Biznes reja haqida umumiy ma’lumot

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

165 KB

Ko'chirib olish

Mavzu:Biznes reja haqida umumiy ma’lumot
Reja
KIRISH
1. Biznes rejaning asosiy tamoyillari
2. Biznes rejaning asosiy bo’limlari. Biznes rejaga rezyume.
3. Marketing reja. Ishlab chiqarish rejasi
XULOSA
Foydalanilgan adabiyotlar
1

2 Biznes rejaning asosiy tamoyillari
Biznes reja istiqbolni belgilovchi hujjat hisoblanadi. Biznes reja 3 — 5 yilga tuziladi.
Birinchi va ikkinchi yillar uchun topshiriqlar kvartallarga bo‘lingan holda, uchinchi
yildan boshlab yillik reja k<yrsatilishi mumkin.
Biznes reja tuzilishi
Biznes reja quyidagi bo'limlardan iborat bo‘ladi:
1. Firmaning imkoniyatlari (kirish).
2. Tovar (xizmat)lar turlari.
3. Tovarlar sotish bozorlari.
4. Tovarlarni sotish bozorlarida raqobat.
5. Marketing rejasi.
6. Ishlab chiqarish rejasi.
7. Tashkiliy reja.
8. Firmaning huquqiy ta’minoti.
9. Tavakkalchilikni baholash va sug‘urtalash.
10. Moliyaviy reja (axborot).
11. Moliyalashtirish strategiyasi.
12. Menejment komandasi.
13. Noaniqlik va tavakkalchilik.
Endi liar bir bo‘limning alohida sharhini ko‘rib chiqa-
miz.
Firma imkoniyatlari (kirish) qismini yoritish maqsa- dida quyida uning sharhi berilgan.
(Masalan, firmaning nomi, haqiqiy manzili, telefoni, faks raqami, bankdagi hisob
varaqalarining raqamlari, aloqa qilish uchun manzil va h.k.)
Bozor sharoitida har qanday firma doimiy ravishda ' -
z oldiga quyidagi savollarni
qo'yadi:
1. Firma o‘zida nimani aks ettiradi?
2. Firmaning tovarlari (xizmatlari) iste’molchilari
■ imlar hisoblanadi?
3. Xaridorlarning imkoniyatlari qanday va ularga qaysi tovar (xizmat)lar qadrli?
4. Kelgusida firma qanday bo‘ladi?
5. Qanday bo‘lishi kerak?

3Ushbu savollarga yetarli javob berilishi talab etiladi. Javoblar majmuyi firma faoliyati
dasturini aks ettiradi. Yaxshi ishlangan dastur firmaning kelgusi istiqbollari kafo-
latidir.
Dastur tayyorlashda firma faoliyati va yo‘nalishi aniq belgilab olinishi zarur.
Ishlab chiqarilayotgan tovar firma ishlab chiqarish faoliyatining chegarasi bo'lishi
mumkin. Shuni esda tutish lozimki, tovar, texnologiya eskirishi mumkin, ammo bo- zor
talabi uzoq vaqt saqlanib qoladi. Korxona rahbari firma dasturini ishlab chiqishda
faoliyatni o‘ta tor yoki o‘ta keng doirada tanlab olmasligi zarur. Bu holatda dastur
imkoniyat doirasida bo‘lishi kerak.
Firma faoliyati dasturini ishlab chiqish strategik das- turlashning birinchi bosqichi
hisoblanadi.
Strategik rejalashtirish bu — firmaning barcha kuch va marketing sohasidagi
imkoniyatlariga tayangan holdagi maqsadi, tashkil etish va qo‘llab-quwatlash orasidagi
bosh- qaruv faoliyatidir.
Firma boshqaruvining vazifasi — o‘zgaradigan tashqi shartlarga o‘ta tez moslashuvini
ta’minlovchi xo‘jalik mexa- nizmini yaratishdir.
Bu xo'jalik faoliyatida tavakkalchilik va ishonchsizlikni kamaytiradi, tanlangan
yo‘nalish bo'yicha manbalarni mu- jassamlashishini ta’minlaydi.
Boshqarishning oliy bo‘g‘inida firma rahbarlarining asosiy funksiyalari strategiyani
ishlab chiqish va amalga oshirish hisoblanadi.
Strategik reja firmaning asosiy maqsadi va unga eri- shish yoilarini belgilaydi.
Yuqoridagilardan kelib chiqib strategik rejalashtirish- ning ma’nosini quyidagicha
anglash mumkin:
/. Firma daromadlarini maksimallashtirishga sharoit yaratish.
2. Firma rahbarlarini tashqi muhitni oldindan ko'ra bilishga undash
3. Firma rahbarlariga doimo ko'zlangan maqsadga erishish yo‘lida mavjud
manbalarni oqilona taqsimlashga imkoniyat berish.

25Biznes rejaning asosiy bo’limlari. Biznes rejaga rezyume.
.
Strategik rejalashtirishning ikkinchi omili esa firma maqsadi va vazifalarini belgilab
olishdir.
Firma maqsadini belgilashda miqdor ko'rsatkichlardan foydalanilganlik maqsadga
muvofiqdir. Masalan, firmaning bozordagi ulushi mahsulot ishlab chiqarish va sotish
xara- jatlari, foyda miqdori va hokazo.
Sifat ko‘rsatkichlari orqali esa quyidagilarni xarakter- lashimiz mumkin:
* bozorni jalb qilish (o‘zlashtirish);
* yangi mahsulot yaratish va sotishni tashkil etish;
* firma faoliyat ко 'rsatayotgan davlatda atrof- muhit muhofazasi;
* savdo- sotiq amalga oshirilayotgan davlatda bandlik;
* va hokazo.
Firma qanchalik o'z maqsadi, miqdori, vaqti va o'rnini aniq belgilab olsa, aniq rejaning
amalga oshirilishida shunchalik muvaffaqiyatga ega bo'ladi.
Quyida aniq (strategik) rejaning ko‘rinishini beramiz (2- jadval).
Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, bugungi kunning eng muhim vazifasi firma
mahsulotlariga bo‘lgan jamiyat ehti- yojlarini toMaroq ta’minlash hisoblanadi. Ushbu
maqsadga erishish yo‘lida bir qator kompleks tadbirlar amalga oshiri- lishi zarur.
2- jadval Strategik
rejalashtirish
Firma faoliyati
dasturini ishlab
chiqish Fimia maqsadi va
vazifalarini belgilab
olish2- chizma. Strategik rejalashtirish
bosqichlari.

26Ya’ni zaruriy miqdorda mahsulot ishlab chiqarishdan lortib to uni muvaffaqiyatli
sotishni ta’minlashgacha bo'l- gan jarayonlarni mukammal rejalashtirish lozim.
To‘g‘ri, ilrniy tekshirish va konstruktorlik ishlari katta moliyaviy mablag 1
talab etadi,
shuning uchun firma biz- ncs rejasida qo‘shimcha moliyalashtirishga ham imkon beri-
shimiz mumkin.
3-jadval
()‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tish bosqichida strategik rejalashtirishning
taxminiy ko’rinishi Strategik reja tuzilishi
Firmaning
faoliyat 1 .Aholining doimo o’sib
borayotgan ehtiyojlarini yanada
to‘laroq, vijdonan qondirish.Firmaning
bosh
maqsadi 1. Zaruriy maqsadlarda
mahsulotlar ishlab chiqarish.
2. Yangi turdagi mahsulotlar ishlab
chiqarish borasida ilmiy ishlar olib
3. IT, TI va yangi texnologiyani
moliya- lashtirish uchun foydani
Firmaning
maqsadi ari 1. Mahsulotlar realizatsiyasini
oshirish.
2. Muomala xarajatlarini
Firmaning
strategiyasi 1. Ichki bozorda reklamadan
unumli foydalanishni
rag'batlantirish.
2. Mahsulotlar
raqobatbardoshligini oshirish
asosida tashqi bozorga chiqish. 6.

Har qanday investorga asosiy rolni firma mavqeyi (imidj) o‘ynaydi. Shuning uchun bu
bo‘Iimda firma mavqeyi haqida keng tasawur berilishi kerak. Firmani
ng 1 .Mamlakatda iqtisodiyotning
barqarorlashuvi bosqichida
Firmani
ng
maqsadi 1. lchki va tashqi iqtisodiy sharoitlar
o‘zga- rishiga iloji boricha tezroq
moslashish.
Firmani
ng
strategi
ya-
si 1. Davlat budjeti hisobidan qo'llab-
quvatlana- digan dasturlarni iloji
boricha ko‘proq ishtirok etishini
ta’minlash.
2. Doimiy ravishda buyurtmachilar
qidirib borish.
3. Talabni tahlil etish, yangi turdagi
mahsulotlar ishlab chiqarishni tashkil

5-MASHG‘ULOT
25Tovarlarni sotish bozorlari .Firmaning yana bir muhim vazifalaridan biri har bir ishlab
chiqarilayotgan tovarlar bo‘yicha aniq bir bozorlar sig‘imini aniqlashdir. Bu
ko'rsatkichlar tovarlarni sotish hajmi imkoniyatlarini xarakterlaydi. Bular ma’lum bir
davrda sotilgan tovarlar miqdori bilan aniqlanadi.
Ushbu miqdor bir qator omillarga bog‘liq bo‘ladi: ijtimoiy, mahalliy, madaniy, iqtisodiy
va hokazo.
Bozor sig‘imini tahlil qilishda quyidagilarga ahamiyat berish lozim:
1. Imkoniyatli bozor sig‘imi — bu ma’lum davrda xaridor sotib olishi mumkin boigan
tovar hajmi.
2. Imkoniyatli sotish hajmi — uning yordamida tadbirkor o‘z mijozlari miqdorini bilib
olishi mumkin.
3. Aniq sotilgan tovar hajmi — bu ma’lum davr mobaynida tadbirkor qancha tovar
sota oladi (mavjud ishlab chiqarish holati, reklama sarflari va mavjud baho darajasida).
Harakatdagi tovarlar va bozorlarda baho haqiqiy (yangi bozorlar va tovarlar haqidagi
prognoz) ma’lumotlarga asoslanadi.
Bozorlar iste’molchilar turiga qarab ham turlicha boMishi mumkin:
1. Harbiy bozor.
2. Sanoat bozori.
3. Iste’mol bozori.
Harbiy bozor xomashyoning yuqori sifat va ruxsat etilganligi bilan xarakterlanadi.
Sanoat bozonnmg o‘ziga xos xususiyatlari xarakter- liligi va sotishdan keyingi
xizmatlarning mavjudligi.
Iste’mol bozori— qulay baho va mol yetkazib berishning o‘z vaqtidaligi.
Bozorlarni o‘rganishda, birinchi navbatda, har bir lovar (xizmat)lar bo‘yicha bozor turini
aniqlash
lozim. Slui maqsadda bozorlarni quyidagicha klassifikatsiya (|ilishimiz mumkin

26Bozorni o‘rganish bir necha bosqichga bo‘linadi, uni ishlab chiqish quyidagi 7 ta
savolga javob berish imkonini
beradi:
1. Nima sotib olinyapti?
2. Qanday bahoda?
3. Kim sotib olmoqda?
4. Nima uchun?
5. Sotib olish qanday amalgaoshirilmoqda?
6. Qachon sotib oladi?
7. Qayyerdan sotib oladi?
Marketing reja. Ishlab chiqarish rejasi
Marketing rejasi. Marketing quyidagi shartlarda qo’laniladi:
1. Bozorni tovarlar bilan to‘la ta’minlash, ya’ni tak- lilning talabdan ortib ketishiga
erishish.

252. Keskin raqobat, ya’ni xaridorlar uchun kurashni kuchaytirish.
3. Erkin bozor munosabatlari, ya’ni bozorni tanlashda, baho belgilashda, tovarlar
sotishda ma’muriyat aralashu- vining cheklanishi.
4. To‘la mustaqillik, ya’ni maqsadni, boshqaruv tuzi- lishini, ish haqlarini, budjet
moddalari bo‘yicha mablag‘lar taqsimlashda mustaqillik.
Marketing rejasini amalga oshirishda quyidagi qonu- niyatlarga asoslanish
zarur:
1. Iste’molchini tushunishda bu bozor kon’yukturasi o‘zgarishi va ehtiyojlarini
hisobga olishga asoslanish. Biznesda iste’molchi va uning ehtiyojini hisobga olmay
turib, yuqori foydani ko‘zlab bo‘lmaydi.
2. Mijoz uchun kurash, bu yerda rahbar mijoz menga bo‘ysunishi kerak emas, balki
men mijozga bog‘liqman degan ta’birda ish tutishi lozimligi. Har qanday tadbirkorlik
faoliyati natijasini mijoz baholaydi.
3. Ishlab chiqarishni bozor talablariga maksimal darajada moslash.
Marketing strategiyasini belgilashda marketing fao- liyatining besh konsepsiyasiga
asoslanish kerak:
1. Ishlab chiqarishni takomillashtirish konsepsiyasi (ishlab chiqarish).
2. Tovarlarni takomillashtirish konsepsiyasi (tovar).
3. Tijorat harakatlarini jadallashtirish konsepsiyasi (sotish).
4. Marketing konsepsiyasi ( iste’molchi).
5. Sotsial-etnik marketing, bu yerda tovarni ishlab chiqarish iste’molchi ehtiyojini
qondiribgina qolmay, balki jamiyat ehtiyojlarini ham ta’minlashdir.
Marketing strategiyasini ishlab chiqarishda firma yuqorida aytib o‘tilganlarning bir
yoki undan ortiq kon- sepsiyalaridan foydalanishi mumkin.
Aniq sharoitdan kelib chiqib, marketingni 8 turga boMishimiz mumkin:
1. Konversion marketing —bu ko‘pchilik imkoniyatli xaridorlarning tovar va
xizmatlardan voz kechishi. Bu yerda bosh vazifa xaridorlar fikrini o‘zgartirish.
2. Rag'batlantiruvchi marketing — tovarlarga talabning yo'qligi bilan bogliqligi. Bu
yerda asosiy vazifa sababini o'rganish va uni hal etish tadbirlarini ishlab chiqish.
3. Rivojlanayotgan marketing — yangi yaratilayotgan tovarlarga talabning
shakllanishi.

264. Remarketing — tovarlarning hayotiylik davrida ma’lum bir vaqt barcha
tovarlarga talabning susayishi. Marketingning maqsadi — yangi imkoniyatlarga
tayangan holda talabni joylashtirish.
5. Sinxromarketing — sotishni turg'unlashtirish maq- sadida talabning o‘zgarib
turishidan (qalqib turishidan) foydalanishi.
6. Ko'maklashuvchi marketing — tovar darajasi va luzilishining to‘lig‘icha talab
darajasi va tuzilishiga mos ke- lishi.
7. Demarketing — tovarga talab taklifdan haddan lashqari ortib ketishida
qoilaniladi.
8. Qarshi xarakterlovchi marketing — talabni kamaytirish maqsadida qoilaniladi.
Marketing borasida firmaning kompleks tadbirlariga quyidagilar kiradi:
* firma tovarlari xaridorlari va ularning xulq-atvorini
o'rganish;
* firmaning bozor imkoniyatlari tahlili;
* ishlab chiqarilayotgan tovarlarga baho berish va kelgusidagi istiqbollarini
belgilash;
* tovarlarni sotish (tarqatish) shakli va yo‘llari tahlili;
* firma foydalanilayotgan bahoni shakllantirish iisullariga baho;
* bozorda tovarlar harakatini o'rganish;
* raqiblarni o'rganish;
* bozor ulushini (hissasini) aniqlash va tanlash.
Segmentlarga ajratishda bir qator talablarga javob hcrishi shart:
a) har bir ko'rilayotgan segment aniq belgilangan bo‘- lishi;
b) tanlangan segment ko'zda tutilgan daromad kel- lirishi;
d) segmentlar sotishning samarali yo‘llaridan foyda- lanishga mos kelishi;
e) segment o'rinli boMishi;
f) segmentlar moslanuvchan, o‘rin almashuvchan bo‘lishi;
g) o‘sha turdagi xaridorlardan foydalanish ish tajri- balariga javob berishi;
h) raqobatdan maksimal darajada himoyalangan bolishi.
Segmentni tanlashda quyidagi mezonlarga tayaniladi:
* Ijtimoiy - iqtisodiy.

27* Demografik.
* Hududiy (regional).
Bozorning segmentlarga ajratilishi ayrim xaridorlar guruhlarini chuqur o‘rganish va
ular ehtiyojlarini ta’- minlashni baholash imkonini beradi.
Bozorni egallashning bir necha strategiyasi mavjud:
* Yalpi marketing.
* Tovar tabaqalashgan marketing.
* Maqsadga qaratilgan marketing.
Marketing rejasining muhim elementlaridan biri ba- honi shakllantirish
hisoblanadi.
* Baho mahsulot qiymatining pulda ifodalanishidir.
* Tovar hayotiylik davrida baho o‘zgarib turishi mumkin.
* Bahoning yuqori va quyi chegarasi — bu aniq bir tovarga xos bo'ladi.
Bahoni belgilashda quyidagilarga tayanish maqsadga muvofiqdir:
* mahsulot tannarxi;
* raqib tovarlari bahosi;
* tovarning afzalliklari;
* ushbu tovarga talab.
Baho siyosatining bosh maqsadi bozorda ma’lum bir ulushga ega bo‘lish va yuqori
foyda olishdir.
Marketingning muhim elementlaridan biri tovarlarni taqsimlash sxemasi hisoblanib,
bu s ot ish yo‘llarini tashkil etishni anglatadi.

Marketing rejasining uchinchi elementi tovarlar harakatini rag‘batlantirish
usullaridir.
Sotishni rag‘batlantirishda oldi-sotdi jarayonini amalga nsliirishda har xil turdagi
rag‘batlantiruvchi vositalardan loydalanish tushuniladi.
Ularga:
* iste’molchilarni rag‘batlantirish;
* savdo faoliyatini rag‘batlantirish;
* firma savdo xodimlarini rag‘batlantirish. Marketingning muhim elementlaridan
biri—sotish va
Mdishdan keyingi xizmatlarni tashkil etish.
Marketingning yana bir muhim elementi — bu rek- l.imadir. Reklamaning maqsadi
xaridorlarga tovarlarni liinishtirish. Ulaming e’tiborini jalb etish, tovar sotib olishga
maslahatlar va ko'rsatmalar berish.
Reklamaning bosh funksiyasi tovarning o‘ziga xos m i .iisiyatlari bilan to'la
tanishtirishdir.
I oydaliligi (samaraliligi) jihatidan reklamani 4 ta turga !*n lishimiz mumkin:
I Ratsional — qandaydir ratsional ehtiyojni qondiradi.
Sensor — o'sha tovarga ega ekanligi bilan iste’molchi nl ulij'an samara.
V Ijtimoiy mavqe — tovarga ega bolish hisobiga i k molchi mavqeyining ortishi.
49
4. 0‘z-o‘zini qoniqtirish.
Reklamani ishlab chiqish jarayoni ikki bosqichdan iborat. Birinchi bosqichda
reklama tuzilishi va ularning ifoda- lanishi xarakterlanadi. Ikkinchi bosqich — bu

26reklama materialini ishlab chiqish, matn, so‘zlar, ranglarni tanlash va hakazo. Bu
yerda quyidagi prinsiplarga rioya qilish zarur:
* Reklama ma’lumoti e’tiborni jalb etishi.
* Tuzilishining reklama vositasi orqali tarqatilishiga mos kelishi.
* Matnning sodda bo‘lishi.
* Imkoniyatli xaridorlarga tanish bo‘lgan so‘z va rasm- lardan foydalanish.
* Tovarning ichki xususiyatlarini yoritishda iste’mol- chilarga zarurligi.
Reklama tuzilishida 5 ta asosiy holatga aiohida e’tibor berish lozim
* E’tiborni jalb etish qobiliyati.
* Emotsional ta’sir kuchi.
* Haqiqiy xulq-atvorga ta’sir kuchi, ma’lumotlarga
boyligi.
* Reklama ma’lumotlari bilan to‘la tanishishga undash.
Reklamada ma’lumotlar auditoriyaga mos tanlanishi,
aniq boMishi, uning auditoriya tomonidan to‘g‘ri qabul qilinishi. Axborotlarning
asosiy g'oyasini eslatish, to‘g‘ri maqsadga undash kerak.
Marketingning oxirgi elementi jamoatchilik fikrini jalb etish hisoblanadi.
Korxona ishlab chiqarish rejasi .Tanlangan loyiha bo‘yicha talaba biznes reja
loyihasi ustida ishni davoni ettiradi. Ayrim masalalarga oydinlik kiritishda quyida
berilgan mavzuning sharhidan foydala- nishi mumkin.
Korxona ishlab chiqarish rejasi boiimi biznes rejaning yadroviy bo b
limlaridan biri
hisoblanadi. Ishlab chiqarish faoliyatining texnik-iqtisodiy asoslari biznes xarakteridan
kelib chiqib belgilanadi. В u yerda rejada ishlab chiqarilishi kerak bo lgan mahsulot
bo‘yicha ko‘zda tutilgan jarayonlar va aktivlar tasvirlab beriladi. Agar korxona qayta
ishlovchi yoki sanoat mahsulotlari ishlab chiqaradigan bo‘lsa, ishlab chiqarish rejasi
zarur. Bu bolimda ishlab chiqarish v;i texnologikjarayon to‘la tasvirlangan bo‘lishi
kerak. Rejadagi tadbirlar bosqichlar bo‘yicha juda aniq shaklga ega bo‘lishi lozim.
Masalan, yangi turdagi mahsulotni ishlab chiqish, tayyorlash muddati, iste’mol
bozorini tashkil etish, bo- zorga mahsulotni olib chiqish davri va hokazo. Bundan
tashqari, bu bolimda ishlab chiqarish quvvati, xodimlar soni, xomashyo materiallar
manbayi va sotishdan keyingi xizmatlar strategiyasi ko‘rsatilgan bo'lishi kerak. Agar

27ishlab chiqarish jarayonining ma’lum bir qisrni, biror - bir tashkilot yoki korxonaga
topshiriladigan boisa, ularni ham hisobga olish lozim. Bunda ularning joylashgan
o'rni, fikri, tuzilgan shartnomalar, ishlab chiqarish uchun zarur boigan mashina va
qurilmalarning joylanishi, xomashyo yetkazib beruvchilar, xomashyo tarkibi haqidagi
ma’lu- niotlar, ularning manzilgohlari, yetkazib berish yo‘llari, ishlab chiqarish
xarajatlari va ishlab chiqarish qurilmalarig;i qo'shimcha ehtiyojlar ko‘rsatilishi zarur.
Agar so‘z noishlab chiqarish sohasi — biznes rejasi haqida borsa, bu boMimni soha
faoliyati mazmunidan kelib chiqib nomlanishi maqsadga muvofiqdir. Masalan, savdo
va xizmat ko‘rsatish korxonalarida „Sotish rejasi“ deb yuritilishi mumkin. Bu, o‘z
navbatida, mahsulot sotib olish, saqlash, zaxira nazorati, ombor maydoniga ehtiyoj
kabi jarayonlarni oladi.
Korxona ishlab chiqarish rejasi bo’limini ishlab chiqishda quyidagi savollar
to’la yoritilishi shart:
* Ishlab chiqarish xarajati hajmining joriy va rejadagi miqdori.
* Ishlab chiqarish jarayonini nazorat qilish tartibi va ishlab chiqarilayotgan
mahsulotlar sifati.
* Xomashyolarni sotib olish bilan bogiiq bo‘lgan xarajatlar.
* Xomashyo va materiallarni asosiy yetkazib beruv- chilari: nomi, joylashgan
o‘rni, mahsulot yetkazib berish sharti, afzalliklari va kamchiliklari, kutilayotgan
o‘zga- rishlar.
* Joy mavjudligi, joyga bo'lgan to‘la ehtiyoj, uni ta’- minlash yo‘llari (shaxsiy yoki
arenda).
* Korxonada mavjud ishlab chiqarish quvvatlari, shularning qaysi qismi
korxonaning o‘ziga qarashliligi, afzalligi, kamchiligi, taklif etilayotgan o‘zgarishlar.
* Ishlab chiqarish uchun zarur bulgan qurilmalar ro‘yxati, kelgusida qurilmalar
sotib olish uchun ajrati- layotgan kapital mablag‘lar.
* Mavjud xodimlar va ularning malaka darajasi, ish haqi, kelgusida kadrlar
tayyorlanishi, mavjud xodimlar holati, mehnat resurslariga boMgan rejadagi ehtiyoj,
kadrlar qo‘nimsizligi, mehnat bozori tahlili, o‘rnini qoplash, oTganilayotgan dasturga
ehtiyoj.
Biznes rejaning „Sotish rejasi“ bo‘limini ishlab chiqishda yuqorida javob berilgan

28asosiy savollardan I;ishqari, qo‘shimcha quyidagi savollarga ham javob beri- shimiz
kerak:
* Kimdan tovarlarni sotib oladi?
* Zaxira tizimi nazorati qanday amalga oshirilmoqda?
* Ombor maydoniga boigan ehtiyoj qanday va u qay l;irtibda ta’minlanadi?
Yuqoridagi ma’lumotlar sotish rejasi bo‘limida bo‘li- lii zarur. Sababi, korxonaning
normal faoliyat ko'rsata olishi va doimiy ravishda foyda bilan ta’minlanish imko-
niyatini ko‘rsatadi.
Tashqi investorlar ishlab chiqarish rejasining stra- ii'j'ik elementlariga qiziqadilar,
ya’ni haqiqiy va rejadagi ishlab
chiqarish quwatlaridan foydalanish darajasi, infrastruktura holati, tarmoqning mehnat
munosabatlari, strategik ittifoq- chilari (sheriklari) texnologik imkoniyatlari va zaxira
(man- bayi)lari bilan. Investor uchun eng zaruri yangi kapitalning miqdoridir. U
kelgusida ishlab chiqarishning rivojlanishini ta’minlashga, yangi bozor tashkil etishga
ishonch hosil qildirishi va mavjud bozorlarni saqlab qolishidan foyda ko‘rishiga
kafolat bo‘lib xizmat qiladi. Korxona uchun esa ishlab chiqarish rejasi katta
ahamiyatga ega. Ishlab chiqa rish va moliyaviy manbalarni boshqarishni
osonlashtiradi. Ayniqsa, ishlab chiqarish quwatining ishchi kuchi, moliya va material
manbalariga bo'lgan ehtiyojini aniqlaydi. Ishlab chiqarish rejasi mahsulot
nomenklaturasi, sotish hajmi va marketing ma’lumotiga (bashorati) asoslanishi kerak.
Bu boiimda har bir mahsulotlar turi bo‘yicha mehnat va materiallaming nisbiy
normativi aniqlanishi kerak.
Mehnat resursi va qurilmalarga bo‘lgan ehtiyoj ishlab chiqarish hajmiga asoslangan
holda aniqlanadi. Ulardan xarajat smetasi, ishchi kuchidan foydalanish rejasi, ishlab
chiqarish jadvalini tuzishda foydalaniladi.
Tashkiliy reja .Tanlangan loyiha bo'yicha talaba biznes reja loyihasi ustida ishni
davom ettiradi. Ayrim masalalarga oydinlik kiri- tishda quyida berilgan mavzuning
sharhidan foydalanishi mumkin. Bu bo‘limda firmaning tashkiliy boshqaruv tuzilishi
atroflicha yoritilishi zarur. Bundan shunday xulosaga kelish mumkinki, kim va nima
bilan shug'ullanadi, bo‘limlar bir-birlari bilan qanday hamjihatlikda ish olib boradi.
Faoliyat qanday tartibga solib boriladi yoki nazorat qili- nadi. Faoliyatni tashkil

29etishda yo‘l qo‘yilgan xatolar firma faoliyatiga katta salbiy ta’sir ko'rsatishi mumkin.
Firma ishida kadrlarni tanlash, joy-joyiga qo‘yish va ulardan foydalana olish katta
ahamiyat kasb etadi. Ishga qabul qilish (ishga yollash) qoidalariga rioya qilish kerak.
Bu yerda sinalgan jahon amaliyoti tajribalaridan foy dalanish yaxshi samara
beradi.Kadrlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirishni ham unutmaslik lozim. Bu
bo‘limda yana shuni ham ko‘rsatib o‘tish ke~ rakki, malakali mutaxassislar jalb
etilmoqdami yoki xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlar xizmatidan foydalanil- moqdami?
Boshqaruv xodimlari uchun «Kasb — malaka hara- kati» tizimi ishlab chiqilishi
kerak, bu yuqori natijalarga erishishga qiziqishni orttiradi. aks holda, qisqacha
biografik ma’lumotlar yuritilishi kerak.

30 Foydalanilgan adabiyotlar
1.Абдурахмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиёти (назария ва амалиёт). Дарслик .
– Т .: “Mexnat”, 2004. -670 б .
2.Басовский Л.Е. “Прогнозирование и планирование в условиях рынка”. -
Москва: Инфра, 2002. - 91 с.
3.Борисов Е. Ф. Экономическая теория: учеб. – 2-е изд., перераб. и доп. –
М.: ТК Велби, Изд-во Проспект, 2005. – 544с.
4.Ваҳобов А., Бурхонов У., Жумаев Н. Чет мамлакатлар молияси. -Т.:
Янги аср авлоди. 2003. - 334 б.
5. Ваҳобов А. ва бошқалар. Халқаро молия муносабатлари. -Т.: Шарқ, 2003.
-400 б.
6.Вахобов А. Бозор муносабатлари тизимидаги ижтимоий фондлар. –Т.:
Шарқ, 2003. -319 б.
7.Кейнс Дж. М. Избранные произведения. -М.: Экономика, 1993.
8.Куликов Л.М. Экономическая теория: учеб. - М. : ТК Велби, Изд-во
Проспект, 2005. – 432с.
9.Козырев В.М. “Основы современной экономики” 2-е издание. Учебник
для вузов. Москва: “Финансы и статистика”, 2001. - 432 с.
10.Леонтьев В.В. Межотраслевая экономика: Пер. с англ./ Автор предисл.
и науч. ред. А.Г.Гранберг. -М.: ОАО Изд-во “Экономика”, 1997. -479 с.
11.Маконнелл К. Р., Брю С. Л. Экономикс: принципы , проблемы и
политика: Пер. с 13-го англ. изд. -М.: Инфра - М, 2001. -974 с.

Mavzu:Biznes reja haqida umumiy ma’lumot Reja KIRISH 1. Biznes rejaning asosiy tamoyillari 2. Biznes rejaning asosiy bo’limlari. Biznes rejaga rezyume. 3. Marketing reja. Ishlab chiqarish rejasi XULOSA Foydalanilgan adabiyotlar 1

2 Biznes rejaning asosiy tamoyillari Biznes reja istiqbolni belgilovchi hujjat hisoblanadi. Biznes reja 3 — 5 yilga tuziladi. Birinchi va ikkinchi yillar uchun topshiriqlar kvartallarga bo‘lingan holda, uchinchi yildan boshlab yillik reja k<yrsatilishi mumkin. Biznes reja tuzilishi Biznes reja quyidagi bo'limlardan iborat bo‘ladi: 1. Firmaning imkoniyatlari (kirish). 2. Tovar (xizmat)lar turlari. 3. Tovarlar sotish bozorlari. 4. Tovarlarni sotish bozorlarida raqobat. 5. Marketing rejasi. 6. Ishlab chiqarish rejasi. 7. Tashkiliy reja. 8. Firmaning huquqiy ta’minoti. 9. Tavakkalchilikni baholash va sug‘urtalash. 10. Moliyaviy reja (axborot). 11. Moliyalashtirish strategiyasi. 12. Menejment komandasi. 13. Noaniqlik va tavakkalchilik. Endi liar bir bo‘limning alohida sharhini ko‘rib chiqa- miz. Firma imkoniyatlari (kirish) qismini yoritish maqsa- dida quyida uning sharhi berilgan. (Masalan, firmaning nomi, haqiqiy manzili, telefoni, faks raqami, bankdagi hisob varaqalarining raqamlari, aloqa qilish uchun manzil va h.k.) Bozor sharoitida har qanday firma doimiy ravishda ' - z oldiga quyidagi savollarni qo'yadi: 1. Firma o‘zida nimani aks ettiradi? 2. Firmaning tovarlari (xizmatlari) iste’molchilari ■ imlar hisoblanadi? 3. Xaridorlarning imkoniyatlari qanday va ularga qaysi tovar (xizmat)lar qadrli? 4. Kelgusida firma qanday bo‘ladi? 5. Qanday bo‘lishi kerak?

3Ushbu savollarga yetarli javob berilishi talab etiladi. Javoblar majmuyi firma faoliyati dasturini aks ettiradi. Yaxshi ishlangan dastur firmaning kelgusi istiqbollari kafo- latidir. Dastur tayyorlashda firma faoliyati va yo‘nalishi aniq belgilab olinishi zarur. Ishlab chiqarilayotgan tovar firma ishlab chiqarish faoliyatining chegarasi bo'lishi mumkin. Shuni esda tutish lozimki, tovar, texnologiya eskirishi mumkin, ammo bo- zor talabi uzoq vaqt saqlanib qoladi. Korxona rahbari firma dasturini ishlab chiqishda faoliyatni o‘ta tor yoki o‘ta keng doirada tanlab olmasligi zarur. Bu holatda dastur imkoniyat doirasida bo‘lishi kerak. Firma faoliyati dasturini ishlab chiqish strategik das- turlashning birinchi bosqichi hisoblanadi. Strategik rejalashtirish bu — firmaning barcha kuch va marketing sohasidagi imkoniyatlariga tayangan holdagi maqsadi, tashkil etish va qo‘llab-quwatlash orasidagi bosh- qaruv faoliyatidir. Firma boshqaruvining vazifasi — o‘zgaradigan tashqi shartlarga o‘ta tez moslashuvini ta’minlovchi xo‘jalik mexa- nizmini yaratishdir. Bu xo'jalik faoliyatida tavakkalchilik va ishonchsizlikni kamaytiradi, tanlangan yo‘nalish bo'yicha manbalarni mu- jassamlashishini ta’minlaydi. Boshqarishning oliy bo‘g‘inida firma rahbarlarining asosiy funksiyalari strategiyani ishlab chiqish va amalga oshirish hisoblanadi. Strategik reja firmaning asosiy maqsadi va unga eri- shish yoilarini belgilaydi. Yuqoridagilardan kelib chiqib strategik rejalashtirish- ning ma’nosini quyidagicha anglash mumkin: /. Firma daromadlarini maksimallashtirishga sharoit yaratish. 2. Firma rahbarlarini tashqi muhitni oldindan ko'ra bilishga undash 3. Firma rahbarlariga doimo ko'zlangan maqsadga erishish yo‘lida mavjud manbalarni oqilona taqsimlashga imkoniyat berish.

25Biznes rejaning asosiy bo’limlari. Biznes rejaga rezyume. . Strategik rejalashtirishning ikkinchi omili esa firma maqsadi va vazifalarini belgilab olishdir. Firma maqsadini belgilashda miqdor ko'rsatkichlardan foydalanilganlik maqsadga muvofiqdir. Masalan, firmaning bozordagi ulushi mahsulot ishlab chiqarish va sotish xara- jatlari, foyda miqdori va hokazo. Sifat ko‘rsatkichlari orqali esa quyidagilarni xarakter- lashimiz mumkin: * bozorni jalb qilish (o‘zlashtirish); * yangi mahsulot yaratish va sotishni tashkil etish; * firma faoliyat ко 'rsatayotgan davlatda atrof- muhit muhofazasi; * savdo- sotiq amalga oshirilayotgan davlatda bandlik; * va hokazo. Firma qanchalik o'z maqsadi, miqdori, vaqti va o'rnini aniq belgilab olsa, aniq rejaning amalga oshirilishida shunchalik muvaffaqiyatga ega bo'ladi. Quyida aniq (strategik) rejaning ko‘rinishini beramiz (2- jadval). Jadvaldan ko‘rinib turibdiki, bugungi kunning eng muhim vazifasi firma mahsulotlariga bo‘lgan jamiyat ehti- yojlarini toMaroq ta’minlash hisoblanadi. Ushbu maqsadga erishish yo‘lida bir qator kompleks tadbirlar amalga oshiri- lishi zarur. 2- jadval Strategik rejalashtirish Firma faoliyati dasturini ishlab chiqish Fimia maqsadi va vazifalarini belgilab olish2- chizma. Strategik rejalashtirish bosqichlari.

26Ya’ni zaruriy miqdorda mahsulot ishlab chiqarishdan lortib to uni muvaffaqiyatli sotishni ta’minlashgacha bo'l- gan jarayonlarni mukammal rejalashtirish lozim. To‘g‘ri, ilrniy tekshirish va konstruktorlik ishlari katta moliyaviy mablag 1 talab etadi, shuning uchun firma biz- ncs rejasida qo‘shimcha moliyalashtirishga ham imkon beri- shimiz mumkin. 3-jadval ()‘zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o'tish bosqichida strategik rejalashtirishning taxminiy ko’rinishi Strategik reja tuzilishi Firmaning faoliyat 1 .Aholining doimo o’sib borayotgan ehtiyojlarini yanada to‘laroq, vijdonan qondirish.Firmaning bosh maqsadi 1. Zaruriy maqsadlarda mahsulotlar ishlab chiqarish. 2. Yangi turdagi mahsulotlar ishlab chiqarish borasida ilmiy ishlar olib 3. IT, TI va yangi texnologiyani moliya- lashtirish uchun foydani Firmaning maqsadi ari 1. Mahsulotlar realizatsiyasini oshirish. 2. Muomala xarajatlarini Firmaning strategiyasi 1. Ichki bozorda reklamadan unumli foydalanishni rag'batlantirish. 2. Mahsulotlar raqobatbardoshligini oshirish asosida tashqi bozorga chiqish. 6.

O'xshashlar

Kompyuter tarmoqlari haqida umumiy ma’lumot.

Fonetika haqida ma’lumot

“AVESTO” ASARI HAQIDA MA’LUMOT

ADOBE FLASH DASTURI TO’G’RISIDA UMUMIY MA’LUMOT

Kompyuter haqida umumiy ma'lumot