Boshlangich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi fanining predmeti, maqsad va vazifalari Reja: 1. “ Boshlangich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi fanining predmeti, maqsad va vazifalari ” fani – o’quv predmeti sifatida. 2. “ Boshlangich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi ” fanining maqsadi, vazifalari va ustuvor tamoyillari. 3. “Boshlangich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi fanining” asosiy tushuncha (kategoriya)lari. 4. “ Boshlangich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi ” fanining boshqa fanlar bilan aloqadorligi. 5. “ Boshlangich ta’lim pedagogikasi va psixologiyasi ” fanining ilmiy-tadqiqot metodlari.

1. “Boshlang’ich ta’lim pedagogikasi” fani – o’quv predmeti sifatida. Til iste’mol va ta’lim jarayonida ham fan, o’quv predmeti kabi tushunchalar faol qo’llaniladi. Bo’lajak mutaxassis sifatida talabalarning ushbu ikki tushuncha o’rtasidagi farqni aniq bilib olishlari maqsadga muvofiqdir. Elektron manbalardan birida “fan” tushunchasi shunday ta’riflanadi: fan – tabiat, jamiyat va ong to’g’risidagi aniq bilimlarni ishlab chiqish va amaliyotda qo’llashga yo’naltirilgan tadqiqotchilik faoliyati sohasi. P.F. Kapterevning fikriga ko’ra, fan – bilimlar (ularning ahamiyati, imkoniyatlari, ilmiy tasnifi va tajribasi; ilmiy muassasalar, ularning jihozlanishi to’g’risidagi qarashlar) ni ishlab chiqish faoliyati; ilmiy-tadqiqot ishi metodlari; ilmiy tushunchalar va ularning turlari, ilmiy ahborot tizimi, shuningdek, yoki dastlabki asos, yoki vosita, yoki ilmiy ishlab chiqarishning natijalari bo’lgan bilimlar majmui. Fan – kishilik faoliyatining tarixan shakllangan shakli bo’lib, u borliqni anglashga va faoliyatni yanada samarali tashkil etishga yo’naltirilgan bilimlar tizimi sifatida aks etadi. Har qanday fan asoslari tarixiy taraqqiyot jarayonida kishilarning faoliyati negizida ma’lumotlar yig’indisini amaliy (empirik) tekshirishga asoslanadi. Fanlar quyidagi to’rtta jihatiga ko’ra guruhlarga ajratiladi:  shaxsiy-ilmiy (fan bilimlarni o’zlashtirish manbai– ilmiy asar, ilmiy maqola, ilmiy elektron manba sifatida);  ijtimoiy-madaniy (fan ijtimoiy institut – ilmiy-tadqiqot instituti, ilmiy ishlab chiqarish muassasasi, ilmiy-amaliy ishlab chiqarish birlashmasi sifatida);  predmet (bilimlar ahamiyatliligiga ko’ra tizimlashtirilgan ilm sohasi sifatida);  faoliyat (ijtimoiy sub’etlarning faoliyati sifatida). Har qanday fan o’zining xususiy belgilariga ega. Biroq, fanlarning barchasi quyidagi umumiy belgilarni o’zida namoyon etadi.

1-rasm. Fanni ifodalovchi belgilar Zamonaviy fanlar orasida pedagogika ham o’ziga xos o’rin tutadi. Pedagogika – shaxs rivojlanishining qonuniyatlari, tamoyillari, omillari, mazmuni, shakl, metod, vosita, usul, texnologiyasini, pedagogik jarayonning muhim tarkibiy elementlarini o’rganuvchi fan. Mazkur fanning tarkibiy elementlari sifatida ob’yekt, predmet, muhim pedagogik kategoriyalar, nazariya, ilmiy faraz, metod va dalillar namoyon bo’ladi. Bir so’z bilan aytganda, Pedagogika fani pedagogik jarayonni tadqiq etadi, yangi ijtimoiy talab va ehtiyojlar asosida har tomonlama yetuk shaxsni o’qitish, tarbiyalash, rivojlantirishda yuzaga keladigan muammolarni bartaraf etish, yutuqlarni boyitishga imkon beradigan shart-sharoitlarni o’rganadi. Pedagogik fikrlar taraqqiyoti tarixida Pedagogika O’zbekiston sharoitida yagona fan bo’lib shakllangan bo’lsa, bugungi kunda uning negizida ko’plab yo’nalishlar mustaqil tadqiqot ob’yektiga aylandi va ular “pedagogika fanlari” yoki “pedagogik turkum fanlar” nomini oldi. Hozirda ta’lim muassasalarida pedagogik turkum fanlarning o’quv predmeti (o’quv fani) sifatida o’qitilishi yo’lga qo’yilgan. O’quv predmeti (o’quv fani) – ta’lim muassasasida o’qitish uchun fan, texnik, san’at, ishlab chiqarish faoliyatining alohida sohalari bo’yicha tanlab olingan 1.Ijtimoiy shartlangan-lik Jamiyat ehtiyoji va talablari fanning rivojlanishi uchun sharoit yaratadi Muhim belgilar 2.Tizimli- lik O’zida o’zaro bir-biri bilan bog’langan elementlar: ob’ekt, predmet, xususiy kategoriyalar, nazariya, ilmiy faraz, metod va dalillarni mujassamlashtiradi 3. Dinamik o’sish Empirik (amalda tekshirilgan) va nazariy isbotlangan bilimlar bilan boyib boradi

bilim, ko’nikma va malakalar tizimi bo’lib, belgilangan vaqt oralig’i (o’rta maktab, o’rta maxsus ta’lim muassasalari –akademik litsey, kasb-hunar kollejlari, oliy ta’lim tizimining muayyan bosqichi – bakalavriat yoki magistratura)da o’qitiladi Odatda o’quv predmetlarining o’qitilishi o’quv rejasiga muvofiq tashkil etiladi. Ushbu turkum fanlar orasida “Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasi” o’quv predmeti sanalib, pedagogik turkum fanlar orasida o’ziga xos o’rin tutadi. Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasi” – pedagogik turkum fanlarini samarali o’qitish qonuniyatlari, tamoyillari, omillari, mazmuni, shakl, metod, vosita, usul va texnologiyasini, pedagogik jarayonning muhim tarkibiy elementlarini o’rganadigan o’quv predmeti (fani) Mazkur o’quv predmeti oliy ta’lim muassasalarining pedagogika va psixologiya yo’nalishi talabalarini sohaga oid nazariy va amaliy bilimlardan xabardor etib, ular tomonidan kasbiy faoliyatni samarali, oqilona tashkil etishning umumiy asoslarini puxta o’zlashtirilishi uchun xizmat qiladi. Pedagogik turkum fanlar – shaxsni o’qitish, tarbiyalash va rivojlantirishning u yoki bu masalalarini o’rganadigan fanlar majmui. Pedagogik turkum fanlarining maqsadi – shaxsni har tomonlama rivojlantirish, unda yuksak ma’naviy-axloqiy sifatlarni tarbiyalash, dunyoqarashni hosil qilish, muayyan faoliyat ko’nikma va malakalarini shakllantirish sanaladi. Pedagogik turkum fanlarning ob’yekti shaxsni har tomonlama rivojlantirish, unda ilmiy bilimlarni hosil qilish, dunyoqarashni shakllantirish, yuksak ma’naviy- axloqiy sifatlarni tarbiyalash jarayoni bo’lsa, predmetini har tomonlama rivojlangan, barkamol avlodni tarbiyalash jarayonining umumiy mohiyati, qonuniyatlari, ustuvor tamoyillari, ta’lim muassasalarida tashkil etiladigan pedagogik faoliyat mazmuni, pedagogik hodisalar tashkil etadi. O’z mohiyatiga ko’ra pedagogik turkum fanlarning asoslari ta’lim va tarbiya jarayonining mazmuni, tamoyillari, qonuniyatlari, bosqichlari, samarali shakllari, metodlari, vositalari, texnologiyalari, o’qituvchi hamda ta’lim jarayoni ishtirokchisi (tarbiyalanuvchi, o’quvchi, talaba,

tinglovchi) munosabatlari, ular faoliyatini nazorat qilish va baholash, ta’lim-tarbiya jarayonlarining natijalaridan iborat. Pedagogik fanlar tomonidan quyidagi vazifalarni hal qilinadi: Shaxsni shakllantirish, o’qitish, tarbiyalash va rivojlantirish masalalarini o’rganuvchi pedagogik xarakterdagi fanlarning yaxlitligi, umumiy jihatlari hamda o’ziga xosliklari to’g’risida so’z yuritishdan avval “tizim” tushunchasining mazmunini anglab olish maqsadga muvofiq sanaladi. Tizim (mustaqil tushuncha sifatida) – o’zaro bog’langan ko’plab elementlar (tarkibiy qismlar) o’rtasidagi mustahkam birlik va o’zaro yaxlitlik 1) barkamol shaxs, malakali kadrni tarbiyalashga yo’naltirilgan pedagogik jarayon mohiyatini o’rganish; 2) shaxsni har tomonlama kamol toptirish qonuniyatlarini aniqlash; 3) rivojlangan mamlakatlar ta’lim tajribasi asosida uzluksiz ta’lim tizimini takomillashtirish; 4) ta’lim muassasalari va ularda faoliyat olib borayotgan pedagoglar faoliyati mazmunini asoslash; 5) ilg’or pedagogik tajribalarni umumlashtirish va amaliyotga joriy etish; 6) pedagog kadrlarni mutaxassislik bilimlari, ta’lim-tarbiyaning ilg’or usullari bilan qurollantirish; 7) ta’lim va tarbiya, ijtimoiy tarbiya yo’nalishlari o’rtasidagi o’zaro aloqadorlikni ta’minlashning pedagogik shart-sharoitlarini o’rganish; 8) o’qitish va tarbiyalash jarayonining samarali texnologiyalarini yaratish; 9) oila tarbiyasini to’g’ri tashkil etish yuzasidan ota-onalar uchun ilmiy- metodik tavsiyalarni ishlab chiqish. Shaxsni shakllantirish, o’qitish, tarbiyalash va rivojlantirish masalalarini o’rganuvchi pedagogik xarakterdagi fanlarning yaxlitligi, umumiy jihatlari hamda o’ziga xosliklari to’g’risida so’z yuritishdan avval “tizim” tushunchasining mazmunini anglab olish maqsadga muvofiq sanaladi. Tizim (mustaqil tushuncha sifatida) – o’zaro bog’langan ko’plab elementlar