Avtamatlashtirilgan axborot tizimlarida axborot xavsizligining tashkil etishi Reja: KIRISH 1. Avtomatlashtirilgan tizimlar va ma’lumotlar bazasi 2. Axborot resurslari xavfsizligini ta'minlashning asosiy yo‘nalishlari 3. Axborotni kompyuter viruslari va boshqa tahdidlardan himoya qilishdasturiy ta'minotni kanallarni tarqatishdagi ta'sirlari 4. Axborot havfsizligini ta’minlashda biometrik usullardan foydalanish 5. Xulosa 6. Foydalanilgan adabiyotlar 1

KIRISH XXI asr insoniyat hayotiga axborot texnologiyalarining g‘oyatda rivojlanishi va inson faoliyatining barcha sohalariga chuqur qo‘llanishi bilan kirib keldi. Hozirgi kunda zamonaviy axborot texnologiyalarining to‘xtab qolishi insoniyat hayotida halokatli natijalarga olib kelishi mumkin. Axborot texnologiyalari jamiyatning muhim ustunlaridan bo‘lsa, axborotning o‘zi hozirgi kunning eng bebaho mulkiga aylandi. Inson o‘zining qimmatli buyumlarini har doim avaylab asragan, uni o‘g‘irlashlariga yoki buzishlariga yo‘l qo‘ymagan. Yuqorida aytilgan fikrlar esa, axborot texnologiyalari va axborotni eng avaylab asrash lozim bo‘lgan mulk ekanligini ko‘rsatib turibdi. Chunki, axborot texnologiyalari deganda nafaqat axborotga avtomatlashtirilgan ravishda ishlov berish tizimlari, balki ixtiyoriy jarayonni amalga oshirishda axborot asosida taroziga solingan, rejali ish tutish bilan bog‘liq bo‘lgan har qanday tizim (hattoki, u qo‘l mehnatiga asoslangan bo‘lsa ham) ko‘zda tutiladi. Shu sababli axborot va axborot tizimlarining xavfsizligini ta’minlash davr talabiga aylangan bugungi kunning dolzarb muammosidir. Axborotni himoya qilish ob'ekti sifatida xususiyatlari, himoyalangan axborot tizimlarini yaratish usullari aniqlanadi, davlatning axborot xavfsizligini ta'minlash tamoyillari ochib beriladi, axborot urushlari va axborot qarama- qarshiligiga e'tibor beriladi. Xavfsizlik modellari va siyosatining qisqacha tahlili (erkin foydalanishni boshqarish), shuningdek, axborot sohasidagi xalqarostandartlar darslikda xavfsiz axborot tizimlarini yaratishning ham nazariy, ham amaliy asoslari aniqlangan. Xavfsiz tizimlarni yaratishda ilmiy yondashuvni tushunish dasturiy ta'minot va texnik vositalarni, axborot xavfsizligini ta'minlashning tashkiliy-huquqiy, texnik usullarini o‘rganish uchun zarurdir. Axborot xavfsizligi nazariyasi asoslarini bilish, amaliy himoya masalalarini hal qilish bo‘yicha mohirona harakatlarga yordam beradi. 2

3

1.Avtomatlashtirilgan tizimlar va ma’lumotlar bazasi . AATning tashkil qilinishi iqtisodiy obyektning ishlab chiqarish samaradorligini oshirishda ko’maklashadi va boshqaruv sifatini ta’minlaydi. Korxona, firma va barcha sohalarning ish rejalarini muvofiqlashtirishda tezkor qarorlarni ishlab chiqish, moddiy va moliyaviy resurslar bilan aniq harakat qilish orqali AATning eng katta samaradorligiga erishiladi. Shu bois ham AATlarining faoliyat yuritish sharoitlarida boshqaruv jarayonlari obyektning o’ziga xos tarkibiy-dinamik xususiyatlarini ko’proq yoki kamroq adekvat aks ettiruvchi iqtisodiy-tashkiliy modellarga asoslanadi. Modelning o’xshashligi, avvalo uning haqiqiy vaziyatga tahlid qiluvchi sharoitlarda xatti-harakati o’xshashligi ma’nosida obyektga mosligini, qo’yilgan vazifa-ning ta’riflari va xususiyatlari uchun muhim qismida modellashtirilgan obyektning holatini bildiradi. Shubhasiz, modelda obyektning xususiyatlari to’liq qaytarilishi mumkin emas, ammo tahlil qilish va boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun muhim bo’lmagan qismlarini e’tiborga olmaslik mumkin. Modellar ehtimoliy va deterministik, vazifaviy va tarkibiyga bo’lingan, o’z shaxsiy tasnifiga ega. Modelning bu xususiyatlari axborot tizimlarining xilma-xil turlarini vujudga keltiradi. AATni tashkil qilish tajribasi, muvofiqlashtirilgan usullarni iqtisodiy ish faoliyatiga tadbiq etish, ishlab chiqarish - xo’jalik jarayonlarining vaziyatlarini shakllantirish, davlat va tijorat tuzilmalarini zamonaviy texnik vositalar bilan jihozlash boshqaruvda axborot jarayonlari texnologiyasini tubdan o’zgartiradi. Hozirda boshqaruv faoliyatining AAT ko’plab tashkil qilinmoqda. Boshqaruv obyekti faoliyat yuritishining sohasi bo’yicha tizimlarning tasnifi ravshan bo’lgani uchun, quyidagi alomatlarni ko’rib chiqamiz. Boshqaruv jarayonlarining turlari bo’yicha AAT quyidagilarga bo’linadi: - Texnologik jarayonlarni boshqarishning AAT - bu texnologik qurilmalar, dastgohlar, avtomatik liniyalarni boshqarishni ta’minlovchi «inson-mashina» tizimlaridir; 4

- Tashkiliy-texnologik jarayonlarni boshqarishning AAT - texnologik jarayonlarni boshqa-rishning AAT va korxonalarni boshqarishning AATini birlashtiruvchi ko’p darajali tizimdan iborat; - Tashkiliy boshqaruvning AAT uchun iqtisodiyotni boshqarishning barcha bosqichida amalga oshiriladigan, ishlab chiqarish, ho’jalik, ijtimoiy-iqtisodiy, vazifaviy jarayonlar obyekti bo’lib xizmat qiladi, xususan: a) Bank ATT; b) Fond bozori AAT; c) Moliya AAT; d) Sug’urta AAT; e) Bojxona xizmati AAT; f) Statistika AAT; r) Marketing AAT; i) Buxgalteriya AAT; 5