logo

ZAMONAVIY KOMPYUTERLARNING TEXNIK VA DASTURIY TA`MINOTI

Yuklangan vaqt:

12.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

90 KB
MA`RUZA 1 ZAMONAVIY KOMPYUTERLARNING TEXNIK VA
DASTURIY TA`MINOTI
REJA:
1. Kompyuterlarning texnik ta’minoti.
1.1 Kompyuter turlari
1.2 Asosiy va qo`shimcha qurilmalari
2. Kompyuterning dasturiy ta’minoti
2.1. Sistemaviy dasturiy ta’minot.
2.2. Amaliy dasturiy ta’minot.
2.3. Dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari. Kompyuter   –   inglizcha   so‘z   bo‘lib,   u   hisoblovchi   demakdir.   Garchand   u
hozirda   hisoblovchi   bo‘lmasada,   matnlar,   tovush,   video   va   boshqa   ma‘lumotlar
ustida   ham   amallar   bajaradi.   Shunga   qaramasdan   hozirda   uning   eski   nomi   –
Kompyuter saqlangan. Uning asosiy vazifasi turli ma‘lumotlarni qayta ishlashdan
ibora.   Avvalo   shuni   aytish   lozimki,   ko‘pchilik   tushunchasida   go‘yoki   biz
kundalikda   foydalaniladigan   faqat   SHK   bor   xolos.   Bunga   albatta   sabablar   ko‘p.
Shulardan   biri   hozirgi   zamon   SHK   lari   ilgari   universal   deb   hisoblangan
Kompyuterlardan   tezligi   va   xotira   hajmi   jihatidan   ancha   oshib   ketgan   bo‘lsada,
ikkinchi   tomondan   ko‘p   masalalarni   yechish   uchun   bu   Kompyuterlar
foydalanuvchilarni   qanoatlantirishidadir.   Hozirgi   Kompyuter   termini   ko‘p
uchrasada, shu bilan birga EHM (Elektron Hisoblash mashinalari), HM (hisoblash
mashinalari)   terminlari   ham   hayotda   ko‘p   ishlatilib   turiladi.   Ammo   biz   soddalik
uchun faqat Kompyuter terminidan foydalanamiz. Kompyuterlarning amalda turli
xillari mavjud: 
Raqamli,   analogli   (uzluksiz),   raqamli-analogli,   maxsuslashtrilgan.   Ammo,
raqamli   Kompyuterlar   foydalanilishi,   bajaradigan   amallarning   universalligi,
hisoblash   amallarining   aniqligi   va   boshqa   ko‘rsatkichlari   yuqori   bo‘lganligi
uchun,   ulardan   ko‘proq   foydalanilmoqda.   Amalda   esa   hozir   rivojlangan
mamlakatlarda Kompyuterlarning 5 guruhi keng qo‘llanilmoqda. Kompyuterlarni
xotirasining hajmi, 1 sek. da bajaradigan amallar tezligi, ma‘lumotlarning razryad
to‘rida (yacheykalarda) tasvirlanishiga qarab, 5 guruhga bo‘lish mumkin: 
- super Kompyuterlar (Super Computer)   
- blok Kompyuterlar (Manframe Computer) 
- mini Kompyuterlar (MiniComputer) 
- shaxsiy Kompyuterlar (PC- Personal Computer) 
-   bloknot (Noutbook) Kompyuterlar. 
Super   Kompyuterlar   (TOR   500   Kompyuterlar)   –   juda   katta   tezlikni   talab
qiladigan   va   katta   hajmdagi   masalalarni   yechish   uchun   uchun   mo‘ljallangan
bo‘ladi.  Bunday masalalar sifatida ob havoning global prognoziga oid masalalarni uch
o‘lchovli   fazoda   turli   oqimlarning   ketishini   o‘rganish   masalalari,   global
informatsion   sistemalar   va   hakozolarni   keltirish   mumkin.   Bu   Kompyuterlar   1
sekundda   o‘n   trillon   amal   bajaradi.   Super   Kompyuterlarga   AQSH   energetika
vazirligining   Sandiya   laboratoriyasida   o‘rnatilgan   9472   protsessorli   Intel   ASCI
Red Kompyuter sistemasi karvonboshlik qilmoqda.    
  Shuni   qayd   lozimki,   superKompyuterlarning   ma‘lum   yo‘nalish   masalalarini
yechishga qaratilgan turlari xam mavjud. 
Bu  yerda  Kompyuterlar  tezligini  o‘lchovi   –  Linpacr  parallel  testida
1 TFLOPS-bu 1000 GFLOPSga teng, 1 GFLOPS esa-1000000 FLOPS
ga,  1FLOPS- sekundiga 1000 amalga teng. 
Xususan   bu   Komp yuterlar   yadro   sinovlarini   va   eskirgan   yadro   qurollarini   modellashtirishda
qo‘llaniladi.   
 
R
eyt
ing  Super
Kompyuter-   lar
rusumi  Ishlab
chiqaruvchi
davlat  Nomlari Protses
sor rusumi  Quvvati
(GFLOPS) 
1
  Intel   ASCI
Red  AQSH  Intel
(AQSH)  9472  1338 
2
  SGI   ASCI
Blue   AQSH  SGI
(AQSH)  6144  634 
3
  SGI
T3E1200  AQSH  SGI
(AQSH)  1084  430 
4
  Hitachi   SR
8000  Yaponi
ya  Hitachi
Yapon  128  368 
5
  SGI T3E900 AQSH  SGI  1324  264 
  Blok   Kompyuterlar   –   fan   va   texnikaning   turli   sohalariga   oid   masalalarni
yechishga   mo‘ljallangan.   Ularning   amal   bajarish   tezligi   va   xotira   hajmi   super
Kompyuterlarnikiga   qaraganda   bir-ikki   pog‘ona   past.   Bularga   misol   sifatida AQSH ning CRAY (kray), IBM 390, 4300, IBM ES/9000, Fransiyaning Borrous
6000,   Yaponiyaning   M1800   rusumli   Kompyuterlarini   va   boshqalarni   misol   qilib
keltirish mumkin.  
Mini   Kompyuterlar   (kichik   Kompyuterlar)-   hajmi   va   bajaradigan   amallar
tezligi   jihatidan   blok   Kompyuterlardan   kamida   bir   pog‘ona   pastdir.   Shuni   aytish
joizki, ularning gabariti (hajmi) tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy Kompyuterdek
kichik joyni egallaydiganlari yaratilmoqda.    Bunday Kompyuterlar turkumiga ilk
bor   yaratilgan   PDP-11   (Programm   Driver   Processor-dasturiy   boshqaruv
protsessori),   ilgari   harbiy   maqsadlar   uchun   ishlatilgan   VAX,   SUN   turkumli
Kompyuterlar, IBM 4381, Hewlett Packard firmasining HP 9000 va boshqa mini
Kompyuterlar misol bo‘la roladi.  
Shaxsiy  Kompyuterlar- hozirda  ko‘pchilik
foydalanuvchilar   IBM   rusumidagi   Kompyuterlardan
keng  foydalanishmoqda.  IBM  rusumiga  
mos   Kompyuterlar   deganda,   ham   programma
ta‘minoti mosligi, texnik ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir-
biriga mos kelishi  nazarda  tutilgan.  Bunday  
Kompyuterlar   Pentium   3,4   va   750-1000
megagertsni, xotira hajmi 64128, 512  megabaytni tashkil
qiladi. 
 
 
U quyidagi qurilmalardan tashkil topgan: 
- sistema bloki 
- monitor 
- klaviatura 
- sichqoncha
- tashqi qurilmalar - Sistema   bloki-   yassi   (desktop)   yoki   minora   (town)   ko‘rinishida   ishlab
chiqariladi.   Kompyuterning   asosiy   qismlari   sistema   blokida   joylashgan   bo‘lib,
ular quyidagilardir: 
- Tezkor   xotira   (RAM-   Random   Access   Memory   –ixtiyoriy   kirish   mumkin
bo‘lgan mikroprotsessor. Tezkor xotira qurilmasi  registrlardan  tashkil topgan.  
- Registr-ma‘lumotlarni   ikkilik   shaklida   vaqtinchalik   saqlab   turish   uchun
mo‘ljallangan qurilma. Har bir registr o‘z navbatida triggerlardan tashkil  topgan.
Trigger-bu kichik kondensator bo‘lib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni  ,
aks holda 0 ni ifodalaydi.  
-        Registrdagi triggerlarning miqdori Kompyuterni necha razryadli ekanini
bildiradi.   Registrlar-bu   yacheykalar   deb   xam   yuritiladi.   Bu   yacheykalarning   xar
bir razryadida bir bit axborot joylashadi ya‘ni 0 yoki 1 
-        Razryadlar soni deganda bir vaqtda qayta ishlanadigan ikkilik razryadlar
soni tushiniladi.   
-   Qurilmalar   nazoratchilari   (bu   kontrolerlar,   adapterlar,   elektr   manbai   bilan
ta‘minlash bloki). 
- Yumshoq disk qurilmasi (FDD-Floppy Disk Driver) 
- Qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver) 
- Faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan lazer disk qurilmasi (CD-ROM Compact
Disk Read Only Memory), shinalar, modem va boshqa qurilmalardan iborat. 
- Sistema   blokiga   uning   parallel   (LPT)   va   ketma-ket   (COM)   portlari   orqali
ko‘plab tashqi qurilmalarni ulash mumkin. 
- Ular mos ravishda LPT1, LPT4 va COM1 – COM3 deb nomlanadi. Odatda
LPT portga printer va COM portga faks-modem, sichqoncha va boshqa qurilmalar
ulanadi. 
- Monitor.   Monitor   (displey)   Kompyuterda   matn   va   grafik   ma‘lumotlarni
tasvirlash   ko‘rish   uchun   ishlatiladi.   Monitorlarning   har   xil   ko‘rinishlari   mavjud,
ya‘ni   ular   o‘zidan   chiqaruvchi   past   radiatsiyali   (Lowe   radiation)   so‘zlarini
uchratish   mumkin.Shuning   uchun   inson   organizimiga   tas‘iri   juda   kam   miqdorda bo‘lgan   17-21   dyuymli   SVGA   (Super   Video   Grafic   Adapter-ya‘ni   katta   video
grafik adapter) monitorlar ishlab chiqarilmoqda.  
- Tasvirlash   qobiliyati   ekranning   gorizontal   va   vertikal   nuqtalar   soni   bilan
beriladi. Masalan: 14 dyuymli Kompyuterlarda tasvirlash qobiliyati 800 x 600, 15
dyuymli monitorda 1024 x 768, 17 dyuymli monitorda 1280 x 1024 va 21 dyuymli
monitorda   1600   x   1200.   Bundan   tashqari   ularning   yana   bir   xususiyati   piksellar
sonining   kata   kichikligidir.   Tasvirlash   qobiliyati   800   x   600   ga   teng   bo‘lgan
monitorlarda   piksel   0,31   mm   ga   ,   1024   x   768   ga   teng   bo‘lgan   monitorlarda   esa
piksel 0,28 yoki 0,25 mm teng bo‘lishi kerak. Monitorning tez ishlashi adapterga
bog‘liq.   Matn   rejimida   monitor   tez   ishlaydi,   grafik   rejimda   sekinroq     ishlaydi.
Ularni tez ishlashini o‘rnatish mumkin. 
- Modem .   Kompyuter   telefon   tarmog‘i   orqali   axborot   almashish   maqsadida
ishlayotganida, telefon tarmog‘idan olingan signalni qabul qiluvchi va uni raqamli
axborotga   aylantiruvchi   qurilma   kerak   bo‘ladi.   Qurilmaning   kirishida   axborot
modulyatsiya   qilinadi,   chiqishida   esa   demodulyatsiyaga   uchraydi,   shundan
modem   nomi   kelib   chiqqan.   Modemning   asosiy   vazifasi   Kompyuterdan   kelgan
signalni   telefon   tarmog‘i   ish   chastotasi   diapozoniga   mos   chastotadagi   elektr
signaliga aylantirib berishdan iborat. Bu tarmoqning akustik kanalini modem quyi
va   yuqori   chastota   yo‘laklariga   ajratadi.   Quyi   chastotali   yo‘lak   ma‘lumotlarni
uzatishda, yuqori yo‘lakli chastotalar esa qabul qilish uchun qo‘llaniladi.        IBM
rusumidagi Kompyuterlarni ishlab chiqaruvchi firmalar: 
-             IBM,   Compaq,   Hewlett-Packard,   Packard   Bell,   Toshiba,   Apple,
Siemens Nixdors, Aser, Olivetti, Gateway, Sun  va boshqa firmalardir. 
- Ishlab chiqarilishiga  qarab  Kompyuterlar  ikki   xil  bo‘ladi:   Oq yasalgan   va
lintsenziya asosida ishlab chiqargan Kompyuterlar   Sariq yasalgan   Kompyuterlar
hisoblanadi. Yuqoridagi zikr etilgan komponiyalar ishlab chiqargan Kompyuterlar
oq   Kompyuterlar,   Malayziya,   Xitoy,   Tayland,   Koreya   davlatlarida   ishlab
chiqarilgan Kompyuterlar Sariq yasalgan Kompyuterlar hisoblanadi.  -             Noutbuk Kompyuterlar-   bu Kompyuterlar  hajmi  ancha  ixcham  bo‘lib,
batareya   asosida   ishlaydi.   Hozirda   bunday   Kompyuterlarni   IBM,   Compaq,
Toshiba  va boshqa firmalar ishlab chiqarmoqda.
Kompyuterning   dasturiy   ta’minoti
1.   Sistemaviy   dasturiy   ta’minot.
Shaxsiy   kompyuter   ikkita   tashkiliy   qismlardan   iborat.   Bular   apparat   ta’minot
(hardware) va dasturiy ta’minot (software) lardir.
Apparat ta’minoti ─ bu, birinchi navbatda kompyuterning asosiy texnik qismlari va
qo’shimcha (atrof) qurilmalaridir.
Dasturiy ta’minot  kompyuterning ikkinchi   muhim  qisimi   bo’lib,  u ma’lumotlarga
ishlov beruvchi dasturlar majmuasini va kompyuterni ishlatish uchun zarur bo’lgan
hujjatlarni   o’z   ichiga   oladi.   Dasturiy   ta’minotsiz   har   qanday   kompyuter   bamisoli
bir parcha temirga aylanib qoladi.
Kompyuterning   apparat   va   dasturiy   ta’minoti   orasidagi   bog’lanish   qanday
amalgam oshiriladi? Avvalo ular orasidagi bog’lanish   interfeys   deb atalishini bilib
olishimiz   lozim.   Kompyuterning   turli   texnik   qismlari   orasidagi   o’zaro   bog’lanish
─   bu,   apparat   interfeysi ,   dasturlar   orasidagi   o’zaro   bog’lanish   esa   ─   dasturiy
interfeys ,   apparat   qismlari   va   dasturlar   orasidagi   o’zaro   bog’lanish
─   apparat   ─   dasturiy interfeys   deyiladi.
Shaxsiy   kompyuterlar   haqida   gap   ketganda   kompyuter   tizimi   bilan   ishlashda
uchinchi   ishtirokchini,   ya’ni   insonni   (foydalanuvchini)   ham   nazarda   tutish   lozim.
Inson   kompyuterning   ham   apparat ,   ham   dasturiy   vositalari   bilan   muloqotda
bo’ladi.   Insonning   dastur   bilan   va   dasturni   inson   bilan   o’zaro   muloqoti
─   foydalanuvchi	
 interfeys   deyiladi. Endi   kompyuterning   dasturiy   ta’minoti   bilan   tanishib   chiqaylik.   Barcha   dasturiy
ta’minotlarni uchta kategoriya bo’yicha tasniflash mumkin:
─   sistemaviy dasturiy	 ta’minot;
─   amaliy	
 dasturiy	 ta’minot;
─   dasturlash
 	texnologiyasining	 	uskunaviy	 	vositalari.
Sistemaviy	
 dasturiy	 ta’minot	 (System	 software)   ─   kompyuterning   va   kompyuter
tarmoqlarining   ishini   ta’minlovchi   dasturlar   majmuasidir.
Amaliy	
 dasturiy	 ta’minot	 (Aplication	 program	 package)   ─   bu   aniq   bir   predmet
sohasi bo’yicha ma’lum bir masalalar sinfini mo’ljallangan dasturlar majmuasidir.
Dasturlash	
 texnologiyasining	 uskunaviy	 vositalari   ─   yangi   dasturlarni   ishlab
chiqish   jarayonida   qo’llaniladigan   maxsus   dasturlar   majmuasidan   iborat
vositalardir.   Bu   vositalar   dasturchining   uskunaviy   vositalari   bo’lib   xizmat   qiladi,
ya’ni   ular   dasturlarni   ishlab   chiqish   (shu   jumladan ,   avtomatik   ravishda   ham),
saqlash va joriy etishga mo’ljallangan.
Komyuterning dasturiy ta’minoti orasida eng ko’p qo’llaniladigani amaliy dasturiy
ta’minot ( АДТ ) dir. Bunga asosiy sabab ─ kompyuterlar-
dan   inson   faoliyatining   barcha   sohalarida   keng   foydalanishi,   turli   predmet
sohalarida avtomatlashtirilgan tizimlarning yaratilishi va qo’llanilishidir.
Amaliy dasturiy ta’minotni quyidagicha tasniflash mumkin.
Muammoga	
 yo’naltirilgan   АДТ   ga quyidagilar kiradi:
─ bugalteriya uchun  ДТ ; ─ personalni boshqarish  ДТ ;
─ jarayonlarni boshqarish  ДТ ;
─   bank   axborot   tizimlari   va   boshqalar.
Umumiy maqsadli   АДТ   ─   soha   mutaxassisi   bo’lgan   foydalanuvchi   axborot
texnologiyasini qo’llaganda uning ishiga yordam beruvchi ko’plab dasturlarni o’z
ichiga oladi. Bular:
─   kompyuterlarda   ma’lumotlar   bazasini   tashkil   etish   va   saqlashni   ta’minlovchi
ma’lumotlar bazasini boshqarish tizimlari ( МББТ );
─ matnli hujjatlarni avtomatik ravishda bichimlashtiruvchi, ularni tegishli holatda
rasmiylashtiruvchi va   chop etuvchi matn muxarrirlari ;
─ grafik muxarrirlar;
─ hisoblashlar uchun qulay muhitni ta’minlovchi elektron jadvallar;
─   taqdimot   qilish   vositalari,   ayni   tasvirlar   hosil   qilish ,   ularni   ekranda   namoyish
etish, slaydlar, animatsiya, filmlar tayyorlashga mo’ljallangan maxsus dasturlar.
Ofis   АДТ   idora   faoliyatini   tashkiliy   boshqarishni   ta’minlovchi   dasturlarni   o’z
ichiga oladi. Ularga quyidagilar kiradi:
─   rejalovchi   yoki   organayzerlar ,   ya’ni   ish   vaqtini   rejalashtiruvchi,   uchrashuvlar
bayonnomalarini,   jadvallarni   tuzuvchi,   telefon   va   yozuv   kitoblarini   olib   boruvchi
dasturlar ;
─ tarjimon dasturlar, ya’ni berilgan boshlang’ich matnni ko’rsatilgan tilga tarjima
qilishga mo’ljallangan dasturlar; ─   skaner   yordamida   o’qilgan   axborotni   tanib   oluvchi   va   matnli   ifodaga   binoan
o’zgartiruvchi dasturiy vositalar;
─   tarmoqdagi   uzoq   masofada   joylashgan   abonent   bilan   foydalanuvchi   orasidagi
o’zaro   muloqotni   tashkil   etuvchi   kommunikatsion   dasturlar.
Kichik   nashriyot 	tizimlari 	      “kompyuterli   nashriyot   faoliyati”   axborot
texnologiyasini ta’minlaydi, matnni bichim solish va tahrirlash, avtomatik ravishda
betlarga  ajratish,   xat   boshlarini   yaratish,  rangli   grafikani  matn  orasiga  qo’yish  va
hokazolarni   bajaradi.
Multimedia   dasturiy	
 vositalari 	      dasturiy   mahsulotlarning   nisbatan   yangi   sinfi
hisoblanadi.   U   ma’lumotlarni   qayta   ishlash   muhitining   o’zgarishi,   lazerli
disklarning   paydo   bo’lishi,   ma’lumotlarning   tarmoqli   texnalogiyasining
rivojlanishi   natijasida   shakllandi.
Sun’iy	
 intellekt	 tizimlari.   Bu   sohadagi   izlanishlarni   to’rt   yo’nalishga   bo’lish
mumkin:
─ ijodiy jarayonlarni imitatsiya qiluvchi tizimlar.
Ushbu   yo’nalish   kompyuterda   o’yinlarni   (shaxmat,   shashka   va   h.k)   avtomatik
tarjima   qilishni   va   boshqalarni   amalga   oshiradigan   dasturiy   ta’minotni   yaratish
bilan shug’ullanadi.
─ Bilimlarga asoslangan intelektual tizimlar .
yaratilishi   hisoblanadi.   Shu   tufayli   sun’iy   intellekt   tizimlarini   ma’lum   va   kichik
sohalarning eksperti sifatida tan olinishi va qo’llanishi mumkin.
─ EHM larning yangi arxitekturasini yaratish. Bu   yo’nalish   sun’iy   tafakkur   mashinalari   (beshinchi   avlod   EHM   lari)ni   yaratish
muammolarini o’rganadi.
─ Intelektual robotlar.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1.     I . A . Karimov .   O ‘ zbekiston   XXI   asr   bo ‘ sag ‘ asida :   havsizlikka   tahdid ,
barqarorlik   shartlari   va   taraqqiyot   kafolatlari . - T .: 1997.
2.  A . A . Abduqodirov ,  Q . M . Karimov ,  I . A . Yuldoshev .  Aniq   fanlarni   o ‘ qitishda   keys
texnologiyasidan   foydalanish   uslubiyoti . - T .: “ Fan   va   texnologiya ”, 2015, -184  bet .
7.   A . A . Abduqodirov ,   A . X . Pardaev .   Ta ’ lim   va   tarbiyada   zamonaviy   pedagogik
texnologiyalardan   foydalanish   uslubiyoti . - T .: “ Tafakkur ”, 2014, -367  bet .
8.   J . O . Tolipova .   Pedagogik   kvalimetriya   moduli   bo ‘ yicha   ma ’ ruzalar   matni   va
amaliy   mashg ‘ ulotlar . - T .: “ TDPU ”, 2015, -108  bet .

MA`RUZA 1 ZAMONAVIY KOMPYUTERLARNING TEXNIK VA DASTURIY TA`MINOTI REJA: 1. Kompyuterlarning texnik ta’minoti. 1.1 Kompyuter turlari 1.2 Asosiy va qo`shimcha qurilmalari 2. Kompyuterning dasturiy ta’minoti 2.1. Sistemaviy dasturiy ta’minot. 2.2. Amaliy dasturiy ta’minot. 2.3. Dasturlash texnologiyasining uskunaviy vositalari.

Kompyuter – inglizcha so‘z bo‘lib, u hisoblovchi demakdir. Garchand u hozirda hisoblovchi bo‘lmasada, matnlar, tovush, video va boshqa ma‘lumotlar ustida ham amallar bajaradi. Shunga qaramasdan hozirda uning eski nomi – Kompyuter saqlangan. Uning asosiy vazifasi turli ma‘lumotlarni qayta ishlashdan ibora. Avvalo shuni aytish lozimki, ko‘pchilik tushunchasida go‘yoki biz kundalikda foydalaniladigan faqat SHK bor xolos. Bunga albatta sabablar ko‘p. Shulardan biri hozirgi zamon SHK lari ilgari universal deb hisoblangan Kompyuterlardan tezligi va xotira hajmi jihatidan ancha oshib ketgan bo‘lsada, ikkinchi tomondan ko‘p masalalarni yechish uchun bu Kompyuterlar foydalanuvchilarni qanoatlantirishidadir. Hozirgi Kompyuter termini ko‘p uchrasada, shu bilan birga EHM (Elektron Hisoblash mashinalari), HM (hisoblash mashinalari) terminlari ham hayotda ko‘p ishlatilib turiladi. Ammo biz soddalik uchun faqat Kompyuter terminidan foydalanamiz. Kompyuterlarning amalda turli xillari mavjud: Raqamli, analogli (uzluksiz), raqamli-analogli, maxsuslashtrilgan. Ammo, raqamli Kompyuterlar foydalanilishi, bajaradigan amallarning universalligi, hisoblash amallarining aniqligi va boshqa ko‘rsatkichlari yuqori bo‘lganligi uchun, ulardan ko‘proq foydalanilmoqda. Amalda esa hozir rivojlangan mamlakatlarda Kompyuterlarning 5 guruhi keng qo‘llanilmoqda. Kompyuterlarni xotirasining hajmi, 1 sek. da bajaradigan amallar tezligi, ma‘lumotlarning razryad to‘rida (yacheykalarda) tasvirlanishiga qarab, 5 guruhga bo‘lish mumkin: - super Kompyuterlar (Super Computer) - blok Kompyuterlar (Manframe Computer) - mini Kompyuterlar (MiniComputer) - shaxsiy Kompyuterlar (PC- Personal Computer) - bloknot (Noutbook) Kompyuterlar. Super Kompyuterlar (TOR 500 Kompyuterlar) – juda katta tezlikni talab qiladigan va katta hajmdagi masalalarni yechish uchun uchun mo‘ljallangan bo‘ladi.

Bunday masalalar sifatida ob havoning global prognoziga oid masalalarni uch o‘lchovli fazoda turli oqimlarning ketishini o‘rganish masalalari, global informatsion sistemalar va hakozolarni keltirish mumkin. Bu Kompyuterlar 1 sekundda o‘n trillon amal bajaradi. Super Kompyuterlarga AQSH energetika vazirligining Sandiya laboratoriyasida o‘rnatilgan 9472 protsessorli Intel ASCI Red Kompyuter sistemasi karvonboshlik qilmoqda. Shuni qayd lozimki, superKompyuterlarning ma‘lum yo‘nalish masalalarini yechishga qaratilgan turlari xam mavjud. Bu yerda Kompyuterlar tezligini o‘lchovi – Linpacr parallel testida 1 TFLOPS-bu 1000 GFLOPSga teng, 1 GFLOPS esa-1000000 FLOPS ga, 1FLOPS- sekundiga 1000 amalga teng. Xususan bu Komp yuterlar yadro sinovlarini va eskirgan yadro qurollarini modellashtirishda qo‘llaniladi. R eyt ing Super Kompyuter- lar rusumi Ishlab chiqaruvchi davlat Nomlari Protses sor rusumi Quvvati (GFLOPS) 1 Intel ASCI Red AQSH Intel (AQSH) 9472 1338 2 SGI ASCI Blue AQSH SGI (AQSH) 6144 634 3 SGI T3E1200 AQSH SGI (AQSH) 1084 430 4 Hitachi SR 8000 Yaponi ya Hitachi Yapon 128 368 5 SGI T3E900 AQSH SGI 1324 264 Blok Kompyuterlar – fan va texnikaning turli sohalariga oid masalalarni yechishga mo‘ljallangan. Ularning amal bajarish tezligi va xotira hajmi super Kompyuterlarnikiga qaraganda bir-ikki pog‘ona past. Bularga misol sifatida

AQSH ning CRAY (kray), IBM 390, 4300, IBM ES/9000, Fransiyaning Borrous 6000, Yaponiyaning M1800 rusumli Kompyuterlarini va boshqalarni misol qilib keltirish mumkin. Mini Kompyuterlar (kichik Kompyuterlar)- hajmi va bajaradigan amallar tezligi jihatidan blok Kompyuterlardan kamida bir pog‘ona pastdir. Shuni aytish joizki, ularning gabariti (hajmi) tobora ixchamlashib, hatto shaxsiy Kompyuterdek kichik joyni egallaydiganlari yaratilmoqda. Bunday Kompyuterlar turkumiga ilk bor yaratilgan PDP-11 (Programm Driver Processor-dasturiy boshqaruv protsessori), ilgari harbiy maqsadlar uchun ishlatilgan VAX, SUN turkumli Kompyuterlar, IBM 4381, Hewlett Packard firmasining HP 9000 va boshqa mini Kompyuterlar misol bo‘la roladi. Shaxsiy Kompyuterlar- hozirda ko‘pchilik foydalanuvchilar IBM rusumidagi Kompyuterlardan keng foydalanishmoqda. IBM rusumiga mos Kompyuterlar deganda, ham programma ta‘minoti mosligi, texnik ta‘minoti mosligi, ya‘ni bir- biriga mos kelishi nazarda tutilgan. Bunday Kompyuterlar Pentium 3,4 va 750-1000 megagertsni, xotira hajmi 64128, 512 megabaytni tashkil qiladi. U quyidagi qurilmalardan tashkil topgan: - sistema bloki - monitor - klaviatura - sichqoncha - tashqi qurilmalar

- Sistema bloki- yassi (desktop) yoki minora (town) ko‘rinishida ishlab chiqariladi. Kompyuterning asosiy qismlari sistema blokida joylashgan bo‘lib, ular quyidagilardir: - Tezkor xotira (RAM- Random Access Memory –ixtiyoriy kirish mumkin bo‘lgan mikroprotsessor. Tezkor xotira qurilmasi registrlardan tashkil topgan. - Registr-ma‘lumotlarni ikkilik shaklida vaqtinchalik saqlab turish uchun mo‘ljallangan qurilma. Har bir registr o‘z navbatida triggerlardan tashkil topgan. Trigger-bu kichik kondensator bo‘lib, u elektr toki bilan zaryadlangan holda 1 ni , aks holda 0 ni ifodalaydi. - Registrdagi triggerlarning miqdori Kompyuterni necha razryadli ekanini bildiradi. Registrlar-bu yacheykalar deb xam yuritiladi. Bu yacheykalarning xar bir razryadida bir bit axborot joylashadi ya‘ni 0 yoki 1 - Razryadlar soni deganda bir vaqtda qayta ishlanadigan ikkilik razryadlar soni tushiniladi. - Qurilmalar nazoratchilari (bu kontrolerlar, adapterlar, elektr manbai bilan ta‘minlash bloki). - Yumshoq disk qurilmasi (FDD-Floppy Disk Driver) - Qattiq disk qurilmasi (HDD-Hard Disk Driver) - Faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan lazer disk qurilmasi (CD-ROM Compact Disk Read Only Memory), shinalar, modem va boshqa qurilmalardan iborat. - Sistema blokiga uning parallel (LPT) va ketma-ket (COM) portlari orqali ko‘plab tashqi qurilmalarni ulash mumkin. - Ular mos ravishda LPT1, LPT4 va COM1 – COM3 deb nomlanadi. Odatda LPT portga printer va COM portga faks-modem, sichqoncha va boshqa qurilmalar ulanadi. - Monitor. Monitor (displey) Kompyuterda matn va grafik ma‘lumotlarni tasvirlash ko‘rish uchun ishlatiladi. Monitorlarning har xil ko‘rinishlari mavjud, ya‘ni ular o‘zidan chiqaruvchi past radiatsiyali (Lowe radiation) so‘zlarini uchratish mumkin.Shuning uchun inson organizimiga tas‘iri juda kam miqdorda