Mavzu:Kompyuter tarmoqlari haqida umumiy ma’lumot. Reja 1.Kompyuter tarmoqlari haqida tushuncha. 2. Lokal tarmoq. 3. Global tarmoq Ma`lumki zamonaviy informatsion texnologiyalar davri (erasi) komp’yuter kashfiyoti bilan bog’lik. Ammo, muayyan komp’yuterdagi ma`lumot faqat ushbu komp’yuterdan foydalanuvchi uchungina «ochiq» bo’ladi. Albatta, yig’ilgan ma`lumotlarni magnit yoki optik disklar yordamida uzatish mumkin, lekin bu eng tez va qulay usul emas. SHu sababli vaqt o’tishi bilan komp’yuterlararo ma`lumotlarni muayyan tarmoq orkali almashish extiyoji tug’ildi. Tarmoq - bir necha komp’yuterlarning o’zaro axborot almashish imkoniyatlari bilan ta`minlangan komp’yuterlar yig’indisidir. Tarmoq umumiy xolda quyidagi elementlardan iborat buladi: tarmoq komp’yuterlari,aloka kanallari( sputnik orkali, telefon, rakamli,optik tolali,radio va boshk.) retranslyatorlar, turli tipdagi signal to’g’rilovchilari va boshqa uskunalar [5 ENM tarmoq arxitekturasi - tarmoqning uskunalari va dasturiy ta`minotining joylashish va ishlash printsiplarini aniqlaydi. Zamonaviy tarmoqlarni turli belgilariga kura komp’terning uzoklashganligiga , topologiyasiga , tayinlanganligiga ,kursata oladigan xizmatiga soniga ,boshkarish uslubi(markazlashgan, markazlashmagan) ulanish usuli(telefon tarmogi) ……. Axborti raket va deltagramma va boshkalarga ajratish mumkin. Lokal tarmoq. Axborot almashish soxasiga ko’ra va komp’yuterlarning masofasiga ko’ra tarmoqli komp’yuter shartli ravishda lokal va global tarmoqlarga bulinadi. Lokal komp’yuter tarmogi – komp’yuterning cheklangan sonli foydalanuvchilari uchun

muljallangan tarmogi bir internetdagi yoki biror tashkilot doirasidagi komp’yuterlarni birlashtirib turadi. Lokal tarmog 80 yillardan e’tiboran keng tarkala boshladi. Lokal tarmoq muayyan tashkilot doirasida axborotni engil almashishda yangilik yaratadi. Lokal tarmoglar avvalo uz foydalanuvchilariga jamoa mexnati uchun fayllarni xamkorlikda saklash ,printerlarni xamkorlikda kullash kabi xizmatlarni kursatadi. LBS ning asosiy qurilmaviy komponenti bo’lib – ishchi stantsiyalar, serverlar, -interfeysli platalar, kabellar xizmat qiladi. Ishchi stansiyalar(IS) – bu tabiiyki tarmoq foydalanuvchilari ishchi joyi bulib xizmat kiluvchi shaxsiy eXMi dir. Serverlar LBSda tamok resurslarini taksimlash funktsiyasini bajaradi. Odatda bu funktsiyani anchayin kuchli bulgan PK mini EXM, katta yoxud maxsus eXMga – yuklanadi. Server tarmogida bir yoki 1 necha server bulishi mumkin. LBS ga bir nechta server ulangan – (yuklangan) , ularning xar biri unga ulangan IS ni boshkaradi. Server komp’yuteri va unga murojat kiluvchi ISni kupincha domen deyiladi. Ba`zan 1 domenda bir nechta serverlar mavjud buladi. Odatda ulardan biri asosiy buladi. Kolganlari esa zaxira rolini uynaydi(asosiy serverning ishdan chikishi xolatlariga) yoki asosiy serverni mantikiy kengaytirishga xizmat kiladi. Tarmoqga elementlarni ulash konfiguratsiyasi(topologiyasi) kup xollarda tarmoqning kuyidagi asosiy muxim tavsiflarini beradi, tarmoqning mustaxkamligi, ishlab chikaruvchanligi,narxi, ximoyalanganligi va boshkalar. Lokal tarmoq boshkaruvining asosan 2 turi mavjud: markazlashtirish va demarkazlashtirish. Bu printsiplarga tayangan xoldalokal tarmoqlar yagona ranggli va serverli buladilar YAgona ranggli tarmoq –bu shunday tarmoqki unda komp’yuterlar teng xukukli buladilar Serverli tarmoq – turli vazifalarni bajaruvchi kompyuterlar tarmogidir. Server – xamkorlikda foydalanish uchun ajratilgan, manba(ombor)lar va ximatlar bilan ta`minlab beruvchi kompyuter . Mijoz – serverning xizmatlari va manbalaridan foydalanuvchi komp’yuterdir. Xar bir komp’yuter tarmoqda uni rakamlashni ta`minlovchi nomiga ega buladi.

Server tarmogining xar bir foydalanuvchisi uz nomi va tarmog paroliga ega bulishi kerak. Komp’yuterlarning nomi, foydalanuvchining tarmoq nomi va paroli serverga yoziladi. Lokal komp’yuter tarmoglarida boshkaruvchining kulayligi uchun teng dasturga ega bulgan bir necha kerakli ishchi guruxlariga birlashtiriladi. Komp’yuterlar tarmogi ishlovchilar cheklanganligi tarmoq siyosati deyiladi. Tarmoq ish kobiliyatini va uning administratsiyasi tomonidan boshkarilishi bilan tizimli administrator shugullanadi,bu inson lokal tarmoq tashkiliy boshkaruvchisi. Tabiiyki lokal tarmoqda sizning axborotitingiz tarkalishi uning resurslari bilan cheklangan. Global tarmoq. Mustakil global tarmoq - boshka global tarmoqlarni, lokal tarmoqlarni, shuningdek unga aloxida boglangan komp’yuterlar yoki aloxida yokilguvchi kurilmalarni yokishi mumkin. Global tarmoqlari 4 asosiy kurinishda buladi .SHaxar, xudud mikyosidagi, umum xalk va xalkaro mikyosidagi. Kiritish va chikarish kurilmasi sifatida - chop kiluvchi va nusxalovchi kurilmalar, kassa va bank apparatlari, displeylar, fakslar kullanilishi mumkin. Tarmoqda bu kurilmalar bir - biridan sezilarli uzoklashgan masofada joylashtirilishi mumkin. LokalXisoblashTarmogi(LXT) da komp’yuterlar, bir – biridan bir necha kilometr uzoklikdagi masofada joylashgan bulib odatda almashinuv tezligi 1 dan 10 va undan yukori Mbit/s bulgan tarmoqlar bilan boglangan. LXT odatda ma’lum tashkilot(korporatsiya, uyushmalar) orasida aylanadi. SHu uchun xam bu komp’yuterlarni tizimli tarmoqlar deb ataladi. Bunday komp’yuterlar bir inshoot doirasida yoki kushni inshoot orasida buladi. SHunday uchun ularni ba’zida korporativ tizim yoki tarmoq deb ataladi. Kompyuterlar bunda tabiiyki bir bino xududida yoki kushni bino xududida joylashgan buladi. SHunday kilib tarmoqda xamkorlikda ishni boshkarish uchun maxsus dastur ishlab chikilishi lozim.