logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Umumiy
  4. FUQAROLIK JAMIYATI. O`ZBEKISTONDA DEMOKRATIK JAMIYAT QURISH NAZARIYASI AMALIYOTI FANINING PREDMETI OB’YEKTI, MAQSAD VA VAZIFALARI

FUQAROLIK JAMIYATI. O`ZBEKISTONDA DEMOKRATIK JAMIYAT QURISH NAZARIYASI AMALIYOTI FANINING PREDMETI OB’YEKTI, MAQSAD VA VAZIFALARI

Yuklangan vaqt:

08.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

55.5322265625 KB
Ko'chirib olish
FUQAROLIK JAMIYATI. O`ZBEKISTONDA DEMOKRATIK JAMIYAT QURISH NAZARIYASI AMALIYOTI FANINING PREDMETI OB’YEKTI, MAQSAD VA VAZIFALARI Ryeja: 1. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti va ob’yekti. 2. Fuqarolik jamiyati fanining tushunchalari, qonuniyatlari va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan o’zaro bog’liqligi. 3. Fuqarolik jamiyati - taraqqiyotning yuqori bosqichi. 1. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti va ob’yekti. Mustaqillikka erishganimizdan kyeyin bozor iqtisodiyotiga asoslangan mustaqil demokratik davlat barpo etish, inson manfaatlari, huquq va erkinliklari, qonun ustuvorligi hamda mamlakatimiz barcha fuqarolari uchun qonun oldida tyenglik ta’minlanadigan fuqarolik jamiyatini shakllantirish stratyegik maqsad sifatida byelgilangan. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov «Bizning bosh stratyegik maqsadimiz qat’iy va o’zgarmas bo’lib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining mustahkam poydyevorini shakllantirishdan iborat » 1 dyeb ta’kidlagan edi. Fuqarolik jamiyati tushunchasi – kishilik jamiyatining asrlar mobaynida shakllangan tafakkur mahsuli bo’lib inson huquqlari va erkinliklarining holati bilan byelgilanadi. Fuqarolik jamiyatining poydyevorini yaratish va uni amalda shakllantirish uchun avvalo u haqdagi g’oyalar gyenyezisini,asoslarini bilish lozim. Fuqarolik jamiyati ma’lum asoslar (iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, ma’naviy) yaratilgandagina shakllanishi mumkin. Bular quydagilardan iborat: iqtisodiy asos - shaxs va jamiyat manfaatlarining umumiyligiga asoslangan mulk shakllarining xilma-xilligi, iqtisodiy plyuralizm, ko’p ukladlilik, erkin bozor munosabatlari. Qaysiki jamiyatda uning har bir a’zosi, qandaydir mulkka ega bo’lishi, o’z xohishi bilan tasarruf etish, sarflash huquqiga ega bo’lishi, xususiy mulk daxlsizligi, davlat tomonidan kafolatlangan tadbirkorlik, myexnat va istye’mol faoliyati erkinligining ta’minlanganligi. ijtimoiy-siyosiy asos – mustaqil davlatlarning tashkil topishi, iqtisodiy va siyosiy hokimiyatning ajratilishi. Insonlarning o’z maqsadlarini himoya qilish maqsadida ma’lum tashkilotlarga birlashishi,Hokimiyatlar turli-tuman markazlar, tashkilotlar, siyosiy institutlar qo’lida jamlangan bo’lsa, ular bir-birini chyeklaydi va muvozanatga solib turadi. Siyosiy plyuralizm, davlat hokimiyati funksiyalarining syekin-asta fuqarolik jamiyati institutlariga byerib borilishi. “Kuchli davlatdan – kuchli jamiyat sari” tamoyilining namoyon bo’lishi. Prezident 1 Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон аёт – пировард ҳ ма садимиз. Т.: Ўзбекистон. 2000. 8-жилд. -Б-331. қ I.A. Karimov ta’kidlaganidyek, “Fuqarolik jamiyati qurish bir qancha vakolatli vazifalarni davlatdan mahalliy hokimiyat organlariga, jamoat tuzilmalariga va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlariga bosqichma-bosqich topshirishni ko’zda tutadi” 2 . huquqiy asosi – inson uchun ahamiyatli bo’lgan ozodlik, tyenglik, adolat qadriyatlarining qaror topishi yuridik tyenglikning ta’minlanishi va ularga huquq va erkinliklar byerish orqali qonun yo’li bilan tan olinishi. “Qonun hukumron bo’lgan joyda erkinlik ham bo’ladi” (A.Tyemur). “Adolat - qonun ustuvorligida” tamoyilining amal qilinishi. ...“Fuqarolar bilan davlat o’zaro huquqlar va burchlar orqali uzviy bog’liqdirlar. Fuqarolarning huquqlari va erkinliklari daxlsiz bo’lib,hyech kim ularni sudning qarorisiz mahrum etishi yoki chyeklashi mumkin emas. Ayni vaqtda fuqarolarning o’z huquq va erkinliklarini amalga oshirishlari boshqa fuqarolarning,davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlariga zid bo’lmasligi lozim” 3 . ma’naviy asos – insonlar o’z qadr-qimmatiga, jamiyatning asosiy qadriyatlari himoyasiga tura oladigan zaruriyat tug’ilganda ular uchun kurasha oladigan bo’lishlari, vijdon erkinligi, ahloqiy normalarga rioya qilish, yagona mafkura dunyoqarashning yakka hokimligining mavjud emasligi, ijtimoiy jarayonlarni demokratlashtirishda byevosita va bilvosita ishtirok etishlari,fuqarolik pozisyasiga ega ekanligi. “Tafakkur ozod bo’lmasa,ong va shuur tazyiqda, qullikdan qutulmasa,inson to’la ozod bo’lolmaydi.Taraqqiyot taqdirini ma’naviy jihatdan yetuk odamlar hal qiladi” 4 . O`zbekistonda yangi jamiyatni rivojlantirish islohotlari jarayonida jahondagi turli mamlakatlarda fuqarolik jamiyati asoslarining yaratilishi turli darajada va davrlarda amalga oshirilganligining nazariy va amaliy jihatlarini, tajribalarini o’rganish muhim ahamiyatga egadir. CHunki, fuqarolik jamiyatining 2 Каримов И. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз.Тошкент. “Ўзбекистон”, 1999.7-жилд 388-бет. 3 Каримов И .А.Ўзбекистон:миллий истиқилол,иқтисод,сиёсат,мафкура.-Тошкент, “Ўзбекистон”, 1996, 1-жилд.126-бет. 4 Каримов.И.А.Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир.Тошкент,”Ўзбекистон”,1996,3-жилд.34- бет. buprogryessiv jihatlari (tamoyillari va byelgilarini) sinalgan tajriba sifatida o’tish davrini o’z boshidan kyechirayotgan mamlakatlarda fuqarolik jamiyati qurishda e’tiborga olishga imkon byeradi. SHu nuqtai nazardan fuqarolik jamiyati fanini oliy ta’lim tizimida o’qitish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Fuqarolik jamiyati fanini o’qitish asnosida mamlakatda “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyili asosida islohotlarni yanada chuqurlashtirishga doir tajribalar va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar bilimlari yordamida nafaqat yangi jamiyatda yashaydigan, balki bu jamiyatni rivojlantirishda byevosita faol ishtirok eta oladigan yosh avlodni shakllantirishga qaratilgan bilimlar byerish nazarda tutiladi. Aslini olganda Fuqarolik jamiyat. O`zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti atamasi turli xorijiy adabiyotlarda alohida mazmun kasb etgan tushuncha bo’lib, u hozirgi davr talqinda jamiyatning muayyan shakli (holati va xususiyati)ni, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va huquqiy tabiatini, rivojlanish darajasini ifodalaydi. Fuqarolik jamiyatini shakllantirish masalalari doimo davlatni takomillashtirish, huquq va qonunning rolini yuksaltirish muammolari hal etish bilan chambarchas tarzda o’zaro bog’likdir. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti fuqarolik jamiyatining shakllanishi, rivojlanishi, har bir milliy davlatda fuqarolik jamiyati qaror topishining umumiy, o’ziga xos qonuniyatlarini va tamoyillarini o’rganishdan iboratdir. Fuqarolik jamiyati fanining ob’yekti – bu rivojlangan mamlakatlarda va O`zbekistonda fuqarolik jamiyatini shakllanish va rivojlanish jarayoni hisoblanadi. Bu jarayon ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy sohalardagi tub o’zgarishlarni ifodalaydi va bir nyecha o’n yilliklarni o’z ichiga olib, unda fuqarolik jamiyatining huquqiy davlat bilan o’zar uyg’unlikda rivojlanish bosqichlari nazariy va amaliy nuqtai nazarlardan o’rganiladi. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti – bu uzoq va bosqichma-bosqich tarzdagi tarixiy rivojlanish natijasidan iborat bo’lib, fuqarolik jamiyati shakllangan va rivojlangan oraliq davr – bir nyecha avlodlarning yangi jamiyat qurishdagi ishtiroki, jamiyatshunos olimlarning bu jamiyatni rivojlantirishga doir nazariy ishlanmalari, Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan O`zbekistonda fuqarolik jamiyati qurishning “O’zbyek modyeli”ga xos nazariy qarashlar, mamlakatda fuqarolik jamiyatining rivojlanish jarayonidan iboratdir. Fanni o’qitishdan maqsad - talaba yoshlar ongida fuqarolik jamiyatiga doir tasavvurlarni singdirish, ularda jamiyatni rivojlantirishga doir mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish, Vatanga sadoqat his-tuyg’ularini yuksaltirish kabilardan iboratdir. Fanning vazifalari quyidagilarda namoyon bo’ladi: -jahon tajribasi va milliy voqyeliklarni o’rganish asnosida fuqarolik jamiyatiga doir konsyepsiyalar mazmun-mohiyatini ochib byerish; -talabalarga fuqarolik jamiyatiga doir tushunchalarni tahlil qilishda, unga doir nazariyalarni o’rganishda har tomonlama ko’maklashish, ularning jamiyatga doir qarashlarini boyitish; -fuqarolik jamiyati qurish islohotlarida shaxsning rolini ochib byerish asnosida talabalarda shaxsiy fuqarolik nuqtai nazarlarni shakllantirishga yordamlashish; -talabalar ongiga fuqarolik jamiyati qurish jarayonida paydo bo’ladigan muammolar va ularning yechimlariga doir bilimlarni singdirish; - talabalarga fuqarolik jamiyatiga doir nazariy ishlanmalarni tahlil qilish ko’nikmalarini shakllantirishlarida ularga har tomonlama ko’mklashish; - taraqqiyotning “o’zbyek modyeli” va fuqarolik jamiyatini barpo etishning ilmiy-myetodologik asoslariga doir bilimlarni o’zlashtirishlariga ko’maklashish; - talabalarga huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatining asosiy byelgilari va o’zaro ta’sir etish myexanizmlariga doirtushunchalarga doir bilimlar byerish; - fuqarolik jamiyatini barpo etishning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, huquqiy, ma’naviy asoslarini ochib byerish; - fuqarolik jamiyatining iqtisodiy tayanchi – nodavlat va shaxsiy mulkchilik, tadbirkorlik va fyermyerlikni rivojlantirishga doir bilimlar byerish; - talabalar ongini fuqarolik jamiyatining ma’rifiy va ruhiy asosi – milliy ma’naviyatni tiklash va uni rivojlantirishga doir bilimlar bilan boyitish; - “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilining mazmun- mohiyatini tushuntirish; - “Adolat – qonun ustuvorligida” tamoyilining mohiyati va ahamiyatiga doir bilimlar byerish; - saylov huquqi erkinligi - fuqarolik jamiyatining muhim myezoni ekanligini asoslash; - fuqarolik jamiyati institutlari rivojlanishida jahon tajribasining o’rnini ochib byerish; - ijtimoiy innovasiyalarning fuqarolik jamiyati shakllanishi va rivojlanishiga ta’siri to’g’risida bilimlar byerish; - siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va boshqa sohalarni erkinlashtirish islohotlarini fuqarolik jamiyatini rivojlantirishdagi ahamiyatini ochib byerish; - jamiyatda fuqarolar manfaatlari muvozanatini ta’minlash masalasi haqida tushunchalar byerish; - fuqarolik jamiyatini rivojlantirishda siyosiy partiyalarning o’rni va ahamiyatini ko’rsatib byerish; - nodavlat notijorat tashkilotlarining fuqarolik jamiyati instituti sifatidagi o’rnini ochib byerish; - ommaviy axborot vositalarini erkinlashtirishga doir bilimlar byerish; - fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari faoliyatini yoritib byerish; - jamoatchilik nazorati va davlat organlari faoliyatining ochiqligini ta’minlanish masalalarini yoritish; - ijtimoiy shyeriklik to’g’risida bilimlar byerish va yoshlarda faol fuqarolik pozisiyalarini shakllantirish myexanizmlariga doir bilimlar byerish. Fuqarolik jamiyati fanini o’zlashtirish jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida talabalarda quyidagi bilim, ko’nikma shakllantiriladi:  Fuqarolik jamiyati to’g’risida nazariy bilimlar va ularning O`zbekiston va jaxon tajribasida namoyon bo’lishining o’ziga xos jihatlari to’g’risida; talabalarda fuqarolik jamiyati to’g’risidagi nazariy bilimlar va ko’nikmalar; jahonda fuqarolik jamiyatining shakllanish va rivojlanish tajribalari; fuqarolik jamiyati institutlarining shakllanishi va rivojlanishi to’g’risida; o’tmish, bugun va kyelajak voqyealarini baholashda bilishning turli uslublaridan foydalanish; fuqarolik jamiyatida davlat boshqaruv organlarini demokratlashtirish va modyernizasiyalash jarayonlari; davlat hokimiyati organlari tizimi va fuqarolik jamiyatida davlat boshqaruvi tuzilmasini bilish; fuqarolik jamiyati qurishning mazmunmohiyati haqida muayyan bilimlarga ega bo’lishi; fuqarolik jamiyat qurishning milliy va umuminsoniy demokratik tamoyillarini; xorijiy mamlakatlarning fuqarolik jamiyat qurish bo’yicha ilg’or tajriba va usullarini; rivojlangan mamlakatlarda mamlakatni demokratlashtirish va modyernizasiyalashning asosiy tamoyillari hamda ularning “O’zbyek modyeli” tamoyillari bilan qiyosiy tahlilini; demokratik davlat va fuqarolik jamiyatini qurishning huquqiy asoslarini; taraqqiyotning “O’zbyek modyeli” tamoyillari mohiyatini bilishi va ulardan foydalana olishi;  markazlashgan ryejali iqtisodiyot va ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotining farqli tomonlarini aniqlash; mamlakatni demokratlashtirish va bozor iqtisodiyotiga o’tishining inqilobiy va tadrijiy (evolyusion) yo’llarining yutuq va kamchiliklarini baholash; mulkni davlat tasarrufidan chiqarish va bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tishning mohiyati va bosqichlari; mamlakat iqtisodiyotini modyernizasiyalash va divyersifikasiyalash, ijtimoiy hayotni yangilash ko’nikmalariga ega bo’lishi kyerak;  mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar mohiyatini anglagan holda ulardan o’z kasbida foydalanish; “O’zbyek modyeli” erishayotgan natijalaridan o’z ishlarida foydalanish; mamlakatni demokratlashtirish va fuqarolik jamiyatini qurish bo’yicha o’z xulosalarini byera olish; mamlakatimizning jahon bo’yicha erishayotgan yutuqlarini tahlil qilish malakalariga ega bo’lishi kyerak. 2. Fuqarolik jamiyati fanining tushunchalari, qonuniyatlari va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan o’zaro bog’liqligi. Fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi to’g’risidagi umume’tirof etilgan qonuniyatlarni 2 guruhga ajratish mumkin. 1-guruh. Fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi to’g’risidagi umume’tirof etilgan qonuniyatlar. 2-guruh. Har bir mamlakatlarning milliy va tarixiy rivojlanishidagi o’ziga xos jihatlarini xisobga oladigan qonuniyatlar. Fanning asosiy tushunchalari: fuqaro, jamiyat, fuqarolik jamiyati, davlat, huquqiy davlat, siyosiy institutlar, fuqarolik jamiyati institutlari, fuqarolarning huquq va erkinligi, inson huquqlari, jamiyatining ijtimoiy tuzilmasi, jamiyatining iqtisodiy asoslari, demokratik institutlar, q onun ustuvorligi, saylov, s aylov huquqi, fuqaroviylik, fuqaro faolligi, yurt tinchligi, vatan ravnaqi, xalq farovonligi, yuksak ma’naviyat, daxldorlik hissi, ommaviy axborot vositalarini erkinlashtirish, o’zini o’zi boshqarish, Millatlar va konfyessiyalararo totuvlik, jamoatchilik nazorati, davlat organlari faoliyatining ochiqligi, ijtimoiy shyeriklik kabilardir. Fuqarolik jamiyati fanini o’qitish jarayonida ilmiylik, tarixiylik, mantiqiylik, tizimlilik, qiyosiy tahlil myetodlaridan foydalaniladi. Ilmiylik – fuqarolik jamiyati to’g’risidagi g’oyalar, nazariyalar, zamonaviy konsyepsiyalarni tahlil qilish asosida uning myetodologik nazariy asoslarini ko’rsatish. Tarixiylik - fuqarolik jamiyatining shakllanishining tarixiy bosqichlari, ularning o’ziga xos xususiyatlarini tahlil qilgan holda jahon tajribasida erishilgan yutuqlardan foydalanish asosida tahlil etish. Mantiqiylik – fuqarolik jamiyati shakllanishining gyenyezisidan to bugungi holatigacha bo’lgan jihatlarini (asosiy byelgilari, omillari, tamoyillari, funksiyalari) uzviylik asosida tahlil qilish. Tizimlilik – fuqarolik jamiyatini bir butun tizim sifatida va har bir byelgilarning paydo bo’lishi, rivojlanishi va tizimdagi o’rni va rolini ko’rsatish. Qiyosiy tahlil myetodi – fuqarolik jamiyati shakllanish va rivojlanish tajribalarini solishtirish, har bir davlatdagi o’ziga xos jihatlarini ko’rsatish. Fuqarolik jamiyati fani bakalavriat bosqichi o’quv ryejasidagi O`zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti, Huquqshunoslik, Sosiologiya, O`zbekiston tarixi, Falsafa, Milliy g’oya: asosiy tushuncha va tamoyillar, Iqtisodiyot nazariyasi, Ma’naviyat asoslari, Madaniyatshunoslik kabi fanlar bilan o’zaro bog’liqdir. Bu fanlarda fuqarolik jamiyati shakllanishi va rivojlanishining turli yo’nalishlaridagi holati, qonuniyatlari, tamoyillari o’rganiladi. Fuqarolik jamiyati fanning o’ziga xosligi shundan iboratki, u jamiyatni rivojlanib boruvchi bir butun yaxlit tizim va tizimning tarkibiy qismlari sifatida o’rganadi. Fuqarolik jamiyati fanining myetodologik funksiyasi ijtimoiy fanlarning rivojlanishi ijtimoiy jarayonlarni o’rganishning umumiy yo’nalishlarini byelgilashda, ishlab chiqilgan mye’yorlarning dasturil amal sifatida foydalanishda yaqqol ko’zga tashlanadi. Fuqarolik jamiyati fanining prognostik funksiyasi jamiyatning rivojlanish istiqibollarini oldindan ko’rishga inson huquqlari va erkinliklarining namoyon bo’lishida ko’rinadi.Jamiyatning har bir fuqorosi o’z kasbi-kori va ixtisosligidan qa’tiy nazar jamiyat rivojlanishi to’g’risidagi bilimlari chuqur egallashi orqaligina yon atrofida ro’y byerayotgan voqyea hodisalarning kyelib chiqish sabablari va oqibatlarini bilishi, ularni boshqarishda byevosita yoki bilvosita ishtirok etish, bunyodkor kuchga aylanishi mumkin. Bugungi kunga kyelib dunyoning aksariyat dav latlarida huquqiy-demokratik tizimlar umumbashariy va mil liy qadriyatlar uyg’unligi sifatida qaror topayotganligi fuqarolik jamiyatini barpo etish insoniyat hayot tarzining eng maqbul rivojlanish yo’li ekanini dyeyarli barcha e’tirof etayotganligi va uning jahoniy ko’lam kasb etayotganligi fuqarolik jamiyatini fan sifatida o’rganishni taqozo etmoqda . «Erkin fuqarolik jamiyatiga dunyodagi ko’p-ko’p davlatlar asrlar davomida to’plangan tajriba va demokratik an’analarni rivojlantira borib yetib kyelgan, - dyeb ta’kidlaydi I.A.Karimov. – Biz bunday jamiyatni qurishni, barpo etishni orzu qilmoqdamiz va shunga intilmoqdamiz» 5 . SHuni ta’kidlash lozimki, insoniyat taraqqiyotining Aristotyel, Platon, Sisyeron va boshqa mutafakkirlar yashagan tarixiy bosqichida fuqarolik jamiyati dyeganda davlatni tushungan. Bu hol ancha uzoq vaqt mavjud bo’lgan va iqtisodiy 5 Каримов И.А. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз. Тошкент, «Ўзбекистон», 1999, 7-жилд. 304-б. hamda ijtimoiy-siyosiy munosabatlarning rivojlanish darajasi (myehnat taqsimotining primitiv shakllari, tovar-pul munosabatlari rivojlanishining dastlabki bosqichi, jamiyat hayotini davlat tasarruf etishi, ijtimoiy tuzilmaning tabaqaviyligi) bilan bog’liqdir. Fuqarolik jamiyatining ba’zi bir unsurlari antik dunyoning ayrim mamlakatlarida mavjud bo’lib (YUnoniston, Rim), bu yerda hunarmandchilik va savdo-sotiqning rivojlanishi xususiy huquqning ayrim institutlari (ayniqsa, Rim xususiy huquqi)da mustahkamlangan tovar-pul ishlab chiqarishini vujudga kyeltirdi. Biroq, holat faqat fuqarolik jamiyatining ayrim mintaqalarda vujudga kyelgan va tabaqalashgan vyertikal tuzilmalari va ularning bilan uyg’unlashgan unsurlaridan iborat edi, xolos. Ijtimoiy-siyosiy fanlarda fuqarolik jamiyati va «davlat» tushunchalari uzoq vaqt uchalik farqlanmay kyeldi, ular aynan tushunchalar sifatida qabul qilindi. Biroq, XVII asr o’rtalaridan boshlab, jamiyatning turli jabhalarini tabaqalashishi, ularni davlat hokimiyati boshqaruvidan chiqarish, uzviy huquq va erkinliklarga ega bo’lgan erkin va mustaqil individni kamol toptirish jarayoni ijtimoiy taraqqiyotning ikki tamoyiliniyuzaga kyeltirdi va ularni ijtimoiy ong va fanda aks ettirish zarurati paydo bo’ldi. Davlatda hokimiyatning uchga bo’linishi, siyosiy partiyalar, manfaatlar guruhlari (kasaba uyushmalari, ommaviy axborot vositalari va h.k.) paydo bo’lishi bilan jamiyat hayoti mazmuni endi faqat davlat hokimiyati bilan chyeklanib qolmaslikni taqozo etdi. Jamiyat boshqaruvi dunyosiga yangi ishtirokchi institutlar kirib kyela boshladi, ular siyosiy qarorlar qabul qilish, fuqarolik jamiyati strategiyasini ishlab chiqish, shaxs faoliyatining umumiy maqsad va mazmunini shakllantirish jarayoniga syezilarli darajada ta’sir ko’rsata boshladi. Fuqarolik jamiyati tushunchasi absolyutizm ag’darilganidan so’ng shakllangan yangi hayotni, ya’ni fuqarolarning shaxsiy hayotini davlat tazyiqidan xalos etishni aks ettiradi. Fuqarolik jamiyati va huquqiy davlatda mansbdorlar fuqarolar bilan o’zaro muomalalarda qonunga qat’iy rioya qilishi g’oyalari ilgari surildi. Tarixda davlatdan mustaqil ravishdagi jamiyat amalda doimo namoyn bo’lgan davrla ham bo’lgan, biroq u doimo ham fuqarolik jamiyati mazmunini kasb etavyermagan. Fuqarolik jamiyati davlatning ijtimoiy tuzilmalaridan ajralishi, u ijtimoiy munosabatlarning nisbatan mustaqil jabhasiga aylanish natijasi o’laroq paydo bo’ldi. Fuqarolik jamiyati shakllanishi va rivojlanishi jarayonida hozirgi davr huquqi va davlati vujudga kyeldi. Ko’rib turganimizdyek, fuqarolik jamiyati katyegoriyasi tarixan insoniyat rivojlanishining shunday bir alohida yo’nalishini aks ettiradiki, u har bir davrning o’ziga xos mutafakkirining oqilonalik, erkinlik, farovonlik va adolat hukm suruvchi idyeal jamiyat modyelini yaratishga intilishi bilan tavsiflanadi. Davlat, oila, qabila, millat tushunchalari, diniy va boshqa birliklardan farq qiluvchi fuqarolik jamiyati katyegoriyasi, yuqorida qayd etib o’tganimizdyek, XVIII-XIX asrlarga kyelib o’rganila boshlandi. Yevropa va Amyerika mamlakatlarining, katta mintaqalarida fuqarolik jamiyatining shakllanishi yangi davrda boshlandi. Olimlar va mutaxassislar fikriga ko’ra, fuqarolik jamiyatining rivojlanishini uch bosqichga ajratish mumkin. Bunda bir bosqichdan kyeyingi bosqichga o’tishda jamiyat va davlat tuzumida katta o’zgarishlar, ijtimoiy va siyosiy tangliklar, ommaviy harakatlar, sinflarning to’qnashuvlari, jamiyat mafkurasida tub o’zgarishlar yuz byergan. Birinchi bosqich shartli ravishda XVI-XVII asr. Bu davrda fuqarolik jamiyatining iqtisodiy, siyosiy va mafkuraviy asoslari yaratildi. Ular jumlasiga sanoat va savdoning rivojlanishi, ishlab chiqarish turlarining ixtisoslashuvi, myehnat taqsimotining tyeranlashuvi, tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi kiritish mumkin. SHuningdyek, yagona markazlashgan davlatlarning tashkil topishi bilan fyeodal tarqoqlik davrida mavjud bo’lgan tyengsizlik, huquqsizliklarga barham byerishga e’tibor byerila boshlandi. Ikkinchi bosqichi XVIII asr oxiridan XIX asr oxirigacha davom etdi. Bu davrda eng rivojlangan mamlakatlarda umumiy yuridik tyenglik va erkinlikka, tadbirkorlik erkinligi va shaxsiy tashabbusga asoslangan dastlabki kapitalizm ko’rinishidagi fuqarolik jamiyati shakllandi. Uchinchi bosqich (XIX asr oxiri va kyeyingi davr) vyertikal fyeodal tuzilmalar o’rnini erkin odamlarning huquqiy tyengligi va o’zaro bitimlariga asoslangan gorizontal munosabatlar egallagani bilan tavsiflanadi. Insoniyatning ko’p asrlik tarixida barcha odamlar, ijtimoiy kyelib chiqishi va mavqyeidan qat’i nazar, jamiyat hayotining huquqiy jihatdan tyeng ishtirokchilari dyeb e’tirof etilishi muhim ijtimoiy ahamiyat kasb etdi. Ular har kimga o’zini erkin xohish- irodaga ega bo’lgan, o’z harakatlari va ularning huquqiy oqibatlari uchun javob byerishga qodir shaxs sifatida namoyon etish imkoniyatini byeruvchi qonunlar bilan e’tirof etilgan qator huquqlar va erkinliklarga egabo’la boshladi. Fuqarolik jamiyatining amalda yuzaga kyelishiga Huquqlar haqidagi bill (Angliya, 1689 y.; AQSH, 1791 y.) yoki Inson va fuqaro huquqlari dyeklarasiyasi (Fransiya, 1789 y.)ning qabul qilinishi muhim ahamiyat kasb etdi. Fuqarolik jamiyati – o’z shaxsi, ijodiy tashabbusini erkin namoyon etuvchi tyeng huquqli odamlar jamiyati, ortiqcha taqiqlar va kyeraksiz ma’muriy tartibga solishdan xoli tyeng imkoniyatlar jamiyati sifatida shakllandi. Jamiyat a’zolari yuridik nuqtai nazardan fuqarolik huquq va erkinliklarga ega bo’ldi. Fuqarolik - insonning muayyan davlatga barqaror tarzdagi mansubligi, inson va davlatning o’zaro huquqiy aloqasi sifatida namoyon bo’la boshladi. Bu ikki tomonlama aloqalar, bir tomondan, davlat o’z fuqarolariga muayn huquq va erkinliklarni kafolatlaydi, ularning o’zini va mol-mulkini zo’ravonlik va o’zboshimchaliklardan himoya qiladi, xorijiy mamlakatlarda istiqomat qiayotgan o’z fuqarolariga homiylik qiladi. Boshqa tomondan, fuqarolar davlat qonunlariga rioya qilishlari, u byelgilagan majburiyatlarni bajarishlari, o’z myehnati bilan davlatni mustahkamlashga ko’maklashishlari, uning obro’sini saqlashlari, zarur bo’lgan holatlarda uni himoya qilishlari lozim. Bu huquq va burchlar majmui fuqarolarning siyosiy-huquqiy maqomini tashkil etadi. Fuqarolik - bu nafaqat shaxsning huquqiy maqomi, balki uning ijtimoiy holati hamdir. Huquqiy davlatda qonun oldida tyenglik va bu bilan bog’liq holda fuqarolik huquqlariga siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy huquqlar qo’shiladi. Jamiyatda haqiqiy erkinlikni ta’minlash har bir inson nafaqat yuridik va siyosiy ma’noda, balki iqtisodiy va ijtimoiy ma’noda ham fuqaroga aylanishini nazarda tutadi. XX asrda fuqarolik jamiyati g’oyasi yanada muhimroq ahamiyat kasb etdi. Bunga avvalo totalitar va avtoritar tuzumlarning paydo bo’lishi va ularga qarshi demokratiya uchun kurash olib borish zaruriyati sabab bo’ldi. Plyuralizm nazariyasi kyeng tarqaldi. Bu nazariyaga binoan, demokratik jamiyatning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat: - fuqarolar totuvligiga erishish yo’llarini izlash; - aholining turli guruhlari manfaatlarini hisobga olish; - qarama-qarshiliklarga barham byerish va nizolarning oldini olish. Tabaqaviy imtiyozlarning tugatilishi va fuqarolik huquqlarining paydo bo’lishi fuqarolik jamiyati shakllanishining muhim omili hisoblanadi. SHaxsning huquq va erkinliklarini ta’minlovchi huquqiy davlat fuqarolik jamiyatining siyosiy nyegizi bo’lib xizmat qiladi. SHunday qilib, “huquqiy davlat” va Fuqarolik jamiyat. O`zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti tushunchalari jamiyat hayotining turli tomonlarini aks ettiruvchi tushunchalardir. Ular guruhlar, individlar, jamiyatning umumiy ahamiyatga molik manfaatlari o’raladigan qobiq hisoblanadi va ularni ro’yobga chiqarish usullaridan tashkil topadi. SHuni ta’kidlab o’tish lozimki, fuqarolik jamiyatining davlatdan ajralishi aynan tabaqalar o’rtasidagi tyengsizlikni tugatish va ijtimoiy munosabatlarni davlat tasarrufidan chiqarish jarayonida yuz byergan. Bu jarayonga butun aholi nomidan ish ko’ruvchi vakillik davlatining shakllanishi asos bo’lgan. Buning uchun odamlarning yuridik tyengligi ularga huquq va erkinliklar byerish orqali qonun yo’li bilan tan olindi. Tabaqaviy tyengsizlik o’rnini egallagan umumiy yuridik tyenglik shaxsning mutlaqo yangi ijtimoiy holatini byelgilab byerdi. Endi individlar, ularning ijtimoiy kyelib chiqishidan qat’i nazar, erkin hamda ijtimoiy hayotning to’laqonli ishtirokchilari dyeb e’tirof etildi. Fuqarolik jamiyati – ochiq ijtimoiy tuzilma. Unda so’z erkinligi, shu jumladan, tanqid qilish erkinligi, oshkoralik, har xil axborotlar olish erkinligi, erkin kirish va chiqish huquqi, boshqa mamlakatlar bilan kyeng miqyosda, doimiy asosda axborot, ta’lim tyexnologiyalari almashinuvi, chyet davlatlar va jamoat tashkilotlari bilan madaniy va ilmiy hamkorlik, xalqaro huquq prinsiplari va normalariga muvofiq xalqaro xorijiy birlashmalar faoliyatiga ko’maklashish ta’minlanadi. U umumiy insonparvarlik tamoyillariga sodiq bo’lib, dunyo miqyosidagi shunday tuzilmalar bilan o’zaro aloqa qilish uchun ochiqdir. Fuqarolik jamiyati – murakkab tarkibli va plyuralistik tizim. Tabiiyki, har qanday ijtimoiy organizm tizimning muayyan xossalari majmuiga ega bo’ladi, biroq fuqarolik jamiyatiga ularning to’liqligi, barqarorligi va samaraliligi xosdir. Rang-barang ijtimoiy shakllar va institutlar (kasaba uyushmalari, partiyalar, birlashmalar, tadbirkorlar, klublar va h.k.)ning mavjudligi individlarning turli tuman ehtiyojlari va manfaatlarini ifodalash va ro’yobga chiqarish, odamzotning barcha qobiliyatlarini namoyon etish imkonini byeradi. Fuqarolik jamiyati – o’zini o’zi rivojlantiruvchi va o’zini o’zi boshqaruvchi tizim. Individlar har xil tashkilotlarga birlashib, bir-biri bilan rang-barang munosabatlar o’rnatib, o’zlarining ba’zan qarama-qarshi manfaatlarini ro’yobga chiqarib, jamiyat siyosiy hokimiyat kuchiga ega bo’lgan davlatning aralashuvisiz uyg’un va izchil rivojlanishini ta’minlaydilar. Fuqarolik jamiyati o’zining davlatdan mustaqil o’zini o’zi rivojlantirish ichki manbalariga egadir. Fuqarolik jamiyati – huquqiy demokratik davlat bilan uyg’unlikda yashaydi. Bu yerda inson va fuqaroning tabiiy va o’zlashtirilgan huquqlarini tan olish, ta’minlash va himoya qilish bog’lovchi omil sifatida amal qiladi. Fuqarolik jamiyatining asosiy unsuri ayrim shaxs bo’lsa, fuqarolik jamiyati institutlari, tashkilotlar, guruhlar va hokazolar uni shakllantiruvchi omillardir. Ular shaxs, uning manfaatlari, maqsadlari, niyatlari va hokazolarni ro’yobga chiqarishga ko’maklashadi. SHu sababli iqtisodiy va siyosiy hokimiyatni ajratish, haqiqiy fuqarolik jamiyatining yuzaga kyelishi va qaror topishining bosh omili hisoblanadi. Iqtisodiy hokimiyat siyosiy hokimiyat bilan qo’shilganida muqarrar tarzda iqtisodiy hokimiyatning bir markaz, bir odam yoki shaxslar guruhi qo’lida jamlanishi yuz byeradi. Agar siyosiy va iqtisodiy hokimiyatlar turli markazlar, qo’llarda jamlansa, ular bir-birini chyeklab turadi. 3. Fuqarolik jamiyati - taraqqiyotning yuqori bosqichi. Fuqarolik jamiyat. O`zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti va “huquqiy davlat” tushunchasi birgalikda XVIII asrda paydo bo’lgan. Odamlar hayoti va faoliyatining ikki tomoni: ularning shaxsiy manfaatlari, tashabbusi, ixtiyoriy faoliyati jabhasi va odamlar xulq-atvori davlatning xohish- irodasiga bo’ysunuvchi xalq hokimiyati jabhasi shu tushunchalar bilan ifodalandi. Fuqarolik jamiyati hokimiyatning oqilonaligi va odilonaligi, shaxs erkinligi va farovonligi haqidagi g’oyalarning huquqiy ustunligi, huquq va qonunning birligi, davlat hokimiyatining turli tarmoqlari faoliyatini huquqiy chyegaralash g’oyalari bilan mushtarakdir. Huquqiy davlatni fuqarolik jamiyati rivojlanishining natijasi va uning o’zini o’zi yanada takomillashtirishi omili dyeb hisoblash mumkin. Huquqiy davlatchilikning shakllanish jarayoni, hyech shubhasiz, ancha uzoq vaqt davom etadi. U fuqarolik jamiyati shakllanishi bilan birga takomillashib boradi. Har bir davlatda bo’lganidyek, huquqiy davlat hokimiyatining suvyeryenligi ham mamlakat ichida uning barcha fuqarolarga va ular tashkil etuvchi nodavlat tashkilotlariga nisbatan ustunligida va undan tashqarida davlatning tashqi siyosatni yuritish, boshqa davlatlar bilan munosabatlar o’rnatishda va mustaqilligida namoyon bo’ladi. Yetuk fuqarolik jamiyatisiz huquqiy demokratik davlat qurish mumkin emas, chunki ongli erkin fuqarolargina kishilik jamiyatining eng oqilona shakllarini yaratishga qodirdirlar. SHunday qilib, fuqarolik jamiyati erkin individ va markazlashgan davlat xohish-irodasi o’rtasida bog’lovchi bo’g’in hisoblansa, davlatning vazifasi parchalanish, tartibsizlik, tanglik, tanazzulga qarshi ish ko’rish, erkin shaxsning huquq va erkinliklarini ro’yobga chiqarish uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat. Huquqiy davlat – bu shunday bir davlat hokimiyatdirki, u huquq normalariga binoan, va ularning doirasida ish ko’radi, bu normalarni buzish, byekor qilish yoki chyeklashga jur’at etmaydi, fuqarolar va ularning birlashmalarining uzviy tabiiy- tarixiy huquqlarini e’tirof etadi. Totalitar davlatda xavfsizlikni ta’minlash huquqiy tartibotni muhofaza qilish, odamlar xulq-atvori davlat byelgilagan huquqiy qoidalarga muvofiqligini ta’minlash faoliyatidan iborat bo’ladi, davlat hokimiyatiga tatbiqan xavfsizlikni davlat xavfsizligi va fuqarolik jamiyati xavfsizligiga ajratish muammosi yuzaga kyelmaydi. Fuqarolik jamiyatining xavfsizligi (jamoat xavfsizligi) quyidagi ko’rsatkichlar bilan tavsiflanishi mumkin: -ijtimoiy adolat; -davlat bilan o’zaro munosabatlarda fuqarolarning va umuman jamiyatning huquqlari; - qonuniylik tartibi; - fuqarolarning iqtisodiy farovonligi; - demokratik plyuralizm; - jamiyatning ochiqligi; - fuqarolik jamiyatining milliy jihatdan muayyanligi. Fuqarolik jamiyatining yuzaga kyelishi inson huquqlari va fuqaro huquqlarining farqlanishini byelgilab byerdi. Inson huquqlarini fuqarolik jamiyati, fuqaro huquqlarini – davlat ta’minlaydi. Ikkala holatda ham shaxs huquqlari to’g’rsida so’z yuritiladi, biroq birinchi holatda ayrim inson sifatidagi shaxsning yashash, erkinlik huquqlari nazarda tutilsa, ikkinchi holatda – uning siyosiy huquqlari nazarda tutiladi. Inson huquqlari va fuqaro huquqlari o’rtasidagi farq muayyan asoslarga ega bo’lib, ular quyidagilardan iborat: 1) inson huquqlari davlat tomonidan e’tirof etilgani va qonun yo’li bilan mustahkamlanganidan, ularning egasi - inson u yoki bu davlatga mansubligidan qat’i nazar mavjud bo’lishi mumkin. Fuqaro huquqlari esa mazkur shaxs qarashli bo’lgan davlat tomonidan himoya qilinadi; 2)dunyoda hali anchagina odamlar umuman fuqarolik maqomiga ega emas (fuqaroligi bo’lmagan shaxslar, apatridlar). Binobarin, ular rasmiy darajada fuqaro huquqlariga emas, balki inson huquqlariga egadirlar. Fuqarolik jamiyatining vazifasi ijtimoiy hayotning rivojlanishini ta’minlashdan iborat. SHu sababli, uning asosiy tarkibiy qismlarini vazifalari qatoriga bu jarayon normal kyechishi uchun shart-sharoit yaratib byeruvchi institutlar faoliyati tashkil etadi. Fuqarolik jamiyatining asosiy qadriyatlarini oila, mulk, shaxs, erkinlik, huquq, ma’naviyat, tartib, davlatchilik tashkil etadi. Bunda hammani va majburiy tartibda mulkdorlarga aylantirish nazarda tutilmaydi – ularning ko’pchiligi buni xohlamaydi, biroq bunday imkoniyat har kim uchun saqlanishi lozim. Mulk har doim shaxs va butun jamiyat erkinligining bosh omili sifatida amal qiladi. Mulkka nisbatan hurmat mavjud bo’lmagan joyda shaxsga nisbatan hurmat ham mavjud bo’lmaydi. Fuqarolik jamiyati tuzilmalari «yuqoridan» turib emas, balki «quyidan», fuqarolarning tashabbusi bilan, ixtiyoriy asosda, tabiiyki, muassislarning manfaatlari, qiziqishlari va moyilliklariga muvofiq tuziladi. Ularning erkinligi davlat tuzilmalariga qaram emaslikda, ichki qoidalar bilan nazarda tutilgan vazifalarni hal qilishga qaratilgan o’zini o’zi boshqarish faoliyatida namoyon bo’ladi. Fuqarolik jamiyatining asosiy byelgilari mavjud bo’lib ular quyidagilardir: - erkin individlar uyushmasi; - o’zaro hamkorlikka asoslangan ijtimoiy tuzilma; - murakkab tuzilishga ega bo’lgan plyuratilstik tizim; - o’zini o’zi rivojlantiradigan va o’zini o’zi boshqaradigan tizim. Fuqarolik jamiyatining eng muhim omillari: 1)iqtisodiy erkinlik, mulk shakllarining rang-barangligi, bozor munosabatlari; 2)inson va fuqaroning tabiiy huquqlarini so’zsiz e’tirof etish va himoya qilish; 3)hokimiyatning qonuniyligi va demokratik xususiyati; 4)qonun va odil sud oldida hammaning tyengligi, har bir shaxsning yuridik jihatdan ishonchli himoyalanganligi; 5)hokimiyatning uchga bo’linishi va hokimiyatlarning o’zaro aloqasi prinsipiga asoslangan huquqiy davlat; 6)siyosiy va mafkuraviy plyuralizm, konstruktiv muxolifatning mavjudligi; 7)so’z va matbuot erkinligi, ommaviy axborot vositalarining mustaqilligi; 8)fuqarolarning shaxsiy hayotiga davlatning aralashmasligi, ularning o’zaro majburiyatlari va burchlari; 9) sinfiy va milliy totuvlik, ijtimoiy shyerikchilik; 10) odamlarning munosib turmush darajasini ta’minlovchi samarali ijtimoiy siyosat. Fuqarolik jamiyati qator tamoyillarga tayanib faoliyat ko’rsatadi. Jumladan: - siyosiy sohada hamma odamlarning huquq va erkinliklarining tyengligi; - butun jahon hamjamiyatida yuridik kuchga ega bo’lgan qonunlar asosida fuqarolar huquq va erkinliklarini kafolatlangan huquqiy himoyasi; - individlarni mulkka ega bo’lish va halol myehnati uchun adolatli haq olish huquqiga asoslangan iqtisodiy mustaqilligi; - qonun bilan kafolatlangan fuqarolarni manfaatlari, kasbiy byelgilari bo’yicha davlatdan va partiyadan mustaqil ijtimoiy birlashmalarga birlashish imkoniyatlari; - partiya va fuqarolik harakatlarini tashkil etishda fuqarolarning erkinligi; - fuqarolarni erkin, madaniyatli, ma’naviy va ijtimoiy faol, jamiyat a’zolarini qonun oldida ma’suliyatli qilib shakllantiradigan fan, madaniyat, ta’lim va tarbiya uchun zaruriy moddiy va boshqa sharoitlarni yaratish; - faqat qonun bilan chyeklangan davlat syenzurasidan tashqari OAV yaratish va faoliyat yurgizish erkinligi; - davlat va fuqarolik jamiyati o’rtasidagi munosabatni barqarorlashtiradigan myexanizmni (konsyensus myexanizmi) mavjudligi, hamda fuqarolik jamiyatini ishlashini davlat organlari tomonidan xavfsizligini ta’minlanishi. Bu myexanizm, rasmiy bo’ladimi, norasmiy bo’ladimi, u o’z ichiga qonuniy aktlarni, xalq vakillarini demokratik saylov bilan hokimiyatning, o’z-o’zini boshqarishturli organlari va h.k. tayinlash kabilarni oladi. Iqtisodiy sohada fuqarolik jamiyat asosini ko’p ukladli iqtisod, mulkning turli shakllari boshqariladigan bozor munosabatlari tashkil etadi; Huquqiy sohada esa – hokimiyat boshqaruvi vakolatlarini markazda yig’ilib qolmasligi, hokimiyatlar bo’linishi, siyosiy plyuralizm, fuqarolarning davlat va jamoat ishlarida ishtirok etishlari, qonun ustivorligi hammaning ular oldida tyengligi; ma’naviy sohada- yagona mafkura va dunyoqarashning yakka hokimligini yo’qligi, vijdon erkinligi madaniylik, yuqori ma’anaviyat va axloq tashkil etadi. Fuqarolik jamiyati shaxs erkinligisiz bo’lmaydi. Erkinlik mye’yoriy ko’rinishga ega bo’lgani uchun, bunday shunday xulosa kyelib chiqadiki, bir tomondan inson erkinlikka uning normativ talablariga bo’ysunish qobilyati natijasida ega bo’ladi, boshqa tomondan, shaxs erkinligi borlig’ining tashqi shakli bu erkinlikning chyegaralarini byelgilovchi ijtimoiy mye’yorlar hisoblanishini anglatadi. Va faqatgina, jamiyat uchun yoki insonning o’zi uchun eng muhim ahamiyatga ega, eng asosiy hisoblangan sohalardagina davlatning o’zi erkinlikning o’lchovini, mye’yorini byelgilab byeradi. Bu esa huquqiy mye’yorlar, qonunlar, konstitusiya yordamida amalga oshiriladi. Bunda huquqiy va erkinliklarning o’zi, jumladan konstitusionlari bir tomondan fuqarolik jamiyatining rivojlanganlik darajasi bilan uning iqtisodiy, ijtimoiy, ijtimoiy-siyosiy tashkillanganligining yetukligi darajasi bilan byelgilanadi. Boshqa tomondan inson va fuqaroning huquq va erkinligining to’liqligi bilan, ularning kafolatlanganligi darajasiamalga oshirish kyetma-kyetligi fuqarolik jamiyatining huquqiy demokratik jamiyat sifatidagi, haqiqiy erkinlik va ijtimoiy adolatli jamiyat sifatida muhim haraktyeristkalarining chuqurlashuvi, rivojlanishga ko’p tomondan bog’liq bo’ladi. bu o’rinda inson va fuqaro huquqlari fuqarolik jamiyatining o’z vositasi namoyon bo’ladi. Ushbu muhim funksiyalarnibajarish darajasida fuqarolik jamiyati qator muhim funksiyalarni bajaradi: 1. Qonunchilik asosida u insonning va fuqarolarning shaxsiy xayot sohasini davlat va boshqa siyosiy strukturalarning asoslanmagan qat’iy muvofiqlashtirishidan himoya qilishni ta’minlaydi. 2. Fuqarolik jamiyati uyushmalari asosida ijtimoiy (jamoatchilik) o’zini – o’zi boshqarish myexanizmlari yaratiladi va rivojlantiriladi. 3. Fuqarolik jamiyati davlatning demokratik organlarini, uning barcha siyosiy tizimini shakllanishi va sodda ko’rinishga kyeltirishga ko’mak byeradi; buning uchun u turli vositalardan foydalanadi: saylov kampaniyalaridan va ryefyeryendumlarda, norozilik yoki bu yoki u talablarini qo’llab-quvvatlash aksiyalarida, u yoki bu masaladar bo’yicha jamiyatni shakllantirishdafaol ishtirok etish. 4. Fuqarolik jamiyatining institutlari va tashkilotlari insonlarning huquq va erkinliklarini ryeal kafolatlashlarini davlat va jamoat ishlarida tyeng ishtirokini ta’minlashga qaratiladi. 5. Fuqarolik jamiyati o’z a’zolariga nisbatan ijtimoiy nazorat funksiyalarini bajaradi: u davlatdan mustaqil ravishda vosita va sanksiyalar byerishga ega bo’lishi mumkinki, ularning yordamida u individlarning jamoa talablariga rioya qilishlariga majburlashi, fuqarolarning ijtimoiylashuvini va tarbiyalanishini ta’minlanishi mumkin. 6. Fuqarolik jamiyati kommunikasiyaviy vazifani bajaradi. Bu jamiyat davlat organlariga fuqarolarning konkryet manfaatlari haqida xabardor qilib turadi,bu manfaatlarni amalga oshirish esa faqat davlat organlariga tyegishli bo’ladi. 7. Fuqarolik jamiyati o’z institutlari va tashkilotlari bilan barqarorlashtiruvchi vazifasini bajaradi. U davlat oldida tang holatlar yuz byergapnida unga yordam byeradi, jamiyat hayotini yashashini ta’minlaydigan mustahkam strukturalarini yaratadi. Ma’lumki, Vatanimiz mustaqillikka erishganidan so’ng, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining mustahkam poydyevorini shakllantirish bosh stratyegik maqsad sifatida byelgilandi. SHu kabi jamiyatgina O`zbekiston xalqining munosib turmushini, huquq va erkinliklarini kafolatlashi, milliy an’analar va ma’naviyatimizni qayta tiklashi, shaxs sifatida insonning ma’naviy-axloqiy kamol topishini ta’minlay olishi e’tirof etildi. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov o’zining «O`zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka taxdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari» kitobida shunday dyeb ta’kidlaydi: «Biz uchun fuqarolik jamiyati - ijtimoiy makon. Bu makonda qonun ustuvor bo’lib, u insonning o’z-o’zini kamol toptirishiga monyelik qilmaydi, aksincha, yordam byeradi. SHaxs manfaatlari, uning huquq va erkinliklari to’la darajada ro’yobga chiqishiga ko’maklashadi. Ayni vaqtda boshqa odamlarning huquq va erkinliklari kamsitilishiga yo’l qo’yilmaydi. YA’ni erkinlik va qonunga bo’ysunish bir vaqtning o’zida amal qiladi, bir-birini to’ldiradi va bir-birini taqozo etadi». 6 Fuqarolik jamiyatini shakllantirishning asosiy myezonlaridan biri -bu uning huquqiy nyegizini yaratishdan iborat bo’lganligi bois, birinchi navbatda O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida fuqarolik jamiyatining huquqiy poydyevorini o’rnatishga, uning asosiy qoida va talablarini huquqiy jihatdan mustahkamlovchi huquqiy normalarining o’z ifodasini topishiga alohida e’tibor byerildi. O`zbekiston Respublikasi Konstitusiyasida fuqarolik jamiyatining asosiy qoida va talablarini aks ettiruvchi prinsipial ahamiyatga ega bo’lgan normalar sifatida davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga xizmat qilishi, davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar oldida mas’ul ekanligi (2- modda), xalq davlat hokimiyatining birdan bir manbai hisoblanishi (7-modda), O`zbekiston Respublikasi davlat hokimiyatining tizimi - hokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatiga bo’linishi prinsipiga asoslanishi (11- modda), O`zbekiston Respublikasida ijtimoiy hayot siyosiy institutlar, mafkuralar va fikrlarning xilma-xilligi asosida rivojlanishi, hyech qaysi mafkura davlat mafkurasi sifatida o’rnatilishi mumkin emasligi (12-modda) kabilarda fuqarolik 6 Каримов И.А. «Ўзбекистон XXI аср бўса асида: хавфсизликка тахдид,ғ бар арорлик шартлари ва тара иёт кафолатлари» Т.: Ўзбекистон, 1997. қ ққ jamiyatining asosiy prinsipial masalalari yuridik jihatdan mustahkamlanganligini ko’rishimiz mumkin. Mustaqillik yillarida fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bo’yicha Konstitusiyamizda qayd etilgan asosiy prinsiplar va normalar asosida davlat hokimiyati va boshqaruvini demokratlashtirish, sud-huquq tizimini isloh etish,axborot sohasini isloh qilish, axborot va so’z erkinligini ta’minlash, saylov huquqi erkinligini ta’minlash, fuqarolik jamiyati institutlarini shakllantirish va rivojlantirish, demokratik bozor islohotlarini va iqtisodiyotni liberallashtirishni yanada chuqurlashtirish bo’yicha tadrijiy islohotlar amalga oshirildi. O`zbekistonda fuqarolik jamiyati asoslariini yaratish va rivojlantirish bo’yiyaa amalga oshirilgan ishlarni Fuqarolik jamiyati shakllanishini monitoring qilish mustaqil institutti tomonidan uch bosqichga bo’lib tahlil qilish tavsiya etiladi. 7 Birinchi bosqich o’z ichiga 1991-2000 yillarni qamrab oladi. Bu davrda, birinchi navbatldafuqarolik jamiyatining shakllanishining asoslari yaratildi Ikkinchi bosqich (2000-2010 yillar) damamlakatni dyemoyeratlashtirish va modyernizasiyalash bo’yicha faol jarayonlar davom ettirildi. 2010 yil 12 noyabrda O`zbekiston Respublikasi Prezidentining “Mamlakatda demokratik islohatlarni yanada chuqurlashtirish va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish Konsyepsiyasi”e’lon qilindi.Bu Konsyepsiya mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini rivojlantirish bo’yicha olib borilayotgan ishlarning ikkinchi bosqichiga yakun yasadi va yani – uchinchi bosqichni boshlab byerdi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan isloxatlarining mazmun moxiyatidan kyelib chiqib fuqarolik jamiti tushunchasiga turli xil darajada tariflar byerilmoqda. Fuqarolik jamiyati shakllanishini monitoring qilish mustaqil instituti tomonidan fuqarolik jamiyatiga quyidagicha ta’rif byerilgan: “Fuqarolik jamiyati – bu qonun ustuvorligi qiladigan; inson huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini himoyalashnita’minlanadigan, shaxsning rivojlanishi va o’zligini namoyon qilish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilgan; aholinig kyeng qatlamlari tomonidan 7 Фуқаролик жамияти шаклланишини мониторинг қилиш институти жорий архиви. 2013 й. якунлари бўйича маъруза.-Б.3-5. qo’llab-quvvatlanidigan mustaqil qva barqaror institutlar amal qiladigan ijtimoiy makondir”. YUrtimizdagi jamiyatshunos olimlar ham fuqarolik jamiyatini “...... bu - erkin, demokratik, huquqiy sivilizasiyalashgan jamiyat bo’li b, unda yakka hokimlik ryejimiga, volyuntarizmga, sinfiy adovatga, totalitarizmga, odamlar ustidan zo’ravonlik qilishga o’rin yo’q , Bunday jamiyatda faqat va faqat qonun, axloq, insonparvarlik, a dolat ustuvorlik qiladi. Bu jamiyatda ko’p ukladli raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyoti, tashshabbuskor tadbirkorlar iqtisodiy rivojlanishning asosini tash kil etadi, turli ijtimoiy qatlamlar manfaatlari muvozanatga kyeltirib turiladi” 8 yoki “Fuqarolar o’rtasidagi muaayyan kompromiss, davlat va nodavlat tashkilotlpr o’rtasida konsyensus madaniyati vudulga kyelganda, shuningdyek, dunyoqarashlar plyuralizm, davlat hokimiyati organlari bilan o’zaro ta’sirga kirishishga layoqatli jamoatchilik institutlari vujudga kyelganda shakllanishi mumkin” 9 dyeya tariflaydi. Fuqarolik jamiyati tushunchasiga tariflarning turli-tumanligi fuqarolik jamiyati shakllanishi va rivojlanishining murakkab, ko’p qirrali jarayyon ekanligi bilan xaraktyerlanadi. Istiqlol yillarida mamlakatimizda demokratik jamiyat barpo qilishning ustuvor yo’nalishlari izchillik bilan amalga oshirilmoqda. Buni biz qonunchilikning demokratik tamoyillari, fuqarolik institutlarining huquqiy kafolati rivojlanishi, milliy g’oya mafkurasining shakllanishi hayotimiz va yashash tarzimizda muhim ahamiyat kasb etishida ko’ramiz. Prezident Islom Karimov Oliy Majlisning Qonunchilik palatasi va Syenatining qo’shma majlisida (2010 yil 12 noyabr) ustuvor yo’nalishlardan biri sifatida fuqarolik jamiyatining shakllanishi hamda ravnaq topishiga alohida e’tibor qaratib, “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyilni amalda to’liq tatbiq etishning aniq va ravshan qirralarini byelgilab byerdi. 8 Шарифхўжаев М. Ўзбекистонда очиқ фуқаролик жамиятининг шаклланиши.-Шарқ, 2003. Б-20. 9 Бегматов А. Мустақллик даврида фуқаролик жамияти асосларининг яратилиши ва эволюцияси. Ўзбекистоннинг энг янги тарихи масалалари. 2015 №1 66-бет. Prezident I.Karimov ta’kidlaganidyek, “Faqatgina biz tanlagai bosqichma- bosqich, tadrijiy rivojlanish yo’li xalqimiz ko’zlagan ezgu niyatlarga erishishga, zamonaviy demokratik talablarga javob byeradigan davlat, inson manfaatlari, huquq va erkinliklari eng oliy qadriyat bo’lgan, qonun ustuvorligini ta’minlaydigan jamiyat barpo etishga olib kyelishi muqarrar” 10 . Fuqarolik jamiyatining shakllanishi va rivojlanishi bo’yicha qo’yidagi xulosalar chiqarish mumkin: - fuqarolik jamiyatining shakillanishi uzoq davom etib kyelayotgan murakkab tarixiy jarayondir.Fuqarolik jamiyatining ba’zi bir unsurlari qadimgi YUnoniston va Rimda namoyon bo’lgan vaqtdanboshlab YAngi davrda shakllanish elyemyentlari va xozirgi kunda bir butun tizim sifatida paydo bo’lishi. - fuqarolik jamiyati g’oyasi insoniyatning antik davrdan byeri davom etib kyelayotgan tafakkuri maxsulidir. Avyesto manbalarida, Qadimgi yunon faylasuflari fikrlarida, O’rta asr mutafakkirlarining qarashlarida, Uyg’onish va Ryeformasiya davri g’oyalari va bugun XXI asr jahon xamjamiyati tomonidan umuminsoniy ijtimoiy madaniy qadriyatlar sifatida e’tirof etilishi. Har qanday fan, o’z mohiyatiga ko’ra umumbashariydir. Dunyoning barcha xalqlari katta- kichikligidan qat’iy nazar uning rivojiga turli xil darajada hissalarni qo’shgan.SHu nuqtai nazardan fuqarolik jamiyatining shakillanishi va rivojlanishi to’g’risidagi g’oyalar qarashlarni bir yoqlama bo’rttirish yoki kamsitish xato yondashuvdir. - fuqarolik jamiyatining xususiyatlari, byelgilari,tamoyillari har qanday ijtimoiy tizimda mavjud, biroq ularning rivojlanish darajasi turli xil bo’lishi mumkin. - fuqarolik jamiyatining shakllanish jarayonlari xolati ijtimoiy hayotning va davlat hokimiyati boshqaruvining demokratlashib borishi bilan birgalikda kyechadi. - fuqarolik jamiyatining shakillanishi huquqiy davlatchilikning shakillanish jarayoni bilan takomillashib boradi. 10 Каримов И.А. Она юртимиз бахту иқболи ва буюк келажаги йўлида хизмат қилиш — энг олий саодатдир. -Т.: Ўзбекистон. 2015. -Б.126. - har bir davlatda fuqarolik jamiyatining rivojlanishi va shakillanishi o’ziga xos myental xususiyatlarga bog’liq holda tadrijiy rivojlanish modyellari asosida amalga oshiriladi. - hozirgi dunyoda biron bir mamlakat fuqarolik jamiyat qurishning yetuklik bosqichiga erishmagan va bu uzuluksiz davom etadigan jarayondir. A dabiyotlar : 1. O’zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi. – T.: O’zbekiston, 2018. 2. Karimov I.A. Asarlar to’plami, 1-23 jildlar. – T.: O’zbekiston, 1996-2016. 3. Karimov I.A. Inson manfaati, huquq va erkinliklarini ta’minlash, 4. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik O’zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bag’ishlangan Oliy Majlis palatalarining qo’shma majlisidagi nutq /Sh.M. Mirziyoyev. - Toshkent: ―O’zbekiston ,‖ 2016. -56 b. 5. Mirziyoyev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy 6. Sharifxo’jayev M. O’zbekistonda ochiq fuqarolik jamiyatining shakllanishi. –T.: Sharq, 2003. 7. Qirg’izboyev M. Fuqarolik jamiyati: genezisi, shakllanishi va rivojlanishi. – T.: O’zbekiston, 2010. 8. Jalilov A boshqalar. Fuqarolik jamiyati asoslari. – T.: Baktria press, 2015. 9. Fuqarolik jamiyati. Darslik loyihasi– T.: 2016. Ziyonet.uz. Mualliflar jamoasi. 10. O’tamurodov A. va boshqalar. Fuqarolik jamiyati fanidan tushuncha va atamalar lug’ati. Lotin yozuvida. T.: Turon-zamin-ziyo. 2017. 23 b.t.

FUQAROLIK JAMIYATI. O`ZBEKISTONDA DEMOKRATIK JAMIYAT QURISH NAZARIYASI AMALIYOTI FANINING PREDMETI OB’YEKTI, MAQSAD VA VAZIFALARI Ryeja: 1. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti va ob’yekti. 2. Fuqarolik jamiyati fanining tushunchalari, qonuniyatlari va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar bilan o’zaro bog’liqligi. 3. Fuqarolik jamiyati - taraqqiyotning yuqori bosqichi.

1. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti va ob’yekti. Mustaqillikka erishganimizdan kyeyin bozor iqtisodiyotiga asoslangan mustaqil demokratik davlat barpo etish, inson manfaatlari, huquq va erkinliklari, qonun ustuvorligi hamda mamlakatimiz barcha fuqarolari uchun qonun oldida tyenglik ta’minlanadigan fuqarolik jamiyatini shakllantirish stratyegik maqsad sifatida byelgilangan. Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov «Bizning bosh stratyegik maqsadimiz qat’iy va o’zgarmas bo’lib, bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin demokratik davlat barpo etish, fuqarolik jamiyatining mustahkam poydyevorini shakllantirishdan iborat » 1 dyeb ta’kidlagan edi. Fuqarolik jamiyati tushunchasi – kishilik jamiyatining asrlar mobaynida shakllangan tafakkur mahsuli bo’lib inson huquqlari va erkinliklarining holati bilan byelgilanadi. Fuqarolik jamiyatining poydyevorini yaratish va uni amalda shakllantirish uchun avvalo u haqdagi g’oyalar gyenyezisini,asoslarini bilish lozim. Fuqarolik jamiyati ma’lum asoslar (iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy, huquqiy, ma’naviy) yaratilgandagina shakllanishi mumkin. Bular quydagilardan iborat: iqtisodiy asos - shaxs va jamiyat manfaatlarining umumiyligiga asoslangan mulk shakllarining xilma-xilligi, iqtisodiy plyuralizm, ko’p ukladlilik, erkin bozor munosabatlari. Qaysiki jamiyatda uning har bir a’zosi, qandaydir mulkka ega bo’lishi, o’z xohishi bilan tasarruf etish, sarflash huquqiga ega bo’lishi, xususiy mulk daxlsizligi, davlat tomonidan kafolatlangan tadbirkorlik, myexnat va istye’mol faoliyati erkinligining ta’minlanganligi. ijtimoiy-siyosiy asos – mustaqil davlatlarning tashkil topishi, iqtisodiy va siyosiy hokimiyatning ajratilishi. Insonlarning o’z maqsadlarini himoya qilish maqsadida ma’lum tashkilotlarga birlashishi,Hokimiyatlar turli-tuman markazlar, tashkilotlar, siyosiy institutlar qo’lida jamlangan bo’lsa, ular bir-birini chyeklaydi va muvozanatga solib turadi. Siyosiy plyuralizm, davlat hokimiyati funksiyalarining syekin-asta fuqarolik jamiyati institutlariga byerib borilishi. “Kuchli davlatdan – kuchli jamiyat sari” tamoyilining namoyon bo’lishi. Prezident 1 Каримов И.А. Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон аёт – пировард ҳ ма садимиз. Т.: Ўзбекистон. 2000. 8-жилд. -Б-331. қ

I.A. Karimov ta’kidlaganidyek, “Fuqarolik jamiyati qurish bir qancha vakolatli vazifalarni davlatdan mahalliy hokimiyat organlariga, jamoat tuzilmalariga va fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlariga bosqichma-bosqich topshirishni ko’zda tutadi” 2 . huquqiy asosi – inson uchun ahamiyatli bo’lgan ozodlik, tyenglik, adolat qadriyatlarining qaror topishi yuridik tyenglikning ta’minlanishi va ularga huquq va erkinliklar byerish orqali qonun yo’li bilan tan olinishi. “Qonun hukumron bo’lgan joyda erkinlik ham bo’ladi” (A.Tyemur). “Adolat - qonun ustuvorligida” tamoyilining amal qilinishi. ...“Fuqarolar bilan davlat o’zaro huquqlar va burchlar orqali uzviy bog’liqdirlar. Fuqarolarning huquqlari va erkinliklari daxlsiz bo’lib,hyech kim ularni sudning qarorisiz mahrum etishi yoki chyeklashi mumkin emas. Ayni vaqtda fuqarolarning o’z huquq va erkinliklarini amalga oshirishlari boshqa fuqarolarning,davlat va jamiyatning qonuniy manfaatlariga zid bo’lmasligi lozim” 3 . ma’naviy asos – insonlar o’z qadr-qimmatiga, jamiyatning asosiy qadriyatlari himoyasiga tura oladigan zaruriyat tug’ilganda ular uchun kurasha oladigan bo’lishlari, vijdon erkinligi, ahloqiy normalarga rioya qilish, yagona mafkura dunyoqarashning yakka hokimligining mavjud emasligi, ijtimoiy jarayonlarni demokratlashtirishda byevosita va bilvosita ishtirok etishlari,fuqarolik pozisyasiga ega ekanligi. “Tafakkur ozod bo’lmasa,ong va shuur tazyiqda, qullikdan qutulmasa,inson to’la ozod bo’lolmaydi.Taraqqiyot taqdirini ma’naviy jihatdan yetuk odamlar hal qiladi” 4 . O`zbekistonda yangi jamiyatni rivojlantirish islohotlari jarayonida jahondagi turli mamlakatlarda fuqarolik jamiyati asoslarining yaratilishi turli darajada va davrlarda amalga oshirilganligining nazariy va amaliy jihatlarini, tajribalarini o’rganish muhim ahamiyatga egadir. CHunki, fuqarolik jamiyatining 2 Каримов И. Биз келажагимизни ўз қўлимиз билан қурамиз.Тошкент. “Ўзбекистон”, 1999.7-жилд 388-бет. 3 Каримов И .А.Ўзбекистон:миллий истиқилол,иқтисод,сиёсат,мафкура.-Тошкент, “Ўзбекистон”, 1996, 1-жилд.126-бет. 4 Каримов.И.А.Ватан саждагоҳ каби муқаддасдир.Тошкент,”Ўзбекистон”,1996,3-жилд.34- бет.

buprogryessiv jihatlari (tamoyillari va byelgilarini) sinalgan tajriba sifatida o’tish davrini o’z boshidan kyechirayotgan mamlakatlarda fuqarolik jamiyati qurishda e’tiborga olishga imkon byeradi. SHu nuqtai nazardan fuqarolik jamiyati fanini oliy ta’lim tizimida o’qitish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Fuqarolik jamiyati fanini o’qitish asnosida mamlakatda “Kuchli davlatdan – kuchli fuqarolik jamiyati sari” tamoyili asosida islohotlarni yanada chuqurlashtirishga doir tajribalar va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlar bilimlari yordamida nafaqat yangi jamiyatda yashaydigan, balki bu jamiyatni rivojlantirishda byevosita faol ishtirok eta oladigan yosh avlodni shakllantirishga qaratilgan bilimlar byerish nazarda tutiladi. Aslini olganda Fuqarolik jamiyat. O`zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti atamasi turli xorijiy adabiyotlarda alohida mazmun kasb etgan tushuncha bo’lib, u hozirgi davr talqinda jamiyatning muayyan shakli (holati va xususiyati)ni, uning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va huquqiy tabiatini, rivojlanish darajasini ifodalaydi. Fuqarolik jamiyatini shakllantirish masalalari doimo davlatni takomillashtirish, huquq va qonunning rolini yuksaltirish muammolari hal etish bilan chambarchas tarzda o’zaro bog’likdir. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti fuqarolik jamiyatining shakllanishi, rivojlanishi, har bir milliy davlatda fuqarolik jamiyati qaror topishining umumiy, o’ziga xos qonuniyatlarini va tamoyillarini o’rganishdan iboratdir. Fuqarolik jamiyati fanining ob’yekti – bu rivojlangan mamlakatlarda va O`zbekistonda fuqarolik jamiyatini shakllanish va rivojlanish jarayoni hisoblanadi. Bu jarayon ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy sohalardagi tub o’zgarishlarni ifodalaydi va bir nyecha o’n yilliklarni o’z ichiga olib, unda fuqarolik jamiyatining huquqiy davlat bilan o’zar uyg’unlikda rivojlanish bosqichlari nazariy va amaliy nuqtai nazarlardan o’rganiladi. Fuqarolik jamiyati fanining predmeti – bu uzoq va bosqichma-bosqich tarzdagi tarixiy rivojlanish natijasidan iborat bo’lib, fuqarolik jamiyati shakllangan va rivojlangan oraliq davr – bir nyecha avlodlarning yangi jamiyat qurishdagi ishtiroki, jamiyatshunos olimlarning bu jamiyatni rivojlantirishga doir nazariy

ishlanmalari, Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov tomonidan O`zbekistonda fuqarolik jamiyati qurishning “O’zbyek modyeli”ga xos nazariy qarashlar, mamlakatda fuqarolik jamiyatining rivojlanish jarayonidan iboratdir. Fanni o’qitishdan maqsad - talaba yoshlar ongida fuqarolik jamiyatiga doir tasavvurlarni singdirish, ularda jamiyatni rivojlantirishga doir mustaqil fikrlash ko’nikmalarini shakllantirish, Vatanga sadoqat his-tuyg’ularini yuksaltirish kabilardan iboratdir. Fanning vazifalari quyidagilarda namoyon bo’ladi: -jahon tajribasi va milliy voqyeliklarni o’rganish asnosida fuqarolik jamiyatiga doir konsyepsiyalar mazmun-mohiyatini ochib byerish; -talabalarga fuqarolik jamiyatiga doir tushunchalarni tahlil qilishda, unga doir nazariyalarni o’rganishda har tomonlama ko’maklashish, ularning jamiyatga doir qarashlarini boyitish; -fuqarolik jamiyati qurish islohotlarida shaxsning rolini ochib byerish asnosida talabalarda shaxsiy fuqarolik nuqtai nazarlarni shakllantirishga yordamlashish; -talabalar ongiga fuqarolik jamiyati qurish jarayonida paydo bo’ladigan muammolar va ularning yechimlariga doir bilimlarni singdirish; - talabalarga fuqarolik jamiyatiga doir nazariy ishlanmalarni tahlil qilish ko’nikmalarini shakllantirishlarida ularga har tomonlama ko’mklashish; - taraqqiyotning “o’zbyek modyeli” va fuqarolik jamiyatini barpo etishning ilmiy-myetodologik asoslariga doir bilimlarni o’zlashtirishlariga ko’maklashish; - talabalarga huquqiy davlat va fuqarolik jamiyatining asosiy byelgilari va o’zaro ta’sir etish myexanizmlariga doirtushunchalarga doir bilimlar byerish; - fuqarolik jamiyatini barpo etishning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, huquqiy, ma’naviy asoslarini ochib byerish; - fuqarolik jamiyatining iqtisodiy tayanchi – nodavlat va shaxsiy mulkchilik, tadbirkorlik va fyermyerlikni rivojlantirishga doir bilimlar byerish; - talabalar ongini fuqarolik jamiyatining ma’rifiy va ruhiy asosi – milliy ma’naviyatni tiklash va uni rivojlantirishga doir bilimlar bilan boyitish;

O'xshashlar

Arxivshunoslik fanining predmeti, maqsad va vazifalari
O’zbekistonda demokratik, fuqarolik jamiyati asoslarining shakllanishi
Boshlangich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi fanining predmeti, maqsad va vazifalari
FUQARO ERKINLIGI VA FAOLLIGINI TA’MINLASH-DEMOKRATIK JAMIYAT QURISH OMILI.
“O‘ZBEK DIALЕKTOLOGIYASI” FANINING MAQSAD VA VAZIFALARI