Mavzu: Dasturlash tillari tuzilishi, sinflanishi va sintaksisini tasvirlash metodlari REJA: I. KIRISH II. NAZARIY BILIM II.1. Dasturlash to g risida tushunchaʻ ʻ II.2. Dasturlash tillarining ahamiyati va ularning rivojlanishi III. AMALIY QISM III.1. O‘rta darajali dasturlash tillar III.2. Yuqori dasturlash tillari sintaksisi IV. XULOSA V. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH Dasturiy tizim larni yaratish mashaqqatli mehnat talab etadigan masala hisoblanadi. Buning uchun hozirgi kunda yaratilayolgan oddiy dasturiy ta’minotlar kamida 100 mingdan ortiq operatorlardan tashkil topishini qayd etishning o‘zi yetarlidir. Demak, shunday ekan dasturiy ta’minotni yaratish bo‘yicha bo’lajak mutaxassis dasturiy tizimlarni tahlil etish, loyihalash, varatish (realizatsiya qilish), testlash usullari ham da bu sohada mavjud zamonaviy yo‘llar va texnologiyalar bo’yicha yetarli darajada ko‘nikmalarga ega bo‘lishlari lozim. Faqat dasturlash texnologiyalarining umumiy masalalari bundan mustasno. Ishonchli dasturiy vosita dasturlash texnologiyalarining mahsuloti ekanligi, dasturlash texnologiyalari rivojining asosiy bosqichlari keltirilgan murakkab dasturiy ta’minotni yaratishda blokli-iyerarxik yondashuv ko’rsatilgan va mazkur yondashuv dasturiy mahsulotlarni yaratishda o‘ziga xosligi e’tiborga olingan. Insoniyat tarixining ko‘p asrlik tajribasi ezgu g‘oyalar, sog‘lom mafkura va zamonaviy bilimlardan mahmm har qanday jamiyat tanazzulga yuz tutishini ko‘rsatgan. Shuning uchun bizning mamlakatimiz ham o‘z oldiga ozod va obod. Yoshlarni zamonaviy kompyuterlar bilan ishlash, xalq xo‘jaligining turli masalalarini yechishga mo‘ljallangan dasturiy ta’minot bilan muloqot qilishga o‘rgatishdan tashqari, yangi masalalar uchun dasturiy ta’minot ishlab chiqish yo‘l- yo‘riqlari bilan ham tanishtirish lozim bo‘ladi. Ana shunday dasturiy ta’minot ishlab chiqishning zamonaviy vositaiaridan biri C++ dasturlash tili hisoblanadi. Mazkur tilning ahamiyatini ko‘rsatishda bugungi kunda amaliyotga joriy qilinayotgan yangi dasturiy ta’minotlaming kattagina qismi C++ tilida ishlab chiqilayotganligini aytish yetarli deb hisoblaymiz. Shuning uchun ushbu dasturlash tiliga bugungi kunda barcha rivojlangan va rivojlanayotgan davlatlaming oliy ta’lim tizimida katta e’tibor qaratiladi.

NAZARIY BILIM Dasturlash to g risida tushunchaʻ ʻ 1960-yillarning o rtalariga qadar kompyuterlar juda qimmat mashinalar ʻ bo lib, faqat maxsus vazifalar uchun foydalanilgan va bir vaqtning o zida bitta ʻ ʻ vazifani bajargan. Ushbu davr dasturlash tillari, ular ishlatilgan kompyuterlar singari, ilmiy hisoblash kabi aniq vazifalar uchun ishlab chiqilgan. Mashinalar qimmat va sekin bo lganligi sababli, mashina vaqti ham qimmat edi - shuning uchun dasturni ʻ bajarish tezligi birinchi o rinda turardi. Biroq, 1960-yillar kompaniyalar sotib ʻ davomida kompyuterlarning narxi hatto kichik ham olishlari uchun tusha boshladi; kompyuterlarning tezligi oshdi va vaqt keldi, dasturlash tillarini yaratuvchilari dasturlarning yozilishining qulayligi haqida emas, balki ularni bajarish tezligi haqida tobora ko proq o ylay boshladilar. ʻ ʻ Kompyuterlashtirish boshlanganda mashinalar tili o sha paytgacha odamlar ʻ ixtiro qila olmagan yagona til edi. Dasturchilarni qo pol mashina dasturlash tilidan ʻ qutqarish uchun yuqori darajadagi tillar (ya’ni mashina mo ljallanmagan tillar) ʻ yaratildi. To g ridan-to g ri mashina qurilmalari tomonidan bajariladigan “kichik” ʻ ʻ ʻ ʻ (atomar) operatsiyalar “kattaroq”, yuqori darajadagi operatsiyalar va butun tuzilmalarga birlashtirildi. Bu odam uchun ishlashi ancha oson va qulayroq edi. Shunday qilib, dasturlash ulkan yutuqqa erishdi: yangi tillar inson bilan kompyuterning mashina tili o rtasidagi bog lovchi ko prikka aylandi. Kompyuter ʻ ʻ ʻ texnologiyalarining rivojlanishi algoritmlarni (dasturlash tillarini) yozib olish uchun turli xil yangi belgi tizimlarining paydo bo lishi va umuman dasturlash ʻ jarayonining rivojlanish jarayonini belgilab berdi. Dasturlash atamasi – maxsus dasturlash tillari yordamida kompyuter dasturlarini yaratish jarayoni va san'atini

anglatadi. So zning umumiy ma’nosida dasturlash - bu matematik yoki tabiiyʻ fanlar yordamida amalga oshiriladigan hodisaga javoban oldindan belgilangan holatni rasmiylashtirish. So zning tor ma’nosida dasturlash ma’lum dasturlash ʻ tilida kodlash algoritmlari sifatida qaraladi. Kengroq ma’noda, dasturlash bu dasturlarni yaratish, ya’ni dasturiy ta’minotni ishlab chiqish jarayonidir. Dasturlash quyidagilarni o z ichiga oladi: ʻ • Tahlil • Dizayn - algoritmlar to plamini ishlab chiqish ʻ • Kodlash va kompilyatsiya - dasturning manba kodini yozish va uni kompilyator yordamida bajariladigan kodga aylantirish • Testlash va sozlash - dasturlardagi xatolarni aniqlash va yo q qilish ʻ • Dasturlarni sinovdan o tkazish va yetkazib berish ʻ • Kuzatish Turli xil dasturlash tillari dasturlashning turli uslublarini qo llab ʻ quvvatlaydi (“dasturlash paradigmalari” deb nomlanadi). Dasturlash san’atining bir qismi - mavjud muammoga eng mos keladigan tillardan birini tanlash. Algoritmni amalga oshirishda turli xil tillar dasturchidan har xil tafsilotlarga e'tibor berishni talab qiladi, bu ko pincha soddalik va ishlash ʻ (yoki dasturchi vaqti va foydalanuvchi vaqti) o rtasida kelishuvga olib keladi. ʻ Dasturlash paradigmalari. Dasturlash tilining markazida tegishli dasturlarning uslubiga sezilarli ta’sir ko rsatadigan ba’zi bir yetakchi g oyalar mavjud: ʻ ʻ dasturlarning maqsadi va/yoki yozilish uslubiga qarab, dasturiy paradigmalar mavjud (shuningdek, yondashuvlar yoki texnologiyalar deb nomlanadi).

Dasturlash tillarining ahamiyati va ularning rivojlanishi Har qanday kompyuterning ishlashi dasturni boshqarish prinsipiga asoslanadi, bu kompyuter oldindan belgilangan dastur bo yicha harakatlarniʻ amalga oshirishidir. Dastur - bu kompyuter tushunadigan tilda buyruqlar yoki operatorlar ketma- ketligi algoritmining yozuvidir. ko rinishidagi muammoni yechish. ʻ Har qanday kompyuter dasturining pirovard maqsadi - bu qurilmani boshqarish. Agar bir qarashda dastur qurilma bilan o zaro aloqada bo lmasa, kirish ʻ ʻ qurilmalaridan hech qanday ma’lumot kiritishni talab qilmasa va chiqadigan qurilmalarga ma’lumotlar chiqarishni amalga oshirmasa ham, uning ishlashi baribir kompyuterning texnik vositalarini boshqarishga asoslangan. Kompyuter tizimining ishlashi qurilma va dasturiy ta’minotning uzluksiz o zaro ta’sirida amalga ʻ oshiriladi. Dasturiy ta’minot (DT, Software) - bu turli xil muammolarni hal qilish uchun kompyuter texnologiyalaridan foydalanishga imkon beradigan dasturlar va tegishli hujjatlar to plami. ʻ Dastur quyidagi asosiy funksiyalarni bajaradi: - kompyuterning ishlashini ta’minlaydi, chunki tegishli dasturiy ta’minotsiz kompyuterlar hech qanday operatsiyalarni bajara olmaydi; - hisoblash tizimi resurslarini kengaytiradi va ulardan foydalanish samaradorligini oshiradi; - foydalanuvchining kompyuter bilan o zaro aloqasini osonlashtiradi va ʻ uning mehnat unumdorligini oshiradi, ya’ni foydalanuvchi interfeysini ta’minlaydi.