Janubiy va Janubiy – Sharqiy Osiyo mezolit davrida Reja : 1. Janubiy-Sharqiy Osiyoning geografik joylashuvi. 2. Hindistonning mezolit davri madaniyatlari va yodgorliklari. 3. Janubiy-Sharqiy Osiyoning arxeologik o‘rganilishi tarixi. 4. Janubiy-Sharqiy Osiyo mezolit davrida.

1.1 Hindiston Respublikasi — Jan ubiy Osiyo d agi davlat. Hududi shim ol dan jan ub ga 3214 km, garbdan sharqqa 2933 km ga ch o‘ zilgan. Shim ol da Himolay to g‘ lari, garbda Arabiston dengizi, sharqda Bengaliya q o‘ ltig‘i bilan o‘ ralgan. H indiston tarkibiga Arabiston dengizidagi Lakkadiv va Amindiv o rol lari, Bengaliya q o‘ lti g‘ idagi Andaman va Nikobar orol lari ham kiradi. Mayd oni . 3,3 mln. km². Aholisi 1 mlrd. 49,5 mln. kishi (2002). Poytaxti - Dehli sh. Ma muriy jihatdan 28 shtat va 7 ittifoq hududgaʼ b o‘ linadi. H indiston qir g‘ oqlari kam parchalangan, past, qumli. Asosan, Hindiston ya rim oroli va Hind - gangtekisligida joylashgan; Himolay va Qoraqurum toglarining bir qismini o‘ z ichiga olali. H indiston hududining 3/4 qismi tekislik va yassitoglik. Hindiston ya rim oroli ning deyarli hammasini Dekan yassitogligi egallagan (sharqqa tomom 900 m dan 300 m gacha pasayib boradi). Hindis-tom yarim oroli shimolida allyuvial Hindgang tekisligi joylashgan. Yer sharidagi eng baland tog tizmasi - Himolay (H indiston da balandligi 8126 m, Nangaparbat togi) va Qoraqurum toglari H indiston ni shim ol dan t o‘ sib turadi. H indsiton da foydali qazilmalardap toshk o‘ mir, temir rudasi, titam, oltin, tabiiy gaz, marganets, xromit, boksit, olmos, qimmatbaho toshlar, mis, meft, slyuda, q o‘ rg o shin konlari bor. Iqlimi, asosan, tropik iqlim, shim ol da tropik mus-sonli iqlim. Iyun — okt yabr da issiq va nam, noyabr— fevralda quruq, salqin, mart — mayda juda issiq va quruq iqlim. Nam mavsumda yillik yo g‘ inning 70—90% yo g‘ adi. Yillik yo g‘ in g‘ arbiy Gat va Himolay toglarining shamolga r o‘ para yom ba g‘ irlarida 5000– 6000 mm, Shillong platosida 12000 mm (Er yuzidagi eng seryogin joy), Hindgang tekisligida 100 mm, Hindiston ya rim oroli ning markaziy qismida 300–500 mm. Yanv ar ning o‘ rtacha xarorati tekisliklarda 15° (shim ol da), 27° (jan ubd a), may oyiniki hamma joyda 28 - 35°, ayrim vaqtlarda 48°. Tog larda ʻ o‘ rtacha xarorat yanvarda - G, —8°, iyulda 18—23°. Asosiy daryolari: Gang,

irmo g‘ i Jamna, Hind ( yu qori oqimi), Braxma-putra (quyi oqimi), Narmada, Goda-vari, Krishna. Daryolari yozda sersuv (musson yomg irlari davridaʻ toshadi), su g‘ orishda keng foydalaniladi, ayrimlarida kema qatnaydi. Tuproqlari H indiston hududining aksari qismida qizil, Dekan yassito g‘ ligida qora, Hindgang tekisligi va dengiz b o‘ yi pasttekisliklarida jigarrang tuproq. Himolay tog lari yom bag rida tog -jigar rang , sariq, to ʻ ʻ ʻ g‘ q o‘ n g‘ ir- o‘ rmon. podzol, tog- o‘ tloqi tuproqlar pastdan yuqoriga almashinib boradi. O simliklardan akatsiya, bambuk, kokos va xurmo palmasi keng tarqalgan. ʻ Mamlakatning 25% o‘ rmon. Himolay to g‘ larini ng quyi yon ba g‘ irlarida terak, yuqorida tik, sandal, himolay kedri, qoraqaragay, oqqara g‘ ay o‘ sadi. G‘ arbiy Gat to g‘ lari yon bagri, Gang va Braxmaputra del-talari, Sharqiy Himolay tog oldi doim yashil o‘ rmonlardan iborat. H indiston da o‘ simliklar n ing 21 ming turi tarqalgan. Unda Yer yuzida mavjud b o‘ lgan barcha o‘ simlikning yarmidan k o‘ pini uchratish mumkin. Hay v onot dunyosi xilma-xil. Sut emizuvchi hayvonlarning 350 turi, qushlarning 1600 dan ziyod turi bor. H indiston hududida fil, maymun, karkidon, sher, qoplon, yo‘ lbars, mangus t va b oshqa hayvonlar yashaydi, ilomning deyarli barchaturi mavjud. Mamlakatda 75 milliy bo g‘ va 420 dam ortiq q o‘ riqxona mavjud. Iirik milliy bo g‘ lari: kaziranga, Manas, Dachigan, Dadva, "Gullar vodiysi" (UttarPradesh), Sariska va b oshqalar. 1.2 Hindistonning qadimgi davr yodgorliklari haqidagi ma’lumotlar dastlab Yevropada XVI-XVII asrlarda missionerlar va sayoxatchilar tufayli ma’lum bo‘la boshlaydi. Biroq bu qadimgi davr yodgorliklarni o‘rganish ishlari XVIII asrning ikkinchi yarmida amalga oshiriladi. Bu yodgorliklarni o‘rganish tarixiy geografiya malumotlari asosida amalga oshiriladi. Mashxur tarixchi olimlardan Anketil Dyuperron Ellor, so‘ngra Kanxer va Elefant orollaridagi yodgorliklarni o‘rganish va yodgorlilkraning chizmalarini yaratish ishlarini amalga oshiradi. 1784 yilda Kalkuttada osiyo jamiyati

tashkil etiladi. Bu jamiyatning asosiy maqsadi qadimgi davr yodgorliklari va san’atini o‘rganish edi. 1861 yilda A. Kanningxem raxbarlik qilgan Shimoliy Hindiston Arxeologiya qo‘mitasi tashkil etiladi. 1872 yilda Xindiston qadimiyotlari nomli jurnal nashr etila boshlanadi. Xindiston, Pokiston va Shri Lankada keng miqyosda arxeologik tadqiqot ishlari amalga oshirila boshlanadi. Bu tadqiqot natijalari aks etgan Puratatva, Hind arxeologiyasi, Pokiston arxeologiyasi, Qadimni Nepal, Qadimgi Seylon jurnallari nashr etiladi. Geologik davrlardan biri to‘rtlamchi davrda Xndistonda janubdan shimolga qarab iqlimning o‘zgarishini kuzatishimiz mumkin. So‘nggi pleystotsen va golotsen davrida Hindistonda muzlik davrining eng cho‘qqiga chiqqan davrini kuzatishimiz mumkin. Olimlarning taxminiiga ko‘ra bundan 10 000 yil burun Hindistonda iqimning iliqlashishi sodir bo‘ladi. Bu iqlimga xos mezofil tabiat shakllanadi. Hindiston hududi tosh davridan boshlab ibtidoiy ajdodlarimiz tomonidan o‘zlashtirila boshlangan. Hindiston hududidagi dastlabki tosh davri yodgorligi 1863 yilda R.B. Fut tomonidan Madras yaqinidan topilgan. Bu makondan topilgan tosh qurolar tashqi ko‘rinishiga ko‘ra bodomsimon shaklda bo‘lib, fanga madras tosh qurollari nomi ostida kiritilgan. Madras tosh qurollari yordamida ibtidoiy ajdodlarimiz o‘zni himoya qilgan, daraxt ildizlarini kovlab olgan, xayvonlarni ov qilgan. Bu tosh qurollarini tayyorlashda aossiy xom ashyo kvarsit hisoblangan. Madras texnikasini bosqichma-bosqich rivojalanishi Yevropaning shell, ashel va quyi ashell bosqichlariga to‘g‘ri keladi. Xindistonning shimoliy qismida esa Soan daryosi xavzasida ibtidoiy ajdodlarimizga tegishli makon topilgan bo‘lib, unning xududidan ko‘plab tosh qurollar namunalari topilgan. Bu makon va tosh qurollar olimlar tomonidan fanga Soan madaniyati nomi ostida kiritilgan. Tosh qurollari tayyorlanish texnikasiga ko‘ra ilk, o‘rta va rivojlangan soan davrlariga tegishli hisoblanadi. bundan tashqari Hindistonning janubida ya’ni Tungaxadr xududidan aralash xoldagi quyi

paleolit davri makonlari va tosh qurollari qayd etilgan. Qadimgi Hindiston xududida Homo sapiens larningizlari xaqida ma’lumot beruvchi yodgorlik Batadombalen va Shri Lanka orolida Belilen yodgorliklari hisoblanadi. Narmada vodiysida Yavan Xomo Erektusiga yaiqin bo‘lgan odamsimon maymunlarning bosh chanog‘i qoldiqlari aniqlangan. Fanga ushbu topilma 1985 yilda Homo erectus narmadiensis nomi bilan kiritilgan. Davriy sanasi 236 ming yilni tashkil etadi. Odai joy makonidan esa Homo erectus yeki ilk Homo sapiens larga oid bo‘lishi mumkin bo‘lgan 5 yoshli bolaning tana suyaklari topilgan. Tik yuruvchi ibtidoiy odamlar pleystotsen davrida Yuqori Pandjobning Potxar platosi va Ravalpindi yaqinidagi Soan daryosi bo‘ylarida yashagan bo‘lishi mumkin. Shuningdek Hindistonning paleolit davri Soan madaniyati topilmalari Xindiston, Nepal va Pokiston chegaralarida joylashgan Sivalik xududidan xam aniqlangan. Xindiston xududida o‘tkazilgan arxeologik tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki Homo sapiens bundan 75 ming yil avval Janubiy Osiyoga migratsiya qilgan. Xindiston xududida joylashgan Madurai axolisi DNK namunalari taxlili ularning qachonlardir bu xududga migratsiya qilgan Homo sapiens lar avlodi ekanligini ko‘rsatmoqda. Keyinchalik esa Homo sapiens lar butun Janubiy- Sharqiy Osiyo bo‘ylab tarqala boshladilar. Bundan 40 ming avval esa Homo sapiens lar tomonidan Avstraliya xududi o‘zlashtirilgan. Shri Lanka xududidan xam Homo sapiens larga oid tana suyaklari namunalari topilgan bo‘lib, ularning davriy sanasi 34 ming yilni tashkil etadi. Xindistonning mezolit davri sanasi miloddan avvalgi 10-4 ming yilliklar bilan belgilanadi. Xindistonning mezolit davri yodgorliklariga Langnadj yodgorligini misol qilib keltirishimiz mumkin. Xindistonda ham yer yuzining boshqa qismlarida bo‘lgani kabi iqlimning o‘zgarishini kuzatishimiz mumkin. Bu iqlimga xos flora va fauna dunyosi shakllanadi. Langxnadj yodgorligidan tashqari Radjaston xududidan agor yodgorligi o‘rganiladi. Langxnadj yodgorligi