedia vositalari ta’lim berishning samarali va istiqbolli quroli (instrumentlari) bo’lib, u o’qituvchiga an’anaviy ma’lumotlar manbaidan ko’ra keng ko’lamdagi ma’lumotlar massivini taqdim etish; ko’rgazmali va uyg’unlashgan holda nafaqat matn, grafiklar, sxemalar, balki ovoz, animasiyalar, video va boshqalardan foydalanish; axborot turlarini ta’lim oluvchilarning qabul qilish (idrok etish) darajasi va mantiqiy o’rganishiga mos ravishda ketma- ketlikda tanlab olish imkoniyatini yaratadi. 9 2.Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida zamonaviy axborot texnologiyalari va pedagogik dasturiy vositalari Multimedia vositalari yordamida shaxsga yo‘naltirilgan ta‘limni amalga oshirish jarayoni zamonaviy, ko‘ptarmoqli, predmetga yo‘naltirilgan multimediali o‘quv vositalarini ishlab chiqishni va foydalanishni talab etadi. Ular tarkibiga keng ma‘lumotlar bazasi, ta‘lim yo‘nalishi bo‘yicha bilimlar bazasi, sun‘iy intellekt tizimlari, ekspert-o‘rgatuvchi tizimlar, o‘rganilayotgan jarayon va hodisalarning matematik modelini yaratish imkoniyati bo‘lgan laboratoriya amaliyotlari kiradi. Ta‘lim oluvchilarning individual xususiyatlarini hisobga olish va ularning manfaatdorligini (motivasiyasini) oshirishga ko‘maklashish imkoniyatlariga ko‘ra, shuningdek, har xil turdagi multimediali o‘quv axborotlarining uyg‘unlashuvi, interfaollik, moslashuvchanlik sifatlariga ko‘ra multimedia foydali va mahsuldor ta‘lim texnologiyasi hisoblanadi. Interfaollikning ta‘minlanishi axborotlarni taqdim etishning boshqa vositalari bilan taqqoslaganda raqamli multimedianing muhim yutuqlaridan hisoblanadi. Interfaollik ta‘lim oluvchining ehtiyojlariga mos ravishda tegishli axborotlarni taqdim etishni nazarda tutadi. Interfaollik ma‘lum bir darajada axborotlarni taqdim etishni boshqarish imkonini beradi: ta‘lim oluvchilar dasturda belgilangan sozlovlarni individual tarzda o‘zgartirishi, natijalarini o‘rganishi, foydalanuvchining muayyan xohishi haqidagi dastur so‘roviga javob berishi, materiallarni taqdim etish tezligini hamda takrorlashlar sonini belgilashi mumkin. Multimedia vositalari har xil ta‘lim yo‘nalishlari (stillari) uyg‘unligida qo‘llanilishi va ta‘lim olish hamda 10 bilimlarni qabul qilishning turli ruhiy va yoshga doir hususiyatlariga ega bo‘lgan shaxslar tomonidan foydalanilishi mumkin: ayrim 13 ta‘lim oluvchilar bevosita o‘qish orqali, ba‘zilari esa eshitib idrok etish, boshqalari esa (videofilmlarni) ko‘rish orqali ta‘lim olishni va bilimlarni o‘zlashtirishni xush ko‘radilar. 3.Axborot - kommunikatsiya texnologiyalari vositalari va ularni ta'lim jarayonida qo'llash imkoniyatlari. Xalq ta’limi vazirligi tomonidan umumta’lim maktablarini kompyuter texnikasi bilan jihozlash, kompyuterlarning eskirgan modellarini eksluatasiyadan chiqarish bo’yicha keng qamrovli ishlar amalga oshirilmoqda. Buning uchun xalqaro moliya institutlarining kredit va grantlari jalb qilinmoqda. 2007 yilda maktablarni kompyuter texnikasi bilan jihozlash bo’yicha ko’rsatkichlarning pasayishi eksluatasiyadan eskirgan texnikani chiqarish va respublika bo’yicha yangi umumta’lim maktablarni ishga tushirish bilan bog’liq edi. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi tizimida 119 akademik lisey, 1074 kasb-hunar kollej faoliyat yuritmoqda. Axborot texnologiyalariga ixtisoslashgan 37 kasb-hunar kollejdan tashqari 400 dan ziyod kollejlar informatika va axborot texnologiyalari, radiotexnika, radioaloka, telekommunikatsiya kabi 19 yo’nalishdagi 44 mutaxassisliklar bo’yicha mutaxassislarni tayyorlaydi. O’rta maxsus o’quv muassasalari-dagi kompyuterlarning umumiy soni 30 683 taga teng yoki kasb-hunar kollej va akademik liseydagi 100 talabaga tegishli ravishda 2,6 va 4,7 kompyuter to’g’ri keladi. AKTga ixtisoslashgan kasb-hunar kollejlarning texnikaviy bazasini mustahkamlash uchun xorijiy tashkilotlarning zaym grantlari jalb etiladi. 2010 yilda Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi tizimida amalga oshirilgan chora-tadbiri natijasida OO’Yudagi kompyuterlar soni 54 mingdan ziyodni 11 tashkil etdi, bu esa 2006 yilga nisbatan 2 marta ko’pdir. Internetdan faol foydalanuvchi talabalar soni 83% oshib, 52 mingdan ziyod talabani tashkil etdi. Barcha oliy o’quv yurtlaridagi kompyuterlarning umumiy soni 25 420 birlikni yoki 100 talabaga o’rtacha 7,8 kompyuterni tashkil etdi. Respublikaning AKT bilan bog’liq fanlar o’qitilishi dasturida ko’zda tutilgan barcha o’quv yurtlari tegishli o’qituvchilar bilan ta’minlangan. Har bir vazirliklar qoshida AKT mutaxassisligi bo’yicha ishlaydigan o’qituvchilarni tayyorlash va ko’nikmalarini oshirishga oid jadvallari tasdiqlangan. Oliy o’quv yurtlarining AKTdan foydalanish imkoniyati Jadval 1: Oliy o’quv yurtlarining kompyuter texnikasi bilan ta’minlanganligi Sana: 01.01.2006 01.01.2007 01.01.2011 1 kompyuterga oliy o’quv yurtlardagi talabalar soni 14.9 14.4 12.8 1 kompyuter sinf xonasiga oliy o’quv yurtlardagi talabalar soni 489.0 478.8 424.9 1 kompyuter sinf xonaga oliy o’quv yurtlar soni 0.1 0.1 0.1 oliy o’quv yurtlardagi kompyuter sinf xonalarining o’rtacha ishlash vaqti (soat/hafta) 48.0 48.0 48.0 O’quv yurtlarining AKT o’qituvchilari bilan ta’minlanganligi Respublikaning AKT bilan bog’liq fanlar o’qitilishi dasturida ko’zda tutilgan barcha o’quv yurtlari tegishli o’qituvchilar bilan ta’minlangan. Har bir 12 vazirliklar qoshida AKT mutaxassisligi bo’yicha ishlaydigan o’qituvchilarni tayyorlash va ko’nikmalarini oshirishga oid jadvallari tasdiqlangan. Jadval 2: O’quv yurtlarining AKT o’qituvchilari bilan ta’minlanganligi Sana: 01.01.2006 01.01.2007 01.01.2011 AKT o’qituvchilarining umumiy o’qituvchilar sonidagi ulushi (%) 5,7% 5,7% 6% 1 talabaga OO’Yudagi o’qituvchilar soni 0,5% 0,4% 0,5% 1 o’quvchiga maktablardagi AKT o’qituvchilari soni 0,1% 0,2% 0,2% AKT bo’yicha qayta tayyorlangan O’Yudagi o’qituvchilarining ulushi (%) 27,0% 31,4% 45,5% AKT bo’yicha qayta tayyorlangan maktablardagi o’qituvchilar ulushi (%) 15,9% 17,3% 68,0% 13 4.Axborot - kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini yaratish Interfaol multimedia texnologiyalari akademik ehtiyojga ega bo‘lgan ta‘lim oluvchiga noan‘anaviy qulaylik tug‘diradi. Xususan, eshitish sezgisida defekti bor ta‘lim oluvchilarda fonologik malakalar va o‘qish malakalari o‘sishiga, shuningdek, ularning axborotlarni vizual o‘zlashtirishlarini ta‘minlaydi. Nutqi va jismoniy imkoniyati cheklanganlarda esa vositalardan ularning individual ehtiyojlaridan kelib chiqib foydalanishga imkon beradi. Multimedia vositalari ta‘lim berishning samarali va istiqbolli quroli (instrumentlari) bo‘lib, u o‘qituvchiga an‘anaviy ma‘lumotlar manbaidan ko‘ra keng ko‘lamdagi ma‘lumotlar massivini taqdim etish; ko‘rgazmali va uyg‘unlashgan holda nafaqat matn, grafiklar, sxemalar, balki ovoz, animasiyalar, video va boshqalardan foydalanish; axborot turlarini ta‘lim oluvchilarning qabul qilish (idrok etish) darajasi va mantiqiy o‘rganishiga mos ravishda ketma- ketlikda tanlab olish imkoniyatini yaratadi. Bu kabi muammolarni hal etishda AKT sektorining o‘ziga xosligi yuqori malakali mutaxassislarga bo‘lgan katta extiyoji bilan ajralib turadi. Hukumat va xususiy tuzilmalar tomonidan mazkur masalani hal etishga bo‘lgan e‘tiborga qaramasdan ushbu muammo O‘zbekistonda alohida dolzarblik kasb etmoqda. Masalan, malakali dasturchilar yetishmas-ligining obyektiv sabablari tor ixtisoslikka yo‘naltirilgan dasturchilarni tayyorlash tizimining yetarlicha emasligi yoki yo‘qligi hamda malakali kadrlarning xorijga ketishi deb hisoblanmoqda. Oliy o quv yurtlari dasturlari. Aloqa va axborotlashtirish sohasida kadrlarni‟ tayyorlash va qayta tayyorlash qabul qilingan dasturga muvofiq amalga 14 oshiriladi. Jumladan, oliy ta‘lim tizimida O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2005 yil 2 iyundagi PQ-91-sonli «Axborot texnologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish to‘g‘risida»gi qaroriga muvofiq Toshkent axborot texnologiyalari universiteti TATU «AKT sohasida mutaxassislarni tayyorlash bo‘yicha bosh oliy o‘quv yurti» bo‘lishi belgilangan edi. Mazkur qarorga ko‘ra, 2005-2006 o‘quv yilidan boshlab Nukus, Qarshi, Samarqand, Farg‘ona va Urgench shaharlarida TATUning hududiy bo‘limlari faoliyat yurita boshladi. Ushbu chora AKT bo‘yicha mutaxassislarni tayyorlash tizimini takomillashtirish hamda ta‘lim jarayoniga axborot-kommunikatsiya va innovasion texnologiyalarni yanada kengaytirish va joriy etish maqsadida amalga oshirilgan edi. Dasturiy ta‘minot ishlab chiqarish sohasida mutaxassislarni tayyorlashga alohida e‘tibor berilmoqda. Masalan, Toshkent axborot texnologiyalari universitetida bakalavriat va magistratura yo‘nalishlari bo‘yicha mutaxassislarni muvaffaqiyat bilan tayyorlayotgan «Dasturlash texnologiyalari», «Kompyuter tizimlari va tarmoqlari», «Amaliy informatika», «Elektron tijorat», «Axborot xavfsizli, «Muhandislik va kompyuter grafikasi» kafedralar faoliyat yuritmoqda. Toshkentdagi Xalqaro Vestminster universiteti talabalarni «Axborot texnologiyalari biznesda» mutaxassisligi bo‘yicha tayyorlaydi. 15 5.O'quv- tarbiya jarayonida qo'llashning didaktik asoslari. Asosiy maqsad ilova va ma‘lumotlar bazasini ishlab chiqish hamda AT cohasida loyihalarni boshqarish borasida bilimlarga ega mutaxassislarni tayyorlashdan iborat. Shuningdek, mutaxassislar O‘zbekiston Milliy universitetining mexanika-matematika fakultetida «Dasturlash va tarmoqli texnologiyalar» kafedrasida, Toshkent davlat iktisodiyot universitetining «Axborot texnologiyalari va menejment» fakultetida, M.V.Lomonosov nomidagi Moskva davlat universiteti Toshkentdagi filialining «Amaliy matematika va informatika» filiali va boshq. Dargohlarda tayyorlanadi. 16 1-rasm. Zamonaviy axborot texnolgiyalari. Lekin shuni ta‘kidlash lozimki, O‘zbekistondagi oliy o‘quv yurtlari asosan fundamental bilimlarni beradi, ko‘pincha bitiruvchilar ta‘lim muassasasini bitirib chiqqach, real sektorda real ilovalar dasturlar bilan ishlashga tayyor bo‘lmaydilar. Ko‘plab bitiruvchilar ish boshlashda talab etiladigan yetarli bilimlar darajasiga ega bo‘lmaydilar. Aksariyat kompaniyalar yosh xodimlarni qo‘shimcha o‘qitish muammosiga duch keladilar. Sababi, ushbu soha kundan kunga rivojlanib borayotgani deb qarash mumkin. Bunday holatda soha vakillaridan muntazam tajriba oshirib boorish talab etiladi. 17 Xulosa Men ushbu mustaqil ishimdan, shuni xulosa qilib aytishim mumkinki ushbu ishimni bajarish mobaynida o’zimda yetrlicha bilim ko’nikma va malakaga ega bo’ldim va ish faoliyatimda, notanish vaziyatlarda Elektron resurslarni ishlab chiqish, instrumental vositalarni yetarlicha qo’llay olishimga ishonaman. Zamonaviy axborot-kommunikatsiya tеxnologiyalarining rivojlanishi insoniyat oldida, ta'lim sohasida yangi imkoniyatlar yaratibgina qolmasdan, yangi vazifalarni ham yukladi. Men bu mustaqil ishda shu vazifalardan biriga, ya'ni zamonaviy axborot tеxnologiyalarining multimеdia vositalaridan foydalangan holda ta'lim bеrishning yangi bosqichiga, elеktron darsliklarni ta'lim jarayonida qo’llash imkoniyatlariga to’xtalib o’tdim. Shuni ta’kidlab o’tishni joiz deb topdimki, zamon jadallashgan bir paytda axborot texnologiyalari ham o’zining tub ma’nosini kundan kunga ochiqlab ko’z ishonmaydigan yangiliklarni ochib bermoqda. Fan va texnika rivojlanib borar ekan inson u bilan hamohang bo’lishi, o’zlashtirib borishi lozim. Yurtimiz iqtisodiyotida qishloq xo’jaligi mahsulotlarining o’rni katta ammo bu orqali kelajakda rivojlanishimiz sust bo’lishi mumkin. Ammo katta moliyaviy mablag’ olib kela oladigan kam-harj IT sohasiga berilayotgan imkoniyatlarni to’g’ri baholagan holda ulardan o’rinli foydalanish darkor. 18 Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Abduqodirov A., Xaitov A., Shodiev R. Axborot texnologiyalari Akademik litsey va kasb – hunar kolledjlar uchun darslik. – T.: O‗zbekiston, 2001 y. 2. Aripov M. va boshqalar Informatika va informatsion texnologiyalar. Oliy o‗quv yurti talabalari uchun darslik T. 2005 y. 3. Axmedov A., Tayloqov N. Informatika. Akademik litsey va kasb – hunar kollejlar uchun darslik. – T.: O‗zbekiston, 2001. - 272 b. 4. Yuldashev U.Yu , Boqiev R.R., Zokirova.F.M. Informatika.- Kasb – hunar kollejlari uchun darslik T, 2002 y. 5. Aripov M. Internet va elektron pochta asoslari.- T.; 2000 y. 6. T. X. Xolmatov. Amaliy matematika, dasturlash va kompyuterning dasturiy ta‘minoti. – T.: 2000. 7. N.V.Makarova. Informatika. Darslik. –T.: 2005. 8. Жеребцов И.П. Основы электроники. М., 1989. 9. Турдиев H . Радиоэлектроника асослари. T ., 1992 . Foydalanilgan internet resurlari: 10. http://fayllar.org . Turli sohalarga doir boy fayllar ombori. 11. https://www.wikipedia.org/ . Vikipediya bepul onlayn ensiklopediya bo lib, butun dunyo bo ylab ko ngillilar tomonidan boyitib boriladigan ʻ ʻ ʻ ma’lumotlar ombori. 12. https://arxiv.uz/ . Arxiv . uz saytida kerakli bo'lgan diplom ishlari, kurs ishlari, slaydlar hamda referatlarning namunalari mavjud. 19

“ Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida pedagogik dasturiy vositalari ” Reja: Kirish 1. Ta’lim jarayonlarida axborot texnologiyalarning tutgan o’rni. 2. Shaxsning ta'lim, tarbiyasi va rivojlanishida pedagogik dasturiy vositalari. 3. Axborot - kommunikatsiya texnologiyalari vositalari va ularni ta'lim jarayonida qo'llash imkoniyatlari. 4. Axborot - kommunikatsiya texnologiyalari vositalarini yaratish. 5. O'quv- tarbiya jarayonida qo'llashning didaktik asoslari. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar 1

Kirish Axborot asri deya e’tirof etilayotgan bugungi kunimizda axborot kommunikatsiya tizimi izchil rivojlanishda davom etmoqda. Bugun zamonaviy axborot texnalogiyalarisiz hayotimizni tasavvur etib bo’lmaydi. Mamalakat darajasida soha rivoji muhim omillardan biriga aylangan. Shu bois ham mamlakatimizda telekommunikatsiya tarmoqlarini rivojlantirishga alohida e’tibor qaratib kelinmoqda. Ayniqsa sohani xalqaro andozalarda mexanizasiyalashtirish va rivojlantirish ustuvor yo’nalishlar sifatida belgilab olingan. Prezidentimizning ”O’zbektelekom” aksiyadorlik kompaniyasi telekommunikatsiya tarmoqlarini yanada rivojlantirish va modernizasiya qilish chora-tadbirlari to’g’risida” Qarori bu borada dasturilamal bo’lib xizmat qilmoqda. Amaliy harakatlar natijasida yurtimizning olis mintaqalarida axborot resurslarini yaratish va undan foydalanish samaradorligi oshirilmoqda. O’zbekiston Respublikasining «Axborotlashtirish to’g’risida»gi qonunini bajarish maqsa-dida Xalq ta’limi, Oliy va o’rta maxsus ta’limi vazirliklari tomonidan qator me’yoriy hujjatlar va dasturlar ishlab chiqilib, qabul qilingan edi, shuningdek axborot tarmog’ini shakllantirish, axborot resurslarini yaratish va AKTni ta’lim jarayonida qo’llash bo’yicha chora-tadbirlar amalga oshirildi. Barcha oliy o’quv yurtlari yagona korporativ tarmoqqa birlashtirilgan www.edu.uz, www.markaz.uz veb-saytlari ishga tushirilgan. Internet tarmog’ining milliy segmentida axborot resurslarni shakllantirish bo’yicha chora-tadbirlar rejasiga muvofiq barcha o’quv yurtlari veb-saytlari www.edu.uz axborot-ta’lim portaliga birlashtirilgan. Bundan tashkari, o’quv yurtlarining o’quv qo’llanma va ma’ruza matnlari «Ziyo» elektron-ta’lim bazasida joylashtirilgan, «ZiyoNET» axborot-ta’lim tarmog’ining resurslari yaratilgan, o’zbek adabiyotining yorqin namoyondalari hayoti va ijodiga bag’ishlangan www.literature.uz veb-sayti ishga tushirilgan, maqolalar to’plami, o’quv qo’llanmalar va E-collector referatlar hamda oltita tilga mo’ljallangan — www.multilex.edu.uz on-layn lug’at yaratildi. 2

O’quv jarayonini boshqarishni kompyuterlashtirish, ta’lim jarayoniga masofaviy o’qitishni joriy etish, talabalar va o’qituvchilarning mustaqil o’qishini ta’minlash maqsadida Nizomiy nomidagi Toshkent Davlat pedagogika universiteti (TDPU) qoshida www.pedagog.uz axborot-ta’lim portali yaratildi. Mazkyp portalning masofaviy o’qitish bo’limida o’rganilayotgan fanlar bo’yicha test vazifalari va virtual laboratoriya stendlari joylashtirilgan. Universitet bo’yicha 250 kompyuterni birlashtirgan "TDPU-INTRANET» tarmog’i faoliyat yuritadi. 2007 yilning oxiriga kelib, oliy o’quv yurtlarida yaratilgan 500 dan ziyod elektron o’quv qo’llanma ro’yxatga olingan, o’qitiladigan predmetlar aksariyati bo’yicha ma’ruzalarning elektron matnlaridan oliy o’quv yurtlari axborot-resurs markazlarida foydalanish mumkin. ZiyoNET ta’lim tarmog’i resurs markazining bo’linmasi tomonidan «ZiyoNET» portalining «Biblioteka» bo’limida 6000 dan ziyod axborot-ta’lim resurslari joylashtirilgan. Barcha resurs markazlarida axborot va kompyuterlarni zararli dasturlardan himoyalash bo’yicha zarur chora-tadbirlar ko’rildi. Buning uchun doimiy tarzda yangilanib turadigan maxsus viruslarga qarshi dasturlar qo’llaniladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 20 iyundagi 381- son farmoniga muvofiq oliy o’quv yurtlari qoshida axborot-resurs markazlari tashkil etilmoqda, bu esa kadrlarni tayyorlash jarayoniga ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Axborot-resurs markazlardagi kompyuterlarning umumiy soni 1600 dan ziyodni tashkil etadi. O’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazining barcha o’quv yurtlari orasida byudjet mablag’lari hisobiga tayyorlangan 307 o’quv qo’llanmalarning elektron versiyalari tarqatilgan. Ishlar ta’lim jarayonida AKTni qo’llash bo’yicha o’rta maxsus o’quv yurtlari o’qituvchilarining ko’nikmalarini oshirish bo’yicha tasdiqlangan chora-tadbirlar rejasiga muvofiq amalga oshirilmoqda. 3

1. Ta’lim jarayonlarida axborot texnologiyalarning tutgan o’rni. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari rivojlanishining zamonaviy jahon darajasi shundayki, respublikada jahon axborot makonining infratuzilmalari va milliy axborot-hisoblash tarmog’i integratsiyasiga mos keluvchi milliy tizimni yaratish milliy iqtisodiyot, boshqarish, fan va ta’lim samaradorligining muhim omili bo’lmoqda. Bu muammolar ancha murakkab va ayni paytda respublikamiz uchun dolzarbdir. Hozirda olib borilayotgan iqtisodiy, tuzilmaviy va boshqa o’zgarishlarni amalga oshirish natijalari respublikada axborotlashtirish bilan bog’liq muammolarning qanday va qaysi muddatlarda hal etishga ham bog’liqdir. O’quv fanlari bo’yicha elektron o’quv vositalarining yaratilishi mazkur fanlarni o’qitishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish imkoniyatini yanada kengaytiradi. Bu o’z navbatida, talabalarning mazkur fanlar bo’yicha bilimlarini chuqur o’zlashtirishlarining asosiy omili bo’lib, ta’lim-tarbiya sifati va samaradorligini oshiradi. Ayni shunday sa’y-harakatlar amalga oshirilishi ta’lim jarayoniga zamonaviy pedagogik va axborot texnologiyalarini keng tadbiq etishni yanada jadallashtirish, professor-o’qituvchilarni ilg’or pedagogik bilimlar va texnologiyalar bilan qurollantirish, ularning mahoratini oshirish, xorijiy oliy ta’lim muassasalari tajribasini chuqur o’rganish hamda ulardagi samarali usul va vositalarni milliy ta’lim tizimimizga joriy etish imkonini yaratadi. Multimedia - gurkirab rivojlanayotgan zamonaviy axborotlar texnologiyasidir. Uning ajralib turuvchi belgilariga quyidagilar kiradi:  axborotning xilma-xil turlari: an’anaviy (matn, jadvallar, bezaklar va boshqalar), original (nutq, musiqa, videofilmlardan parchalar, telekadrlar, animasiya va boshqalar), turlarini bir dasturiy maxsulotda integrasiyalaydi. Bunday integrasiya axborotni ruyxatdan utkazish va aks ettirishning turli qurilmalari, muayyan vaqtdagi ish, o’z tabiatiga ko’ra statik bo’lgan matn va grafikadan farqli ravishda, audio va videosignallar faqat vaqtning ma’lum oralig’ida ko’rib chiqiladi. Video va audio 4

axborotlarni kompyuterda qayta ishlash va aks ettirish uchun markaziy prosessor tez xarakatchanligi, ma’lumotlarni uzatish shinasining o’tkazish qobiliyati operativ va video-xotira, katta sigimli tashqi xotira, xajm va kompyuter kirish-chiqish kanallari bo’yicha almashuvi tezligini taxminan ikki barovar oshirilishi talab etiladi,  “inson-kompyuter” interaktiv muloqotining yangi darajasi, bunda muloqot jarayonida foydalanuvchi ancha keng va xar tomonlama axborotlarni oladiki, mazkur xolat ta’lim, ishlash yoki dam olish sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi.  multimedia vositalari asosida o’quvchilarga ta’lim berish va kadrlarni qayta tayorlashni yo’lga qo’yish xozirgi kunning dolzarb masalasidir. Multimedia tushunchasi 90-yillar boshida xayotimizga kirib keldi. Uning o’zi nima degan savol tug’ladi? Ko’pgina mutaxasislar bu atamani turlicha tahlil qilishmoqda. Bizning fikrimizcha, mul’timedia bu informatikaning dasturiy va texnikaviy vositalari asosida audio, video matn, grafika va animasiya effektlari asosida o’quv materiallarini o’quvchilarga yetkazib berishning mujassamlangan holdagi ko’rinishidir. Rivojlangan mamlakatlarda o’qitishning usuli hozirgi kunda ta’lim sohasi yo’nalishlari bo’yicha tadbiq qilinmoqda. Hatto har bir oila multimedia vositalarisiz xordiq chiqarmaydigan bo’lib qoldi. Multimedia vositalarining 81- yildagi yalpi aylanma miqdori 4 miliard AQSh dollarini tashkil qilgan bo’lsa 94-yil esa 16 milliard AQSh dollarini tashkil qildi. Hozirgi kunda esa sotilayotgan har bir kompyuterni mul’timedia vositalarisiz tasavvur qilib bolmaydi. Kompyuterlarning 70-yillarda ta’lim sohasida keng qo’llash yo’lida urinishlar zoye ketganligi avvalambor ular unumdorligining nihoyatda pastligi bilan bog’liq edi. Amaliyot shuni kursatmoqdaki, multimedia vositalari asosida o’quvchilarni o’qitish ikki barobar unumli va vaqtdan yutish mumkun. Multimedia vositalari asosida bilim olishda 30% gacha vaqtni tejash mumkin bo’lib, olingan bilimlar esa xotirada uzoq muddat saqlanib qoladi. Agar 5

O'xshashlar

Pedagogik dasturiy vositalar
Geoaxborot tizimlarining dasturiy vositalari.
Elektron taqdimotlar vositalari. Pedagogik dasturiy vositalar Marcomedia Flash da chizish usullari va instumentlari bilan tanishish Autoplay dasturiy vositasi.
Axborot texnologiyasi evolutsiyasi, axborot tizimlari
MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI AXLOQIY TARBIYASI