Fе’lni o`rganish darslari rеjasi va ishlanmasini tuzish. Reja: 1. Boshlang`ich sinflarda fе’lni o`rganish tizimi. 2. F е ’l so’z turkumini o‘rganishning vazifalari. 3. F е ’lni o`rganish darslari r е jasi va ishlanmasini tuzish.

Boshlang`ich sinflarda fе’lni o`rganish tizimi Bugungi kun talablaridan kelib chiqqan holda ona tili fanini o‘qitishning sifat va samaradorligini oshirish maqsadida kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan DTS va o‘quv dasturlari asosida 1-4-sinflarda so’z turkumlarini o‘rganish tizimi va vazifalarini hamkorlik, did а ktik o‘yin texnologiyalari va in tegratsiyalashgan ta’lim mazmunini ochib berishga qaratilgan metodik qo‘llanma yaratish zarurati bor edi. Shuni hisobga olgan holda qo‘llanmada ona tili o‘qitishning o‘yinli shakllari va mediatexnikalar bilan ishlash, pedagogik texnologiyalardan o‘rinli va mahorat bilan foydalanish o‘quv jarayonida o‘zlashtirishning yuqori ko‘rsatkichlariga erishish yo’llari yoritib berildi. Boshlang`ich sinflarda fе’lni o`rganish tizimi 1-4-sinflarda dastur talabiga ko’ra taqsimlangan. Fe’l bo’yicha olib boriladigan birinchi dars ( 1-sinf) da ”Shaxs va narsaning harakatini bildirgan so‘zlar”ni nima qildi?, nima qilyapti?, nima qiladi? so‘roqlariga javob bo‘lishi orqali aniqlash va ularning yozuvdagi imlosiga oid dastlabki tushunchalar shakllantiriladi. Ikkinchi dars (2-sinf) da fe’l haqida dastlabki tushunchalar kengaytiriladi va yangi ma’lumotlar asosida boyitiladi. Bunda fe’lni o’rganishga oid quyidagi mavzular o’tiladi:  Shaxs va narsa harakatini bildirgan so‘zlar. So’zlarning nima qildi?, nima qilyapti?, nima qiladi? so‘roqlariga javob bo‘lishi;  Bir shaxs bajargan harakatni bildirgan so‘z nima qildi?, nima qilyapti?, nima qiladi? so‘roqlariga, birdan ortiq shaxslar bajargan harakatni bildirgan so‘zlar nima qildilar?, nima qiladilar?, nima qilyaptilar? so‘roqlariga javob bo‘lishi;

 Harakatni bildirgan so‘zlarni nima qildi?, nima qilyapti?, nima qiladi? so‘roqlari yordamida boshqa so’zlardan farqlash va aniqlash;  Harakatni bildirgan so‘zlar yuzasidan olingan bilimlarni mustahkamlash, matn asosida nutq o‘stirish mashqlari, tez aytishlar ustida ishlash. Uchinchi dars (3-sinf)da fe’lni tizimli o’rganish boshlanadi, bu bosqichda ilk bor fe’l “so’z turkumi” atamasi bilan nomlanadi. Bunda o’quvchilar “ Fe’l” mavzusi orqali fe’lning leksik belgilari (shaxs va narsalar harakatini bildirishi, nima qildi?, nima qilya’ti?, nima qiladi? so‘roqlariga javob bo‘lishi)ni, so‘roqlari yordamida fe’llarni aniqlash, fe’llarning ma’nosiga mos so‘roqlarni to‘g‘ri qo‘llash hamda yaqin ma’noli, qarama-qarshi ma’noli fe’llarning ma’nosini izohlashni o’rganadilar. “Fe’l ma’nolari ustida ishlash” mavzusi orqali matnlar asosida o‘quvchilar nutqini fe’llar bilan boyitish, fe’llardan gap mazmuniga mos holda foydalanish, nutqda fe’llardan to‘g‘ri foydalana olish, darslikdagi savollar asosida yoki bir necha rasm asosida matn yaratish malakasi rivojlantiriladi. “Bo‘lishli va bo‘lishsiz fe’llar” mavzusida esa fe’llarning bo‘lishli va bo‘lishsiz shakllari mavjudligi, -ma qo‘shimchasi yordamida bo‘lishsiz fe’llarning hosil qilinishi hamda ularning imlosi haqida amaliy o’rgatiladi. “Fe’l yasovchi qo‘shimchalar” mavzusida -la,-illa (-ulla) fe’l yasovchi qo‘shimchalari, ularning ma’nolari imlosi, mazkur qo’shimchalar asosida yasalgan fe’llarning talaffuzi va imlosi haqida ilk tushunchalar

beriladi. Mazkur bo’limda mashq va topshiriqlar mavzuni o’rganish bo’yicha o'rinli berilgan. Shuningdek, rasmli topshiriqlar ham juda o'rinli va aniq qilib berilgan. Jumladan, r asm asosida insho yozish va uning tahlilida, r asm asosida kichik hikoya yozishda fe’llardan to’g’ri va o’rinli foydalanish fe’l haqidagi bilimni o’zlashtirishida yaxshi samara beradi. Shuningdek o'quv yili oxirida yil davomida o'tilganlarni uchun berilgan mashqlar o'quvchilarni fe’l so’z turkumi yuzasidan puxta bilim olishlari uchun asos bo'la oladi. Fe’lni o’rganishning so’nggi bosqichi 4-sinfga mo’ljallangan. Bu davr fe’lni o’rganishning eng asosiy va muhim bosqichi sanaladi. Bunda dastur talabiga ko’ra alohida “Fe’l so’z turkumi” bo’limida quyidagi mavzularni o’rganish ko’zda tutilgan:  Fe’l – so‘z turkumi (fe’lning so‘roqlari, harakat ma’nosini bildirishi, gapdagi vazifasi, bo‘lishli va bo‘lishsiz shakllarda qo‘llanishi) haqida ma’lumot berish;  Fe’l zamonlari haqida ma’lumot, harakatning uch zamonda bajarilishi, fe’lning so‘roqlariga ko’ra zamon turlarini farqlash;  O‘tgan zamon fe’li (o‘tgan zamon fe’lining nutq so‘zlanib turgan paytdan oldin bajarilgan (yoki bajarilmagan) harakatni bildirishi). O‘tgan zamon fe’lini shakllantiruvchi (–di, -gan) qo‘shimchalari, ularning imlosi, so‘roqlari.  Hozirgi zamon fe’li ( hozirgi zamon fe’li nutq so‘zlab turgan paytda bajarilayotgan (yoki bajarilmayotgan) harakatni bildirishi), – yap,-moqda hozirgi zamon qo‘shimchalari, ularning imlosi, so‘roqlari;

 Kelasi zamon fe’li. Kelasi zamon fe’lini shakllantiruvchi qo‘shimchalar, ularning imlosi, so‘roqlari;  Fe’llarning shaxs-son (–m, -man, -ng, -san, -di (-ti), -k, -miz,-ngiz, - siz,-dilar) qo‘shimchalari. Shaxs-son qo‘shimchalari harakatning uch shaxsdan biri tomonidan birlik va ko‘plikda bajarilgan yoki bajarilmaganini bildirishi. Harakatni qaysi shaxs tomonidan bajarilayotganini aniqlash;  Fe’llarning tuslovchi qo‘shimchalar bilan tuslanishi;  Fe’l yasovchi qo‘shimchalar ( -lan,-illa,-sira,-la,-lash), fe’llarning qaysi turkumlardan yasalishi, fe’l yasovchi qo‘shimchalar bilan qo‘llangan fe’llarning talaffuzi va imlosi. Fe’llarga doir mazkur mavzularning har biri leksik mashqlar va turli shakllardagi topshiriqlar ustida ishlash asosida bosqichma-bosqich o’rgatib boriladi. Yangi darslikdagi so'z turkumlari bo'limida berilgan mashqlar, eski darslikdagi mashqlardan tubdan farq qiladi yangi darslikdagi berilgan qoida va mashqlar o'quvchilarning ongli o'zlashtirishi uchun juda qulay. F е ’l so’z turkumini o‘rganishning vazifalari Boshlang’ich ta’limda fе’l so’z turkumini o‘rganishning asosiy vazifalari bu davrda o’tiladigan mavzular bilan bog’liq. O’qituvchi avvalo, o’quvchilarda fe’lga oid so’zlarning lug’aviy ma’nosini tushunishi va o’z nutqida to’g’ri, o’rinli foydalanishga o’rgatishi lozim. Boshqa so’z turkumlariga nisbatan fe’lni o’rganish va fe’lga oid bilimlarni o’zlashtirish kichik yoshdagi bolalarga biroz qiyinchilik tug’diradi. O’qituvchi buning ikki sababini hisobga olishi kerak: