Mavzu: Hindistonda Akbarshoh islohotlari. Reja: Kirish 1.Akbarshoh davrida boshqaruv tizimi. 2.Akbarshohning diniy va yer islohotlari. 3. Akbarshoh davrida Hindiston san'at va arxitekturasidagi o zgarishlar.ʻ Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar

KIRISH Akbarshoh “Akbarnoma” nomli asar bilan ham mashhur bo lib, Boburiy Akbar ʻ (1556–1605 yillar hukmronligi) hukmronligining rasmiy yilnomasidir. Uni Akbarning o'zi topshirgan va Akbarning saroy tarixchisi va tarjimai holi shaklida ham bo lib Abul-Fazl ibn Muborak tomonidan yozilgan. “Akbarnoma” o sha davr ʻ ʻ uchun mashhur edi. Turkiy adabiy tilinining bir qismi bo‘lmish fors tilida yozilgan bu asarda uning hayoti va yashagan davrlari yorqin va batafsil tasvirlangan. Bu “Boburnoma”dan keyin yozilgan bo‘lib, u sulolaning asoschisi bo‘lgan bobosi Bobur tomonidan yozilgan ko‘proq shaxsiy xotira edi. U shu tarzda ajoyib tasvirlangan qo'lyozmalar shaklida ishlab chiqarilgan.Buyuk Akbar taniqli temuriy hukmdori va harbiy, siyosat, taraqqiyot sohasidagi yutuqlari tufayli buyuk hukmdor sifatida baholangan. Aslida, Boburiyzoda mog ul hisoblangan Xemuin ʻ boshchiligidagi armiya ustidan g'alaba qozonganidan keyin Panipatning ikkinchi jangi 1556. G‘alaba Akbarning Hindistonda yagona imperator bo‘lishiga yo‘l ochdi.Sub-kontinentda va hindu rajalariga qarshi urushlar olib borishda davom etdi. Kenglikni birlashtirish uchun yagona Boburiy qo l ostidagi Hindiston ʻ shtatlari, Akbar bir nechta ma'muriyatni joriy qildi.Akbar davridagi davlat va jamiyat harbiy g'alabalardan ko'ra, Akbar boshqaruvidagi imperiya kuchli rejimiga mustahkam poydevor bergan va uni taxminan 150 yil davomida ushlab turuvchi mustahkam ma'muriy asos va izchil siyosat bilan ajralib turadi.Bir so z bilan ʻ aytganda Akbarshoh davrida Hindiston ham harbiy ham iqtisodiy ham san at va ʼ maorif sohalarida ham ancha kuchaytirgan holda tarixda iz qoldirgan hukmdor hisoblanadi.Akbarshoh ham harbiy sohada ham ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy sohalarda o tkazgan islohotlari orqali hind xalqi tomonidan ulug langan.Yaxshi ʻ ʻ boshqaruvni yo lga qo yganligi unga davlatni uzoq vaqt boshqarish imkonini ʻ ʻ

berdi.Uning diniy sohada o tkazgan islohoti ayniqsa ko p dinli Hindiston hududidaʻ ʻ urushlarni kamaytirganligini ko rishimiz mumkin. ʻ 1.Akbarshoh davrida boshqaruv tizimi. 1. Imperator a.Akbarshoh oliy ma muriyat boshlig i bo lib, barcha harbiy va sud ʼ ʻ ʻ hokimiyatlarini nazorat qilgan. U mansabdor shaxslarni o'z xohishiga ko'ra tayinlash, lavozimga ko'tarish va lavozimidan ozod qilish huquqiga ega edi. 2.Vazir b.O rta Osiyo va temuriylar an anasi qudratli vazir bo lib, uning qo l ostida ʻ ʼ ʻ ʻ turli idoralar boshliqlari faoliyat yuritardi. U hukmdor va ma'muriyat o'rtasidagi asosiy bo'g'in edi. Bayramxon o'zining vakil maqomida qudratli vazir hokimiyatini qo'llagan. c.Akbar boshqaruvning markaziy apparatini turli bo limlar o rtasida ʻ ʻ hokimiyat taqsimoti, nazorat va muvozanat asosida qayta tashkil etdi. Akbar vazirdan moliyaviy vakolatlarni tortib oldi. Vakillik lavozimi bekor qilinmagan bo'lsa-da, u barcha hokimiyatdan mahrum qilindi. Bu lavozim vaqti-vaqti bilan muhim zodagonlarga berilgan, ammo ular boshqaruvda kam rol o'ynagan. Daromad bo'limi boshlig'i vazir bo'lib ishlagan, ammo u endi hukmdorning asosiy maslahatchisi emas edi. Vazir daromad ishlari bo'yicha mutaxassis bo'lib, devon yoki devon-i aala unvoniga ega edi. Bu bo'lib, Xolisa, Inom va Jagir yerlarini nazorat qilib turardi. 3.Mir Baxshi a.Mir Baxshi harbiy bo lim boshlig i, shuningdek, zodagonlar boshlig i ham ʻ ʻ ʻ bo lgan. U orqali imperatorga mansablarga tayinlash yoki martaba ko tarish ʻ ʻ

va hokazolar bo yicha tavsiyalar berilgan. Imperator tomonidan tavsiyalar ʻ qabul qilingandan so‘ng uni tasdiqlash va tayinlangan shaxsga jagir berish uchun devonga yuboriladi. b.Imperiyaning razvedka va axborot idoralarining boshlig i ham bo lgan. ʻ ʻ Razvedka zobitlari (baridlar) va yangiliklar muxbirlari (vaqia-navis) imperiyaning barcha qismlariga yuborilgan. Hukumdorga razvedka hisobotlarini taqdim etgan Mir Baxshi edi. 4.Mir Saman a.Karxanalar deb atalgan shoh xonadoni va shoh ustaxonalarini boshqargan muhim zobit. U har xil turdagi xaridlar, foydalanish uchun turli xil buyumlar ishlab chiqarish va ularni qirollik xonadonlari uchun saqlash uchun mas'ul edi. Bu lavozimga faqat ishonchli zodagonlar tayinlangan. Saroyda odob- axloq qoidalarini saqlash, shoh tansoqchilari nazorati va hokazolar Mir Somon nazorati ostida edi. 5.Bosh qozi/ Sadrus Sudur a.Boshliq Qozi sud boshqarmasi boshlig‘i edi. Bu lavozim ba'zan barcha xayriya va diniy vaqflar uchun mas'ul bo'lgan Bosh Sadar (Sadrus Sudur) bilan birlashtirildi. Qizig'i shundaki, Akbar hukmronligi davrida qozi boshlig'i Abdun Nabiy korruptsiyada ayblangan. Keyinchalik, daromadsiz grantlar berish uchun Sadarning vakolatiga bir nechta cheklovlar qo'yildi. Inam grantlarining ikkita muhim xususiyati quyidagilar edi:a)Akbar diniy e’tiqodi va e’tiqodidan qat’i nazar, inom yerlarini barcha odamlarga berishni o‘z siyosatining bir qismiga aylantirdi. Akbar tomonidan yaratilgan turli hind matematikalariga grantlar sanadlari hanuzgacha saqlanib qolgan. b)Akbar inom yerlarining yarmi ekin maydonlaridan iborat bo lishini qoida ʻ qilib qo ygan. Shunday qilib, inom egalari etishtirishni kengaytirishga da'vat ʻ etildi.

6.Mutasiblar Bular axloq qoidalariga umumiy rioya etilishini ta'minlash uchun tayinlangan. Shuningdek, ular og'irlik va o'lchovlarni o'rganib chiqdilar va adolatli narxlarni belgiladilar va hokazo. Viloyat ma muriyati. Milodiy 1580 yilda Akbarshoh o z davlati hududini 12ʼ ʻ ta subas yoki viloyatga bo'ldi. Bular Bengal, Bihar, Ollohobod, Avad, Agra, Dehli, Lahor, Multan, Kobul, Ajmer, Malva va Gujarat edi. Keyin Berar, Ahmadnagar va Xandesh qo'shildi. Akbarshoh mamlakatining kengayishi bilan viloyatlar soni yigirmataga yetdi. Akbarshoh davlati ikkiga bo'lindi: 1 distonda o'z hukmro nligini to'la va uzil-kesil o'rnata oldi. Shuning uchun ham uni Hindistondagi Boburiy hukmdorlar ichida eng ulug'i "Buyuk Akbar" deb atashgan. Akbarshoh bunday buyuklikka osongina erishgan emas. Uning asosiy raqibi Hindistondagi afg'on qabilalari yetakchilari edi. Akbarshoh qo'shini 1556-yilda afg'on qabilalari qo'shinini tor-mor qildi. 1559-yilga kelib taxt uchun boburiylarga qarshi kurashning yetakchi kuchlari afg'onlarning Susulolasi butunlay yanchib tashlandi. 1 Shuxrat Ergashev "Jahon tarixi" -"O'zbekiston" nashriyoti 2013-yil 366-367 betlar.