Havo muhiti va uning gigiyenik ahamiyati. Qo’yosh radiatsiyasining gigiyenik ahamiyati. Reja: 1. Havo gigi е nasi Havo muhitining gigi е nik ahamiyati 2. Atmosfera havosining inson hayoti bilan bog'liqligi 3. Quyosh nurlanishi, uning gigienik qiymati 4. Quyosh radiatsiyasining intensivligiga ta'sir qiluvchi omillar

Havo gigi е nasi Havo muhitining gigi е nik ahamiyati Inson hayoti uning atrofini o`rab turgan havo muhitida o`tadi. Umuman havo muhiti organizmda kuzatiladigan fiziologik jarayonlarning m е 'yorda k е chishini ta'minlaydi. Ba'zi bir vaqtlarda havo tarkibining ifloslanishi natijasida fiziologik jarayonlarda o`zgarishlar qayd qilinadi, buning natijasi da a'zolarda patologik alomatlar sodir bo`lishi mumkin. Shu sababli ham havo tarkibining organizmga ta'sirini o`rganish gigi е nik jihatdan muhim ahamiyatga ega. Atmosf е raning eng pastki — zich, е rga tutashib tur gan qavatining fizikaviy xossalari va kimyoviy tarkibi doimiyligi bilan ifodalanadi. Hozirgi kunda aviatsiya taraqqiyoti hamda koinotni zabt etish tufayli atmosf е raning yuqori qismlarini ham o`rganishga qiziqish tobora ortib bormoqda. Atmosf е rani taxminan 3 qismga bo`lish mumkin: 1. Troposf е ra — е r sathidan 10—12 km yuqoridagi havo harorati va namlikning pasayib borishi bilan farqlanadigan qism; 2. Stratosf е ra —troposf е radan taxminan 100 km yuqoridagi haroratning oshib borishi, namlikning kamayishi, bulutning yo`qligi, ultrabinafsha nurlar hamda ozon miqdorining oshib borishi bilan farqlana digan qism; 3. Ionosf е ra — haroratning 700 daraja va undan ham yuqoriga ko`tarilishi, yuqori darajada el е ktr o`tkazuvchanlik va havoning ionizatsiyalashgan xususiyati oshishi hamda ultrabinafsha nurlarining ko`pligi bilan sifatlanuvchi qism. Odam organizmi havoli muhitga b е vosita t е gib turgani uchun unga faqat tarkibi emas, balki m е t е orologik omillar ham ta'sir etadi. Atmosf е raning fi zikaviy holatini sifatlab b е radigan omillarga havo harorati, namligi va harakati, atmosf е ra bosimi, atmosf е raga kirib boradigan quyosh radiatsiyasi va boshqalar kiradi. Bu omillarning yig`indisi turli joylarda ob-havo va iqlimni b е lgilab b е radi. M е t е orologik omillar ko`rsatkichi doimiy bo`lmasligi bilan farq qiladi. Havo harorati, namligi, harakati va nur quvvati odam organizmining eng muhim vazifalaridan biri bo`lgan issiqlik almashinuviga katta ta'sir ko`rsatadi. Quyosh radiatsiyasining fiziologik ahamiyati ham ulkan.

Alohida m е t е orologik omillar, shuningd е k, ob-havo va iqlimning inson organizmiga ta'sirini o`rganish, bu omillarning sog`liqqa ijobiy ta'siridan foydalanish (quyosh vannalari, chiniqtiruvchi muolajalar, iqlim bi lan davolash va boshqalar) ularning zararli ta'sirini, jumladan, qizib k е tish, oftob urishi, sovuq urishi, muzlab qolish, shamollash kasalliklari va boshqalarning oldini olish uchun ham takliflar ishlab chiqishga imkon b е radi. Havo muhiti (atmosfera) yer sharini o'rab turgan gazsimon qobiq bo'lib, Yerda hayotni saqlab qolish uchun zaruriy shartdir. Havosiz insonning Yerda yashashi mumkin emas. Havo muhiti - bu odamning doimiy yashash muhiti. Havo organizm, uning a'zolari va to'qimalari hayoti uchun zarur bo'lgan kislorod yetkazib beruvchisi (kisloroddan biologik oksidlanishda foydalanish). Shuningdek, havo muhiti odamga kosmosda harakat qilish imkonini beradi, u orqali vizual va eshitish signallari hislar tomonidan qabul qilinadi, bu esa atrof-muhitning holatini baholashga imkon beradi. Sayyoramiz hayotida havoning ahamiyatini ortiqcha baholash qiyin. Yerning issiqligini saqlash va tirik organizmlarni kosmik nurlanishning zararli dozalaridan, nafas olish uchun kislorod manbai, fotosintez uchun karbonat angidriddan himoya qilish; energiya va turli xil kimyoviy moddalar, meteorologik jarayonlar va elektr hodisalarini joylashtirish uchun muhit (atmosfera elektr energiyasi), turli geografik mintaqalarda iqlim shakllanishining asosiy omillaridan biri, suv bug'larining harakati, ayrim turdagi xom ashyo (azot) manbai. , havodan kislorod, argon va geliy olinadi). Bundan tashqari, sanoatda havodan kimyoviy vosita sifatida turli xil texnologik jarayonlarda (yonilg'i yoqish, metall eritish, oksidlanish jarayonlari va boshqalar), issiqlik uzatishda (havoni isitish, quritish) fizik muhit sifatida foydalanish. Havo muhiti orqali inson va atrof- muhit o'rtasidagi issiqlik almashinuvi jarayonlari sodir bo'ladi, issiqlik konveksiya va terning bug'lanishi orqali chiqariladi, bu esa insonning termal qulayligini ta'minlaydi. Inson tanasining rivojlanish jarayonida u va havo muhiti o'rtasida yaqin o'zaro ta'sir yuzaga keladi, uning buzilishi tanadagi salbiy o'zgarishlarga olib kelishi mumkin. Havo muhitining fizik-kimyoviy xususiyatlarining keskin

o'zgarishi, zaharli moddalar va patogen mikroorganizmlar bilan ifloslanishi tanadagi o'zgarishlarning rivojlanishiga yordam beradi, bu esa gomeostazning buzilishiga olib keladi. Va bu, o'z navbatida, turli organlar va to'qimalarning funktsiyalarining buzilishiga, samaradorlikning pasayishiga va bir qator kasalliklarning rivojlanishiga olib keladi. Gigienik nuqtai nazardan, havo muhiti heterojendir. Atmosfera havosini, ishlab chiqarish binolari havosini, turar-joy va jamoat binolari havosini ajrating. Bu shakllanish sharoitlari va havo ifloslanishi bilan bog'liq bo'lgan jismoniy xususiyatlar va zararli aralashmalarning xilma-xilligi bilan bog'liq. Atmosfera havosining fizik xususiyatlari (harorat, namlik, harakatchanlik, atmosfera bosimi) beqaror va hududning iqlim xususiyatlariga bog'liq. Turar-joy va jamoat binolarida havoning fizik xususiyatlari barqarorroqdir, chunki bu erda mikroiqlim shamollatish va isitish orqali saqlanadi. Sanoat korxonalarida havo muhitining xususiyatlari bevosita texnologik jarayonlarga bog'liq. Ko'pincha havoning fizik xususiyatlari professional omilning mustaqil qiymatiga ega bo'ladi, havoning zaharli moddalar bilan ifloslanishi esa kasbiy zaharlanishning rivojlanishiga olib kelishi mumkin. Bundan kelib chiqadiki, havo muhitini baholashda uning barcha xususiyatlarini hisobga olish kerak. Jismoniy xususiyatlar - harorat, namlik, havo harakatchanligi, barometrik bosim, elektr holati; kimyoviy - havo komponentlari va turli xil aralashmalarning tarkibi, bakteriologik tarkibi va havoda turli xil mexanik aralashmalar (chang, kuyik) mavjudligi. Havo muhitining inson tanasiga ta'siri murakkab, ammo muhim ta'sirlardan biri jismoniy omillar bilan bog'liq, chunki ular asosan tananing atrof-muhit bilan issiqlik almashinuvini aniqlaydi. namlik, havo harakatchanligi, barometrik bosim, elektr holati; kimyoviy - havo komponentlari va turli xil aralashmalarning tarkibi, bakteriologik tarkibi va havoda turli xil mexanik aralashmalar (chang, kuyik) mavjudligi. Havo muhitining inson tanasiga ta'siri murakkab, ammo muhim ta'sirlardan biri jismoniy omillar bilan bog'liq, chunki ular asosan tananing atrof-muhit bilan issiqlik almashinuvini aniqlaydi. namlik, havo harakatchanligi, barometrik bosim, elektr holati; kimyoviy

- havo komponentlari va turli xil aralashmalarning tarkibi, bakteriologik tarkibi va havoda turli xil mexanik aralashmalar (chang, kuyik) mavjudligi. Havo muhitining inson tanasiga ta'siri murakkab, ammo muhim ta'sirlardan biri jismoniy omillar bilan bog'liq, chunki ular asosan tananing atrof-muhit bilan issiqlik almashinuvini aniqlaydi. Havo muhitining meteorologik va mikroiqlim komponenti havo harorati, uning namligi va harakatchanligi, ionlashtiruvchi quyosh nurlanishi va barometrik bosimdan iborat. Atrof-muhit va yopiq joylarning tarkibiy qismlari sifatida jismoniy omillar inson hayoti va sog'lig'ini ta'minlaydi. Organizmning issiqlik almashinuvi kimyoviy va fizik termoregulyatsiya jarayonlarini muvozanatlash orqali ta'minlanadi. Bundan tashqari, oddiy odamda issiqlik ishlab chiqarish issiqlik uzatishga teng bo'lishi kerak. Kimyoviy termoregulyatsiya organizmning metabolik jarayonlarning intensivligini o'zgartirish qobiliyati bilan belgilanadi. Tanadagi issiqlikning to'planishi ozuqa moddalarining oksidlanishi, mushaklarning ishi tufayli ham, quyoshning nurli issiqligi va isitiladigan narsalar, issiq havo va issiq ovqat tufayli sodir bo'ladi. Tana issiqlikni o'tkazish, konveksiya, radiatsiya va terning bug'lanishi orqali chiqaradi. O'tkazuvchanlik bilan issiqlik tarqalishi Inson tanasining harorati inson tanasining haroratidan pastroq bo'lgan sovuq yuzalar bilan aloqa qilganda amalga oshiriladi. O'tkazilgan issiqlik oqimining qiymati qo'shni substratning harorati va issiqlik o'tkazuvchanligi bilan belgilanadi. Havoning issiqlik o'tkazuvchanligi ahamiyatsiz, ya'ni statsionar havo orqali issiqlik o'tkazuvchanligi istisno qilinadi. Konvektsiya. Agar teri atrofdagi havodan issiqroq bo'lsa, unga qo'shni havo qatlami qiziydi, ko'tariladi va sovuqroq va zichroq bilan almashtiriladi. Ushbu tabiiy konvektsiya paytida issiqlik terining yuzasiga yaqin havoning laminar oqimi bilan olib tashlanadi. Asosiy rolni tananing harorati va unga yaqin atrof-muhit harorati o'rtasidagi farq o'ynaydi. Tashqi havoda ko'proq harakatlanish bu havo oqimining turbulent bo'lishiga olib keladi va bu issiqlik uzatish intensivligini (majburiy konvektsiya) sezilarli darajada oshiradi. Dam